Śāṃkara

saptame’dhyāye bhagavatas tattvaṃ vibhūtayaś ca prakāśitāḥ, navame ca | athedānīṃ yeṣu yeṣu bhāveṣu cintyo bhagavāṃs te te bhāvā vaktavyāḥ | tattvaṃ ca bhagavato vaktavyam uktam api, durvijñeyatvāt, ity ataḥ śrī-bhagavān uvāca

Rāmānuja

bhaktiyogaḥ saparikara uktaḥ / idānīṃ bhaktyutpattaye tadvivṛddhaye ca bhgavato niraṅkuśāiśvaryādikalyāṇaguṇagaṇānantyam, kṛtsnasya jagatas taccharīratayā tadātmakatvena tatpravartyatvaṃ ca prapañcyate

Śrīdhara

uktāḥ saṅkṣepataḥ pūrvaṃ saptamādau vibhūtayaḥ |
daśame tā vitanyante sarvatreśvara-dṛṣṭaye ||

Viśvanātha

aiśvaraṃ jñāpayitvoce bhaktiṃ yat saptamādiṣu |
sa-rahasyaṃ tad evoktaṃ daśame sa-vibhūtikam ||

Baladeva

saptamādau nijaiśvaryaṃ bhakti-hetuṃ yad īritam |
vibhūti-kathanenātra daśame tat prapuṣyate ||

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
he mahā-bāho (o potężnoramienny!),
bhūya eva (zaiste ponownie) me (moje) paramam vacaḥ (najlepsze słowo) śṛṇu (słuchaj).
yat (które) te prīyamāṇāya (tobie miłującemu) aham (ja) hita-kāmyayā (mając na względzie dobro) vakṣyāmi (powiem).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
bhūyaḥ	–	av. – bardziej, ponownie, ponadto;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
mahābāho	–	mahā-bāhu 8i.1 m. ; BV : yasya bāhū mahāntau staḥ saḥ – o ty, którego ramiona są potężne (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ baṃh – zwiększać, bāhu – ramię, przedramię);
śṛṇu	–	√ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mojego (skrócona forma od: mama);
paramam	–	parama 2i.1 n. – najdoskonalsze, najlepsze (stopień najwyższy od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny);
vacaḥ	–	vacas 2i.1 n. – słowo, wypowiedź (od: √ vac – mówić);
yat	–	yat sn. 2i.1 n. – które;
te	–	yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
prīyamāṇāya	–	prīyamāṇa ( √ prī – sprawić radość) PPr 4i.1 m. – miłującemu, radującemu się;
vakṣyāmi	–	√ vac (oznajmiać) Fut. P 3c.1 – oznajmię;
hita-kāmyayā	–	hita-kāmyā 3i.1 f. ; TP : hitasya kāmyayeti – mając na względzie dobro (od: √ dhā – umieszczać, PP hita – umieszczony, odpowiedni, dobry, pożyteczny, przyjacielski; √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność, kāmyā – pragnienie, intencja, na końcu złożeń w instrumentalisie: mając na względzie);

warianty tekstu

yat te → tat te (to tobie);
prīyamāṇāya → prayamāṇāya / preyamāṇāya / priyamāṇāya;

Druga pada BhG 10.1 jest taka sama jak druga pada BhG 18.64;

Śāṃkara

bhūya eva bhūyaḥ punar he mahābāho sṛṇu me madīyaṃ paramaṃ prakṛṣṭaṃ niratiśaya-vastunaḥ prakāśakaṃ vaco vākyaṃ yat paramaṃ te tubhyaṃ prīyamāṇāya—mad-vacanāt prīyase tvam atīvāmṛtam iva piban, tataḥ—vakṣyāmi hita-kāmyayā hitecchayā

Rāmānuja

mama māhātmyaṃ śrutvā prīyamāṇāya te madbhaktyutpattivivṛddhirūpahitakāmanayā bhūyo manmāhātmyaprapañcaviṣayam eva paramaṃ vaco yad vakṣyāmi; tad avahitamanāś śṛṇu

Śrīdhara

evaṃ tāvat saptamādibhir adhyāyair bhajanīyaṃ parameśvara-tattvaṃ nirūpitam | tad-vibhūtayaś ca saptame raso 'ham apsu kaunteya [Gītā 7.8] ity ādinā saṅkṣepato darśitāḥ | aṣṭame ca adhiyajño 'ham evātra [Gītā 8.4] ity ādinā | navame ca ahaṃ kratur ahaṃ yajña [Gītā 9.16] ity ādinā | idānīṃ tā eva vibhūtīḥ prapañcayiṣyan sva-bhakteś cāvaśya-karaṇīyatvaṃ varṇayiṣyan bhagavān uvāca bhūya eveti | mahāntau yuddhādi-svadharmānuṣṭhāne mahat-paricaryāyāṃ vā kuśalau bāhū yasya tathā he mahābāho ! bhūya eva punar api me vacaḥ śṛṇu | kathambhūtam ? paramaṃ paramātma-niṣṭham | mad-vacanāmṛtenaiva prītiṃ prāpunvate te tubhyaṃ hita-kāmyayā hitecchayā yad ahaṃ vakṣyāmi

Madhusūdana

evaṃ saptamāṣṭama-navamais tat-padārthasya bhagavatas tattvaṃ sopādhikaṃ nirupādhikaṃ ca darśitam | tasya ca vibhūtayaḥ sopādhikasya dhyāne nirupādhikasya jñāne copāya-bhūtā raso 'ham apsu kaunteya [Gītā 7.8] ity ādinā saptame, ahaṃ kratur ahaṃ yajña [Gītā 9.16] ity ādinā navame ca saṅkṣepeṇoktāḥ | athedānīṃ tāsāṃ vistaro vaktavyo bhagavato dhyānāya tattvam api durvijṇiyatvāt punas tasya vaktavyaṃ jñānāyeti daśamo 'dhyāya ārabhyate | tatra prathamam arjunaṃ protsāhayitum bhūya eveti | bhūya eva punar api he mahābāho śṛṇu me mama paramaṃ prakṛṣṭaṃ vacaḥ | yat te tubhyaṃ prīyamāṇāya mad-vacanād amṛta-pānād iva prītam anubhavate vakṣyāmy ahaṃ paramāptas tava hita-kāmyayeṣṭa-prāptīcchayā

Viśvanātha

ārādhyatva-jñāna-kāraṇam aiśvaryaṃ yad eva pūrvatra saptamādiṣūktam | tad eva sa-viśeṣaṃ bhakti-matām ānandārthaṃ prapañcayiṣyan parokṣa-vādā ṛṣayaḥ parokṣaṃ ca mama priyam [BhP 11.21.35] iti nyāyena kiñcid durbodhatayaivāha bhūya iti | punar api rāja-vidyā-rāja-guhyam idam ucyate ity arthaḥ | he mahābāho ! iti yathā bāhu-balaḥ sarvādhikyena tvayā prakāśitaṃ, tathaivaitad buddhyā buddhi-balam api savārdhikyena prakāśayitavyam iti bhāvaḥ | śṛṇv iti śṛṇvantam api taṃ vakṣyamāṇe 'rthe samyag avadhāraṇārtham | paramaṃ pūrvoktād apy utkṛṣṭam | te tvām ativismitīkartuṃ kriyārthopapadasya ca [Pāṇ 2.3.14] iti caturthī | yataḥ prīyamāṇāya premavate

Baladeva

pūrva-pūrvatra svaiśvarya-nirūpaṇa-saṃbhinnā saparikarā sva-bhaktir upadiṣṭā | idānīṃ tasyā utpattaye vivṛddhaye ca svāsādharaṇīḥ prāk saṃkṣipyoktāḥ sva-vibhūti-vistareṇa varṇayiṣyan bhagavān uvāca bhūya iti | he mahābāho ! bhūya eva punar api me paramaṃ vacaḥ śṛṇu | śṛṇvantaṃ prati śṛṇv ity uktir upadeśye 'rthe samavadhānāya | paramaṃ śrīmat mad-divya-vibhūti-viṣayakaṃ yad vacas te tubhyam ahaṃ hita-kāmyayā vakṣyāmi | kriyārthopapada ity ādi sūtrāc caturthī | vijñam api tvāṃ vismitaṃ kartum ity arthaḥ | hita-kāmyayā mad-bhakty-utpatti-tad-vṛddhi-rūpa-tvat-kalyāṇa-vāñchā | te kīdṛśāyety āha prīyamāṇāyeti pīyūṣa-pānād iva mad-vākyāt prītiṃ vindate

Michalski

Wzniosły rzekł:
Posłuchaj dalej, o silnoramienny, mojej podniosłej mowy, którą ja łaskawy dla ciebie, tobie miłemu wygłoszę.

Olszewski

Błogosławiony.
Wysłuchaj jeszcze, bohaterze, który mię kochasz, słów wielkiej wagi, które ci powiem gwoli zbawieniu twemu.

Dynowska

Pan rzecze:
Posłuchaj jeszcze, o potężnie zbrojny, Mego najwyższego Słowa, który całym sercem radość we Mnie znajdujesz.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Słuchaj dalej, o Waleczny, mego doskonałego słowa.
Powiem ci je ku twej radości,
ponieważ pragnę twego szczęścia.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Nadal słuchaj, o Potężnoramienny, mych najwyższych słów,
Wyjawiam je tobie dla twojego dobra, gdyż jesteś mi miły.

Rucińska

Rzekł Pan:
Posłuchaj dalej słów moich najdonioślejszych, Barczysty,
Które do ciebie, chętnego, dla dobra twego wypowiem!

Szuwalska

Posłuchaj dalej – mówił Władca Wszystkich Bogactw –
Teraz największą wyznam tobie tajemnicę.
Jesteś Mi bardzo drogi, zrobię to dla ciebie.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Więc ponownie, o Barczysty,
słuchaj mej najwyższej mowy,
pragnąc dobra ją wysłowię
tobie, który mnie miłujesz.

analiza syntaktyczna

sura-gaṇāḥ (zastępy niebian) maharṣayaḥ [ca] (i wielcy wieszczowie) me (mojego) prabhavam (źródła) na viduḥ (nie poznali).
aham hi (zaiste ja) devānām (niebian) maharṣīṇām ca (i wielkich wieszczów) sarvaśaḥ (pod każdym względem) ādiḥ (początkiem) [asmi] (jestem).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mojego (skrócona forma od: mama);
viduḥ	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się, poznali;
sura-gaṇāḥ	–	sura-gaṇa 1i.3 m. ; TP : surāṇāṃ ganā iti – zastępy niebian (od: sura – bóg, niebianin; √ gaṇ – liczyć, sumować, gaṇa – grupa, gromada, stado, zbiór, drużyna);
prabhavam	–	prabhava 2i.1 m. – powstania, źródła (od: pra- √ bhū – powstawać, wyłaniać się);
na	–	av. – nie;
maha-rṣayaḥ	–	maha-rṣi 1i.3 m. – wielcy wieszczowie (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ ṛṣ – płynąć poruszać się szybko, lub √ dṛś – widzieć; ṛṣi – święty, wieszcz);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
ādiḥ	–	ādi 1i.1 m. – początek, powstanie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
devānām	–	deva 6i.3 m. – bogów, niebian (od: √ div – jaśnieć, bawić się);
maha-rṣīṇām	–	maha-rṣi 6i.3 m. – wielkich wieszczów (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ ṛṣ – płynąć poruszać się szybko, lub √ dṛś – widzieć; ṛṣi – święty, wieszcz);
ca	–	av. – i;
sarvaśaḥ	–	av. – całkowicie, gruntownie, wspólnie, ze wszystkich stron (od: sarva – wszystko);

warianty tekstu

prabhavaṃ → prabhāvaṃ (mocy);
na maha-rṣayaḥ → no maha-rṣayaḥ / ca maha-rṣayaḥ (naszego [źródła] wielcy wieszczowie / i wielcy wieszczowie);
hi → ca (i);

Śāṃkara

kim-artham ahaṃ vakṣyāmīty ata āha—

na me vidur na jānanti sura-gaṇā brahmādayaḥ | kiṃ te na viduḥ ? mama prabhavaṃ prabhāvaṃ prabhu-śakty-atiśayam, athavā prabhavaṃ prabhavanam utpattim | nāpi maharṣayo bhṛgv-ādayo viduḥ | kasmāt te na vidur ity ucyate—aham ādiḥ kāraṇaṃ hi yasmād devānāṃ maharṣīṇāṃ ca sarvaśaḥ sarva-prakāraiḥ

Rāmānuja

suragaṇā maharṣayaś cātīndriyārthadarśino 'dhikatarajñānā api me prabhavaṃ prabhāvaṃ na viduḥ mama nāmakarmasvarūpasvabhāvādikaṃ na jānanti; yatas teṣāṃ devānāṃ maharṣīṇāṃ ca sarvaśo 'ham ādiḥ teṣāṃ svarūpasya jñānaśaktyādeś cāham ādiḥ; teṣāṃ devatvamaharṣitvādihetubhūtapuṇyānuguṇaṃ mayā dattaṃ jñānaṃ parimitam; atas te parimitajñānā matsvarūpādikaṃ yathāvan na jānanti

Śrīdhara

uktasyāpi punar vacane durjñeyatvaṃ hetum āha na me vidur iti | me mama prakṛṣṭaṃ bhavaṃ janma-rahitasyāpi nānā-vibhūtibhir āvirbhāvaṃ sura-gaṇā api maharṣayo 'pi bhṛgv-ādayo na jānanti | tatra hetuḥ — ahaṃ hi sarva-devānāṃ maharṣīṇāṃ cādiḥ kāraṇam | sarvaśaḥ sarvaiḥ prakāraiḥ utpādakatvena buddhy-ādi-pravartakatvena ca | ato mad-anugrahaṃ vinā māṃ ke 'pi na jānantīty arthaḥ

Madhusūdana

prāg-bahudhoktam eva kim arthaṃ punar vakṣyasīty ata āha na me vidur iti | prabhavaṃ prabhāvaṃ prabhu-śakty-atiśayaṃ prabhavanam utpattim aneka-vibhūtibhir āvirbhāvaṃ vā sura-gaṇā indrādayo maharṣayaś ca bhṛgv-ādayaḥ sarvajñā api na me viduḥ | teṣāṃ tad-ajñāne hetum āha ahaṃ hi yasmāt sarveṣāṃ devānāṃ maharṣīṇāṃ ca sarvaśaḥ sarvaiḥ prakārair utpādakatvena buddhyādi-pravartakatvena ca nimittatvenopādānatvena ceti vādiḥ kāraṇāt | ato mad-vikārās te mat-prabhāvaṃ na jānantīty arthaḥ

Viśvanātha

etac ca kevalaṃ mad-anugrahātiśayenaiva vedyaṃ nānyathety āha na me iti | mama prabhavaṃ prakṛṣṭaṃ sarvaṃ vilakṣaṇaṃ bhavaṃ devakyāṃ janma deva-gaṇā na jānanti, te viṣayāviṣṭatvān na jānantu | ṛṣayas tu jānīyus tatrāha na maharṣayo 'pi | tatra hetuḥ aham ādiḥ kāraṇaṃ sarvaśaḥ sarvair eva prakāraiḥ | na hi pitur janma-tattvaṃ putrā jānantīti bhāvaḥ | na hi te bhagavan vyaktiṃ vidur devā na dānavā [Gītā 10.14] ity agrimānuvādād atra prabhava-śabdasyānyārthatā na kalpyā

Baladeva

etac ca mad-bhaktānukampāṃ vinā durvijñānam iti bhāvavān āha na me iti | sura-gaṇā brahmādayo maharṣayaś ca sanakādayaḥ me prabhavaṃ prabhutvena bhavam anādi-divya-svarūpa-guṇa-vibhūti-mattayāvartanam iti yāvat na vidur na jānanti | kuta ity āha aham ādir iti | yad ahaṃ teṣām ādiḥ pūrva-kāraṇaṃ sarvaśaḥ sarvaiḥ prakārair utpādakatayā buddhy-ādi-dātṛtayā cety arthaḥ | devatvādikam aiśvaryādikaṃ ca mayaiva tebhyas tat-tad-ārādhana-tuṣṭena datta-mataḥ sva-pūrva-siddhaṃ māṃ mad-aiśvaryaṃ ca te na viduḥ | śrutiś caivam āha –

ko addhā veda ka iha prāvocat
kuta ā jātā kuta iyaṃ visṛṣṭiḥ |
arvāg-devā asya visarjanāya
athā ko veda yata ābabhūva [Rv 8.7.17, Taitt.Br. 2.8.9.76] iti,

naitad devā āpnuvan pūrvam arśat iti caivam ādyā

Michalski

O moim pochodzeniu nie wiedzą ani zastępy bogów, ani wielcy wieszczowie, ja bowiem zawsze i wszędzie jestem początkiem bogów i wielkich wieszczów.

Olszewski

Gromady bogów i wielcy riszyowie nie znają mego narodzenia; albowiem ja jestem źródłem absolutnem bogów i wielkich riszich,

Dynowska

Ni bogowie świetliści, ani mędrcy najwięksi pra-początku Mego nie znają, albowiem Jam jest wszystkich mędrców i bogów pra-źródłem.

Sachse

Ani zastępy bogów, ani wielcy mędrcy
nie znają mego pochodzenia.
Albowiem to ja jestem wszelkim początkiem
bogów i wielkich mędrców.

Kudelska

Mego początku nie znają nawet ani całe bóstw zastępy, ani wielcy wieszczowie, Gdyż to Ja jestem zawsze początkiem bogów i wielkich mędrców.

Rucińska

Nie znają mojej potęgi zastępy bogów ni wieszcze,
Jam bowiem początkiem wszelkim jest bogów i wielkich wieszczów.

Szuwalska

Nawet wielcy bogowie nie wiedzą, kim jestem,
Ani mędrcy pobożni. Ja jestem początkiem
Zarówno nieba władców, jak i myślicieli.

Babkiewicz

Bogów zastęp mego źródła
nie zna, wieszcze też nie znają,
gdyż po prawdzie jam początkiem
wspólnie bogów oraz wieszczów.

analiza syntaktyczna

yaḥ (kto) mām (mnie) anādim (nie mającego początku) ajam (nienarodzonego) loka-maheśvaraṃ ca (najwyższego władcę światów) vetti (zna),
saḥ (on) martyeṣu (pośród śmiertelnych) asammūḍhaḥ (nieomroczony) sarva-pāpaiḥ (z wszelkich przewin) pramucyate (jest wyzwalany).

analiza gramatyczna

yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
ajam	–	a-ja 2i.1 m. – nienarodzonego (od: √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony);
anādim	–	an-ādi 2i.1 m. – bez początku (od: ādi – początek, powstanie);
ca	–	av. – i;
vetti	–	√ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna;
loka-maheśvaram	–	loka-mahā-īśvara 2i.1 m. ; TP : lokānāṃ mahāntam īśvaram iti  – wielkiego władcę światów (od: loka – świat; √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ īś – posiadać, władać, īśa / īśvara – pan, władca);
asaṃmūḍhaḥ	–	a-saṃ-mūḍha (sam- √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym) PP 1i.1 m. – nieogłupiały, nieomroczony;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
martyeṣu	–	martya ( √ mṛ – umierać) PF 7i.3 m. – wśród śmiertelnych;
sarva-pāpaiḥ	–	sarva-pāpa 3i.3 n. ; sarvaiḥ pāpair iti – ze wszystkich przewin  (od: sarva – wszystko; pāpa – przewina, grzech, zło);
pramucyate	–	pra- √ muc (wyzwalać, uwalniać) Praes. pass. 1c.1 – jest uwalniany (od czego? – pass. wymaga instrumentalisu lub ablativusu);

Śāṃkara

kiṃ ca—

yaḥ mām ajam anādiṃ ca, yasmāt aham ādir devānāṃ maharṣīṇāṃ ca, na mamānyaḥ ādiḥ vidyate | ato’ham ajo’nādi ca | anāditvam ajatve hetuḥ, taṃ mām ajam anādiṃ ca yo vetti vijānāti lokamaheśvaraṃ lokānāṃ mahāntam īśvaraṃ turīyam ajñānatatkāryavarjitam asaṃmūḍhaḥ saṃmohavarjitaḥ saḥ matryeṣu manuṣyeṣu, sarvapāpaiḥ sarveḥ pāpair mati-pūrvāmatipūrva-kṛtaiḥ pramucyate pramokṣyate

Rāmānuja

tad etad devādyacintyasvayāthātmyaviṣayajñānaṃ bhaktyutpattivirodhipāpavimocanopāyam āha

na jāyata ity ajaḥ, anena vikāridravyād acetanāt tatsaṃsṛṣṭāt saṃsāricetanāc ca visajātīyatvam uktam / saṃsāricetanasya hi karmakṛtācitsaṃsargo janma / anādim ity anena padena ādimato 'jān muktātmano visajātīyatvam uktam / muktātmano hy ajatvam ādimat; tasya heyasaṃbandhasya pūrvavṛttatvāt tadarhatāsti / ato 'nādim ity anena tadanarhatayā tatpratyanīkatocyate; „niravadyam” ityādiśrutyā ca / evaṃ heyasaṃbandhapratyanīkasvarūpatayā tadanarhaṃ māṃ lokamaheśvaram lokeśvarāṇām apīśvaraṃ martyeṣv asaṃmūḍho yo vetti; itarasajātīyatayaikīkṛtya mohaḥ saṃmohaḥ, tadrahito 'saṃmūḍhaḥ sa madbhaktyutpattivirodhibhis sarvaiḥ pāpaiḥ pramucyate / etad uktaṃ bhavati loke manuṣyāṇāṃ rājā itaramanuṣyasajātīyaḥ kenacit karmaṇā tadādhipatyaṃ prāptaḥ; tathā devānām adhipatir api; tathāṇḍādhipatir apītarasaṃsārisajātīyaḥ; tasyāpi bhāvanātrayāntargatatvāt / „yo brahmāṇaṃ vidadhāti” iti śruteś ca / tathānye 'pi ye kecanāṇimādyaiśvaryaṃ prāptāḥ / ayaṃ tu lokamaheśvaraḥ kāryakāraṇāvasthād acetanād baddhān muktāc ca cetanād iśitavyāt sarvasmān nikhilaheyapratyanīkānavadhikātiśayāsaṃkhyeyakalyāṇaguṇaikatānatayā niyamanaikasvabhāvatayā ca visajātīya itītrasajātīyatāmoharahito yo māṃ vetti, sa sarvaiḥ pāpaiḥ pramucyate iti

Śrīdhara

evambhūtātma-jñāne phalam āha yo mām iti | sarva-kāraṇatvād eva na vidyata ādiḥ kāraṇaṃ yasya tam anādim | ataevājaṃ janma-śūnyaṃ lokānāṃ maheśvaraṃ ca māṃ yo vetti sa manuṣyeṣv asaṃmūḍhaḥ saṃmoha-rahitaḥ san sarva-pāpaiḥ pramucyate

Madhusūdana

mahāphalatvāc ca kaścid eva bhagavataḥ prabhāvaṃ vettīty āha yo mām iti | sarva-kāraṇatvān na vidyata ādiḥ kāraṇaṃ yasya tam anādim anāditvād ajaṃ janma-śūnyaṃ lokānāṃ mahāntam īśvaraṃ ca māṃ yo vetti sa martyeṣu madhye 'saṃmūḍhaḥ saṃmoha-varjitaḥ sarvaiḥ pāpair mati-pūrva-kṛtair api pramucyate prakarṣeṇa kāraṇocchedāt tat-saṃskārābhāva-rūpeṇa mucyate mukto bhavati

Viśvanātha

nanu para-brahmaṇaḥ sarva-deśa-kālāparicchinnasya tavaitad dehasyaiva janma devā ṛṣayaś ca jānanty eva | tatra sva-tarjanyā sva-vakṣaḥ spṛṣṭvāha yo mām iti | yo mām ajaṃ vetti | kiṃ parameṣṭhinaṃ na anādiṃ satyaṃ tarhi anāditvād ajam ajanyaṃ parmātmānaṃ tvāṃ vetty eva tatrāha ceti | ajam ajanyaṃ vasudeva-janyaṃ ca mām anādim eva yo vetti ity arthaḥ | mām iti padena vasudeva-janyatvaṃ budhyate janma karma ca me divyam [Gītā 4.9] iti mad-ukteḥ | mama janmavattvaṃ paramātmatvāt sadaivājatvaṃ ca ity ubhayam api me paramaṃ satyaṃ acintya-śakti-siddham eva | yad uktaṃ ajo 'pi sann avyayātmāà sambhavāmi [Gītā 4.6] iti | tathā coddhava-vākyaṃ karmāṇy anīhasya bhavo 'bhavasya te ity ādy-anantaraṃ khidyati dhīr vidām iha [BhP 3.4.16] iti | atra śrī-bhāgavatāmṛta-kārikā ca-

tat tan na vāstavaṃ cet syād vidāṃ buddhi-bhramas tadā |
na syād evety ato 'cintyā śaktir līlāsu kāraṇam || [LBhāg 1.5.119]
tasmād yathā mama bālye dāmodaratva-līlāyām ekadaiva kiṅkiṇyā bandhanāt paricchinnatvaṃ dāmnā svābandhād aparicchinnatvaṃ cātarkyam eva tathaiva mamājatva-janmavattve cātarkye eva | durbodham aiśvaryaṃ cāha loka-maheśvaraṃ tava sārathim api sarveṣāṃ lokānāṃ mahāntam īśvaraṃ yo veda sa eva martyeṣu madhye asaṃmūḍhaḥ | sarva-pāpair bhakti-virodhibhiḥ | yas tu ajatvānāditva-sarveśvaratvāny eva vāstavāni syur janmavattvādīni tu anukaraṇa-mātra-siddhānīti vyācaṣṭe | sa saṃmūḍha eva sarva-pāpair na pramucyata ity arthaḥ

Baladeva

idaṃ tādṛśa-mad-viṣayakaṃ jñānaṃ kasyacid eva bhavatīti bhāvenāha yo mām iti | martyeṣu yatamāneṣv api sahasreṣu madhye yo yādṛcchika-mattatvavit sat-prasaṅgī kaścij jano mām anādim ajaṃ loka-maheśvaraṃ ca vetti | so 'saṃmūḍhaḥ sarva-pāpaiḥ pramucyata iti sambandhaḥ | atra ajam ity anena pradhānād acid-vargāt saṃsāri-vargāc ca bhedaḥ | ādyasya sva-pariṇāmenāntasya deha-janmanā ca janmitvāt | anādim ity anena viśesite tu mukta-cid-vargāc ca bhedas tasyājatvam ādima-deva-deha-sambandhena janmitvasya pūrva-vṛttitvāt loka-maheśvaram ity anena nitya-mukta-cid-vargāt prakṛti-kālābhyāṃ ca bhedas teṣām anādy-ajatve saty api loka-maheśvaratvābhāvāt | punar anādima ity anena viśeṣite vidhi-rudrādibhyāṃ ca bhedas tayor loka-maheśvaratāyāḥ sāditvāt sarvaiśvareṇaiva tayoḥ sety anyatra vistaraḥ | itthaṃ ca sarvadā heya-sambandhābhāvān nitya-siddha-sārvaiśvaryāc ca sarvetara-vilakṣaṇaṃ yo vetti, sa mad-bhakty-utpatti-pratīpair nikhilaiḥ karmabhir vimukto mad-bhaktiṃ vindati | asaṃmūḍho 'nya-sajātīyatayā maj-jñānaṃ saamohas tena vivarjitaḥ | na ca devakyāṃ jātasya te katham ajatvaṃ tasyām ajatvam avihāyaiva jātatvāt

Michalski

Kto z pomiędzy śmiertelnych, niezaślepiony, pozna mnie jako nieurodzonego, niemającego początku władcę świata, – ten się od skazy wszelkiej zwolni.

Olszewski

Ten, kto wie, że ja nie jestem zrodzony, że jestem pierwszy, że jestem panem świata, unika błędu między śmiertelnymi i jest rozgrzeszony ze wszystkich win swoich.

Dynowska

Kto mnie takim zna i wie, ze ponad narodziny jestem i ponad śmierć, bez początku i końca, odwieczny Pan wszechstworzenia, ten wśród śmiertelnych złudzie nie podlega i od wszelkiego uwalnia się grzechu.

Sachse

Ten tylko wśród śmiertelnych, wolny od zaślepienia,
wyzwala się z wszelkiego zła,
kto poznaje we mnie niezrodzonego,
nie mającego początku wielkiego władcę świata.

Kudelska

Ten, kto zrozumiał, że Ja jestem nie narodzony, bez początku, że jestem potężnym władcą świata,
Ten się nie lęka jak inni śmiertelnicy, lecz uwalnia się od wszelkiego zła.

Rucińska

Kto zna mnie, niezrodzonego, pierwszego, wszechwładcę światów,
Ten, niezwiedziony wśród ludzi, od wszelkich win się uwalnia.

Szuwalska

Jestem nienarodzony i początku nie mam.
To Ja jestem całego wszechświata potęgą.
Kto o tym wie, złudzeniu nie ulega, wolny
Od grzechu jest, choć żyje wśród istot śmiertelnych.

Babkiewicz

Kto wie, żem jest niezrodzonym,
bez początku, władcą światów,
ten niezwiedzion wśród śmiertelnych,
z wszystkich grzechów się wyzwala.

analiza syntaktyczna

buddhiḥ (roztropność) jñānam (wiedza) asammohaḥ (trzeźwość) kṣamā (tolerancja) satyam (prawda) damaḥ (samokontrola) śamaḥ (spokój) sukham duḥkham (szczęście i cierpienie) bhavaḥ abhāvaḥ (byt i niebyt) bhayam abhayam ca eva (i zaiste strach i odwaga) ahiṃsā (brak przemocy) samatā (jednakość) tuṣṭiḥ (zadowolenie) tapaḥ (asceza) dānam (dobroczynność) yaśaḥ ayaśaḥ (sława i niesława)
bhūtānām (istot) [ete] pṛthag-vidhāḥ (te różnorakie) bhāvāḥ (stany) mattaḥ eva (właśnie ode mnie) bhavanti (powstają).

analiza gramatyczna

buddhiḥ	–	buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować);
jñānam	–	jñāna 1i.1 n. – wiedza, mądrość, inteligencja (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
asaṃmohaḥ	–	a-saṃ-moha 1i.1 m. – brak oszołomienia, trzeźwość (od: sam- √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym, saṃ-moha – omroczenie, zamęt);
kṣamā	–	kṣamā 1i.1 f. – cierpliwość, tolerancja, pobłażanie, wyrozumiałość (od: √ kṣam – wybaczać, tolerować);
satyam	–	satya 1i.1 n. – prawda, prawdziwość (od: √ as – być, PP sant – będący);
damaḥ	–	dama 1i.1 m. – powściągliwość, samokontrola (od: √ dam – powstrzymywać, powściągać, pokonywać);
śamaḥ	–	śama 1i.1 m. – spokój, wyciszenie (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć);
sukham	–	sukha 1i.1 n. – radość, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha  – cierpienie, niedola);
duḥkham	–	duḥkha 1i.1 n. – cierpienie (od: dur / dus – na początku wyrazu: trudny, zły, twardy; kha – zagłębienie, otwór, piasta; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], poruszanie się z oporem; lub od: duḥ- √ sthā; przeciwieństwo do: sukha – radość, szczęście);
bhavaḥ	–	bhava 1i.1 m. – byt (od: √ bhū – być);
abhāvaḥ	–	a-bhava 1i.1 m. – niebyt (od: √ bhū – być);
bhayam	–	bhaya 1i.1 n. – strach (od: √ bhī – straszyć);
ca	–	av. – i;
abhayam	–	a-bhaya 1i.1 n. – wolność od strachu, odwaga, nieustraszoność (od: √ bhī – straszyć);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ca	–	av. – i;

*****

ahiṃsā	–	a-hiṃsā 1i.1 f. – zaniechanie przemocy, niekrzywdzenie (od: √ hiṃs – ranić, krzywdzić, zabijać);
samatā	–	samatā abst. 1i.1 f. – jednakowość, jednakie nastawienie (od: sama – równość, płaskość, jednakowość);
tuṣṭiḥ	–	tuṣṭi 1i.1 f. – zadowolenie, satysfakcja (od: √ tuṣ – stawać się cichym, zadowolonym, PP tuṣṭa – cichy, zadowolony, kontent);
tapaḥ	–	tapas 1i.1 n. – gorąco, asceza (od: √ tap – topić, palić);
dānam	–	dāna 1i.1 n. – dar, jałmużna, dobroczynność (od: √ dā – dawać);
yaśaḥ	–	yaśas 1i.1 n. – sława, chwała, piękno, honor;
ayaśaḥ	–	a-yaśas 1i.1 n. – niesława, dyshonor, wzgarda;
bhavanti	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.3 – są, powstają;
bhāvāḥ	–	bhāva 1i.3 m. – byty, stany, natury (od: √ bhū – być);
bhūtānām	–	bhūta ( √ bhū – być) PP 6i.3 m. – bytów, istot (od: bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt);
mattaḥ	–	av. – ode mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ‘ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; ablativus nieodmienny zakończony na: -tas);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
pṛthag-vidhāḥ	–	pṛthag-vidha 1i.3 m. – mające oddzielne części, wielorakie, różnorodne (od: √ pṛth – rozszerzać, av. pṛthak – oddzielnie, pojedynczo; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);

warianty tekstu

buddhir jñānam → buddhi-jñānam (roztropność i wiedza);
damaḥ i śamaḥ zamieniają się miejscami;

eva → evaṃ (w ten sposób);

Śāṃkara

itaś cāhaṃ maheśvaro lokānāṃ—

buddhir antaḥ-karaṇasya sūkṣmādy-arthāvabodhana-sāmarthyam, tadvantaṃ buddhimān iti hi vadanti | jñānam ātmādi-padārthānām avabodhaḥ | asaṃmohaḥ pratyutpanneṣu boddhavyeṣu viveka-pūrvikā pravṛttiḥ | kṣamā ākruṣṭasya tāḍitasya vāvikṛta-cittatā | satyaṃ yathā-dṛṣṭasya yathā-śrutasya cātmānubhavasya para-buddhi-saṃkrāntaye tathaivoucāryamāṇā vāk satyam ucyate | damo bāhyendriyopaśamaḥ | śamo’ntaḥ-karaṇasyopaśamaḥ | sukham āhlādaḥ | duḥkhaṃ santāpaḥ | bhava udbhavaḥ | abhāvas tad-viparyayaḥ | bhayaṃ ca trāsaḥ, abhayam eva ca tad-viparītam

ahiṃsāpīḍā prāṇinām | samatā sama-cittatā | tuṣṭiḥ saṃtoṣaḥ paryāpta-buddhir lābheṣu | tapa indriya-saṃyama-pūrvakaṃ śarīra-pīḍānam | dānaṃ yathā-śakti saṃvibhāgaḥ | yaśo dharma-nimittā kīrtiḥ | ayaśas tv adharma-nimittā kīrtiḥ | bhavanti bhāvā yathoktā buddhy-ādayo bhūtānāṃ prāṇināṃ matta eveśvarāt pṛthag-vidhāḥ nānā-vidhāḥ sva-karmānurūpeṇa

Rāmānuja

evaṃ svasvabhāvānusandhānena bhaktyutpattivirodhipāpanirasanam, virodhinirasanā devārthato bhaktyutpattiṃ ca pratipādya svāiśvaryasvakalyāṇaguṇagaṇaprapañcānusandhānena bhaktivivṛddhiprakāram āha

buddhiḥ manaso nirūpaṇasāmarthyam, jñānam cidacidvastuviśeṣaviṣayo niścayaḥ, asaṃmohaḥ pūrvagṛhītād rajatāder visajātīye śuktikādivastuni sajātīyatābuddhinivṛttiḥ; kṣamā manovikārahetau saty apy avikṛtamanastvam; satyam yathādṛṣṭaviṣayaṃ bhūtahitarūpaṃ vacanam / tadanuguṇā manovṛttir ihābhipretā, manovṛttiprakaraṇāt / damaḥ bāhyakaraṇānām anarthaviṣayebhyo niyamanam; śamaḥ antaḥkaraṇasya tathā niyamanam; sukham ātmānukūlānubhavaḥ; duḥkham pratikūlānubhavaḥ; bhavaḥ bhavanam; anukūlānubhavahetukaṃ manaso bhavanam; abhāvaḥ pratikūlānubhavahetuko manaso 'vasādaḥ; bhayam āgāmino duḥkhasya hetudarśanajaṃ duḥkham; tannivṛttiḥ abhayam; ahiṃsā paraduḥkhāhetutvam; samatā ātmani sukṛtsu vipakṣeṣu cārthānarthayos samamatitvam; tuṣṭiḥ sarveṣv ātmasu dṛṣṭeṣu toṣasvabhāvatvam; tapaḥ śāstrīyo bhogasaṅkocarūpaḥ kāyakleśaḥ; dānam svakīyabhogyānaṃ parasmai pratipādanam; yaśaḥ guṇavattāprathā; ayaśaḥ nairguṇyaprathā / etac cobhayaṃ tadanuguṇamanovṛttidvayaṃ mantavyam, tatprakaraṇāt / tapodāne ca tathā / evam ādyāḥ sarveṣāṃ bhūtānāṃ bhāvāḥ pravṛttinivṛttihetavo manovṛttayo matta eva matsaṅkalpāyattā bhavanti

Śrīdhara

loka-maheśvaratām eva sphuṭayati buddhir iti tribhiḥ | buddhiḥ sārāsāra-viveka-naipuṇyam | jñānam ātma-viṣayam | asaṃmoho vyākulatvābhāvaḥ | kṣamā sahiṣṇutvam | satyaṃ yathārtha-bhāṣaṇam | damo bāhyendriya-saṃyamaḥ | śamo 'ntaḥkaraṇa-saṃyamaḥ | sukhaṃ mano 'nukūla-saṃvedanīyam | duḥkhaṃ ca tad-viparītam | bhava udbhavaḥ | abhāvas tad-viparītam | bhayaṃ trāsaḥ | abhayaṃ tad-viparītam | asya ślokasya matta eva bhavatīty uttareṇānvayaḥ

kiṃ ca ahiṃseti | ahiṃsā para-pīḍāniviṛttiḥ | samatā rāga-dveṣādi-rāhityam | tuṣṭir daiva-labdhena santoṣaḥ | tapaḥ śāstrīyādi-vakṣyamāṇam | dānaṃ nyāyārjitasya dhanādeḥ pātre 'rpaṇam | yaśaḥ sat-kīrtiḥ | ayaśo duṣkīrtiḥ | ete buddhir jñānam ity ādayas tad-viparītāś cābuddhy-ādayo nānā-vidhā bhāvāḥ prāṇināṃ matto mat-sakāśād eva bhavanti

Madhusūdana

ātmano loka-maheśvaratvaṃ prapañcayati buddhir iti dvābhyām | buddhir antaḥkaraṇasya sūkmārtha-viveka-sāmarthaym | jñānam ātmānātma-sarva-padārthāvabodhaḥ | asaṃmohaḥ pratyutpanneṣu bodhavyeṣu kartavyeṣu vyākulatayā vivekena pravṛttiḥ | kṣamākruṣṭasya tāḍitasya vā nirvikāra-cittatā | satyaṃ pramāṇenāvabuddhasyārthasya tathaiva bhāṣaṇam | damo bāhyendriyāṇāṃ sva-viṣayebhyo nivṛttiḥ | śamo 'ntaḥkaraṇasya śamatā | sukhaṃ dharmāsādhāraṇa-kāraṇakam anukūla-vedanīyam | duḥkham adharmāsādhāraṇa-kāraṇakaṃ pratikūla-vedanīyam | bhava utpattiḥ | bhāvaḥ sattā | abhāvo 'satteti vā | bhayaṃ ca trāsas tad-viparītam abhayam | eva ca ekaś ca-kāra ukta-samuccayārthaḥ | aparo 'nuktābuddhy-ajñānādi-samuccayārthaḥ | evety ete sarva-loka-prasiddhā evety arthaḥ | matta eva bhavatīty uttareṇānvayaḥ

ahiṃsā prāṇināṃ pīḍāyā niviṛttiḥ | samatā cittasya rāga-dveṣādi-rahitāvasthā | tuṣṭir bhogyeṣv etāvatālam iti buddhiḥ | tapaḥ śāstrīya-mārgeṇa kāyendriya-śoṣaṇam | dānaṃ deśe kāle śraddhayā yathā-śakty-arthānāṃ sat-pātre samarpaṇam | yaśo dharma-nimittā loka-ślāghā-rūpā prasiddhiḥ | ayaśas tv adharma-nimittā loka-nindā-rūpā prasiddhiḥ | ete buddhy-ādayo bhāvāḥ kārya-viśeṣāḥ sa-kāraṇakāḥ pṛthag-vidhā dharmādharmādi-sādhana-vaicitryeṇa nānā-vidhā bhūtānāṃ sarveṣāṃ prāṇināṃ mattaḥ parameśvarād eva bhavanti nānyasmāt tasmāt kiṃ vācyaṃ mama loka-maheśvaratvam ity arthaḥ

Viśvanātha

na ca śāstra-jñāḥ sva-buddhy-ādibhir mattatvaṃ jñātuṃ śaknuvanti, yato buddhy-ādīnāṃ sattvādivan-māyā-guṇa-janyatvān matta eva jātānām api guṇātīte mayi nāsti svataḥ praveśayogyatety āha buddhiḥ sūkṣmārtha-niścaya-sāmarthyam | jñānam ātmānātma-vivekaḥ | asaṃmoho vaiyagryābhāvaḥ | ete trayo bhāvā mat-tattva-jñāna-hetutvena sambhāvyamānā iva, na tu hetavaḥ | prasaṅgād anyān api bhāvān lokeṣu dṛṣṭān na svata evodbhūtān āha kṣamā sahiṣṇutvam | satyaṃ yathārtha-bhāṣaṇam | damo bāhyendriya-nigrahaḥ | śamo 'ntarindriya-nigrahaḥ | ete sāttvikāḥ | sukhaṃ sāttvikam | duḥkhaṃ tāmasam | bhavābhāvau janma-mṛtyu-duḥkha-viśeṣau, bhayaṃ tāmasam abhayaṃ jñānotthaṃ sāttvikam | rājasādy-utthaṃ rājasam | samatātmaupamyena sarvatra sukha-duḥkhādi-darśanam ahiṃsā samate sāttvikyau | tuṣṭiḥ santuṣṭiḥ | sā nirupādhiḥ sāttvikī | sopādhis tu rājasī | tapo-dāne 'pi sopādhi-nirupāditvābhyāṃ sāttvika-rājase, yaśo 'yaśasy api tathā | matta iti ete man-māyāto bhavanto 'pi śakti-śaktimator aikyāt matta eva

Baladeva

athātmanaḥ sarvāditvaṃ sarveśvaratvaṃ ca prapañcayati buddhir iti dvābhyām | buddhiḥ sūkṣmārtha-vivecana-sāmarthyam | jñānam cid-acid-vastu-vivecanam | asaṃmoho vyagratvābhāvaḥ | kṣamā sahiṣṇutā | satyaṃ yathā-dṛṣṭārtha-viṣayaṃ para-hita-bhāṣaṇam | damo 'nartha-viṣayāc chokāder niyamanam | śamas tasmān manasaḥ | sukhaṃ ānukūlyena vedyam | duḥkhaṃ tu prātikūlyena vedyam | bhavo janma | abhāvo mṛtyuḥ | bhayam āgāmi-duḥkha-kāraṇa-vīkṣaṇād vitrāsaḥ san nivṛttiḥ | abhayam ahiṃsā parapīḍanājanakatā | samatā rāga-dveṣa-śūnyatā | tuṣṭiḥ adṛṣṭa-labdhena santoṣaḥ | tapaḥ vedokta-kāya-kleśaḥ | dānaṃ svabhogyasya sat-pātre 'rpaṇam | yaśaḥ sādguṇya-khyātiḥ | tad-viparītaṃ ayaśaḥ evam ādayo bhāvā bhūtānāṃ deva-mānavādīnāṃ matto mat-saṅkalpād eva bhavantīty aham eva teṣāṃ hetur ity arthaḥ | pṛthag-vidhā bhinna-lakṣaṇā

Michalski

Rozum, wiedza, brak zaślepienia, cierpliwość, prawda, panowanie nad sobą, spokój, szczęście, nieszczęście, narodziny i śmierć, strach i odwaga,
nieprzyczynianie nikomu cierpienia, równowaga, zadowolenie, pokuta, szczodrobliwość, sława, hańba – wszystkie te stany najrozmaitsze stworzeń pochodzą odemnie.

Olszewski

Rozum, wiedza, pewność, cierpliwość, prawda, powściągliwość, pokój, uciecha i ból, narodzenie i śmierć, strach i bezpieczeństwo,
słodycz, równość duszy, rozkosz i umartwienie, szczodrość, chwała i sromota są rodzajami rzeczy, których ja jestem rozdawcą.

Dynowska

Rozum, mądrość, od ułud niezależność, cierpliwość, prawda, wszechprzebaczenie, samoopanowanie i spokój, radość i cierpienia, istnienie i nieistnienie, strach a także nieustraszoność;
życzliwość dla wszelkiej istoty, równowaga, zadowolenie, bohaterstwo wewnętrznego wysiłku, miłosierdzie i hojność, sława i niesława – oto rozliczne świadomych istot stany, a wszystkie ode Mnie pochodzą.

Sachse

Rozum, wiedza, wolność od zaślepienia,
cierpliwość, prawda, opanowanie, spokój,
szczęście i nieszczęście, pojawianie się i zanik,
bojaźń i odwaga,
nieczynienie krzywdy, równowaga umysłu, pogoda,
asceza, hojność, sława i niesława —
ode mnie pochodzą różne te stany
towarzyszące istotom żywym.

Kudelska

Zrozumienie, mądrość, wolność od ułudy, cierpliwość, prawda, samoopanowanie i spokój,
Szczęście i nieszczęście, istnienie i nieistnienie, lęk l odwaga,
Życzliwość dla każdej istoty, wewnętrzna równowaga, zadowolenie, asceza, hojność, sława i hańba;
Oto różne stany wszelkiego stworzenia, i choć one są tak różnorodne, wszystkie pochodzą ode mnie.

Rucińska

Rozsądek, wiedza i trzeźwość, cierpliwość i prawdomówność,
Umiar i spokój, ból, szczęście, powstanie, brak, strach, odwaga,
Dobroć, bezstronność i sytość, żar, szczodrość, sława, niesława –
Te różne stany u istot ze mnie jedynie powstały!

Szuwalska

Rozum, wiedza, świadomość, cierpliwość, uczciwość,
Samokontrola, spokój, szczęście i niedola,
Życie, śmierć, strach, odwaga, trud, zadowolenie,
Hojność, sława, niesława – wszystko to ode Mnie
Pochodzi i istotą jest istot istnienia.

Babkiewicz

Rozum, wiedza, brak zwiedzenia,
prawda, spokój i cierpliwość,
powściągliwość, ból i radość,
byt i niebyt, strach, odwaga,
niekrzywdzenie i jednakość,
sytość, szczodrość i asceza,
niesława i sława razem –
te odrębne stany istot
właśnie ze mnie się zrodziły.

analiza syntaktyczna

sapta maharṣayaḥ (siedmiu wielkich wieszczów) pūrve catvāraḥ (wcześniej czterech) tathā manavaḥ (podobnie Manu)
[ete] mad-bhāvāḥ (oni posiadający moją naturę) mānasāḥ jātāḥ (zrodzeni z umysłu) [santi] (są).
loke (w świecie) yeṣām (ich) imāḥ prajāḥ (to potomstwo) [santi] (jest).

analiza gramatyczna

maha-rṣayaḥ	–	maha-rṣi 1i.3 m. – wielcy wieszczowie (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ ṛṣ – płynąć poruszać się szybko lub √ dṛś – widzieć; ṛṣi – święty, wieszcz);
sapta	–	sapta 1i.3 m. – siedmiu (siedmiu wieszczów to wg BhP 8.13.5: Kaśyapa, Atri, Vasiṣṭha, Viśvāmitra, Gautama, Jamadagni, Bharadvāja);
pūrve	–	pūrva sn. 1i.3 m. – wcześniejsi, starożytni;
catvāraḥ	–	catur 1i.3 m. – czterej (czterej mędrcy to wg BhP 3.12.4: Sanaka, Sananda, Sanātana, Sanat-kumāra);
manavaḥ	–	manu 1i.3 m. – Manu, myślący, ludzie (od: √ man – myśleć);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
mad-bhāvāḥ	–	mad-bhāva 1i.3 m. ; BV : yasmin mama bhāvaḥ santi te – ci, którzy posiadają moją naturę (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ bhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość);
mānasāḥ	–	mānasa 1i.3 m. – związani z umysłem, mentalni (od: √ man – myśleć, manas – umysł, mānasa – to co związane jest z umysłem, wyobraźnia, myśli, umysł);
jātāḥ	–	jāta ( √ jan – rodzić) PP 1i.3 m. – narodzeni;
yeṣām	–	yat sn. 6i.3 m. – których;
loke	–	loka 7i.1 m. – w świecie;
imāḥ	–	idam sn. 1i.3 f. – te;
prajāḥ	–	prajā 1i.3 f. – potomstwo, poddani, stworzenia, ludzie (od: pra- √ jan – być zrodzonym, zrodzić, począć, wytworzyć);

warianty tekstu

mānasā → manasā / mānavā / mānuṣā (umysłem / Manu / ludzie);
yeṣāṃ → eṣāṃ (tych);
loka → lokā (światy);

Śāṃkara

kiṃ ca—

maharṣayaḥ sapta bhṛgv-ādayaḥ pūrve’tīta-kāla-saṃbandhinaḥ, catvāro manavas tathā sāvarṇā iti prasiddhāḥ | te ca mad-bhāvā mad-gata-bhāvanā vaiṣṇavena sāmarthyena upetāḥ | mānasā manasaivotpāditā mayā jātā utpannāḥ | yeṣāṃ manūnāṃ maharṣīṇāṃ ca sṛṣṭir loka imāḥ sthāvara-jaṅgama-lakṣaṇāḥ prajāḥ

Rāmānuja

sarvasya bhūtajātasya sṛṣṭisthityoḥ pravartayitāraś ca matsaṃkalpāyattapravṛttaya ity āha

pūrve sapta maharṣayaḥ atītamanvantare ye bhṛgvādayas sapta maharṣayo nityasṛṣṭipravartanāya brahmaṇo manassaṃbhavāḥ, nityasthitipravartanāya ye ca sārvaṇikā nāma catvāro manavaḥ sthitāḥ, yeṣāṃ santānamaye loke jātā imāḥ sarvāḥ prajāḥ pratikṣaṇam āpralayād apatyānām utpādakāḥ pālakāś ca bhavanti te bhṛgvādayo manavaś ca madbhāvāḥ mama yo bhāvaḥ sa eva yeṣāṃ bhāvaḥ te madbhāvāḥ, manmate sthitāḥ, matsaṅkalpā1nuvartina ityarthaḥ

Śrīdhara

kiṃ ca maharṣaya iti | sapta maharṣayo bhṛgv-ādayaḥ sapta brahmāṇa ity ete purāṇe niścayaṃ gatāḥ [Mbh 12.201.5] ity ādi purāṇa-prasiddhāḥ | tebhyo 'pi pūrve anye catvāro maharṣayaḥ sanakādayaḥ | tathā manavaḥ svāyambhuvādayaḥ | mad-bhāvā madīyo bhāvaḥ prabhāvo yeṣu te | hiraṇyagarbhātmano mamaiva manasaḥ saṅkalpa-mātrāj jātāḥ | prabhāvam evāha yeṣām iti | yeṣāṃ bhṛgv-ādīnāṃ sanakādīnāṃ manūnāṃ cemā brāhmaṇādyā loke vardhamānā yathāyathaṃ putra-pautrādi-rūpāḥ śiṣa-praśiṣyādi-rūpāś ca prajā jātāḥ pravartante

Madhusūdana

itaś caitad evam maharṣaya iti | maharṣayo veda-tad-artha-draṣṭāraḥ sarvajñā vidyā-sampradāya-pravartakā bhṛgv-ādyāḥ sapta pūrve sargādya-kālāvirbhūtāḥ | tathā ca purāṇe –

bhṛguṃ marīcim atriṃ ca pulastyaṃ pulahaṃ kratum |
vasiṣṭhaṃ ca mahātejāḥ so 'sṛjan manasā sutān |
sapta brahmaṇa ity ete purāṇe niścayaṃ gatāḥ || iti |[Mbh 12.201.4-5]
{lub marīcir atry-aṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ | vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sadṛśā vai svayambhuvā || sapta brahmāṇa ity eṣa purāṇe niścayo gataḥ || [Mbh 12.201.4-5 (lub 12.335.28-29]}

tathā catvāro manavaḥ sāvarṇā iti prasiddhāḥ | athavā maharṣayaḥ sapta bhṛgv-ādyāḥ | tebhyo 'pi pūrve prathamāś catvāraḥ sanakādyā maharṣayaḥ | manavas tathā svāyambhuvādayaś caturdaśa mayi parameśvare bhāvo bhāvanā yeṣāṃ te mad-bhāvā mac-cintana-parā mad-bhāvanāvaśād āvīribhūta-madīya-jñānaiśvarya-śaktaya ity arthaḥ | mānasā manasaḥ saṅkalpād evotpannā na tu yonijāḥ | ato viśuddha-janmatvena sarva-prāṇi-śreṣṭhā matta eva hiraṇyagarbhātmano jātāḥ sargādya-kāle prādurbhūtāḥ | yeṣāṃ maharṣīṇāṃ saptānāṃ bhṛgv-ādīnāṃ catūrṇāṃ ca sanakādīnāṃ manūnāṃ ca caturdaśānām asmin loke janmanā ca vidyayā ca santati-bhūtā imā brāhmaṇādyāḥ sarvāḥ prajāḥ

Viśvanātha

buddhi-jñānāsaṃmohān sva-tattva-jñāne 'samarthānuktvā tattvato 'pi tatrāsamarthān āha maharṣayaḥ sapta marīcy-ādayas tebhyo 'pi pūrve 'nye catvāraḥ sanakādayo manavaś caturdaśa svāyambhuvādayo matta eva hiraṇyagarbhātmanaḥ sakāśād bhavo janma yeṣāṃ marīcy-ādīnāṃ sanakādīnāṃ cemā brāhmaṇādyā loke vartamānāḥ prajāḥ putra-pautrādi-rūpāḥ śiṣya-praśiṣya-rūpāś ca

Baladeva

itaś caitad evam ity āha maharṣaya iti | sapta bhṛgv-ādayas tebhyo 'pi pūrve prathamāś catvāraḥ sanakādaya ekādaśaite maharṣayas tathā manavaś caturdaśa svāyambhuvādaya evaṃ pañcaviṃśatir ete mānasā hiraṇyagarbhātmano mama manaḥ-prabhṛtyebhyo jātā mad-bhāvā mac-cintana-parās tat-prabhāvenopalabdha-maj-jñānaiśvarya-śaktaya ity arthaḥ | yeṣāṃ bhṛgv-ādīnāṃ pañcaviṃśater imā brāhmaṇa-kṣatriyādayaḥ prajā janmanā vidyayā ca santati-rūpā bhavanti

Michalski

Siedmiu wielkich prastarych wieszczów, czterech Manu powstało ze mnie, z mojego ducha, – od nich zaś te pokolenia ludzkie na ziemi pochodzą.

Olszewski

Siedmiu wielkich riszich, czterej Pradżapati i Manu, zawarci w mojem jestestwie, zrodzeni są przez akt mego ducha, i z nich wyszedł na tym świecie rodzaj ludzki.

Dynowska

Siedmiu świętych Wieszczów, jak i czterech Przedwiecznych, a także wszyscy Manu, od których się ludzkość wywodzi, z Mojej natury są i z Mojej myśli zrodzeni.

Sachse

Siedmiu pradawnych wielkich mędrców,
i czterech Manu
podziela mój stan bytu.
Zrodzili się z mego umysłu.
Od nich [pochodzą] pokolenia tego świata.

Kudelska

Siedmiu wielkich wieszczów jak i czterech dawnych Manu z mej natury i z mego umysłu zostało zrodzonych,
A od nich pochodzą wszystkie stworzenia tego świata.

Rucińska

I siedmiu mędrców, i czterech pradawnych wieszczów, i Manu,
Praojców pokoleń świata, z mojej zrodziło się myśli!

Szuwalska

Siedmiu mędrców prastarych, również czterech Manu,
Od których się wywodzi cały ludzki rodzaj,
Dzięki woli i myśli Mojej na świat przyszło.

Babkiewicz

Siedmiu wieszczów, wcześniej czterech
i podobnie praojcowie
z mej Natury, z myśli wstali –
ich potomstwo świat zaludnia.

analiza syntaktyczna

yaḥ (kto) mama (moją) etām vibhūtim (tę moc) yogam ca (i jogę) tattvataḥ (prawdziwie) vetti (zna),
saḥ (ten) avikampena yogena (z niezachwianą jogą) yujyate (łączy się).
atra (tutaj) saṃśayaḥ na [asti] (wątpliwości nie ma).

analiza gramatyczna

etām	–	etat sn. 2i.1 f. – tę;
vibhūtim	–	vibhūti 2i.1 f. – moc, potęgę, bogactwo (od: vi- √ bhū – powstawać, ekspandować, przejawiać);
yogam	–	yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metodę, środki, jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
ca	–	av. – i;
mama	–	asmat sn. 6i.1 – moje;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
vetti	–	√ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna;
tattvataḥ	–	av. – prawdziwie (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; nieodmienny ablativus zakończony na: –tas);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
avikampena	–	a-vikampa – 3i.1 m. – z niedrżącą, z niezachwianą, ze stałą (od: vi- √ kamp – drżeć, zmieniać się);
yogena	–	yoga 3i.1 m. – z przyłączaniem, z zaprzęgnięciem, z zastosowaniem, z metodą, z jogą (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
yujyate	–	√ yuj (włączyć się, zająć się) Praes. pass. 1c.1 – jest łączony;
na	–	av. – nie;
atra	–	av. – tutaj, co do tego;
saṃśayaḥ	–	saṃśaya 1i.1 m. – wątpliwość, wahanie (od: sam- √ śī – chwiać się);

warianty tekstu

etāṃ → eṣāṃ (tę);
‘vikampena → ‘vikalpena / ‘vikaṃpyena / ‘pi kaṃpena / ‘prakaṃpena (z pozbawioną wahania / z tą, która nie jest do poruszenia / nawet z drżącą / niedrżącą);

Śāṃkara

etāṃ yathoktāṃ vibhūtiṃ vistāraṃ yogaṃ ca yuktiṃ cātmano ghaṭanam, athavā yogaiśvarya-sāmarthyaṃ sarva-jñatvaṃ yoga-jaṃ yoga ucyate, mama madīyaṃ yogaṃ yo vetti tattvatas tattvena yathāvad ity etat, so’vikampenāpracalitena yogena samyag darśana-sthairya-lakṣaṇena yujyate saṃbadhyate | nātra saṃśayo nāsminn arthe saṃśayo’sti

Rāmānuja

vibhūtiḥ aiśvaryam / etāṃ sarvasya madāyattotpattisthitipravṛttitārūpāṃ vibhūtim, mama heyapratyanīkakalyāṇaguṇagaṇarūpaṃ yogaṃ ca yas tattvato vetti, so 'vikampena aprakampyena bhaktiyogena yujyate / nātra saṃśayaḥ / madvibhūtiviṣayaṃ kalyāṇaguṇaviṣayaṃ ca jñānaṃ bhaktiyogavardhanam iti svayam eva drakṣyasītyabhiprāyaḥ

Śrīdhara

yathokta-vibhūty-ādi-tattva-jñānasya phalam āha etām iti | etāṃ bhṛgv-ādi-lakṣaṇāṃ mama vibhūtim | yogaṃ caiśvarya-lakṣaṇam | tattvato yo vetti, so 'vikalpena niḥsaṃśayena yogena samyag-darśanena yukto bhavati nāsty atra saṃśayaḥ

Madhusūdana

evaṃ sopādhikasya bhagavataḥ prabhāvam uktvā taj-jñāna-phalam āha etām iti | etāṃ prāg uktāṃ buddhy-ādi-maharṣy-ādi-rūpāṃ vibhūtiṃ vividha-bhāvaṃ tat-tad-rūpeṇāvasthitiṃ yogaṃ ca tat-tad-artha-nirmāṇa-sāmarthyaṃ paramaiśvaryam iti yāvat | mama yo vetti tattvato yathāvat so 'vikampenāpracalitena yogena samyag-jñāna-sthairya-lakṣaṇena samādhinā yujyate nātra saṃśayaḥ pratibandhaḥ kaścit

Viśvanātha

kintu bhaktyāham ekayā grāhyaḥ [BhP 11.14.11] iti mad-ukter mad-ananya-bhakta eva mat-prasādān mad-vāci dṛḍham āstikyaṃ dadhāno mat-tattvaṃ vettīty āha etāṃ saṅkṣepeṇaiva vakṣyamāṇāṃ vibhūtiṃ yogaṃ bhakti-yogaṃ ca yas tattvato vetti | mat-prabhoḥ śrī-kṛṣṇasya vākyatvād idam eva paramaṃ tattvam iti dṛḍhatarāstikyavān eva yo vetti saḥ | avikalpena niścalena yogena mat-tattva-jñāna-lakṣaṇena yujyate yukto bhaved atra nāsti ko 'pi sandehaḥ

Baladeva

uktārtha-jñāna-phalam āha etām iti | etāṃ vidhi-rudrādi-devatā-sanakādi-maharṣi-svāyambhuvādi-manu-pramukhaḥ kṛtsn-prapañco mad-adhīna-sthiti-pravṛtti-jñānaiśvarya-śaktiko bhavatīty evaṃ pāramaiśvarya-lakṣaṇāṃ vibhūtim | yogam anādy-ajatvādibhiḥ kalyāṇa-guṇa-ratnair mama sambandhaṃ ca yo vetti sarveśvareṇa sarvajñena vāsudevenopadiṣṭam idaṃ tāttvikaṃ bhavatīti dṛḍha-viśvāsena yo gṛhṇāti sa avikalpena sthireṇa yogena mad-bhakti-lakṣaṇena yujyate sampanno bhavati | etādṛśatayā maj-jñānaṃ mad-bhakter utpādakaṃ vivardhakaṃ ceti bhāvaḥ

Michalski

Kto poznał naprawdę tę moją wszechwładzę i cudowną siłę, ten się uzbroił niewzruszonym oddaniem, – wątpić w to nie masz.

Olszewski

Kto zna istotę tej potęgi wszechwładnej i tej Jedności, które są we mnie, ten bez wszelkiego zwątpienia jednoczy się ze mną łącznością niewzruszoną.

Dynowska

Kto zdolny wniknąć w treść tej wszechwładzy Mojej i Jogi, ten bez wątpienia niewzruszony w Jodze w harmonii trwa.

Sachse

Ten, kto zna prawdziwie
całe to moje bogactwo i potęgę,
osiąga niewzruszoną jogę.
Co do tego nie ma wątpliwości.

Kudelska

Kto prawdziwie poznał moją wiedzę i ma potęgę,
Ów poprzez jogę niewzruszoną bez wątpienia ze mną się połączy.

Rucińska

Kto ową potęgę moją i wszechmoc poznał prawdziwie,
Ten w niezachwianym skupieniu pogrąża się, bez wątpienia!

Szuwalska

Jeśli ktoś rzeczywiście poznał Mą potęgę,
Niewzruszony podążać będzie ścieżką jogi.
Co do tego, Ardżuno, nie ma wątpliwości.

Babkiewicz

Mą potęgę oraz jogę
kto prawdziwie wyrozumiał,
ten się w jogę niewzruszoną
przęgnie – jest to niewątpliwe.

analiza syntaktyczna

aham (ja) sarvasya (wszystkiego) prabhavaḥ (źródłem) [asmi] (jestem),
mattaḥ (ze mnie) sarvam (wszystko) pravartate iti (powstaje)
matvā (pomyślawszy) budhāḥ (roztropni) bhāva-samanvitāḥ (posiadający uczucie) mām (mnie) bhajante (wielbią).

analiza gramatyczna

aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
sarvasya	–	sarva sn. 6i.1 n. – wszystkiego;
prabhavaḥ	–	prabhava 1i.1 m. – powstanie, źródło (od: pra- √ bhū – powstawać, wyłaniać się);
mattaḥ	–	av. – ode mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ‘ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; ablativus nieodmienny zakończony na: -tas);
sarvam	–	sarva sn. 1i.1 n. – wszystko, całość (sarvam idam – najczęściej w znaczeniu „ten cały świat”);
pravartate	–	pra- √ vṛt (toczyć się, poruszać) Praes. Ā 1c.1 – porusza się, działa;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
matvā	–	√ man (myśleć) absol. – pomyślawszy;
bhajante	–	√ bhaj (dzielić, czcić, kochać, radować się) Praes. Ā 1c.3 – oddają cześć, wielbią;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
budhāḥ	–	budha 1i.3 m. – roztropni, rozumni, myślący, rozsądni (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować);
bhāva-samanvitāḥ	–	bhāva-samanvita 1i.3 m. ; TP : bhāvena samanvitā iti – posiadający uczucie (od: √ bhū – być, bhāva – bycie, istnienie, charakter, uczucie; anu- √ i – podążać, PP anv-ita – połączony, wyposażony: w co? – wymaga instrumentalu);

warianty tekstu

ahaṃ → ayaṃ (ten);
mattaḥ → itaḥ (z tego);
bhāva-samanvitāḥ → bhāva-samasthitāḥ (pozostający w uczuciu);

Śāṃkara

kīdṛśenāvikampena yogena yujyate ? ity ucyate—

ahaṃ paraṃ brahma vāsudevākhyaṃ sarvasya jagataḥ prabhava utpattiḥ | matta eva sthiti-nāśa-kriyā-phalopabhoga-lakṣaṇaṃ vikriyā-rūpaṃ sarvaṃ jagat pravartate | ity evaṃ matvā bhajante sevante māṃ budhā avagata-paramārtha-tattvāḥ | bhāva-samanvitā bhāvo bhāvanā paramārtha-tattvābhiniveśas tena samanvitāḥ saṃyuktāḥ ity arthaḥ

Rāmānuja

ahaṃ, sarvasya vicitracidacitprapañcasya prabhavaḥ utpattikāraṇam, sarvaṃ matta eva pravartate itīdaṃ mama svābhāvikaṃ niraṃkuśāiśvaryaṃ, sauśīlyasaundaryavātsalyādikalyāṇaguṇagaṇayogaṃ ca matvā budhā jñāninaḥ bhāvasamanvitāḥ māṃ sarvakalyāṇaguṇānvitaṃ bhajante / bhāvaḥ manovṛttiviśeṣaḥ / mayi spṛhayālavo māṃ bhajanta ityarthaḥ

Śrīdhara

yathā ca vibhūti-yogayor jñānena samyag-jñānāvāptis tad darśayati aham ity ādi-caturbhiḥ | ahaṃ sarvasya jagataḥ prabhavo bhṛgv-ādi-manv-ādi-rūpa-vibhūti-dvāreṇotpatti-hetuḥ | matta eva ca sarvasya buddhir jñānam asaṃmoha ity ādi sarvaṃ pravartata iti | evaṃ matvāvabudhya budhā vivekino bhāva-samanvitāḥ prīti-yuktā māṃ bhajante

Madhusūdana

yādṛśena vibhūti-yogayor jñānenāvikampa-yoga-prāptis tad darśayati aham ity ādi-caturbhiḥ | ahaṃ paraṃ brahma vāsudevākhyaṃ sarvasya jagataḥ prabhava utpatti-kāraṇam upādānaṃ nimittaṃ ca sthiti-nāśādi ca sarvaṃ satta eva pravartate bhavati | mayaivāntaryāmiṇā sarvajñena sarva-śaktinā preryamāṇaṃ sva-sva-maryādām anatikramya sarvaṃ jagat pravartate ceṣṭata iti vā | ity evaṃ matvā budhā vivekenāvagata-tattva-bhāvena paramārtha-tattva-grahaṇaa-rūpeṇa premṇā samanvitāḥ santo māṃ bhajante

Viśvanātha

tatra mahaiśvarya-lakṣaṇāṃ vibhūtim āha ahaṃ sarvasya prākṛtāprākṛta-vastu-mātrasya prabhavaḥ utpatti-prādurbhāvayor hetuḥ | matta evāntaryāmi-svarūpāt sarvaṃ jagat pravartate cesṭate | tathā matta eva nāradādy-avatarātmakāt sarvaṃ bhakti-jñāna-tapaḥ-karmādikaṃ sādhanaṃ tat tat sādhyaṃ ca pravṛttaṃ bhavati | aikāntika-bhakti-lakṣaṇaṃ yogam āha iti matvā āstikyato jñānena niścitya ity arthaḥ | bhāvo dāsya-sakhyādis tad-yuktāḥ

Baladeva

atha catuḥślokyā paramaikāntināṃ bhaktiṃ bruvan tasyā janakaṃ poṣakaṃ cātma-yāthātmyaṃ tāvad āha aham iti | svayaṃ bhagavān kṛṣṇo 'haṃ sarvasyāsya vidhi-rudra-pramukhasya prapañcasya prabhavo hetuḥ | evam evātharvasu paṭhyate – yo brahmāṇaṃ vidadhāti pūrvaṃ yo vai vedāṃś ca gāpayati sma kṛṣṇaḥ [GTU 1.22] iti | atha puruṣo ha vai nārāyaṇo 'kāmayata prajāḥ sṛjaye ity upakramya nārāyaṇād brahmā jāyate nārāyaṇāt prajāpatiḥ prajāyate nārāyaṇād indro jāyate nārāyaṇād aṣṭau vasavo jāyante nārāyaṇād ekādaśa rudrā jāyante nārāyaṇād dvādaśādityāḥ ity ādi | eṣa nārāyaṇaḥ kṛṣṇo bodhyaḥ brahmaṇyo devakī-putraḥ ity ādy-uttara-pāṭhāt | tad āhuḥ – eko vai nārāyaṇa āsīn na brahmā na īśāno nāpo nāgī samau neme dyāv-āpṛthivī na nakṣatrāṇi na sūryaḥ sa ekākī na ramate tasya dhyānāntaḥsthasya yatra chāndogaiḥ kriyamāṇāṣṭakādi-saṃjñakā stuti-stomaḥ stomam ucyate ity ādy upakramya pradhānādi-sṛṣṭim abhidhāyātha punar eva nārāyaṇaḥ so 'nyat kāmo manasā dhyāyata tasya dhyānātaḥsthasya tal-lalāṭāttrakṣyaḥ śūlapāṇiḥ puruṣo 'jāyata bibhrac chriyaṃ satyaṃ brahmacaryaṃ tapo-vairāgyam iti | tatra catur-mukho jāyate ity ādi ca | ṛkṣu ca yaṃ kāmaye taṃ tam ugraṃ kṛṣṇomi taṃ brahmāṇaṃ tam ṛṣiṃ taṃ sumedhasam ity ādi | mokṣa-dharme ca –

prajāpatiṃ ca rudraṃ cāpy aham eva sṛjāmi vai |
tau hi māṃ vijānīto mama māyā-vimohitau || iti |

vārāhe ca –
nārāyaṇaḥ paro devas tasmāj jātaś caturmukhaḥ |
tasmād rudro 'bhavad devaḥ sa ca sarvajñatāṃ gataḥ || iti |

mad-anya-nikhila-niyantā cāham ity uktam | iti matvā mamedṛśatvaṃ sad-guru-mukhān niścitya bhāvena premṇā samanvitāḥ santo budhā māṃ bhajante

Michalski

Jestem początkiem wszystkiego, odemnie wszystko pochodzi, – wiedzą to ludzie zbudzeni, mnie miłujący i w twardy zamysł zakuci.

Olszewski

Jestem początkiem wszech rzeczy; odemnie pochodzi Wszechświat: tak myślą, tak mię czczą mędrcy, uczestnicy treści najwyższej.

Dynowska

Jam Pra-rodzicem i źródłem wszechrzeczy, ze Mnie wyłania i rozwija się wszystko; rozumiejąc to, mędrcy w żarliwym Mnie wielbią zachwycie.

Sachse

Ja jestem źródłem wszech rzeczy.
Wszystko ode mnie bierze swój początek.
Wiedząc o tym wielbią mnie oświeceni,
zgłębiający prawdę.

Kudelska

Jam jest źródłem wszystkiego, ode mnie wszystko pochodzi;
Mędrcy, którzy to rozumieją, wielbią mnie umysłem skupionym.

Rucińska

Ja jestem źródłem wszystkiego, dzięki mnie wszystko się toczy –
Z tą myślą czczą mnie rozumni, miłością ku mnie przejęci.

Szuwalska

Jestem bytów początkiem i źródłem wszystkiego.
Zrozumiawszy to, mędrcy wielbią Mnie w skupieniu,

Babkiewicz

Jam wszystkiego jest praźródłem,
ze mnie wszystko emanuje –
wiedząc to, cześć mi oddają
mądrzy i uczucia pełni.

analiza syntaktyczna

[te] (oni) mac-cittāḥ (których umysły są we mnie) mad-gata-prāṇāḥ (których życia do mnie odeszły) nityam (zawsze) parasparam (między sobą) mām (mnie) bodhayantaḥ (oświecający się) kathayantaḥ ca (i opowiadający),
tuṣyanti ca (cieszą się) ramanti ca (i radują).

analiza gramatyczna

mac-cittāḥ	–	mac-citta 1i.3 m. ; yeṣāṃ cittaṃ mayy asti te – ci, których umysł jest we mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość);
mad-gata-prāṇāḥ	–	mad-gata-prāṇa 1i.3 m. – yeṣāṃ prāṇo māṃ gato ‘sti te – ci, których życie poszło do mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ gam – iść, PP gata – poszły; pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć, prāṇa – powietrze, życie);
bodhayantaḥ	–	bodhayant  ( √ budh – budzić, rozumieć, percepować) caus. PPr 1i.3 – sprawiający zrozumienie, oświecający;
paras-param	–	av. – wzajemnie, jeden drugiego (od: para – drugi, inny, obcy, paras-para – wzajemny, jeden po drugim);
kathayantaḥ	–	kathayant  ( √ kath – mówić, opowiadać) PPr 1i.3 – opowiadający;
ca	–	av. – i;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – o mnie;
nityam	–	av. – stale, regularnie (od: nitya – wieczny, stały);
tuṣyanti	–	√ tuṣ (cichnąć, być zadowolonym) Praes. P 1c.3 – są zadowoleni;
ca	–	av. – i;
ramanti	–	√ ram (radować) Praes. P 1c.3 – radują się;
ca	–	av. – i;

warianty tekstu

nityaṃ tuṣyanti → nityas toṣyāṃti / nityaṃ puṣyaṃti (zawsze wzrastają);
ca ramanti → ramayaṃti (sprawiają radość);

Śāṃkara

kiṃ ca—

mac-cittāḥ, mayi cittaṃ yeṣāṃ te mac-cittāḥ | mad-gata-prāṇāḥ māṃ gatāḥ prāptāś cakṣur-ādayaḥ prāṇā yeṣāṃ te mad-gata-prāṇāḥ | mayy upasaṃhṛta-karaṇāḥ ity arthaḥ | athavā, mad-gata-prāṇāḥ mad-gata-jīvanā ity etat | bodhayanto’vagamayantaḥ parasparam anyonyam, kathayantaś ca jñāna-bala-vīryādi-dharmair viśiṣṭaṃ mām | tuṣyanti ca paritoṣam upayānti ca ramanti ca ratiṃ ca prāpnuvanti priya-saṃgatyeva

Rāmānuja

katham?

maccittāḥ mayi niviṣṭamanasaḥ, madgataprāṇāḥ madgatajīvitāḥ, mayā vinātmadhāraṇam alabhamānā ityarthaḥ; svaiḥ svair anubhūtān madīyān guṇān parasparaṃ bodhayantaḥ, madīyāni divyāni ramaṇīyāni karmāṇi ca kathayantaḥ tuṣyanti ca ramanti ca vaktāras tadvacanenānanyaprayojanena tuṣyanti; śrotāraś ca tacchravaṇenānavadhikātiśayapriyeṇa ramante

Śrīdhara

prīti-pūrvakaṃ bhajanam āha mac-cittā iti | mayy eva cittaṃ yeṣāṃ te mac-cittāḥ | mām eva gatāḥ prāptāḥ prāṇā indriyāṇi yeṣāṃ te mad-gata-prāṇāḥ | mad-arpita-jīvanā iti vā | evaṃbhūtās te budhā anyonyaṃ māṃ nyāyopetaiḥ śruty-ādi-pramāṇair bodhayanto buddhyā ca māṃ kathayantaḥ saṅkīrtayantaḥ santas te nityaṃ tuṣyanty anumodanena tuṣṭiṃ yānti | ramanti ca nirvṛtiṃ yānti

Madhusūdana

prema-pūrvakaṃ bhajanam eva vivṛṇoti mac-cittā iti | mayi bhagavati cittaṃ yeṣāṃ te mac-cittāḥ | tathā mad-gatā māṃ prāptāḥ prāṇāś cakṣur-ādayo yeṣāṃ te mad-gata-prāṇāḥ mad-bhajana-nimitta-cakṣur-ādi-vyāpārā mayy upasaṃhṛta-sarva-karaṇā vā | athavā mad-gata-prāṇā mad-bhajanārtha-jīvanā mad-bhajanātirikta-prayojana-śūnya-jīvanā iti yāvat | vidvad-goṣṭhīṣu parasparam anyonyaṃ śrutibhir yuktibhiś ca mām eva bodhayantas tattva-bubhutsu-kathayā jñāpayantaḥ | tathā sva-śiṣyebhyaś ca mām eva kathayanta upadiśantaś ca | mayi cittārpaṇaṃ tathā bāhya-karaṇārpaṇaṃ tathā jīvanārpaṇam evaṃ samānām anyonyaṃ mad-bodhanaṃ sva-nyūnebhyaś ca mad-upadeśanam ity evaṃ rūpaṃ yan mad-bhajanaṃ tenaiva tuṣyanti ca | etāvataiva labdha-sarvāthā vayam alam anyena labdhavyenety evaṃ-pratyaya-rūpaṃ santoṣaṃ prāpnuvanti ca | tena santoṣeṇa ramanti ca raante ca priya-saṃgamenevottamaṃ sukham anubhavanti ca | tad uktaṃ patañjalinā santoṣād anuttamaḥ sukha-lābhaḥ [Ys 2.42] iti | uktaṃ ca purāṇe –

yac ca kāma-sukhaṃ loke yac ca divyaṃ mahat sukham |
tṛṣṇā-kṣaya-sukhāyaite nārhataḥ ṣoḍaśīṃ kalām || iti ||

tṛṣṇā-kṣayaḥ santoṣaḥ

Viśvanātha

etādṛśā ananya-bhaktā eva mat-prasādāl labdha-buddhi-yogaḥ pūrvokta-lakṣaṇaṃ durbodham api mat-tattva-jñānaṃ prāpnuvantīty āha mac-cittā mad-rūpa-nāma-guṇa-līlā-mādhuryāsvādeṣv eva lubdha-manaso, mad-gata-prāṇā māṃ vinā prāṇān dhartum asamarthā anna-gata-prāṇā narā itivat | bodhayantaḥ bhakti-svarūpa-prakārādikaṃ sauhārdena jñāpayantaḥ | māṃ mahā-madhura-rūpa-guṇa-līlā-mahodadhiṃ kathayanto mad-rūpādi-vyākhyānenot-kīrtanādikaṃ kurvanta ity evaṃ sarva-bhaktiṣv atiśraiṣṭhyāt smaraṇa-śravaṇa-kīrtanāny uktāni | tuṣyanti ca ramanti ceti bhaktyaiva santoṣaś ca ramaṇaṃ ceti rahasyam | yad vā sādhana-daśāyām api bhāgya-vaśāt bhajane nirvighne sampadyamāne sati tuṣyanti | tadaiva bhāvi-svīya-sādhya-daśām anusmṛtya ramanti ca manasā sva-prabhuṇā saha ramanti ceti rāgānugā bhaktir dyotitā

Baladeva

bhaktiḥ prakāram āha mac-cittā iti | mac-cittā mat-smṛti-parā mad-gata-prāṇā māṃ vinā prāṇān dhartum akṣamā mīnā vināmbhaḥ | parasparaṃ mad-rūpa-guṇa-lāvaṇyādi bodhayantas tathā māṃ sva-bhakta-vātsalya-nīradhim ativicitra-caritaṃ kathayantaś cety evaṃ smaraṇa-śravaṇa-kīrtana-lakṣaṇair bhajanaiḥ sudhāpānair iva tuṣyanti | tathaiva teṣv eva ramante ca yuvati-smita-kaṭākṣāny uktāni | tuṣyanti ca ramanti ceti bhaktyaiva santoṣaś ca ramaṇaṃ ceti rahasyam | yad vā sādhana-daśāyām api bhāgya-vaśāt bhajane nirvighne sampadyamāne sati tuṣyanti | tadaiva bhāvi-svīya-sādhya-daśām anusmṛtya ramanti ca manasā sva-prabhuṇā saha ramanti ceti rāgānugā bhaktir dyotitā

Michalski

Myśląc o mnie, mnie swoje życie oddając, nauczając się wzajemnie, o mnie ciągłe prowadząc rozmowy, są zadowoleni i szczęśliwi,

Olszewski

Myśląc o mnie, tęskniąc do mnie, nauczając się wzajemnie, do mnie się ciągle zwracając, radują się, są szczęśliwi.

Dynowska

Myślą i duszą ku Mnie zwróceni, całą świadomością pogrążeni we Mnie, szczęśliwi, radośni, o Mnie wciąż mówią, światłem swym dzieląc się wzajem.

Sachse

Skupiwszy na mnie całą swą uwagę,
mnie poświęcając swoje życie,
pouczając się wzajemnie i wciąż o mnie mówiąc
pogodni są i weseli.

Kudelska

Mnie każdą swą myśl i całe życie poświęcają, o mnie jest ich każda rozmowa,
W każdej chwili o mnie mówią, mną się cieszą i radują.

Rucińska

O mnie myślący, swe życie mnie poświęciwszy, wzajemnie
Uczą się mnie, mówią o mnie, wciąż cieszą się i radują!

Szuwalska

Myśląc o Mnie i życie dla Mnie poświęcając,
Rozmawiając w swym gronie o Mnie nieustannie,
Radośni są i wiecznym upojeni szczęściem.

Babkiewicz

We mnie myśl ich, we mnie tchnienia,
oświecają się nawzajem,
rozmawiają stale o mnie,
cieszą się i rozkoszują.

analiza syntaktyczna

[aham] (ja) teṣām satata-yuktānāṃ (im zawsze zaprzężonym) prīti-pūrvakam (z zadowoleniem) [mām] bhajatām (mnie wielbiącym) tam buddhi-yogam (tę jogę roztropności) dadāmi (daję),
yena [buddhi-yogena] (przez którą jogę roztropności) te (oni) mām (do mnie) upayānti (przychodzą).

analiza gramatyczna

teṣām	–	tat sn. 6i.3 m. – tych;
satata-yuktānām	–	satata-yukta 6i.3 m. – zawsze zaprzężonych (od: sa-tata – stały, niewyczerpany, nieprzerwany, av. – zawsze, stale; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, PP yukta – połączony, zaprzęgnięty);
bhajatām	–	bhajant ( √ bhaj – dzielić, czcić, kochać, radować się) PPr 6i.3 – oddających cześć, wielbiących;
prīti-pūrvakam	–	av. – z zadowoleniem (od: √ prī – radować, prīti – radość; pūrva – wcześniejszy, starożytny, pūrvakam – na końcu złożeń: razem z, za, pośród, zgodnie z);
dadāmi	–	√ dā (dawać) Praes. P 3c.1 – daję;
buddhi-yogam	–	buddhi-yoga 2i.1 m. ; TP : buddhyā kṛtaṃ yogam iti – jogę powstałą dzięki roztropności (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować; buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
tam	–	tat sn. 2i.1 m. – tego;
yena	–	yat sn. 3i.1 m. – przez którego, na skutek czego;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
upayānti	–	upa- √ yā (iść, osiągać) Praes. P 1c.3 – idą, osiągają;
te	–	tat sn. 1i.3 m. – oni

Śāṃkara

ye yathoktaiḥ prakārair bhajante māṃ bhaktāḥ santaḥ—

teṣāṃ satata-yuktānāṃ nityābhiyuktānāṃ nivṛtta-sarva-bāhyaiṣaṇānāṃ bhajatāṃ sevamānānām | kim arthitvādinā kāraṇena ? nety āha—-prīti-pūrvakaṃ prītiḥ snehas tat-pūrvakaṃ māṃ bhajatām ity arthaḥ | dadāmi prayacchāmi buddhi-yogaṃ buddhiḥ samyag darśanaṃ mat-tattva-viṣayaṃ tena yogo buddhi-yogas taṃ buddhi-yogam, yena buddhi-yogena samyag darśana-lakṣaṇena māṃ parameśvaram ātma-bhūtam ātmatvena upayānti pratipadyante | ke ? te ye mac-cittatvādi-prakārair māṃ bhajante

Rāmānuja

teṣāṃ satatayuktānām mayi satatayogam āśaṃsamānānāṃ māṃ bhajamānānām ahaṃ tam eva buddhiyogaṃ vipākadaśāpannaṃ prītipūrvakaṃ dadāmi; yena te mām upayānti

Śrīdhara

evaṃbhūtānāṃ ca samyag-jñānam ahaṃ dadāmīty āha teṣām iti | evaṃ satata-yuktānāṃ mayy āsakta-cittānāṃ prīti-pūrvakaṃ bhajatāṃ teṣāṃ taṃ buddhi-rūpaṃ yogam upāyaṃ dadāmi | tam iti kam ? yenopāyena te mad-bhaktā māṃ prāpnuvanti

Madhusūdana

ye yathoktena prakāreṇa bhajante māṃ teṣām iti | satataṃ sarvadā yuktānāṃ bhagavaty ekāgra-buddhīnām | ataeva lābha-pūjā-khyāty-ādy anabhisandhāya prīti-pūrvakam eva bhajatāṃ sevamānānāṃ teṣām avikampena yogeneti yaḥ prāg uktas taṃ buddhi-yogaṃ mattatva-viṣayaṃ samyag-darśanaṃ dadāmi utpādayāmi | yena buddhi-yogena mām īśvaram ātmatvenopayānti ye mac-cittatvādi-prakārair māṃ bhajante te

Viśvanātha

nanu tuṣyanti ca ramanti ca iti tvad-uktyā tvad-bhaktānāṃ bhaktyaiva paramānando guṇātīta ity avagataṃ, kintu teṣāṃ tvat-sākṣāt-prāptau kaḥ prakāraḥ ? sa ca kutaḥ sakāśāt tair avagantavya ity apekṣāyām āha teṣām iti | satata-yuktānāṃ nityam eva mat-saṃyogākāṅkṣaṇāṃ taṃ buddhi-yogaṃ dadāmi teṣāṃ hṛd-vṛttiṣv aham eva udbhāvayāmīti | sa buddhi-yogaḥ svato 'nyasmāc ca kutaścid apy adhigantum aśakyaḥ kintu mad-eka-deyas tad-eka-grāhya iti bhāvaḥ | mām upayānti mām upalabhante sākṣān man-nikaṭaṃ prāpnuvanti

Baladeva

nanu svarūpeṇa guṇair vibhūtibhiś cānantaṃ tvāṃ kathaṃ gurūpadeśa-mātreṇa te grahītuṃ kṣamerann iti cet tatrāha teṣām iti | satata-yuktānāṃ nityaṃ mad-yogaṃ vāñchatāṃ prīti-pūrvakaṃ mama yāthātmya-jñānajena ruci-bhareṇa bhajatāṃ taṃ buddhi-yogaṃ sva-bhakti-rasiko dadāmy arpayāmi | yena te mām upayānti tad-buddhiṃ tathāham udbhāvayāmi yathānanta-guṇa-vibhūtiṃ mām gṛhītvopāsya ca prāpnuvanti

Michalski

Tym, wiecznie mi oddanym, okazującym cześć miłością, udzielę Jogi ducha, z pomocą której połączą się ze raną.

Olszewski

Ustawicznie zjednoczeni ze mną, składając mi ofiarę z miłości, otrzymują odemnie tę jedność mistyczną umysłu, przez którą przychodzą do mnie.

Dynowska

Tych zawsze w harmonii radosnych, a Mnie gorącą wielbiących miłością, Jogą rozpoznawania duchowego darzę, która ich do Mnie przywodzi.

Sachse

Im to, pogrążonym w ciągłym skupieniu,
wielbiącym mnie całym sercem,
udzielam mocy poznania prawdy,
dzięki której przybywają do mnie.

Kudelska

Tym, którzy stale ze mną zjednoczeni, którzy wielbią mnie z całym oddaniem,
Przekazuję tę jogę mądrości, dzięki niej oni do mnie przyjdą.

Rucińska

Im, stale we mnie skupionym, służącym mi całym sercem,
Daję tę jogę rozumu, przez którą dochodzą do mnie.

Szuwalska

Tym, co wielbią Mnie wiernie, szczerze uwielbiając,
Daję rozum, przez który mogą do Mnie dotrzeć.

Babkiewicz

Tym, co zawsze zaprzęgnięci,
wielbią mnie z zadowoleniem,
daję jogę roztropności,
która ich prowadzi do mnie.

analiza syntaktyczna

teṣām eva (ich właśnie) anukampārtham (z powodu współczucia) aham ātma-bhāva-sthaḥ (ja przebywający w uczuciach jaźni) bhāsvatā jñāna-dīpena (jaśniejącą lampą wiedzy) ajñāna-jam tamaḥ (ciemność zrodzoną z niewiedzy) nāśayāmi (niszczę).

analiza gramatyczna

teṣām	–	tat sn. 6i.3 m. – tych;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
anu-kampā-artham	–	av. – z powodu współczucia (od: anu- √ kamp – sympatyzować, współczuć; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie, na końcu złożeń: w celu, z powodu);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
ajñāna-jam	–	ajñāna-ja 2i.1 n. – zrodzone z niewiedzy (od: jñā – wiedzieć, rozumieć, a-jñāna – niewiedza, głupota; √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony);
tamaḥ	–	tamas 2i.1 n. – ciemność, mrok, tępotę, bierność (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać);
nāśayāmi	–	√ naś (niszczeć, zanikać, być straconym) Praes. caus. P 3c.1 – niszczę, powoduję zniszczenie;
ātma-bhāva-sthaḥ	–	ātma-bhāva-stha 1i.1 m. ; ya ātmano bhave tiṣṭhati saḥ – ten, który znajduje się w uczuciach jaźni (od: ātman – jaźń; √ bhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość; √ sthā – stać, stha – na końcu złożeń: znajdujący się w);
jñāna-dīpena	–	jñāna-dīpa 3i.1 m. ; TP : jñānasya dīpeneti – lampą wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ dīp – jaśnieć, palić się, dīpa – lampa);
bhāsvatā	–	bhāsvant 3i.1 m. – mającą światło, świecącą, jaśniejącą (od: √ bhās – jaśnieć, świecić; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);

Śāṃkara

kim-arthaṃ kasya vā tvat-prāpti-pratibandha-hetor nāśakaṃ buddhi-yogaṃ teṣāṃ tvad-bhaktānāṃ dadāsi ? ity apekṣāyām āha—

teṣām eva kathaṃ nu nāma śreyaḥ syāt ity anukampārthaṃ dayā-hetor aham ajñāna-jam avivekato jātaṃ mithyā-pratyaya-lakṣaṇaṃ mohāndhakāraṃ tamo nāśayāmi, ātma-bhāva-stha ātmano bhāvo’ntaḥ-karaṇāśayas tasminn eva sthitaḥ san jñāna-dīpena viveka-pratyaya-rūpeṇa bhakti-prasāda-snehābhiṣiktena mad-bhāvanābhiniveśa-vāteritena brahmacaryādi-sādhana-saṃskāra-vat-prajñāvartinā viraktāntaḥ-karaṇādhāreṇa viṣaya-vyāvṛtta-citta-rāga-dveṣākaluṣita-nivātāpavaraka-sthena nitya-pravṛttaikāgrya-dhyāna-janita-samyag-darśana-bhāsvatā jñāna-dīpenety arthaḥ

Rāmānuja

kiñ ca,

teṣām evānugrahārtham aham, ātmabhāvasthaḥ teṣāṃ manovṛttau viṣayatayāvasthitaḥ madīyān kalyāṇaguṇagaṇāṃś cāviṣkurvan madviṣayajñānākhyena bhāsvatā dīpena jñānavirodhiprācīnakarmarūpājñānajaṃ madvyatiriktapūrvābhyastaviṣayaprāvaṇyarūpaṃ tamo nāśayāmi

Śrīdhara

buddhi-yogaṃ dattvā ca tasyānubhava-paryantaṃ tam āviṣkṛtyāvidyā-kṛtaṃ saṃsāraṃ nāśayāmīty āha teṣām iti | teṣām anukampārtham anugrahārtham evājñānāj jātaṃ tamaḥ saṃsārākhyaṃ nāśayāmi | kutra sthitaḥ san kena vā sādhanena tamo nāśayasi ? ata āha ātma-bhāva-stho buddhi-vṛttau sthitaḥ san | bhāsvatā visphuratā jñāna-lakṣaṇena dīpena nāśayāmi

Madhusūdana

dīyamānasya buddhi-yogasyātma-prāptau phalaṃ madhya-vartinaṃ vyāpāram āha teṣām iti | teṣām eva kathaṃ śreyaḥ syād ity anugrahārtham ātma-bhāvasya ātmākārāntaḥ-karaṇa-vṛttau viṣayatvena sthito 'haṃ sva-prakāśa-caitanyānandādvaya-lakṣaṇa ātmā tenaiva mad-viṣayāntaḥkaraṇa-pariṇāma-rūpeṇa jñāna-dīpena dīpa-sadṛśena jñānena bhāsvatā cid-ābhāsa-yuktenāpratibaddhena ajñāna-jam ajñānopādānakaṃ tamo mithyā-pratyaya-lakṣaṇaṃ sva-viṣayāvaraṇam andhakāraṃ tad-upādānājñāna-nāśena nāśayāmi sarva-bhramopādānasyājñānasya jñāna-nivartyatvād upādāna-nāśa-nivartyatvāc copādeyasya |

yathā dīpenāndhakāre nivartanīye dīpotpattim antareṇa na karmaṇo 'bhyāsasya vāpekṣā vidyamānasyaivaa ca vastuno 'bhivyaktis tato nānutpannasya kasyacid utpattis tathā jñānenājñāne nivartanīye na jñānotpattim antareṇānyasya karmaṇo 'bhyāsasya vāpekṣā vidyamānasyaiva ca brahma-bhāvasya mokṣasyābhivyaktis tato nānutpannasyotpattir yena kṣayitvaṃ karmādi-sāpekṣatvaṃ vā bhaved iti rūpakālaṅkāreṇa sūcito 'rthaḥ | bhāsvatety anena tīvra-pavanāder ivāsaṃbhāvanādeḥ pratibandhakasyābhāvaḥ sūcitaḥ | jñānasya ca dīpa-sādharmyaṃ sva-viṣayāvaraṇa-nivartakatvaṃ sva-vyavahāre sajātīya-parānapekṣatvaṃ svotpatty-atirikta-sahakāry-anapekṣatvam ity ādi rūpaka-bījaṃ draṣṭavyam

Viśvanātha

nanu ca vidyādi-vṛttiṃ vinā kathaṃ tvad-adhigamaḥ ? tasmāt tair api tad-arthaṃ yatanīyam eva ? tatra nahi nahīty āha teṣām eva na tv anyeṣāṃ yoginām anukapārthaṃ mad-anukampā yena prakāreṇa syāt tad-artham ity arthaḥ | tair mad-anukampā-prāptau kāpi cintā na kāryā yatas teṣāṃ mad-anukampā-prāpty-artham aham eva yatamāno varta eveti bhāvaḥ | ātma-bhāvasthas teṣāṃ buddhi-vṛttaau sthitaḥ | jñānaṃ mad-eka-prakāśyatvān na sāttvikaṃ nirguṇatve 'pi bhakty-uttha-jñānato 'pi vilakṣaṇaṃ yat tad eva dīpas tena | aham eva nāśayāmīti taiḥ kathaṃ tad-arthaṃ prayatanīyam ? teṣāṃ nityābhiyuktānāṃ yoga-kṣemaṃ vahāmy ahaṃ [Gītā 9.22] iti mad-uktes teṣāṃ vyavahārikaḥ pāramārthikaś ca sarvo 'pi bhāro mayā voḍham aṅgīkṛta eveti bhāvaḥ |

śrīmad-gītā sarva-sāra-bhūtā bhūtāpatāpa-hṛt |
catuḥ-ślokīyam ākhyātā khyātā sarva-niśarma-kṛt

Baladeva

nanu cirantanasyāvidyā-timirasya sattvāt teṣāṃ hṛdi kathaṃ tat-prakāśaḥ syād iti cet tatrāha teṣām eveti | teṣām eva māṃ vinā prāṇān dhartum asamarthānāṃ mad-ekāntinām eva, na tu sa-niṣṭhānām anukampārthaṃ mat-kṛpā-pātratvārtham | aham evātma-bhāvastho 'ravinda-koṣe bhṛṅga iva tad-bhāve sthito divya-svarūpa-guṇāṃs tatra prakāśayaṃs tad-viṣayaka-jñāna-rūpeṇa bhāsvatā dīpena jñāna-virodhy-anādi-karma-rūpājñāna-jaṃ mad-anya-viṣaya-spṛhā-rūpaṃ tamo nāśayāmi | teṣām ekānta-bhāvena prasādito 'haṃ yoga-kṣemavad buddhi-vṛtter udbhāvanaṃ tad-varti-tamo-vināśaṃ ca karomīti tat-sarva-nirvāha-bhāro mamaiveti na taiḥ kutrāpy arthe prayatitavyam ity uktam |

navamādi-dvaye gītā-garbhe 'smin yat prakīrtitam |
tad eva gītā-śāstrārtha-sāraṃ bodhyaṃ vicakṣaṇaiḥ

Michalski

I chyląc się ku nim, zawsze ten sam w swej istocie, ja zniszczę promienistym światłem poznania ciemność, która się narodziła z niewiedzy.

Olszewski

Ja, w swem miłosierdziu, nie wychodząc z mojej jedności, rozpraszam w nich mrok nieświadomości świetlaną pochodnią nauki.

Dynowska

Z czystego dla nich współczucia, przebywając w ich sercach, światłem mądrości jarzącym mrok niewiedzy niweczę.

Sachse

Współczucie skłania mnie,
bym — obecny w ich sercu —
lśniącym blaskiem mądrości
rozproszył mrok ich niewiedzy.

Kudelska

Aby okazać im mą życzliwość, Ja, który przebywam w ich duszach,
Jaśniejącą mądrości lampą niweczę w nich ciemność zrodzoną z niewiedzy.

Rucińska

By im swą łaskę okazać, ja, w sercach ich mieszkający,
Rozpraszam ciemność niewiedzy jaskrawą lampą poznania!

Szuwalska

Aby pomóc im, w głębi serc ich zamieszkuję,
Mrok niewiedzy rozpraszam poznania płomieniem.

Babkiewicz

Jam świadomy jest ich uczuć
i współczując im, rozpraszam
zrodzoną z niewiedzy ciemność
jasną lampą rozpoznania.

analiza syntaktyczna

arjunaḥ (Ardźuna) uvāca (powiedział):
bhavān (Pan) param brahma (najwyższym brahmanem) param dhāma (najwyższą siedzibą) paramam pavitram (najwyższą czystością) [asi] (jesteś).
[ataḥ] (dlatego) devarṣiḥ nāradaḥ (boski wieszcz Narada) asitaḥ devalaḥ (Asita Dewala) vyāsaḥ (Wjasa) tathā sarve ṛṣayaḥ (jak również wszyscy wieszczowie) tvām (ciebie) puruṣam (Mężem) śāśvatam (wiecznym) divyam (niebiańskim) ādi-devam (pierwszym z bogów) ajam (nienarodzonym) vibhum (potężnym) āhuḥ (nazywają).
svayam ca (i osobiście) tvam [tathā] (ty w ten sposób) me (mi) bravīṣi (mówisz).

analiza gramatyczna

arjunaḥ	–	arjuna 1i.1 m. – biały, jasny;
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
param	–	para 1i.1 n. – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najwyższy, najlepszy;
brahma	–	brahman 1i.1 n. – duch, Weda (od: √ bṛh – zwiększać);
param	–	para 1i.1 n. – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najwyższy, najlepszy;
dhāma	–	dhāman 1i.1 n. – siedziba, dom, miejsce zamieszkania, stan, majestat, postać, świetność (od: √ dhā – umieszczać);
pavitram	–	pavitra 1i.1 n. – środek oczyszczający, filtr, czystość, oczyszczenie (od: √ pū – oczyszczać);
paramam	–	parama 1i.1 n. – najdoskonalszy, najlepszy (stopień najwyższy od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny);
bhavān	–	bhavant 1i.1 m. – pan (od: √ bhū – być, bha-vant – tytuł honoryfikatywny, wygląda tak samo jak PPr od √ bhū, ale różni się odmianą w: nominativus liczby poj.; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
puruṣam	–	puruṣa 2i.1 m. – człowiekiem (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie);
śāśvatam	–	śāśvata 2i.1 m. – wiecznym, nieustannym, stałym;
divyam	–	divya 2i.1 m. – boskim (od: √ div – jaśnieć, diva – niebiosa);
ādi-devam	–	ādi-deva 2i.1 m. ; TP : devānām ādim iti – pierwszym wśród niebian (od: ādi – początek, źródło, pierwszy; √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
ajam	–	a-ja 2i.1 m. – nienarodzonym (od: √ jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony);
vibhum	–	vi-bhu 2i.1 m. – wybitnym, potężnym, władnym, Panem, Władcą (od: vi- – prefiks: rozdzielać, w różne strony, na zewnątrz; √ bhū – być);

*****

āhuḥ	–	√ ah (mówić – odmiana jedynie w Perf. reszta form od: √ brū) Perf. P 1c.3 – powiedzieli, nazwali;
tvām	–	yuṣmat sn. 2i.1 – ciebie;
ṛṣayaḥ	–	ṛṣi 1i.3 m. – święci, wieszczowie;
sarve	–	sarva sn. 1i.3 m. – wszyscy;
deva-rṣiḥ	–	deva-rṣi 1i.1 m. ; TP : devānām ṛṣir iti – wieszcz wśród niebian (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin; ṛṣi – święty, wieszcz);
nāradaḥ	–	nāra-da 1i.1 m. – Narada, dawca człowieczego (od: nṛ – człowiek, ludzkość, nara – człowiek, nāra – związane z człowiekiem, wody; da – na końcu złożenia oznacza dawcę);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
asitaḥ	–	a-sita 1i.1 m. – Asita, nie biały, ciemnego koloru (od: sita – biały, jaśniejący);
devalaḥ	–	devala 1i.1 m. – Dewala, sługa bóstwa;
vyāsaḥ	–	vyāsa 1i.1 m. – Wjasa, układający (od: vi- √ as – dzielić, rozdzielać, układać, urządzać);
svayam	–	av. – osobiście, sam, samemu;
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
bravīṣi	–	√ brū (mówić) Praes. P 2c.1 – mówisz;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mi (skrócona forma od: mama);

warianty tekstu

brahma i dhāma zamieniają się miejscami;
me → māṃ (mi);

Śāṃkara

yathoktāṃ bhagavato vibhūtiṃ yogaṃ ca śrutvārjuna uvāca—

paraṃ brahma paramātmā paraṃ dhāma paraṃ tejaḥ pavitraṃ pāvanaṃ paramaṃ prakṛṣṭaṃ bhavān | puruṣaṃ śāśvataṃ nityaṃ divyaṃ divi bhavam ādi-devaṃ sarva-devānām ādau bhavam ādi-devam ajaṃ vibhuṃ vibhavana-śīlam

īdṛśaṃ—

āhuḥ kathayanti tvām ṛṣayo vasiṣṭhādayaḥ sarve devarṣir nāradas tathā | asito devalo’pi evam evāha, vyāsaś ca, svayaṃ caiva tvaṃ ca bravīṣi me

Rāmānuja

evaṃ sakaletaravisajātīyaṃ bhagavadasādhāraṇaṃ śṛṇvatāṃ niratiśayānandajanakaṃ kalyāṇaguṇagaṇayogaṃ tadaiśvaryavitatiṃ ca śrutvā tadvistāraṃ śrotukāmo 'rjuna uvāca

paraṃ brahma paraṃ dhāma paramaṃ pavitraṃ iti yaṃ śrutayo vadanti, sa hi bhavān / „yato vā imāni bhūtāni jāyante, yena jātāni jīvanti, yat prayanty abhisaṃviśanti, tad vijijñāsasva tad brahmeti”, „brahmavid āpnoti param”, „sa yo ha vai tat paramaṃ brahma veda brahmaiva bhavati” iti / tathā paraṃ dhāma; dhāmaśabdo jyotirvacanaḥ; paraṃ jyotiḥ „atha yad ataḥ paro divo jyotir dīpyate”, „paraṃ jyotir upasaṃpadya svena rūpeṇābhiniṣpadyate”, „taṃ devā jyotiṣāṃ jyotiḥ” iti / tathā ca paramaṃ pavitram paramaṃ pāvanam; smartur aśeṣakalmaṣāśleṣakaram, vināśakaraṃ ca / „yathā puṣkarapalāśa āpo na śliṣyante evam evaṃvidi pāpaṃ karma na śliṣyate”, „tad yatheṣīkātūlam agnau protaṃ pradūyetaivaṃ hāsya sarve pāpmānaḥ pradūyante”, „nārāyaṇa paraṃ brahma tattvaṃ nagarāyaṇaḥ paraḥ / nārāyaṇa paro jyotir ātmā nārāyaṇaḥ paraḥ” iti hi śrutayo vadanti

ṛṣayaś ca sarve parāvaratattvayāthātmyavidas tvām eva śāśvataṃ divyaṃ puruṣam ādidevam ajaṃ vibhum āhuḥ; tathaiva devarṣir nāradaḥ asitaḥ devalaḥ vyāsaś ca / „ye ca devavido vipro ye cādhyātmavido janāḥ / te vadanti mahātmānaṃ kṛṣṇaṃ dharmaṃ sanātanam // pavitāṇāṃ hi govindaḥ pavitraṃ param ucyate / puṇyānām api puṇyo 'sau maṅgalānāṃ ca maṅgalam / trailokyaṃ puṇḍarīkākṣo devadevaḥ sanātanaḥ / āste harir acintyātmā tatraiva madhusūdanaḥ // „eṣa nārāyaṇaḥ śrīmān kṣīrārṇavaniketanaḥ / nāgaparyaṅkam utsṛjya hy āgato madhurāṃ purīm // „puṇyā dvāravatī tatra yatrāste madhusūdahaḥ / sākṣād devaḥ purāṇo 'sau sa hi dharmas sanātanaḥ” / tathā, „yatra nārāyaṇo devaḥ paramātmā sanātanaḥ / tatra kṛtsnaṃ jagat pārtha tīrthāny āyatanāni ca // tat puṇyaṃ tat paraṃ brahma tat tīrthaṃ tat tapovanam / tatra devarṣayas siddhāḥ sarve caiva tapodhanāḥ // ādidevo mahāyogī yatrāste madhusūdanaḥ / puṇyānām api tat puṇyaṃ mā bhūt te saṃśayo 'tra vai // „kṛṣṇa eva hi lokānām utpattir api cāpyayaḥ / kṛṣṇasya hi kṛte bhūtam idaṃ viśvaṃ carācaram // iti / tathā svayam eva bravīṣi ca, „bhūmir apo 'nalo vāyuḥ khaṃ mano budhir eva ca / ahaṃkāra itīyaṃ me bhinnā prakṛtir aṣṭadhā // ityādinā, „ahaṃ sarvasya prabhavo mattas sarvaṃ pravartate” ityantena

Śrīdhara

saṃkṣepeṇoktāṃ vibhūtiṃ vistareṇa jijñāsuḥ bhagavantaṃ stuvann arjuna uvāca paraṃ brahmeti saptabhiḥ | paraṃ dhāma cāśrayaḥ | paramaṃ ca pavitraṃ ca bhavān eva | kuta iti ? ata āha yataḥ śāśvataṃ nityaṃ puruṣam | tathā divyaṃ dyotanātmakaṃ svayaṃ prakāśam | ādiś cāsau devaś ceti tam | devānām ādi-bhūtam ity arthaḥ | tathājam ajanmānam | vibhuṃ ca vyāpakam | tvām evāhuḥ | ke ta iti ? āha āhur iti | ṛṣayo bhṛgv-ādayaḥ sarve | devarṣiś ca nāradaḥ | asitaś ca devalaś ca vyāsaś ca svayaṃ tvam eva ca sākṣān me mahyaṃ bravīṣi

Madhusūdana

evaṃ bhagavato vibhūtiṃ yogaṃ ca śrutvā paramotkaṇṭhito 'rjuna uvāca paraṃ brahmeti saptabhiḥ | paraṃ brahma paraṃ dhāma āśrayaḥ prakāśo vā | paramaṃ pavitraṃ pāvanaṃ ca bhavān eva | yataḥ puruṣam paramātmānaṃ śāśvataṃ sadaika-rūpaṃ divi parame vyomni sva-svarūpe bhavaṃ divyaṃ sva-prapañcātītam ādiṃ ca sarva-kāraṇaṃ devaṃ ca dyotanātmakaṃ sva-prakāśam ādi-devam ata evājaṃ vibhuṃ sarva-gataṃ tvām āhur iti sambandhaḥ

āhuḥ kathayanti tvām ananta-mahimānam ṛṣayas tattva-jñāna-niṣṭhāḥ sarve bhṛgu-vaśiṣṭhādayaḥ | tathā devarṣi-nārado 'sito devalaś ca dhaumyasya jyeṣṭho bhrātā | vyāsaś ca bhagavān kṛṣṇa-dvaipāyanaḥ | ete 'pi tvāṃ pūrvokta-viśeṣaṇaṃ me mahyam āhuḥ sākṣāt kim anyair vaktṛbhiḥ svayam eva tvaṃ ca mahyaṃ bravīṣi | atra ṛṣitve 'pi sākṣād-vaktṝṇāṃ nāradādīnām ativiśiṣṭatvāt pṛthag-grahaṇam

Viśvanātha

saṅkṣepeṇoktam arthaṃ vistareṇa śrotum icchan stuti-pūrvakam āha param iti | paraṃ sarvotkṛṣṭaṃ dhāma śyāmasundaraṃ vapur eva paraṃ brahma | gṛha-dehatviṭ-prabhāvā dhāmāni ity amaraḥ | tad dhāmaiva bhavān bhavati | jīvasyeva tava deha-dehi-vibhāgo nāstīti bhāvaḥ | dhāma kīdṛśam ? paraṃ pavitraṃ draṣṭṝṇām avidyā-mālinya-haram ataeva ṛṣayo 'pi tvāṃ śāśvataṃ puruṣam āhuḥ puruṣākārasyāsya nityatvaṃ vadanti

Baladeva

saṅkṣepeṇa śrutāṃ vibhūtiṃ vistareṇa śrotum icchann arjuna uvāca param iti | bhavān eva satyaṃ jñānam anantaṃ brahma iti śrūyamāṇaṃ paraṃ brahma | bhavān eva tasminn evāśritāḥ sarve tad u nātyeti kaścana iti śrūyamāṇaṃ paraṃ dhāma nikhilāśraya-bhūtaṃ vastu | bhavān eva paramaṃ pavitraṃ jñātvā devaṃ mucyate sarva-pāpaiḥ sarvaṃ pāpmānaṃ tarati nainaṃ pāpmā tarati ity ādi śrūyamāṇaṃ smartur akhila-pāpa-haraṃ vastu ity ahaṃ vedmi | tathā sarve tad-anukampitā ṛṣayas teṣu pradhāna-bhūtā nāradādayaś ca tasmāt kṛṣṇa eva paro devas taṃ dhyāyet taṃ raset taṃ bhajet taṃ yajet [GTU 1.48] iti | oṃ tat sat iti janma-jarābhyāṃ bhinnaḥ sthāṇur ayam acchedyo 'yaṃ [GTU 2.22] iti śruty-artha-vidas tvāṃ divyaṃ puruṣam ādidevam ajaṃ vibhum āhus [Gītā 10.12] tat-kathā-saṃvādeṣu purāṇeṣv itihāseṣu ca svayaṃ ca vravīṣīti ajo 'pi sann avyayātmā [Gītā 4.6] iti yo mām ajam anādiṃ ca [Gītā 10.3] iti ahaṃ sarvasya prabhavaḥ [Gītā 10.8] ity ādibhiḥ

Michalski

Ardżuna rzekł:
Jesteś najwyższym Brahmanem, najwyższą siedzibą, najwyższą wodą oczyszczenia, o Panie ! Jesteś wiecznym boskim Puruszą, jesteś prabóstwem, nieurodzonym, przenikającym wszystko.
Tak mówią o tobie wszyscy wieszczowie, nawet boski wieszcz Narada, nawet Asita, Dewala i Wjasa, a teraz ty sam mi to mówisz!

Olszewski

Ardżuna.
Ty jesteś Bogiem najwyższym, mieszkaniem najwyższem, oczyszczeniem najwyższem, Duchem wiecznym niebieskim, Pierwszem Bóstwem, bez początku, Panem.
Tak wyznają wszyscy riszyowie, dewarszi Narada, Asita, Dewala, Vyasa. Tak i ty mi oznajmiasz.

Dynowska

Ardżuna mówi:
Iżeś jest Brahman najwyższy, najwznioślejszy, przeczysty, jedyna Ostoja i najgórnirjszy Cel i wieczny Człowiek-Bóg, Ty, bez początku i końca, wszechobecny Pan,
wszyscy mędrcy to powiadali; takim sławił Cię boski wieszcz Narada i Asita, Dewala i Wjasa, a teraz objawiasz mi to Sam.

Sachse

Ardżuna rzekł:
Tyś jest najwyższym brahmanem,
najwyższą siedzibą,
tyś dawcą najwyższego oczyszczenia.
Wszyscy mędrcy, i boski Narada,
i Asita, Dewala i Wjasa
zwą cię odwiecznym, boskim puruszą,
bóstwem pierwotnym,
niezrodzonym i wszechmocnym.
Ty sam także mi to mówisz.

Kudelska

Ardżuna powiada:
Tyś najwyższym brahmanem, najwyższą ostoją, najwyższym panem Wszechoczyszczającym,
Tyś boską odwieczną osobą, Tyś Bóg najpierwszy, nie narodzony i wszystko przenikający.
Tak o Tobie wszyscy wieszczowie powiadali, boski Narada, Asita,
Dewala, Wjasa, a teraz Ty sam mnie to właśnie objaśniasz.

Rucińska

Rzekł Ardżuna:
Tyś jest najwyższym Brahmanem, przybytkiem i czyścicielem,
Puruszą wiecznym, niebiańskim, pierwotnym i niezrodzonym!
Bogiem Cię zwą wszechobecnym mędrcy, wieszcz boski Narada,
Asita, Dewala, Wjasa – i ty sam mówisz to do mnie!

Szuwalska

Jesteś prawdą najświętszą – powiedział Ardżuna –
Najwspanialszym schronieniem i tym, co najczystsze,
Wieczną, boską osobą, pierwszym pośród bogów,
Nienarodzony, wszędzie obecny – tak mówią
Wszyscy mędrcy i święci, tacy jak Narada,
Asita czy Dewala, jak również sam Wjasa.
Dziś słyszę to od Ciebie.

Babkiewicz

Ardźuna rzekł:
Tyś najwyższym jest brahmanem,
przeczystością, pierwszym domem.
Wszyscy mędrcy, wieszcz Narada,
Asita Dewala, Wjasa
zowią ciebie źródłem bogów,
Człowiekiem, nienarodzonym,
wiecznym, boskim, wszechpotężnym
i ty sam mi to ogłaszasz.

analiza syntaktyczna

he keśava (Keśawo!), he bhagavan (o Panie!),
[tvam] (ty) yat (co) mām (mi) vadasi (mówisz),
[aham](ja) etat sarvam (to wszystko) ṛtam (za prawdę) manye (uważam).
devāḥ hi dānavāḥ [ca] (zaiste ani niebianie ani demony) te vyaktim (twojej przejawioności) na viduḥ (nie znają).

analiza gramatyczna

sarvam	–	sarva sn. 1i.1 n. – wszystko, całość (sarvam idam – najczęściej w znaczeniu „ten cały świat”);
etat	–	etat sn. 1i.1 n. – to;
ṛtam	–	ṛta 1i.1 n. – porządek, prawo, prawda;
manye	–	√ man (myśleć) Praes. Ā 3c.1 – myślę, uważam;
yat	–	yat sn. 2i.1 n. – co;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
vadasi	–	√ vad (mówić) Praes. P 2c.1 – mówisz;
keśava	–	keśa-va 8i.1 m. – posiadający [piękne] włosy (od: keśa – włosy; -va = -vant – posiadacz); lub ka-īśa-va – władca Brahmy i Śiwy (od: ka – Brahma; √ īś – posiadać, władać, īśa – władca, Śiwa; -va = -vant – posiadacz);
na	–	av. – nie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
te	–	yuṣmat sn. 6i.1 – twoja (skrócona forma od: tava);
bhagavan	–	bhagavant 8i.1 m. – o Panie! (od: √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
vyaktim	–	vyakti 2i.1 f. – widzialność, jednostkowość, odrębność (od: vi- √ añj – dekorować, przejawiać);
viduḥ	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się, znają;
devāḥ	–	deva 1i.3 m. – bogowie, niebianie (od: √ div – jaśnieć, bawić się);
na	–	av. – nie;
dānavāḥ	–	dānava 1i.3 m. – potomkowie Danu (od: danu – matka demonów, córka Dakszy);

warianty tekstu

yan māṃ → yan mā / yan me / yaṃ māṃ / yaṃ tāṃ (co mi [mówisz]);
te → me (mi);
vyaktiṃ → bhaktiṃ / vyaktaṃ (uwielbienie / jawne);
dānavāḥ → maharṣayaḥ (wielcy wieszczowie);

Śāṃkara

sarvam etad yathoktam ṛṣibhis tvayā caitad ṛtaṃ satyam eva manye, yan māṃ prati vadasi bhāṣase he keśava | na hi te tava bhagavan vyaktiṃ prabhavaṃ vidur na devā na dānavāḥ

Rāmānuja

ataḥ sarvam etad yathāvasthitavastukathanaṃ manye, na praśaṃsādyabhiprāyam; yan māṃ prati ananyasādhāraṇam anavadhikātiśayaṃ svābhāvikaṃ tavāiśvaryaṃ kalyāṇaguṇānantyaṃ ca vadasi / ato bhagavan niratiśayajñānaśaktibalāiśvaryavīryatejasāṃ nidhe, te vyaktiṃ vyañjanaprakāraṃ na hi parimitajñānā devā dānavāś ca viduḥ

Śrīdhara

ato mamedānīṃ tvadīyaiśvaryo 'sambhāvanā nivṛttety āha sarvam etad iti | etad-bhāvena paraṃ brahmety ādi sarvam apy ṛtaṃ satyaṃ manye | yan māṃ prati tvaṃ kathayasi na me viduḥ sura-gaṇā ity ādi | tad api satyam eva manya ity āha na hīti | he bhagavan tava vyaktiṃ devā na viduḥ | asmad-anugrahārtham iyam abhivyaktir iti na jānanti | dānavāś cāsmin nigrahārtham iti na vidur eveti

Madhusūdana

sarvam etad uktam ṛṣibhiś ca tvayā ca tad-ṛtaṃ satyam evāhaṃ manye yan māṃ prati vadasi keśava | nahi tvad-vacasi mama kutrāpy aprāmāṇya-śaṅkā | tac ca sarvajñatvāt tvaṃ jānāsīti keśau brahma-rudrau sarveśāv apy anukampyayā vātyavagacchatīti vyutpattim āśritya niratiśayaiśvarya-pratipādakena keśava-padena sūcitam | ato yad uktaṃ na me viduḥ sura-gaṇāḥ prabhavaṃ na maharṣayaḥ [Gītā 10.2] ity ādi tat tathaiva | hi yasmāt | he bhagavan samagraiśvaryādi-sampanna te tava vyaktiṃ prabhāvaṃ jñānātiśaya-śālino 'pi devā na vidur nāpi dānavā na maharṣaya ity api draṣṭavyam

Viśvanātha

nātra mama ko 'py aviśvāsa ity āha sarvam iti | kiṃ ca te ṛṣayaḥ paraṃ brahma-dhāmānaṃ tvām ajam āhur eva | na tu te vyaktiṃ janma viduḥ | para-brahma-svarūpasya tavājatvaṃ janmavattvaṃ ca kiṃ prakāram iti tu na vidur ity arthaḥ | ataeva na me viduḥ suragaṇāḥ prabhavaṃ na maharṣayaḥ [Gītā 10.2] iti yat tvayoktaṃ taṃ sarvam ṛtaṃ satyam eva manye | he keśava ! ko brahmā īśo rudraś ca tāv api vayase svatattvājñānena badhnāsi, kiṃ punaḥ deva-dānavādyās tvāṃ na vidantīti vācyam iti bhāvaḥ

Baladeva

sarvam iti | etat sarvam aham ṛtaṃ satyam eva | na tu praśaṃsā-mātraṃ manye | he keśaveti | keśau vidhi-rudrau vayase sva-tattvāparijñānena nibadhnāsi prajāpatiṃ ca rudraṃ ca ity ādi tvad-uktaḥ | he sarveśvara ! he bhagavan ! niravadhikātiśaya-ṣaḍ-aiśvarya-nidhe ! te vyaktiṃ para-brahmatvādi-guṇāṃ śrī-mūrtiṃ deva-dānavāś ca na vidur yat te 'nya-svajātīyatva-buddhyā tvām avajānanti druhyanti ceti bhāvaḥ

Michalski

Wszystko uważam za prawdę, co ty mi wieścisz, Bujnowłosy! Ujawy twojej, o Wzniosły, nie znają jednak ani bogowie, ani demony.

Olszewski

Wierzę, wojowniku długowłosy, w prawdę słów twoich: albowiem ani bogowie ani danavy nie wiedzą, w jaki sposób ty się stajesz widzialny.

Dynowska

Wierzę głęboko iż prawdą każde Twe słowo, o Keszawo; twej zjawy kosmicznej, o najdroższy Panie, nie poznał dotąd nikt, ni Świetliści, ni tytany pojąć jej nie zdolni.

Sachse

Cokolwiek mi mówisz, o Bujnowłosy,
wszystko to jest prawdą,
Ani bogowie, ani demony, o Czcigodny,
nie znają twego objawienia.

Kudelska

To wszystko, co mi powiadasz, Keśawo, jako prawdę przyjmuję;
Twej objawionej natury, Panie, nikt nie poznał, ni bogowie, ni demony.

Rucińska

Wierzę, że wszystko jest prawdą, co do mnie mówisz, Kesiawo,
Bo ni demony, ni bogi chwały Twej, Boże, nie znają!

Szuwalska

Wierzę w każde słowo
Przez Ciebie powiedziane. Nie wątpię, Kesiawo,
Iż żaden bóg czy demon nie poznał Cię jeszcze.

Babkiewicz

Wszystko to jest prawdą, Panie,
coś mi rzekł, o Bujnowłosy.
Ni bogowie, ni demony
twej ujawy nie pojmują.

analiza syntaktyczna

he puruṣottama (o najlepszy z ludzi!) he bhūta-bhāvana (o twórco istot!) he bhūteśa (o Panie istot!) he deva-deva (o Boże bogów!) he jagat-pate (o panie świata!),
tvam svayam eva (ty zaiste sam) ātmanā (dzięki jaźni) ātmānam (siebie) vettha (znasz).

analiza gramatyczna

svayam	–	av. – osobiście, sam, samemu;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ātmanā	–	ātman 3i.1 m. – dzięki jaźni, jaźnią, dzięki sobie;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń, siebie;
vettha	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 2c.1 (w znaczeniu Praes. ) – wiesz, znasz;
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
puruṣottama	–	puruṣa-uttama 8i.1 m. ; TP : puruṣāṇām uttameti – o najlepszy z ludzi (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie; ut-tama – najbardziej wyniesiony, najwyższy, stopień najwyższy od: ud – ponad, wyżej);
bhūta-bhāvana	–	bhūta-bhāvana 8i.1 m. ; yo bhūtāni bhāvayati saḥ – o ty, który stwarzasz byty (od: √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt; caus. PP bhāvana – powodujący powstanie, stwarzający, stwórca, wyobrażenie);
bhūteśa	–	bhūta-iśa 8i.1 m. ; TP : bhūtānām īśeti – o Władco bytów (od: √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, świat, istoty, byty; √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
deva-deva	–	deva-deva 8i.1 m. ; TP : devānām deveti – o Boże bogów (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
jagat-pate	–	jagat-pati 8i.1 m. ; TP : jagataḥ pata iti – o Panie świata (od: √ gam – iść, jagat – poruszający się, świat, ludzkość; pati – mąż, pan);

warianty tekstu

vettha → vetsi (znasz);

Śāṃkara

yatas tvaṃ devādīnām ādiḥ, ataḥ—

svayam eva ātmanātmānaṃ vettha jānāsi tvaṃ niratiśaya-jñānaiśvarya-balādi-śaktimantam īśvaram | puruṣottama ! bhūtāni bhāvayatīti bhūta-bhāvanaḥ | he bhūtabhāvana ! bhūteśa ! bhūtānām īśitaḥ ! he deva-deva ! jagat-pate !

Rāmānuja

he puruṣottama, ātmanā, ātmānam tvāṃ svayam eva svena jñānenaiva vettha / bhūtabhāvana; sarveṣāṃ bhūtānām utpādayitaḥ, bhūteśa sarveṣāṃ niyantaḥ, devadeva daivatānām api paramadaivata, yathā manuṣyamṛgapakṣisarīsṛpādīn saundaryasauśīlyādikalyāṇaguṇagaṇair daivatāni atītya vartante, tathā tāni sarvāṇi daivatāny api tais tair guṇais atītya vartamāna, jagatpate jagatsvāmin

Śrīdhara

kiṃ tarhi ? svayam iti | svayam eva tvam ātmānaṃ vettha jānāsi nānyaḥ | tad apy ātmanā svenaiva vettha | na sādhanāntareṇa | atyādareṇa bahudhā sambodhayati he puruṣottama ! puruṣottamatve hetu-garbhāṇi viśeṣaṇāni sambodhanāni | he bhūta-bhāvana bhūtotpādaka | bhūtānām īśa niyantaḥ | devānām ādityādīnāṃ deva prakāśaka | jagat-pate viśva-pālaka

Madhusūdana

yatas tvaṃ teṣāṃ sarveṣām ādir aśakya-jñānaś cātaḥ svayam iti | svayam evānyonyapadeśādikam antareṇaiva tvam evātmānā svarūpeṇātmānaṃ nirupādhikaṃ sopādhikaṃ ca | nirupādhikaṃ pratyaktvenāviṣayatayā sopādhikaṃ ca niratiśaya-jñānaiśvaryādi-śaktimattvena vettha jānāsi nānyaḥ kaścit | anyair jñātum aśakyam ahaṃ kathaṃ jānīyām ity āśaṅkām apanudan premautkaṇṭhyena bahudhā sambodhayati he puruṣottama tvad-apekṣayā sarve 'pi puruṣā apakṛṣṭā eva | atas teṣām aśakyaṃ sarvottamasya tava śakyam evety abhiprāyaḥ | puruṣottamatvam eva vivṛṇoti punaś caturbhiḥ sambodhanaiḥ | bhūtāni sarvāṇi bhāvayaty utpādayatīti he bhūta-bhāvana sarva-bhūta-pitaḥ | pitāpi kaścin neṣṭas tatrāha he bhūteśa sarva-bhūta-niyantaḥ | niyantāpi kaścin nārādhyas tatrāha he deva-deva devānāṃ sarvārādhyānām apy ārādhyaḥ | ārādhyo 'pi kaścin na pālayitṛtvena patis tatrāha he jagat-pate hitāhitopadeśaka-veda-praṇatṛtvena sarvasya jagataḥ pālayitaḥ | etādṛśa-sarva-viśeṣaṇa-viśiṣṭas tvaṃ sarveṣāṃ pitā sarveṣāṃ guruḥ sarveṣāṃ rājātaḥ sarvaiḥ prakāraiḥ sarveṣām ārādhya iti kiṃ vācyaṃ puruṣottamas tvaṃ taveti bhāvaḥ

Viśvanātha

tasmāt tvaṃ svayam evātmānaṃ vettha iti eva-kāreṇa tavārjatva-janmavattvādīnāṃ durghaṭānām api vāstavatvam eva tvad-bhakto vetti tac ca kena prakāreṇeti tu so 'pi na vettīty arthaḥ | tad apy ātmanā svenaiva vettha na sādhanāntareṇa | ataeva tvaṃ puruṣeṣu mahat-sraṣṭādiṣv api madhya uttamaḥ | na kevalam uttama eva, yato bhūta-bhāvanaḥ | bhūtā bhūta-bhāvana-rūpā ye tad-ādayaḥ parameṣṭhy-antās teṣām īśaḥ | na kevalam īśa eva, yato devais tair eva devaḥ krīḍā yasyeti tvat-krīḍopakāra-bhūtā eva te ity arthaḥ | tad apy apārakāruṇya-vaśād jagad-vartinā man mādṛśānām api tvam eva patir bhavasi iti catūrṇāṃ sambodhana-padānām arthaḥ | yad vā puruṣottamatvam eva vivṛṇoti he bhūta-bhāvana sarva-bhūta-pitaḥ ! pitāpi kaścin neṣṭe ? tatrāha he bhūteśa ! bhūteśo 'pi kaścin nārādhyas tatrāha he devadeva ! devārādhyo 'pi kaścin na pālayatīti tatrāha he jagat-pate

Baladeva

svayam eva tvam ātmānā svenaiva jñānenātmānaṃ saṃvettha idam ittham iti jānāsi | ye deveṣu dānaveṣu ca tvad-bhaktās te tādṛśīṃ tvan-mūrtiṃ vastu-bhūtāṃ jānanty eva tasyās tathātve kathaṃ tāṃ na jānantīty eva-kārāt | he puruṣottama sarva-puruṣeśvara ! puruṣottamas tvaṃ vivṛṇvan sambodhayati he bhūta-bhāvana ! sarva-prāṇi-janaka ! bhūta-bhāvano 'pi kaścin neṣṭo, tatrāha he bhūteśa ! sarva-prāṇi-niyantaḥ ! bhūteśo 'pi kaścin na pūjyas tatrāha he devadeva ! sarvārādhyānām api devānām ārādhya ! devadevo 'pi kaścin na rakṣakas tatrāha he jagat-pate ! hitāhitopadeśena jīvikārpaṇena ca viśva-pālaka ! īdṛśasya te tattvaṃ susiddham iti

Michalski

Ty jeden tylko znasz samego siebie przez siebie, najwyższy duchu, który stwarzasz istnienia i nad nimi panujesz, ty Boże bogów, władco świata!

Olszewski

Ty sam tylko znasz siebie, o Duchu najwyższy, bycie bytów, królu żyjących, Boże bogów, Panie najwyższy stworzeń.

Dynowska

Zaprawdę Ty jeno Sam znasz Siebie, przez Siebie samego, o Przenajwyższy; Tyś jest wszechstworzeń Krynicą, tworów wszystkich Panem, Świetlistych Władcą i Światów Wszechrządcą!

Sachse

Ty sam przez siebie poznałeś siebie samego,
najwyższy puruszo,
praprzyczyno istot, władco wszechrzeczy,
boże bogów, panie świata!

Kudelska

Zaprawdę, Ty sam siebie samego poprzez siebie poznajesz, Najwyższa Osobo,
Tyś przyczyną każdej istoty, Panem stworzenia, Bogiem bogów, władcą całego świata.

Rucińska

Ty sam jedynie znasz siebie, Wszechwładco, Boże nad bogi,
Puruszo Najwyższy, Ojcze Stworzenia, Panie Wszechświata!

Szuwalska

Tylko Ty wiesz, kim jesteś, największa osobo,
Panie i stworzycielu wszelkiego istnienia,
Bogu bogów i władco całego wszechświata.

Babkiewicz

Sam znasz siebie dzięki sobie,
ty najlepszy pośród ludzi.
Twórco istot, panie bytów,
Boże bogów, panie świata!

analiza syntaktyczna

divyāḥ hy (zaiste boskie) ātma-vibhūtayaḥ (swoje moce),
aśeṣeṇa (bez reszty) tvam (ty) vaktum arhasi (racz powiedzieć)
yābhiḥ vibhūtibhiḥ (dzięki którym mocom) imān lokān (te światy) vyāpya (przeniknąwszy) tiṣṭhasi (pozostajesz).

analiza gramatyczna

vaktum	–	√ vac (mówić) inf. – powiedzieć;
arhasi	–	√ arh (być godnym, móc) Praes. P 2c.1 – powinieneś, godzi ci się;
aśeṣeṇa	–	av. ( 3i.1 ) – całkowicie, bez reszty, kompletnie (od: √ śiṣ – pozostawiać, śeṣa – pozostałość, resztka, koniec);
divyāḥ	–	divya 1i.3 f. – boskie (od: √ div – jaśnieć, diva – niebiosa);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
ātma-vibhūtayaḥ	–	ātma-vibhūti 1i.3 f. ; TP : ātmano vibhūtaya iti – moce jaźni (od: ātman – jaźń; vi- √ bhū – powstawać, ekspandować, przejawiać, vibhūti – moc, potęgę, bogactwo);
yābhiḥ	–	yat sn. 3i.3 f. – przez które;
vibhūtibhiḥ	–	vibhūti 3i.3 f. – przez moce, przez bogactwa (od: vi-√bhū – powstawać, ekspandować, przejawiać);
lokān	–	loka 2i.3 m. – światy;
imān	–	idam sn. 2i.3 m. – te;
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
vyāpya	–	vi- √ āp (przenikać) absol. – przeniknąwszy, zakrywszy;
tiṣṭhasi	–	√ sthā (stać) Praes. P 2c.1 – stoisz, pozostajesz;

warianty tekstu

divyā hy ātma-vibhūtayaḥ → divyā ātma-vibhūtayaḥ / vibhūtīr ātmanaḥ śubhāḥ (boskie moce jaźni / pomyślne moce jaźni);
imāṃs tvaṃ → imās tvaṃ / nityaṃ sa  (które [moce] ty / on zawsze);
vyāpya → prāpya (osiągnąwszy);
tiṣṭhasi → tiṣṭhati (pozostaje);

Śāṃkara

vaktuṃ kathayitum arhasy aśeṣeṇa | divyā hy ātma-vibhūtayaḥ | ātmano vibhūtayo yās tāḥ vaktum arhasi | yābhir vibhūtibhir ātmano māhātmya-vistarair imān lokān tvaṃ vyāpya tiṣṭhasi

Rāmānuja

divyāḥ tvadasādhāraṇyo vibhūtayo yāḥ, tās tvam evāśeṣeṇa vaktum arhasi / tvam eva vyañjayetyarthaḥ / yābhir anantābhir vibhūtibhiḥ yair niyamanaviśeṣair yuktaḥ imān lokān tvaṃ niyantṛtvena vyāpya tiṣṭhasi

Śrīdhara

yasmāt tavābhivyaktiṃ tvam eva vetsi na devādayaḥ | tasmāt vaktum iti | yā ātmanas tava divyā atyadbhutā vibhūtayas tā sarvā vaktuṃ tvam evārhasi yogyo 'si | yābhir iti vibhūtīnāṃ viśeṣaṇaṃ spaṣṭārtham

Madhusūdana

yasmād anyeṣāṃ sarveṣāṃ jñātum aśakyā avaśyaṃ jñātavyāś ca tava vibhūtayas tasmāt vaktum iti | yābhir vibhūtibhir imān sarvān lokān vyāpya tvaṃ tiṣṭhasi tās tavāsādhāraṇā vibhūtayo divyā asarvajñair jñātum aśakyā hi yasmāt tasmāt sarvajñas tvam eva tā aśeṣeṇa vaktum arhasi

Viśvanātha

tava tattvaṃ durgamaṃ tava vibhūtiṣv eva mama jijñāsā jāyata iti dyotayann āha vaktum iti | divyā utkṛṣṭā yā ātma-vibhūtayas tāvad vaktum arhasīty anvayaḥ | nanv aśeṣeṇa mad-vibhūtayaḥ sarvā vaktum aśakyā eva tatrāha yābhir iti

Baladeva

tvat-svarūpa-yāthātmyaṃ khalu kathaṃ tathā durgamevātas tvad-vibhūtiṣv eva maj-jijñāsopajāyata iti sūcayann āha vaktum iti | divyā utkṛṣṭās tad-asādhāraṇīyātmano vibhūtīr aśeṣeṇa vaktum arhasi dvitīyārthe prathamā | yābhir viśiṣṭas tvam imān lokān vyāpya niyamya tiṣṭhasi

Michalski

O racz mi całkowicie wyjawić, jakie są twoje boskie rozsnucia, mocą jakich przeobrażeń ty stoisz przedemną, przenikając jednocześnie te światy?

Olszewski

Powiedz mi, nic nie ukrywając, jaką mocą podtrzymujesz te światy, przenikając je.

Dynowska

Łaskaw mi bądź i wymienić racz wszystkie, bez wyjątku, Twe boskie zjawienia i potęgę którą wszechtwory przenikasz i trwasz.

Sachse

Zechciej wyjawić w całej pełni,
albowiem boskie jest bogactwo twej istoty,
którymi z przejawów twego bogactwa
wypełniasz ten świat?

Kudelska

Racz mi dokładnie wyjawić swą boską potęgę, dzięki której
Przeniknąwszy te światy, mieszkasz w nich.

Rucińska

Racz w pełni mi opowiedzieć o boskich swoich potęgach,
Przez które to boskie moce trwasz, światy te przenikając!

Szuwalska

Opowiedz mi dokładnie o swojej boskości.
W jaki sposób świat cały stojąc tu przenikasz?

Babkiewicz

Racz bez reszty mi opisać
boskie twe potężne moce,
dzięki którym owe światy
przeniknąwszy, tutaj stoisz.

analiza syntaktyczna

he yogin (joginie!) he bhagavan (o Panie!),
katham (jak) aham (ja) sadā paricintayan (zawsze rozmyślający) tvām (ciebie) vidyām (mogę poznać).
keṣu keṣu ca bhāveṣu (i w jakich bytach) mayā (przeze mnie ) [tvam] (ty) cintyaḥ (rozmyślany) asi (jesteś).

analiza gramatyczna

katham	–	av. – jak?
vidyām	–	√ vid (wiedzieć) Pot. P 3c.1 – mógłbym poznać;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
yogin	–	yogin 8i.1 m. – o joginie! (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
tvām	–	yuṣmat sn. 2i.1 – ciebie;
sadā	–	av. – zawsze;
paricintayan	–	pari-cintayant (pari- √ cint – myśleć, rozważać) PPr 1i.1 m. – rozmyślający, rozważający;
keṣu keṣu	–	kim sn. 7i.3 m. – w których, w których? (podwojenie w znaczeniu dystrybutywnym);
ca	–	av. – i;
bhāveṣu	–	bhāva 7i.3 m. – w bytach, w stanach (od: √ bhū – być);
cintyaḥ	–	cintya ( √ cint – myśleć, rozważać) PF 1i.1 m. – do rozważania, do pomyślenia;
asi	–	√ as (być) Praes. P 2c.1 – jesteś;
bhagavan	–	bhagavant 8i.1 m. – o Panie! (od: √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;

warianty tekstu

vidyām ahaṃ yogiṃs → vidyā mahā-yogiṃs / vidyāṃ mahā-yogiṃs / viṃdyām ahaṃ yogiṃs (wiedza, o wielki joginie / mogę poznać o wielki joginie / ja mogę znaleźć o joginie);
yogiṃs tvāṃ → yogiṃ tvāṃ / yogī tvāṃ / yogis tvāṃ (ciebie jogina / jogin ciebie / o joginie, ciebie);
tvāṃ sadā → tvām ahaṃ (ciebie ja);
keṣu keṣu ca bhāveṣu → teṣu lokeṣu bhāveṣu (w tych światach i w bytach);

Śāṃkara

kathaṃ vidyāṃ vijānīyām ahaṃ he yogin tvāṃ sadā paricintayan | keṣu keṣu ca bhāveṣu vastuṣu cintyo’si dhyeyo’si bhagavan mayā

Rāmānuja

ahaṃ yogī bhaktiyoganiṣṭhas san bhaktyā tvāṃ sadā paricintayan cintayituṃ pravṛttaḥ cintanīyaṃ tvāṃ paripūrṇāiśvaryādikalyāṇaguṇagaṇaṃ kathaṃ vidyām? pūrvoktabuddhijñānādibhāvavyatirikteṣu keṣu keṣu ca bhāveṣu mayā niyantṛtvena cintyo 'si?

Śrīdhara

kathana-prayojanaṃ darśayan prārthayate katham iti dvābhyām | he yogin kathaṃ kair vibhūti-bhedaiḥ sadā paricintayann ahaṃ tvāṃ vidyāṃ jānīyām ? vibhūti-bhedena cintyo 'pi tvaṃ keṣu keṣu padārtheṣu mayā cintanīyo 'si?

Madhusūdana

kiṃ prayojanaṃ tat-kathanasya tad āha katham iti dvābhyām | yogo niratiśayaiśvaryādi-śaktiḥ so 'syāstīti he yogin niratiśaiśvaryādi-śakti-śālinn aham atisthūlamatis tvāṃ devādibhir api jñātum aśakyaṃ kathaṃ vidyāṃ jānīyāṃ sadā paricintayan sarvadā dhyāyan | nanu mad-vibhūtiṣu māṃ dhyāyan jñāsyasi tatrāha keṣu keṣu ca bhāveṣu cetanācetanātmakeṣu vastuṣu tvad-vibhūti-bhūteṣu mayā cintyo 'si he bhagavan

Viśvanātha

yogo yoga-māyā-śaktir vartate yasya he yogin vanamālītivat | tvām ahaṃ kathaṃ paricintayan san tvāṃ sadā vidyāṃ jānīyām ? bhaktyā mām abhijānāti yāvān yaś cāsmi tattvataḥ [BhP 11.14.11] iti tvad-ukteḥ | tathā keṣu bhāveṣu padārtheṣu tvaṃ cintyaḥ tvac-cintana-bhaktir mayā kartavyety arthaḥ

Baladeva

nanu kimarthaṃ tat-kathanṃ tatrāha katham iti | yogo yoga-māyā-śaktir asty asyeti he yogin ! tvāṃ sadā paricintayan saṃsmarann ahaṃ kalyāṇānanta-guṇa-yoginaṃ kathaṃ vidyāṃ jānīyām ? keṣu keṣu ca bhāveṣu padārtheṣu prakāśamānas tvaṃ mayā cintyo dhyeyo 'si ? tad etad ubhayaṃ vada | tac ca vibhūty-uddeśenaiva setsyatīti tām upadiśety arthaḥ

Michalski

W jakiż to sposób, myśląc o tobie, poznam cię, cudotwórco!-– i w jakiej postaci potrafię cię pojąć, o Wzniosły?

Olszewski

Powiedz mi, Yogi, jakim sposobem, myślą zjednoczony z tobą, mógłbym cię poznać, jakie części twojej istoty, o Błogosławiony, byłyby dla mnie niepojęte.

Dynowska

Jak mam Cię poznać, o Jogi wszechświata, przez nieustanne o Tobie rozmyślanie? O jakich, jakichże to postaciach Twych, Panie, mam wciąż rozmyślać?

Sachse

W jaki sposób myśląc o tobie stale
mógłbym cię poznać, o Joginie?
Pod jakimi twymi postaciami, o Czcigodny,
mogę o tobie myśleć?

Kudelska

Jakże mam cię poznać, joginie w wiecznej medytacji,
O której z twoich różnorodnych form mam, Panie, rozmyślać?

Rucińska

Jak poznać mi Cię, Joginie, mnie, co wciąż myślę o Tobie?
W jakich Cię szukać mam rzeczach, o Boże, podczas zadumy?

Szuwalska

Jak Twój ogrom ogarnąć, jak skupić mam myśli?
Którą z Twoich postaci mam ciągle pamiętać?

Babkiewicz

O joginie, jak cię poznać
mogę, myśląc wciąż o tobie?
W jakich różnych bytach, Panie,
mam o tobie kontemplować?

analiza syntaktyczna

he janārdana (Dźanardano!),  
ātmanaḥ (swoje) yogam (o jodze) vibhūtim ca (i o mocach) bhūyaḥ (ponownie) vistareṇa (rozwlekle) kathaya (mów).
me hi (zaiste moje) amṛtam śṛṇvataḥ (słuchającego nektaru) tṛptiḥ (zaspokojenie) na asti (nie istnieje).

analiza gramatyczna

vistareṇa	–	av. ( 3i.1 ) – rozlegle, rozwlekle, w pełni (od: vi- √ stṛ – rozciągać, ekspandować, vistara – rozwlekły);
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;
yogam	–	yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
vibhūtim	–	vibhūti 2i.1 f. – moc, potęgę, bogactwo (od: vi- √ bhū – powstawać, ekspandować, przejawiać);
ca	–	av. – i;
janārdana	–	jana-ardana 8i.1 m. – pobudzający / trapiący ludzi (od: √ jan – rodzić, stwarzać, jana – człowiek, ludzkość; √ ard – dręczyć, krzywdzić, ardana – niepokojenie, niszczenie) lub BV : yo janānām abhadram ardati sa – ten, który niszczy niepomyślność ludzi;
bhūyaḥ	–	av. – bardziej, ponownie, ponadto;
kathaya	–	√ kath (mówić, opowiadać) Imperat. P 2c.1 – mów, opowiadaj;
tṛptiḥ	–	tṛpti  1i.1 f. – zadowolenie, satysfakcja, zaspokojenie (od: √ tṛp – być zadowolonym);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
śṛṇvataḥ	–	śṛṇvant ( √ śru – słyszeć) PPr 6i.1 m. – słuchającego;
na	–	av. – nie;
asti	–	√ as (być) Praes. P 1c.1 – jest;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
amṛtam	–	a-mṛta 2i.1 n. – nie umarły, wieczny; nektar, nieśmiertelność (od: √ mṛ – umierać; PP mṛta – umarły);

warianty tekstu

me ‘mṛtam → me matam (moje zdanie);

Śāṃkara

vistareṇātmano yogaṃ yogaiśvarya-śakti-viśeṣaṃ vibhūtiṃ ca vistaraṃ dhyeya-padārthānāṃ he janārdana, ardater gati-karmaṇo rūpam, asurāṇāṃ deva-pratipakṣa-bhūtānāṃ janānāṃ narakādi-gamayitṛtvāt janārdano’bhyudaya-niḥśreyasa-puruṣārtha-prayojanaṃ sarvair janair yācyate iti vā | bhūyaḥ pūrvam uktam api kathaya | tṛptiḥ paritoṣo hi yasmān nāsti me mama śṛṇvatas tvan-mukha-niḥsṛta-vākyāmṛtam

Rāmānuja

„ahaṃ sarvasya prabhavo mattas sarvaṃ pravartate” iti saṃkṣepeṇoktaṃ tava sraṣṭṛtvādiyogaṃ vibhūtiṃ niyamanaṃ ca bhūyo vistareṇa kathaya / tvayocyamānaṃ tvanmāhātmyāmṛtaṃ śṛṇvato me tṛptir nāsti; hi mamātṛptis tvayaiva viditetyabhiprāyaḥ

Śrīdhara

tad evaṃ bahirmukho 'pi citte tatra tatra vibhūti-bhedena tvac-cintaiva yathā bhavet tathā vistareṇa kathayaty āha vistareṇeti | ātmanas tava yogaṃ sarvajñatva-sarva-śaktitvādi-lakṣaṇaṃ yogaiśvaryaṃ vibhūtiṃ ca vistareṇa punaḥ kathaya | hi yatas tava vākyam amṛta-rūpaṃ śṛṇvato mama tṛptir alaṃ buddhir nāsti

Madhusūdana

ataḥ vistareṇeti | ātmanas tava yogaṃ sarvajñatva-sarva-śaktitvādi-lakṣaṇam aiśvaryātiśayaṃ vibhūtiṃ ca dhyānālambanaṃ vistareṇa saṃkṣepeṇa saptame navame coktam api bhūyaḥ kathaya sarvair janair abhyudaya-niḥśreyasa-prayojanaṃ yācyasa iti | he janārdana ! ato mamāpi yācñā tvayy ucitaiva | uktasya punaḥ kathanaṃ kuto yācase tatrāha tṛptir alaṃ-pratyayenecchā-vicchittir nāsti hi yasmāc chṛṇvataḥ śravaṇena pibatas tvad-vākyam amṛtam amṛtavat pade pade svādu svādu | atra tvad-vākyam ity anukter apahnuty-atiśayokti-rūpaka-saṅkaro 'yaṃ mādhuryātiśayānubhavenotkaṇṭhātiśayaṃ vyanakti

Viśvanātha

nana ahaṃ sarvasya prabhavo mattaḥ sarvaṃ pravartate [Gītā 10.8] ity anenaiva sarve padārthā mad-vibhūtayo mad-uktā eva vibhūtayas tathā iti matvā bhajante mām iti bhakti-yogaś cokta eva | tatrāha vistareṇeti | he janārdaneti mādṛśa-janānāṃ tvam eva hitopadeśa-mādhuryeṇa lobham utpādyārdayase yācayasīti vayaṃ kiṃ kurma iti bhāvaḥ | tvad-upadeśa-rūpam amṛtaṃ śṛṇvataḥ śruti-rasanayā svādayataḥ

Baladeva

nanu pūrva-pūrvatra ajo 'pi sann [Gītā 4.6] ity ādinājatvādi-kalyāṇa-guṇa-yogo raso 'ham [Gītā 7.8] ity ādinā vibhūtayaś cāsakṛt kathitāḥ, kiṃ punaḥ pṛcchasīti cet tatrāha vistareṇeti | sphuṭārthaṃ padyam | janārdaneti prāgvat | tvad-vākyam amṛtaṃ śṛṇvataḥ śrotra-rasanayāsvādayato mama tṛptir nāsti | atra tvad-vākyam ity anukter apahnutiḥ | prathamātiśayoktir vā tayoḥ saṅkaro vālaṅkāraḥ

Michalski

O, mów mi dalej, dręczycielu ludzi, o swej czarodziejskiej mocy i swych rozsnuciach, – jeszcze bowiem, słuchając, nie nasyciłem swych uszu oskołą twych słów!

Olszewski

Opowiedz mi obszernie o swej Jedności mistycznej i o swej cnocie najwyższej, zwycięzco ludzi. Słowa twoje są dla mnie ambrozyą, którą dość się nasycić nie mogę.

Dynowska

Sam objaw mi raz jeszcze, a obszernie, Twą Jogę i zjawy Twej chwałę niezmierną, o Dżanardano, bowiem chłonę Twych słów napój nieśmiertelny i wciąż więcej i więcej ich łaknę.

Sachse

Mów dalej, o Niepokojący, mów szeroko
o twej sile i o bogactwie twej istoty.
Kiedy słucham twych słów nieśmiertelnych,
nie mogę się nasycić.

Kudelska

Dokładnie mi raz jeszcze objaśnij swą jogę i swą potęgę, Dżanardano,
Gdyż nie nasyciłem jeszcze uszu moich twymi słowami, co są jak nektar nieśmiertelności.

Rucińska

Mów jeszcze, o Dżanardano, szeroko o swej potędze
I mocy, bom nie nasycił mych uszu słów Twych nektarem!

Szuwalska

Opisz mi swą potęgę, ukaż moc niezwykłą,
Twoje słowa są dla mnie najsłodszym nektarem.

Babkiewicz

Powiedz znowu, lecz rozciągle,
o potędze swej i jodze,
gdyż słuchania o nektarze
nigdym syty, Dręczycielu.

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
hanta (och!) he kuru-śreṣṭha (o najlepszy wśród Kurów!),
[mama yāḥ] (które moje) divyāḥ (boskie) ātma-vibhūtayaḥ (własne moce),
[aham] (ja) [tāḥ] te (tobie) prādhānyataḥ (ze względu na najważniejsze) kathayiṣyāmi (opiszę),
me hi vistarasya (zaiste mojego rozwlekłego) antaḥ (koniec) na asti (nie istnieje).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
hanta	–	av. – och!, ach!, niestety!, patrz! (partykuła przywołująca uwagę lub wyrażająca silne emocje – rozpacz, zachwyt, litość);
te	–	yuṣmat sn. 4i.1 – tobie (skrócona forma od: tubhyam);
kathayiṣyāmi	–	√ kath (mówić, opowiadać) Fut. P 3c.1 – będę opowiadać;
divyāḥ	–	divya 1i.3 f. – boskie (od: √ div – jaśnieć, diva – niebiosa);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
ātma-vibhūtayaḥ	–	ātma-vibhūti 1i.3 f. ; TP : ātmano vibhūtaya iti – moce jaźni (od: ātman – jaźń; vi- √ bhū – powstawać, ekspandować, przejawiać, vibhūti – moc, potęgę, bogactwo);
prādhānyataḥ	–	av. – głównie, w związku z najważniejszymi (ablativus nieodmienny zakończony na -tas od: pra- √ dhā – umieszczać, dostarczać, pradhāna – główny, dominujący, pierwotny, prādhānya – przewaga, wyższość, zwierzchnictwo);
kuru-śreṣṭha	–	kuru-śreṣṭha 8i.1 n. ; kurūṇām śreṣtheti – o najlepszy wśród Kurów (kuru – Kuru, Kurowie – potomkowie Kuru; stopień najwyższy od: śrī – śreyas, śreṣṭha);
na	–	av. – nie;
asti	–	√ as (być) Praes. P 1c.1 – jest;
antaḥ	–	anta 1i.1 m. – koniec, limit, granica, konkluzja, wnętrze, natura;
vistarasya	–	vistara 6i.1 m. – rozległego, rozwlekłego, pełnego (od: vi- √ stṛ – rozciągać, ekspandować);
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);

warianty tekstu

divyā hy ātma-vibhūtayaḥ → vibhūtīr ātmanaḥ śubhāḥ  (własna pomyślna moc);

Śāṃkara

hanta idānīṃ te tava divyā divi bhavā ātma-vibhūtayo’tmano mama vibhūtayo yās tāḥ kathayiṣyāmīty etat | prādhānyato yatra yatra pradhānā yā yā vibhūtis tāṃ tāṃ pradhānāṃ prādhānyataḥ kathayiṣyāmy ahaṃ kuru-śreṣṭha ! aśeṣatas tu varṣa-śatenāpi na śakyā vaktum, yato nāsty anto vistarasya me mama vibhūtīnām ity arthaḥ

Rāmānuja

he kuruśreṣṭha! madīyāḥ kalyāṇīr vibhūtīḥ prādhānyatas te kathayiṣyāmi / prādhanyaśabdena utkarṣo vivakṣitaḥ; „purodhasāṃ ca mukhyaṃ mām” iti hi vakṣyate / jagaty utkṛṣṭāḥ kāścana vibhūtīr vakṣyāmi, vistareṇa vaktuṃ śrotuṃ ca na śakyate, tāsām ānantyāt / vibhūtitvaṃ nāma niyāmyatvam; sarveṣāṃ bhūtānāṃ buddhyādayaḥ pṛthagvidhā bhāvā matta eva bhavantīty uktvā, „etāṃ vibhūtiṃ yogaṃ ca mama yo vetti tattvataḥ” iti pratipādanāt / tathā tatra yogaśabdanirdiṣṭaṃ sraṣṭṛtvādikaṃ vibhutiśabdanirdiṣṭaṃ tatpravartyatvam iti hy uktaṃ punaś ca, „ahaṃ sarvasya prabhavo mattas sarvaṃ pravartate / iti matvā bhajante māṃ budhā bhāvasamanvitāḥ” iti

Śrīdhara

evaṃ prārthitaḥ san bhagavān uvāca hanteti | hantety anukampya sambodhanam | divyā yā mad-vibhūtayas tāḥ prādhānyena te tubhyaṃ kathayiṣyāmi yato 'vāntarasya vibhūti-vistarasya madīyasyānto nāsti | ataḥ pradhāna-bhūtāḥ katicid varṇayiṣyāmi

Madhusūdana

atrottaram | hantety anumatau | yat tvayā prārthitaṃ tat kariṣyāmi mā vyākulo bhūr ity arjunaṃ samāśvāsya tad eva kartum ārabhate | kathayiṣyāmi prādhānyatas tā vibhūtīr yā divyā hi prasiddhā ātmano mamāsādhāraṇā vibhūtayo he kuru-śreṣṭha ! vistareṇa tu kathanam aśakyaṃ, yato nāsty antyo vistarasya me vibhūtīnām | ataḥ pradhāna-bhūtāḥ kāścid eva vibhūtīr vakṣyāmīty arthaḥ

Viśvanātha

hantety anukampāyāṃ prādhānyataḥ prādhānyena yatas tāsāṃ vistarasyānto nāsti | vibhūtayo vibhūtīr divyā uttamā eva na tu tṛṇeṣṭakādyāḥ | atra vibhūti-śabdena prākṛtāprākṛta-vastūny evocyate tāni sarvāṇy eva bhagavac-chakti-samudbhūtatvād bhagavad-rūpeṇaiva tāratamyena dhyeyatvenābhimatāni jñeyāni

Baladeva

evaṃ pṛṣṭaḥ śrī-bhagavān uvāca hanteti | hantety anukampārthakam | divyā utkṛṣṭāḥ, na tu tṛṇeṣṭakādyāḥ | vibhūtaya iti prāgvat | prādhānyataḥ prādhānyena yatas tāsāṃ vistarasyānto nāsti | iha vibhūti-śabdena niyāmakatva-rūpāṇy aiśvaryāṇi bodhyāni vibhūtir bhūtir aiśvaryam ity amara-koṣāt | prākṛtāprākṛtāni ca vastūni bhūtitvena varṇyāni | tāni sarvāṇi sarveśa-śakti-vyaṅgatvāt sarveśātmnaā tāratamyena bhāvyāni | matāni yāni sākṣād īśvara-rūpāṇi tattvenoktāni | tāni tu tena rūpeṇa bhāvanārthāny eva, na tv anyavat tac-chakty-ekadeśa-rūpāṇīti bodhyaṃ saṅgater iti

Michalski

Wzniosły rzekł:
Dobrze! Ja ci obwieszczę moje boskie rozsnucia, najlepszy z Kurawów, najpierwsze tylko, gdyż końca mego ogromu nie znajdziesz.

Olszewski

Błogosławiony.
Więc dobrze! opowiem ci o swoich przymiotach niebieskich, krótko, synu Kunti, albowiem ogromowi mojemu niemasz granic.

Dynowska

I rzecze Pan:
Niech się tak stanie, o z Kaurawów najlepszy, wymienię ci Me boskie zjawienia, niektóre jeno, najważniejsze, bowiem chwale moich przejawień nie masz końca.

Sachse

Czcigodny rzekł;
Dobrze więc! Powiem ci,
lecz o najważniejszych tylko,
o najlepszy z Kaurawów,
albowiem boskie jest bogactwo mej istoty
i nie ma kresu mej potęgi.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Więc ci ujawnię, najlepszy z Kuru, me boskie moce, lecz tylko te,
Które są najważniejsze, gdyż objawieniom moim nie ma końca.

Rucińska

Rzeki Pan:
Dobrze, opowiem ci z grubsza o boskich moich potęgach,
0 najwspanialszy wśród Kuru, bo zasięg ich nie ma końca!

Szuwalska

Na to Pan Wszystkich Bogactw odpowiedział: »Dobrze,
Najistotniejsze wspomnę natury swej chwały,
Gdyż ich rozmiar przekracza najśmielsze granice.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Tak, opiszę tobie boskie
moje moce, z Kurów pierwszy,
te przedniejsze, gdyż nie znajdziesz
kresu mojej rozciągłości.

analiza syntaktyczna

he guḍākeśa (Gudakeśo!),
aham (ja) sarva-bhūtāśaya-sthitaḥ (pozostającą w sercu wszystkich bytów) ātmā (jaźnią) [asmi] (jestem),
aham eva (zaiste ja) bhūtānām (bytów) ādiḥ ca madhyam ca antaḥ ca (i początkiem, i środkiem, i końcem) [asmi] (jestem).

analiza gramatyczna

aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
guḍākeśa	–	guḍākeśa 8i.1 m. – o posiadaczu gęstych włosów (od: guḍa – piłka, syrop cukrowy; keśa – włosy) lub TP : guḍākāyā īśeti – o panie lenistwa (od: guḍākā – lenistwo, gnuśność, sen; √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
sarva-bhūtāśaya-sthitaḥ	–	sarva-bhūta-āśaya-sthitaḥ 1i.1 m. ; TP : sarvāṇāṃ bhūtānām āśaye sthita iti – przebywający w sercu wszelkich bytów (od: sarva – wszystko; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt; ā- √ śī – kłaść się, spoczywać, āśaya – miejsce spoczynku, siedziba, siedzenie, wewnętrzny narząd, serce, umysł; √ sthā – stać, PP sthita – stojący, znajdujący się);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
ādiḥ	–	ādi 1i.1 m. – początek, powstanie;
ca	–	av. – i;
madhyam	–	madhya 1i.1 n. – środek, wnętrze;
ca	–	av. – i;
bhūtānām	–	bhūta 6i.3 m. – istot, bytów (od: √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt);
antaḥ	–	anta 1i.1 m. – koniec, limit, granica, konkluzja, wnętrze, natura;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ca	–	av. – i;

warianty tekstu

sarva-bhūtāśaya-sthitaḥ → sarva-bhūtāśaye sthitaḥ / sarva-bhūtāśayaḥ sthitaḥ (znajdującym się w sercu wszystkich istot / mającym miejsce spoczynku we wszystkich istotach, trwający);
ādiś ca → ādyaś ca (i pierwszym);
madhyaṃ ca → madhyaś ca (i środkiem);

Śāṃkara

tatra prathamam eva tāvat sṛṇu—

aham ātmā pratyag-ātmā guḍākeśa, guḍākā nidrā tasyāḥ īśo guḍākeśaḥ, jita-nidra ity arthaḥ | ghana-keśeti vā | sarva-bhūtāśaya-sthitaḥ sarveṣāṃ bhūtānām āśaye’ntar-hṛdi sthito’ham ātmā pratyag-ātmā nityaṃ dhyeyaḥ | tad-aśaktena cottareṣu bhāveṣu cintyo’ham | yasmād aham eva ādir bhūtānāṃ kāraṇaṃ tathā madhyaṃ ca sthitir antaḥ pralayaś ca

Rāmānuja

tatra sarvabhūtānāṃ pravartanarūpaṃ niyamanam ātmatayāvasthāyetīmam artham, yogaśabdanirdiṣṭaṃ sarvasya sraṣṭṛtvaṃ pālayitṛtvaṃ saṃhartṛtvaṃ ceti suspaṣṭam āha

sarveṣāṃ bhūtānāṃ mama śarīrabhūtānām āśaye hṛdaye aham ātmatayāvasthitaḥ / ātmā hi nāma śarīrasya sarvātmanā ādhāraḥ, niyantā, śeṣī ca / tathā vakṣyate, „sarvasya cāhaṃ hṛdi sanniviṣṭo mattas smṛtir jñānam apohanaṃ ca”, „īśvaras sarvabhūtānāṃ hṛddeśe 'rjuna tiṣṭhati / bhrāmayan sarvabhūtāni yantrārūḍhāni māyayā // BhGR_1.” iti / śrūyate ca, „yaḥ sarveṣu bhūteṣu tiṣṭhan sarvebhyo bhūtebhyo 'ntaro yaṃ sarvāṇi bhūtāni na viduḥ, yasya sarvāṇi bhūtāni śarīraṃ yas sarvāṇi bhūtāny antaro yamayati, eṣa ta ātmāntaryāmy amṛtaḥ” iti, „ya ātmani tiṣṭhan ātmano 'ntaro yam ātmā na veda yasyātmā śarīraṃ ya ātmānam antaro yamayati, sa ta ātmāntaryāmy amṛtaḥ” iti ca / evaṃ sarvabhūtānām ātmatayāvasthito 'haṃ teṣām ādir madhyaṃ cāntaś ca teṣām utpattisthitipralayahetur ityarthaḥ

Śrīdhara

tatra prathamam aiśvaraṃ rūpaṃ kathayati he guḍākeśa ! sarveṣāṃ bhūtānām āśayeṣv antaḥkaraṇeṣu sarvajñatvādi-guṇair niyantṛtvenāvasthitaḥ paramātmāham | ādir janma | madhyaṃ sthitiḥ | antaḥ saṃhāraḥ | sarva-bhūtānāṃ janmādi-hetuś ca aham evety arthaḥ

Madhusūdana

tatra prathamaṃ tāvan mukhyaṃ cintanīyaṃ śṛṇu aham iti | sarva-bhūtānām āśaye hṛd-deśe 'ntaryāmi-rūpeṇa pratyag-ātma-rūpeṇa ca sthita ātmā caitanyānanda-ghanas tvayāhaṃ vāsudeva eveti dhyeyaḥ | he guḍākeśa ! jitanidreti dhyāma-sāmarthyaṃ sūcayati | evaṃ dhyānāsāmarthye tu vakṣyamāṇāni dhyānāni kāryāṇi | tatrāpy ādau dhyeyam āha – aham evādiś cotpattir bhūtānāṃ prāṇināṃ cetanatvena loke vyavahriyamāṇānāṃ madhyaṃ ca sthitir antaś ca nāśaḥ sarva-cetana-vargāṇām utpatti-sthita-nāśa-rūpeṇa tat-kāraṇa-rūpeṇa cāham eva dhyeya ity arthaḥ

Viśvanātha

atra prathamaṃ mām evaikāṃśena sarva-vibhūti-kāraṇaṃ tvaṃ bhāvayety āha aham iti | ātmā prakṛty-antaryāmī mahat-sraṣṭā puruṣaḥ paramātmā | he guḍākeśa jita-nidra iti dhyāna-sāmarthyaṃ sūcayati ! sarva-bhūto yo vairājas tasyāśaye sthita iti samaṣṭi-virāḍ antaryāmī | tathā sarveṣāṃ bhūtānām āśaye sthita iti vyaṣṭi-virāḍ antaryāmī ca | bhūtānāṃ ādir janma madhyaṃ sthitir antaḥ saṃhāraḥ | tat-tad-dhetur aham ity arthaḥ

Baladeva

tatra tāvan mām eva tvaṃ mahat-sraṣṭādi-tri-rūpeṇa svāṃśena nikhila-vibhūti-hetuṃ vicintayety āśayenāha aham ātmeti | he guḍākeśeti vijita-nidrasya tad-vicintana-kṣamatvaṃ vyajyate | ātmā vibhūti-vijñānānando mahat-sraṣṭādi-tri-rūpaḥ paramātmāham asmac-chabdārthaḥ sarva-bhūtāśaya-sthitas tvayā vicintyaḥ | sarva-bhūtā pradhānādi-pṛthivy-anta-tattva-rūpā yā mūla-prakṛtis tasyā āśaye 'ntaḥ-karaṇodaśaya-rūpeṇāham eva prakṛty-antaryāmī sthitaḥ | tathā sarva-bhūtaḥ sarva-jīvābhimānī yo vairājas tasyāśaye garbhodaśaya-rūpeṇāham eva samaṣṭi-virāḍ-antaryāmī sthitaḥ | sarveṣāṃ bhūtānām jīvānām āśaye kṣīroda-śaya-rūpeṇāham eva vyaṣṭi-virāḍ antaryāmī sthita iti tāni trīṇi rūpāṇi mad-vibhūtitvena tvayā vincintyānīty arthaḥ | subālopaniṣadi prakṛty-ādi-sarva-bhūtāntaryāmī sarva-śeṣī ca nārāyaṇaḥ paṭhyate | sātvata-tantre trayaḥ puruṣāvatārāḥ smṛtāḥ –

viṣṇos tu trīṇi rūpāṇi puruṣākhyāny atho viduḥ |
ekaṃ tu mahataḥ sraṣṭṛ dvitīyaṃ tantu-saṃsthitam |
tṛtīyaṃ sarva-bhūtasthaṃ tāni jñātvā vimucyate || iti |

te ca vāsudevasya kṛṣṇasyāvatārāḥ –

yaḥ kāraṇārṇava-jale bhajati sma yoga-
nidrām ity ādikā brahma-saṃhitā-padya-trayāt | (5.47)

bhūtānām ādir utpattir madhyaṃ pālanam antaś ca saṃhāras tat-tad-dhetur aham evokta-puruṣa-lakṣyas tvayā bhāvyaḥ

Michalski

Ja jestem Atman, Gudakeśo, który się w sercach wszystkich istnień znajduje, – ja jestem początkiem stworzeń, ich środkiem i końcem.

Olszewski

Ja jestem Duszą, która przebywa we wszystkich istotach żyjących; ja jestem początkiem, środkiem i końcem istot żyjących.

Dynowska

Jam jest Duch w sercu każdej istoty obecny, o Gudakeszo; jam jest początek, środek i koniec wszechistnień.

Sachse

Jestem atmanem, o Władco Snu,
obecnym w sercu każdej istoty,
jestem początkiem wszechrzeczy,
i środkiem, i końcem.

Kudelska

Jam jest duszą w każdym stworzeniu, Gudakeśo,
Jam początkiem, trwaniem i końcem każdej istoty.

Rucińska

Jam Atman jest, Snu Zwycięzco, w sercach wszech istot będący,
Jam jest początkiem i środkiem, i końcem jestem żyjących,

Szuwalska

Jestem w sercu każdego obecny, Ardżuno.
Stanowię też początek, środek oraz koniec
Wszystkiego, co istnieje, szlachetny Pandawo.

Babkiewicz

O Snu Władco, jam jest jaźnią
w sercu wszech istot złożoną,
jam początkiem oraz środkiem
i jam końcem wszystkich istnień.

analiza syntaktyczna

ādityānām (pośród potomków Aditi) aham (ja) viṣṇuḥ (Wisznu) [asmi] (jestem),
jyotiṣāṃ (pomiędzy światłami) [aham] (ja) aṃśumān raviḥ (posiadającym promienie słońcem) [asmi] (jestem),
marutām (pośród wiatrów) [aham] (ja) marīciḥ (Maricim) asmi (jestem),
nakṣatrāṇām (pomiędzy gwiazdami) ahaṃ (ja) śaśī [asmi] (jestem Księżycem).

analiza gramatyczna

ādityānām	–	āditya 6i.3 m. – między potomkami Aditi (od: a-diti – niezwiązany, wolny, bezgraniczny, obfitość, doskonałość; córka Dakszy, żona Kaśjapy; dwunastu synów Aditi to: Dhātṛ, Mitra, Aryaman, Rudra, Varuṇa, Sūrya, Bhaga, Vivasvant, Pūṣan, Savitṛ, Tvaṣṭṛ, Viṣṇu);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
viṣṇuḥ	–	viṣṇu 1i.1 m. – przenikający, wysnuwający, Wisznu (od: vi- √ snu – skrapiać, emitować lub vi- √ sru – płynąć, emitować; albo też od: √ viś – wchodzić lub vi- √ aś – osiągać, wypełniać, penetrować lub √ viṣ – działać; termin raczej nie utworzony dzięki sufiksowi -snu – jak to ma miejsce np. w jiṣṇu – gdyż vi w odróżnieniu od ji nie jest pierwiastkiem czasownikowym; oto kilka tradycyjnych definicji terminu: vyāptaṃ tvayaiva viśatā trailokyam sa-carācaram – to właśnie ty przenikasz trójświat z ruchomym i nieruchomym [stworzeniem] Matsya-purāṇa 248.41; viśeṣeṇa snauti prasravate gacchatīti viṣṇuḥ – Wisznu: szczególnie emituje, wypływa, idzie Mbh.5.70.13; viṣṇur viśater vā vyaśnoter vā – Wisznu [pochodzi od] viśati lub vyaśnoti [wchodzi, osiąga] Nirukti 12.18; atha yad viśito bhavati tad viṣnur – zatem to co jest uwolnione to Wisznu. viṣṇāter viśater vā syād veveṣṭer vyāpti karmaṇaḥ viṣṇur nirucyate sūryaḥ sarvaṃ sarvāntaraś ca yaḥ Wisznu może pochodzić od czynności viṣṇāti, viśati, veveṣṭi lub vyāpti [działa, wchodzi, jest aktywny, przenika]. Dlatego ten, który jest wszystkim i jest we wszystkim nazywany jest Słońcem Bṛhad-devatā 2.69;
jyotiṣām	–	jyotiḥ 6i.3 n. – pośród świateł, pośród jasności;
raviḥ	–	ravi 1i.1 m. – Słońce (od: √ ru – rozbijać lub √ ru – ryczeć);
aṃśumān	–	aṃśu-mant 1i.1 m. – posiadający promienie (od: √ aṃś – rozdzielać, aṃśu – włókno, promień, cząsteczka; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
marīciḥ	–	marīci 1i.1 m. – promień światła, Marići – jeden z siedmiu mędrców (od: marut – bóg wiatru);
marutām	–	mārut 6i.3 m. – pośród wiatrów, pośród Marutów (marut – bóg wiatru; siedem wiatrów to: āvaha, pravaha, vivaha, parāvaha, udvaha, saṃvaha, parivaha);
asmi	–	√ as (być) Praes. P 3c.1 – jestem;
nakṣatrāṇām	–	nakṣatra 6i.3 n. – pośród gwiazd (od: √ nakṣ – podchodzić blisko, przybywać; nakṣatra – gwiazda, konstelacja);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
śaśī	–	śaśin 1i.1 m. – posiadający [znak] zająca, Księżyc (od: śaśa – królik, zając);