Śāṃkara

atītānantarādhyāyānte dhyāna-yogasya samyag darśanaṃ praty antaraṅgasya sūtra-bhūtāḥ ślokāḥ sparśān kṛtvā bahiḥ [gītā 5.27] ity ādaya upadiṣṭaḥ | teṣāṃ vṛtti-sthānīyo’yaṃ ṣaṣṭho’dhyāya ārabhyate | tatra dhyāna-yogasya bahiraṅgaṃ karmeti yāvad dhyāna-yogārohaṇa-samarthas tāvad gṛhasthenādhikṛtena kartavyaṃ karma ity atas tat stauti |

nanu kim-arthaṃ dhyāna-yogārohaṇa-sīmā-karaṇam, yāvatānuṣṭheyam eva vihitaṃ karma yāvajjīvam | na, ārurukṣor muner yogaṃ karma kāraṇam ucyate [gītā 3.3] iti viśeṣaṇāt | ārūḍhasya ca śamenaiva saṃbandha-karaṇāt | ārurukṣor ārūḍhasya ca śamaḥ karmaś cobhayaṃ kartavyatvenābhipretaṃ cet syāt tadārurukṣor ārūḍhasya ceti śama-karma-viṣaya-bhedena viśeṣaṇaṃ vibhāga-karaṇaṃ cānarthakaṃ syāt |

tatrāśramiṇāṃ kaścid yogam ārurukṣur bhavati | ārūḍhaś ca kaścit | anye nārurukṣavaḥ | na cārūḍhāḥ | tān apekṣyārurukṣor ārūḍhasya ceti viśeṣaṇaṃ vibhāga-karaṇaṃ copapadyata eveti cet, na | tasyaiveti vacanāt | punar yoga-grahaṇāc ca yogārūḍhasyeti | ya āsīt pūrvaṃ yogam ārurukṣus tasyaivārūḍhasya śama eva kartavyaḥ | kāraṇaṃ yoga-phalaṃ pratyucyateti | ato na yāvaj-jīvaṃ kartavyatva-prāptiḥ kasyacid api karmaṇaḥ | yoga-vibhraṣṭa-vacanāc ca |

gṛhasthasya cet karmiṇo yogo vihitaḥ ṣaṣṭhe’dhyāye, sa yoga-vibhraṣṭo’pi karma-gatiṃ karma-phalaṃ prāpnotīti tasya nāśāśaṅkānupapannā syāt | avaśyaṃ hi kṛtaṃ karma kāmyaṃ nityaṃ vā mokṣasya nityatvād anārabhyatve svaṃ phalam ārabhata eva | nityasya ca karmaṇo veda-pramāṇāvabuddhatvāt phalena bhavitavyam ity avocāma | anyathā vedasyānarthārthatva-prasaṅgād iti |

na ca karmaṇi saty ubhaya-vibhraṣṭa-vacanam arthavat | karmaṇo vibhraṃśa-kāraṇānupapatteḥ | karma kṛtam īśvare saṃnyasyety ataḥ kartari karma phalaṃ nārabhateti cen, na | īśvare saṃnyāsasyādhikatara-phala-hetutvopapatteḥ | mokṣāyaiveti cet, sva-karmaṇāṃ kṛtānām īśvare nyāso mokṣāyaiva, na phalāntarāya yoga-sahitaḥ |

yogāc ca vibhraṣṭa ity atas taṃ prati nāśa-śaṅkā yuktaiveti cet, na | ekākī yata-cittātmā nirāśīr aparigrahaḥ [gītā 6.10] brahmacāri-vrate sthitaḥ [gītā 6.14] iti karma-saṃnyāsa-vidhānāt | na cātra gṛhasthasya nirāśīr aparigrahaḥ ity ādi-vacanam anukūlam | ubhaya-vibhraṣṭa-praśnānupapatteś ca |

anāśrita ity anena karmiṇa eva saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ coktam, pratiṣiddhaṃ ca niragneḥ akriyasya ca saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ ceti cet, na | dhyāna-yogaṃ prati bahiraṅgasya sataḥ karmaṇaḥ phalākāṅkṣā-saṃnyāsa-stuti-paratvāt |

na kevalaṃ niragnir akriya eva saṃnyāsī yogī ca | kiṃ tarhi ? karmy api, karma-phalāsaṅgaṃ saṃnyasya karma-yogam anutiṣṭhan sattva-śuddhy-arthaṃ, sa saṃnyāsī ca yogī ca bhavatīti stūyate | na caikena vākyena karma-phalāsaṅga-saṃnyāsa-stutiś caturthāśrama-pratiṣedhaś copapadyate | na ca prasiddhaṃ niragner akriyasya paramārtha-saṃnyāsinaḥ śruti-smṛti-purāṇetihāsa-yoga-śāstreṣu vihitaṃ saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ ca pratiṣedhati bhagavān | sva-vacana-virodhāc ca—sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya… naiva kurvan na kārayan āste [gītā 5.13] maunī saṃtuṣṭo yena kenacit… aniketaḥ sthira-matiḥ [gītā 12.19] vihāya kāmān yaḥ sarvān pumāṃś carati niḥspṛhaḥ [gītā 2.71] sarvārambha-parityāgī [gītā 12.16] iti ca tatra tatra bhagavatā sva-vacanāni darśitāni | tair virudhyetaś caturthāśrama-pratiṣedhaḥ | tasmān muner yogam ārurukṣoḥ pratipanna-gārhasthyasyāgnihotrādi-karma phala-nirapekṣam anuṣṭhīyamānaṃ dhyāna-yogārohaṇa-sādhanatvaṃ sattva-śuddhi-dvāreṇa pratipadyata iti sa saṃnyāsī ca yogī ceti stūyate—

Śrīdhara

citte śuddhe 'pi na dhyānaṃ vinā saṃnyāsa-mātrataḥ |
muktiḥ syād iti ṣaṣṭhe 'smin dhyāna-yogo vitanvate ||

Madhusūdana

yoga-sūtraṃ tribhiḥ ślokaiḥ pañcamānte yad īritam |
ṣaṣṭhas tv ārabhyate 'dhyāyas tad-vyākhyānāya vistarāt ||

Viśvanātha

ṣaṣṭheṣu yogino yoga-prakāra-vijitātmanaḥ |
manasaś cañcalasyāpi naiścalyopāya ucyate ||

Baladeva

ṣaṣṭhe yoga-vidhiḥ karma-śuddhasya vijitātmanaḥ |
sthairyopāyaś ca manaso 'sthirasyāpīti kīrtyate ||

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (rzekł):
yaḥ (kto) karma-phalam (na owocu czynów) anāśritaḥ (nie wspiera się) kāryam  karma (nakazany czyn) karoti (czyni),
saḥ (on) sannyāsī ca (i wyrzeczeniec) yogī ca (i jogin) [asti] (jest),
niragniḥ (nie mający [roznieconego] ognia) [sannyāsī ca yogī ca] (wyrzeczeńcem i joginem) na [asti] (nie jest).
akriyaḥ ca (i bezczynny) [sannyāsī ca yogī ca] (wyrzeczeńcem i joginem) na [asti] (nie jest).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
anāśritaḥ	–	an-ā-śrita (ā- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.1 m. – nie wsparty, nie schroniony);
karma-phalam	–	karma-phala 2i.1 m. ; TP : karmaṇāṃ phalam iti – owoc czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat);
kāryam	–	kārya ( √ kṛ – robić) PF 2i.1 n. – do zrobienia, pracę, obowiązek szczególnie religijny;
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
karoti	–	√ kṛ (robić) Praes. P 1c.1 – czyni;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
saṃnyāsī	–	saṃnyāsin 1i.1 m. – wyrzeczeniec (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać, saṃnyāsa – odrzucenie, rezygnacja, wyrzeczenie, saṃnyāsin – asceta, wyrzeczeniec; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
ca	–	av. – i;
yogī	–	yogin 1i.1 m. – jogin, połączony ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
ca	–	av. – i;
na	–	av. – nie;
niragniḥ	–	nir-agni 1i.1 m. – nie mający [roznieconego] ognia (od: niḥ – wolny od, bez; √ ag – poruszać się pokrętnie, agni – ogień;);
na	–	av. – nie;
ca	–	av. – i;
akriyaḥ	–	a-kriya 1i.1 m. – bezczynny (od: √ kṛ – robić, kriyā – akt, praca, szczególnie o rytualnym charakterze);

warianty tekstu

yaḥ → saḥ / ca (on / i);
ca yogī → sa yogī (on jest joginem);
cākriyaḥ → niṣkriyaḥ (niedziałający);

Śāṃkara

anāśrito —nāśrito’nāśritaḥ | kiṃ ? karma-phalaṃ karmaṇāṃ phalaṃ karma-phalaṃ yat tad-anāśritaḥ, karma-phala-tṛṣṇā-rahita ity arthaḥ | yo hi karma-phale tṛṣṇāvān sa karma-phalam āśrito bhavati | ayaṃ tu tad-viparītaḥ, ato’nāśritaḥ karma-phalam | evaṃbhūtaḥ san kāryaṃ kartavyaṃ nityaṃ kāmya-viparītam agnihotrādikaṃ karma karoti nirvartayati | yaḥ kaścid īdṛśaḥ karmī sa karmy antarebhyo viśiṣyate | ity evam artham āha—sa saṃnyāsī ca yogī ceti | saṃnyāsaḥ parityāgaḥ sa yasyāsti sa saṃnyāsī ca yogī ca | yogaś citta-samādhānaṃ sa yasyāsti sa yogī ceti evaṃguṇa-saṃpanno’yaṃ mantavyaḥ | na kevalaṃ niragnir akriya eva saṃnyāsī yogī ceti mantavyaḥ | nirgatāḥ agnayaḥ karmāṅga-bhūtā yasmāt sa niragniḥ | akriyaś cānagni-sādhanāpy avidyamānāḥ kriyās tapo-dānādikā yasyāsāv akriyaḥ

Rāmānuja

uktaḥ karmayogaḥ saparikaraḥ, idānīṃ jñānayogakarmayogasādhyātmāvalokanarūpayogābhyāsavidhir ucyate / tatra karmayogasya nirapekṣayogasādhanatvaṃ draḍhayituṃ jñānākāraḥ karmayogo yogaśirasko 'nūdyate / karmaphalaṃ svargādikam anāśritaḥ, kāryaṃ karmānuṣṭhānam eva kāryam, sarvātmanāsmatsuhṛdbhūtaparamapuruṣārādhanarūpatayā karmaiva mama prayojanam, na tatsādhyaṃ kiṃcid iti yaḥ karma karoti; sa saṃnyāsī ca jñānayoganiṣṭhaś ca; yogī ca karmayoganiṣṭhaś ca; ātmāvalokanarūpayogasādhanabhūtobhayaniṣṭha ityarthaḥ / na niragnir na cākriyaḥ na coditayajñādikarmasv apravṛttaḥ, na ca kevalajñānaniṣṭhaḥ / tasya hi jñananiṣṭhaiva, karmayoganiṣṭhasya tūbhayam astītyabhiprāyaḥ

Śrīdhara

pūrvādhyāye saṃkṣepeṇoktaṃ yogaṃ prapañcayituṃ ṣaṣṭhādhyāyārambhaḥ | tatra tāvat sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya [Gītā 5.13] ity ārabhya saṃnyāsa-pūrvikāyā jñāna-niṣṭhāyās tātparyenābhidhānād duḥkha-rūpatvāc ca karmaṇaḥ sahasā saṃnyāsātiprasaṅgaṃ prāptaṃ vārayituṃ saṃnyāsād api śreṣṭhatvena karma-yogaṃ stauti anāśrita iti dvābhyām | karma-phalam anāśrito 'napekṣamāṇaḥ sann avaśya-kāryatayā vihitaṃ karma yaḥ karoti, sa eva saṃnyāsī yogī ca na tu niragnir agni-sādhyeṣṭākhya-karma-tyāgī | na cākriyo 'nagni-sādhya-pūrtākhya-karma-tyāgī

Madhusūdana

tatra sarva-karma-tyāgena yogaṃ vidhāsyaṃs tyājyatvena hīnatvam āśaṅkya karma-yogaṃ stauti anāśrita iti dvābhyām | karmaṇāṃ phalam āśrito 'napekṣamāṇaḥ phalābhisaṃdhi-rahitaḥ san kāryaṃ kartavyatayā śāstreṇa vihitaṃ nityam agnihotrādi karma karoti yaḥ sa karmy api san saṃnyāsī ca yogī ceti stūyate |

sannyāso hi thyāgaḥ | citta-gata-vikṣepābhāvaś ca yogaḥ | tau cāsya vidyete phala-tyāgāt phala-tṛṣṇā-rūpa-citta-vikṣepābhāvāc ca | karma-phala-tṛṣṇā-tyāga evātra gauṇyā vṛttyā saṃnyāsa-yoga-śabdābhyām abhidhīyate sakāmānapekṣya prāśastya-kathanāya | avaśyambhāvinau hi niṣkāma-karmānuṣṭhātur mukhyau saṃnyāsa-yogau | tasmād ayaṃ yadyapi na niragnir agni-sādhya-śrauta-karma-tyāgī na bhavati, na cākriyo 'gni-nirapekṣa-smārta-kriyā-tyāgī ca na bhavati | tathāpi saṃnyāsī yogī ceti mantavyaḥ |

athavā na niragnir na cākriyaḥ saṃnyāsī yogī ceti mantavyaḥ | kintu sāgniḥ sakriyaś ca niṣkāma-karmānuṣṭhāyī saṃnyāsī yogī ceti mantavya iti stūyate | apaśavo vā anye go-aśvebhyaḥ paśavo go-aśvān ity atreva praśaṃsā-lakṣaṇayā nañ-anvayopapattiḥ | atra cākriya ity anenaiva sarva-karma-saṃnyāsini labdhe niragnir iti vyarthaṃ syād ity agni-śabdena sarvāṇi karmāṇy upalakṣya niragnir iti saṃnyāsī kriyā-śabdena citta-vṛttīr upalakṣyākriya iti niruddha-citta-vṛttir yogī ca kathyate | tena na niragniḥ saṃnyāsī mantavyo na cākriyo yogī mantavya iti yathā-saṅkhyam ubhaya-vyatireko darśanīyaḥ | evaṃ sati nañ-dvayam apy upapannam iti draṣṭavyam

Viśvanātha

aṣṭāṅga-yogābhyāse pravṛttenāpi citta-śodhakaṃ niṣkāma-karma na tyājyam ity āha karma-phalam āśrito 'napekṣamāṇaḥ kāryam avaśya-kartavyatvena śāstra-vihitaṃ karma yaḥ karoti, sa eva karma-phala-saṃnyāsāt saṃnyāsī, sa eva viṣaya-bhogeṣu cittābhāvād yogī cocyate | na ca niragnir agnihotrādi-karma-mātra-tyāgavān eva sannyāsy ucyate | na cākriyo na daihika-ceṣṭā-śūnyo 'rdha-nimīlita-netra eva yogī cocyate

Baladeva

proktaṃ karma-yogam aṣṭāṅga-yoga-śiraskam upadekṣyann ādau tau tad-upāyatvāt taṃ karma-yogam stauti bhagavān anāśrita iti dvābhyām | karma-phalam paśv-anna-putra-svargādi-kāmanāśrito 'nicchan kāryam avaśya-kartavyatayā vihitaṃ karma yaḥ karoti, sa saṃnyāsī jñāna-yoga-niṣṭhaḥ, yogī cāṣṭāṅga-yoga-niṣṭhaḥ sa eva | karma-yogenaiva tayoḥ siddhir iti bhāvaḥ | na niragnir agnihotrādi-karma-tyāgī yati-veśaḥ sannyāsī na cākriyaḥ śarīra-karma-tyāgī ardha-mudrita-netro yogī | atra yogam aṣṭāṅgaṃ cikīrṣūṇāṃ sahasā karma na tyājyam iti matam

Michalski

Wzniosły rzekł:
Kto, nie dbając o owoc czynu, spełnia dzieło, które spełnione być powinno, ten jest tym, który zaniechał, ten jest tym, który się poświęcił; lecz kto nie podtrzymuje ognia na ołtarzu i kto nie działa, nie jest joginem.

Olszewski

Błogosławiony.
Kto, nie dążąc do owoców dzieł swoich, spełnia czyny przepisane, ten jest sługą Wyrzeczenia się i Yoginem, ale nie ten, kto zaniedbuje ogień poświęcony i czyny święte.

Dynowska

I rzecze Pan:
Kto czyni to, co czynić należy, bez troski o żaden prac swoich plon, ten jest Sanjasin i Jogin prawdziwy, nie ten, co ofiarnego nie zapala ognia i nie sprawuje rytuałów.

Sachse

Joginem, tym, kto porzucił czyn,
nie jest ten, kto nie podtrzymuje ognia
i nie podejmuje swego obowiązku,
lecz ten, kto spełnia czyn należny
ale nie lgnie ku owocom czynu.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Ten, kto powinność swą wypełnia, nie zważając na owoce czynu, ten jest prawdziwym joginem, sannjasinem,
A nic jest nim ten, kto ognia ofiarnego nie rozpala, ani ofiar nie składa.

Rucińska

Rzekł Pan:
Kto spełnia czyn swój powinny o owoc czynu nie dbając,
To jest sannjasin, to jogin – nie ten bez ognia i czynu!

Szuwalska

Pan Wszystkich Bogactw dalej mówił do Ardżuny:
»Kto, nie dbając o owoc pracy, zawsze czyni
To, co czynić powinien, jako swą powinność,
Ten prawdziwie się wyrzekł, ten też jest joginem,
A nie ten, kto ofiarnych ogni nie zapala
I ze swych obowiązków się nie wywiązuje.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Kto o czynu owoc nie dba,
lecz należny czyn wypełnia,
ten joginem, wyrzeczeńcem,
nie zaś ten, co nic nie czyni
ani ognia nie zapala.

analiza syntaktyczna

he pāṇḍava (Pandowicu!),
yam saṃnyāsam iti (co wyrzeczeniem) prāhuḥ (nazwali),
tam yogam (to joga) viddhi (wiedz),
asaṃnyasta-saṅkalpaḥ (kto nie porzucił pragnień) kaścana (żaden) yogī (joginem) na hi bhavati (zaiste nie jest).

analiza gramatyczna

yam	–	yat sn. 2i.1 m. – co;
saṃnyāsam	–	saṃnyāsa 2i.1 m. – odrzucenie, rezygnacja, wyrzeczenie (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
prāhuḥ	–	pra- √ ah (obwieszczać) Perf. P 1c.3 – nazwali (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū);
yogam	–	yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metodę, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
tam	–	tat sn. 2i.1 m. – to;
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
pāṇḍava	–	pāṇḍava 8i.1 m. – o synu Pandu (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady);
na	–	av. – nie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
asaṃnyasta-saṃkalpaḥ	–	a-saṃnyasta-saṃkalpa 1i.1 m. ; yena saṃnyastaḥ saṃkalpo nāsti saḥ – ten, przez kogo pragnienia nie są odrzucone (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać, PP saṃnyasta – odrzucony, odłożony; sam- √ kḷp – być gotowym do, pragnąć, saṃkalpa – idea, pragnienie);
yogī	–	yogin 1i.1 m. – jogin, połączony ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się;
kaś-cana	–	kim-cana sn. 1i.1 m. – ktoś (od: kim – co?; -cana – partykuła nieokreśloności);

warianty tekstu

saṃnyāsam iti → sannyāsa iti (to jest wyrzeczeniem);
hi asaṃnyasta-saṅkalpo → hi asaṃnaddha-saṅkalpo (ten, kogo pragnienia nie są związane);
yogī bhavati kaś-cana → yogo bhavati duḥkhahā (joga jest cierpieniem);

Śāṃkara

nanu ca niragneḥ akriyasyaiva śruti-smṛti-yoga-śāstreṣu saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ ca prasiddham | katham iha sāgneḥ sa-kriyasya ca saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ cāprasiddham ucyata iti | naiṣa doṣaḥ, kayācid guṇa-vṛttyā ubhayasya saṃpipādayiṣitatvāt | tat kathaṃ ? karma-phala-saṃkalpa-saṃnyāsāt saṃnyāsitvam, yogāṅgatvena ca karmānuṣṭhānāt karma-phala-saṃkalpasya ca citta-vikṣepa-hetoḥ parityāgād yogitvaṃ ceti gauṇam ubhayam | na punar mukhyaṃ saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ cābhipretam ity etam arthaṃ darśayitum āha—

yaṃ sarva-karma-tat-phala-parityāga-lakṣaṇaṃ paramārtha-saṃnyāsaṃ saṃnyāsam iti prāhuḥ śruti-smṛti-vidaḥ, yogaṃ karmānuṣṭhāna-lakṣaṇaṃ taṃ paramārtha-saṃnyāsaṃ viddhi jānīhi he pāṇḍāva | karma-yogasya pravṛtti-lakṣaṇasya tad-viparītena nivṛtti-lakṣaṇena paramārtha-saṃnyāsena kīdṛśaṃ sāmānyam aṅgīkṛtya tad-bhāva ucyate ity apekṣāyām idam ucyate—asti hi paramārtha-saṃnyāsena sādṛśyaṃ kartṛ-dvārakaṃ karma-yogasya | yo hi paramārtha-saṃnyāsī sa tyakta-sarva-karma-sādhanatayā sarva-karma-tat-phala-viṣayaṃ saṃkalpaṃ pravṛtti-hetu-kāma-kāraṇaṃ saṃnyasyati | ayam api karma-yogī karma kurvāṇa eva phala-viṣayaṃ saṃkalpaṃ saṃnyasyatīti | etam arthaṃ darśayiṣyann āha—na hi yasmād asaṃnyasta-saṃkalpo’saṃnyasto’parityaktaḥ saṅkalpo’bhisandhir yena so’saṃnyasta-saṅkalpaḥ kaścana kaścid api karmī yogī samādhānavān bhavati | na saṃbhavatīty arthaḥ | phala-saṃkalpasya citta-vikṣepa-hetutvāt | tasmād yaḥ kaścana karmī saṃnyasta-phala-saṃkalpo bhavet sa yogī samādhānavān avikṣipta-citto bhavet | citta-vikṣepa-hetoḥ phala-saṃkalpasya saṃnyastatvād ity abhiprāyaḥ | yogāṅgatvena karmānuṣṭhānāt karma-phala-saṅkalpasya vā citta-vikṣepa-hetoḥ parityāgāt yogitvaṃ ceti saṃnyāsitvaṃ cety abhipretam ucyate

Rāmānuja

uktalakṣaṇakarmayoge jñānam apy astīty āha

yaṃ saṃnyāsa iti jñānayoga iti, ātmayāthātmyajñānam iti prāhuḥ, taṃ karmayogam eva viddhi / tad upapādayati na hy asaṃnyastasaṃkalpo yogī bhavati kaścana / ātmayāthātmyānusandhānena anātmani prakṛtau ātmasaṅkalpaḥ saṃnyastaḥ parityakto yena sa saṃnyastasaṅkalpaḥ; anevaṃbhūtaḥ asaṃnyastasaṅkalpaḥ / na hy ukteṣu karmayogiṣv anevaṃbhūtaḥ kaścana karmayogī bhavati; „yasya sarve samārambhāḥ kāmasaṅkalpavarjitāḥ” iti hy uktam

Śrīdhara

kuta ity apekṣāyāṃ karma-yogasyaiva saṃnyāsatvaṃ pratipādayann āha yam iti | saṃnyāsam iti prāhuḥ prakarṣeṇa śreṣṭhatvenāhuḥ | nyāsa evāty arecayat ity ādi śruteḥ | kevalāt phala-saṃnyasanād dhetor yogam eva taṃ jānīhi | kuta ity apekṣāyām iti śabdokto hetur yoge 'py astīty āha na hīti | na saṃnyastaḥ phala-saṃkalpo yena sa karma-niṣṭho jñāna-niṣṭho vā kaścid api na hi yogī bhavati | ataḥ phala-saṅkalpa-tyāga-sāmyāt saṃnyāsī ca phala-saṅkalpa-tyāgād eva citta-vikṣepābhāvād yogī ca bhavaty eva sa ity arthaḥ

Madhusūdana

asaṃnyāse 'pi saṃnyāsa-śabda-prayoge nimitta-bhūtaṃ guṇa-yogaṃ darśayitum āha yaṃ saṃnyāsam iti | yaṃ sarva-karma-tat-phala-parityāgaṃ saṃnyāsam iti prāhuḥ śrutayaḥ nyāsa evāty arecayat, brāhmaṇāḥ puatraiṣaṇāyāś ca vittaiṣaṇāyāś ca lokaiṣaṇāyāś ca vyutthāyātha bhikṣā-caryaṃ caranti ity ādyāḥ | yogaṃ phala-tṛṣṇā-kartṛtvābhimānayoḥ parityāgena vihita-karmānuṣṭhānaṃ taṃ saṃnyāsaṃ viddhi he pāṇḍava | abrahma-dattaṃ brahma-dattam ity āha taṃ vayaṃ manyāmahe brahma-datta-sadṛśo 'yam iti nyāyāt para-śabdaḥ paratra prayujyamānaḥ sādṛśyaṃ bodhayati gauṇyā vṛttyā tad-bhāvāropeṇa vā | prakṛte tu kiṃ sādṛśyam ? iti tad āha nahīti | hi yasmād asaṃnyasta-saṃkalpo 'tyakta-phala-saṅkalpaḥ kaścana kaścid api yogī na bhavati | api tu sarvo yogī tyakta-phala-saṅkalpa eva bhavatīti phala-tyāga-sāmyāt tṛṣṇā-rūpa-vitta-vṛtti-nirodha-sāmyāc ca gauṇyā vṛttyā karmy eva saṃnyāsī ca yogī ca bhavatīty arthaḥ | tathā hi – yogaś citta-vṛtti-nirodhaḥ [YogaS 1.2] pramāṇa-viparyaya-vikalpa-nidrā-smṛtaya [YogaS 1.6] iti vṛttayaḥ pañca-vidhāḥ | tatra pratyakṣānumāna-śāstropamānārthāpatty-abhāvākhyāni pramāṇāni ṣaḍ iti vaidikāḥ | pratyakṣānumānāgamāḥ pramāṇāni [YogaS 1.7] trīṇīti yogāḥ | antarbhāva-bahir-bhāvābhyāṃ saṅkoca-vikāsau draṣṭavyau | ataeva tārkikādīnāṃ mata-bhedāḥ | viparyayo mithyā-jñānam tasya pañca bhedā avidyāsmitā-rāga-dveṣābhiniveśaḥ [YogaS 2.3] ta eva ca kleśāḥ | śabda-jñānānupātī vastu-śūnyo vikalpaḥ [YogaS 1.9] pramā-bhrama-vilakṣaṇo 'sad-artha-vyavahāraḥ śaśa-viṣāṇam asat-puruṣasya catanyam ity ādiḥ | abhāva-pratyayālambanā vṛttir nidrā [YogaS 1.10] na tu jñānādy-abhāva-mātram ity arthaḥ | anubhūta-viṣayāsaṃpramoṣaḥ smṛtiḥ [YogaS 1.11] pūrvānubhava-saṃskārajaṃ jñānam ity arthaḥ | sarva-vṛtti-janyatvād ante kathanam | lajjādi-vṛttīnām api āñcasv evāntarbhāvo draṣṭavyaḥ | etādṛśāṃ sarvāsāṃ citta-vṛttīnāṃ norodho yoga iti ca samādhir iti ca kathyate | phala-saṅkalpas tu rāgākhyas tṛtīyo viparyaya-bhedas tan-nirodha-mātram api gauṇyā vṛttyā yoga iti saṃnyāsa iti cocyata iti na virodhaḥ

Viśvanātha

karma-phala-tyāga eva saṃnyāsa-śabdārthaḥ | vastutas tathā viṣayebhyaś citta-naiścalyam eva yoga-śabdārthaḥ | tasmāt saṃnyāsa-yoga-śabdayor aikyārtham evāgatam ity āha yam iti | asaṃnyasto na saṃnyastas tyaktaḥ saṅkalpaḥ phalākāṅkṣā viṣaya-bhoga-spṛhā yena saḥ

Baladeva

nanu sarvendriya-vṛtti-virati-rūpāyāṃ jñāna-niṣṭhāyāṃ saṃnyāsa-śabdaś citta-vṛtti-nirodhe yoga-śabdaś ca paṭhyate | sa ca sarvendriya-vyāpārātmake karma-yoge sa saṃnyāsī ca yogī ceti bruvatā bhavatā kayā vṛttyā nīyata iti cet tatrāha yam iti | yaṃ karma-yogam artha-tātparya-jñāḥ saṃnyāsṃ prāhus tam eva taṃ yogam aṣṭāṅgaṃ viddhi | he pāṇḍava !

nanu siṃho mānavakaḥ ity ādau śauryādi-guṇa-sādṛśyena tathā prayogaḥ | prakṛteḥ kiṃ sādṛśyam iti cet tatrāha na hīti | asaṃnyasta-saṃkalpaḥ kaścana kaścid jñāna-yogy aṣṭāṅga-yogī ca na bhavaty api tu saṃnyasta-saṃkalpa eva bhavatīty arthaḥ | saṃnyastaḥ parityaktaḥ saṅkalpaḥ phalecchā ca yena saḥ | tathā phala-tyāga-sādṛśyāt tṛṣṇā-rūpa-citta-vṛtti-nirodha-sādṛśyāc ca karma-yoginas tad-ubhayatvena prayogo gauṇa-vṛttyeti

Michalski

To, co nazywają wyrzeczeniem się, o synu Pandu, wiedz, że to jest Joga. Nikt nie może być joginem, kto się nie wyrzekł swoich zachceń.

Olszewski

A wiedz, synu Pandu, że to, co nazywają Samowyrzeczeniem się, jest właśnie Jednością; bo bez wyrzeczenia się samego siebie nikt nie może Zjednoczyć się prawdziwie.

Dynowska

Wiedz, o Pandawo, iż prawdziwe wyrzeczenie jest Jogą; jogiem nie stanie się nikt, kto się nie wyrzeknie własnej wyobraźni.

Sachse

Wiedz, o synu Pandu,
że jogą jest to, co zowią porzuceniem.
Albowiem nikt, kto nie porzucił swoich pragnień,
nie staje się joginem.

Kudelska

Wiedz, Pandawo, że to, co nazywają porzuceniem, to jest joga;
A nigdy joginem nie będzie ten, kto wyobrażeń swego umysłu się nie wyrzekł.

Rucińska

Wiedz, że co zowią sannjasą, to, synu Pandu, jest jogą,
Bo nikt, kto własnych się pragnień nie wyrzekł, nie jest joginem.

Szuwalska

Wiedz, Pandawo, że to, co zwie się wyrzeczeniem,
Jest tym samym co joga, gdyż bez porzucenia
Egoistycznych pragnień nikt nie jest joginem.

Babkiewicz

To, co zwie się wyrzeczeniem,
wiedz, że jogą jest, Pandawo,
a kto dążeń się nie wyrzekł,
ten joginem nie zostaje.

analiza syntaktyczna

yogam (jogę) ārurukṣoḥ (pragnącego osiągnąć) muneḥ (mędrca) karma (czyn) kāraṇam (środkiem) ucyate (jest nazywany).
tasya eva (właśnie jego) yogārūḍhasya (tego, który osiągnął jogę) śamaḥ (spokój) kāraṇam (środkiem) ucyate (jest nazywany).

analiza gramatyczna

ārurukṣoḥ	–	ārurukṣu (ā- √ ruh – wstępować ) des. 6i.1 m. – pragnącego wspiąć się, podnieść, uczynić postęp;
muneḥ	–	muni 6i.1 m. – mędrca, świętego, wieszcza (od: √ man – myśleć, wyobrażać sobie);
yogam	–	yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kāraṇam	–	kāraṇa 1i.1 n. – przyczyna, powód, motyw, zasada, środek (od: √ kṛ – robić, karaṇa – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik);
ucyate	–	√ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – mówi się o, jest nazywane;
yogārūḍhasya	–	yoga-ārūḍha 6i.1 m. ; TP : yogam āruḍhasyeti – tego, który osiągnął jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; ā- √ ruh – wstępować, PP ārūḍha – który się wspiął);
tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – jego;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
śamaḥ	–	śama 1i.1 m. – spokój, wyciszenie (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć);
kāraṇam	–	kāraṇa 1i.1 n. – przyczyna, powód, motyw, zasada, środek (od: √ kṛ – robić, karaṇa – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik);
ucyate	–	√ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – mówi się o, jest nazywane;

warianty tekstu

yogārūḍhasya → āruḍhasya tu (ale tego, który się wspiął);

Śāṃkara

evaṃ paramārtha-saṃnyāsa-karma-yogayoḥ kartṛ-dvārakaṃ saṃnyāsa-sāmānyam apekṣya yaṃ saṃnyāsam iti prāhur yogaṃ taṃ viddhi pāṇḍāva [gītā 6.2] iti karma-yogasya stuty-arthaṃ saṃnyāsatvam uktam | dhyāna-yogasya phala-nirapekṣaḥ karma-yogo bahiraṅgaṃ sādhanam iti taṃ saṃnyāsatvena stutvādhunā karma-yogasya dhyāna-yoga-sādhanatvaṃ darśayati—

ārurukṣor āroḍhum icchataḥ, anārūḍhasya, dhyāna-yoge’vasthātum aśaktasyaivety arthaḥ | kasya tasyārurukṣoḥ ? muneḥ, karma-phala-saṃnyāsina ity arthaḥ | kim ārurukṣoḥ ? yogam | karma kāraṇaṃ sādhanam ucyate | yogārūḍhasya punas tasyaiva śamar upaśamaḥ sarva-karmabhyo nivṛttiḥ kāraṇaṃ yogārūḍhasya sādhanam ucyate ity arthaḥ | yāvad yāvat karmabhya uparamate, tāvat tāvat nirāyāsasya jitendriyasya cittaṃ samādhīyate | tathā sati sa jhaṭiti yogārūḍho bhavati | tathā coktaṃ vyāsena—

naitādṛśaṃ brāhmaṇasyāsti vittaṃ
yathaikatā samatā satyatā ca |
śīlaṃ sthitir daṇḍa-nidhānam ārjavaṃ
tatas tataś coparamaḥ kriyābhyaḥ || [mātrbh 12.175.37] iti

Rāmānuja

karmayoga evāpramādena yogaṃ sādhayatīty āha

yogam ātmāvalokanaṃ prāptum icchor mumukṣoḥ karmayoga eva kāraṇam ucyate / tasyaiva yogārūḍhasya pratiṣṭhitayogasyaiva, śamaḥ karmanivṛttiḥ kāraṇam ucyate / yāvad ātmāvalokanarūpamokṣāvāpti karma kāryam ityarthaḥ

Śrīdhara

tarhi yāvaj-jīvaṃ karma-yoga eva prāpta ity āśaṅkya tasyāvadhim āha ārurukṣor iti | jñāna-yogam āroḍhuṃ prātum icchoḥ puṃsas tad-ārohe kāraṇaṃ karmocyate | citta-śuddhi-karatvāt | jñāna-yogam ārūḍhasya tu tasyaiva dhyāna-niṣṭhasya śamaḥ samādhiś citta-vikṣepaka-karmoparamo jñāna-paripāke kāraṇam ucyate

Madhusūdana

tat kiṃ praśastatvāt karma-yoga eva yāvaj-jīvam anuṣṭheya iti nety āha ārurukṣor iti | yogam antaḥ-karaṇa-śuddhi-rūpaṃ vairāgyam ārurukṣor āroḍhum icchor na tvārūḍhasya muner bhaviṣyataḥ karma-phala-tṛṣṇā-tyāginaḥ karma śāstra-vihitam agnihotrādi nityaṃ bhagavad-arpaṇa-buddhyā kṛtaṃ kāraṇaṃ yogārohaṇe sādhanam anuṣṭheyam ucyate veda-mukhena mayā | yogārūḍhasya yogam antaḥ-karaṇa-śuddhi-rūpaṃ vairāgyaṃ prāptavatas tu tasyaiva pūrvaṃ karmiṇo 'pi sataḥ śamaḥ sarva-karma-saṃnyāsa eva kāraṇam anuṣṭheyatayā jñāna-paripāka-sādhanam ucyate

Viśvanātha

nanu tarhy aṣṭāṅga-yogino yāvaj-jīvam eva niṣkāma-karma-yogaḥ prāpta ity āśaṅkya tasyāvadhim āha ārurukṣor iti | muner yogābhyāsino yogaṃ niścala-dhyāna-yogam āroḍhuṃ icchos tad-ārohe kāraṇaṃ karma cocyate citta-śuddhi-karatvāt | tatas tasya yogaṃ dhyāna-yogam ārūḍhasya dhyāna-niṣṭhā-prāptaḥ śamaḥ vikṣepaka-sarva-karmoparamaḥ kāraṇam | tad evaṃ samyak-citta-śuddhi-rahito yogārurukṣuḥ

Baladeva

nanv evam aṣṭāṅga-yogino yāvaj jīvaṃ karmānuṣṭhānaṃ prāptam iti cet tatrāha ārurukṣor iti | muner yogābhyāsino yogaṃ dhyāna-niṣṭhām ārurukṣos tad-ārohe karma kāraṇaṃ hṛd-viśuddhi-kṛttvāt | tasyaiva yogārūḍhasya dhyāna-niṣṭhasya tad-dāḍhye śamo vikṣepaka-karmoparatiḥ kāraṇam

Michalski

Dla odbieżćy, który się chce podnieść wzwyż, ku Jodze, czyn jest podstawą, dla tego zaś, kto już Jogę osiągnął, podstawą jest spokój.

Olszewski

Dla samotnika, który dąży ku Jedności świętej, czyn staje się pomocą; osiągnąwszy ją, ma spokój za pomocnika.

Dynowska

Człowiek rozumny, który po drodze Jogi się wspina, czynów za środek używa; lecz gdy posiądzie doskonałość w Jodze, pogodne trwanie w niej staje się dlań środkiem.

Sachse

Mówi się, że mędrca,
który pragnie wspiąć się ku jodze, cechuje czyn.
Spokój natomiast jest nieodłączną cechą tego,
kto już jogę osiągnął.

Kudelska

Czyn jest środkiem dla mędrca, gdy pragnie do końca jogę poznać,
A gdy ją osiągnie, wtedy pogoda ducha jest środkiem jego działania.

Rucińska

Gdy muni wznieść się do jogi chce, czyn jest środkiem dla niego,
Gdy wzniósł się do jogi, spokój dla niego jest wtedy środkiem.

Szuwalska

Dla mędrca, co do jogi dąży, czyn jest środkiem,
Lecz dla spełnionych w jodze podstawą jest spokój.

Babkiewicz

Kiedy mędrzec wchodzi w jogę,
wówczas czyn dla niego środkiem,
ale kiedy jej dostąpił,
środkiem dlań jest wyciszenie.

analiza syntaktyczna

yadā hi (zaiste kiedy) indriyārtheṣu (w celach zmysłów) karmasu [ca] (i w czynach) na anuṣajjate (nie lgnie), sarva-saṃkalpa-saṃnyāsī (wyrzeczeniec we wszystkich pragnieniach) tadā (wówczas) yogārūḍhaḥ (tym, który osiągnął jogę) ucyate (jest nazywany).

analiza gramatyczna

yadā	–	av. – kiedy (korelatyw do: tadā – wtedy, wówczas);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
na	–	av. – nie;
indriyārtheṣu	–	indriya-artha 7i.3 m. ; TP : indriyāṇām artheṣv iti – w celach zmysłów (od: √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; √ arth – pragnąć, chcieć zdobyć, artha – cel, zamiar, motyw, użycie, rzecz, obiekt, bogactwo, posiadłości);
na	–	av. – nie;
karmasu	–	karman 7i.3 n. – w czynach, w działaniach (od: √ kṛ – robić);
anuṣajjate	–	anu- √ sañj (zajmować się, przylegać) Praes. Ā 1c.1 – lgnie, jest przywiązany;
sarva-saṃkalpa-saṃnyāsī	–	sarva-saṃkalpa-saṃnyāsin 1i.1 m. ; TP : sarveṣāṃ saṃkalpānāṃ sanyāsīti – wyrzeczeniec we wszystkich pragnieniach (od: sarva – wszystko; sam- √ kḷp – być gotowym do, pragnąć, saṃ-kalpa – idea, pragnienie; sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać, PP saṃnyasta – odrzucony, odłożony, saṃnyāsin – wyrzeczeniec, asceta; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
yogārūḍhaḥ	–	yoga-ārūḍha 1i.1 m. ; TP : yogam āruḍha iti – ten, który osiągnął jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; ā- √ ruh – wstępować, PP ārūḍha – który się wspiął);
tadā	–	av. – wtedy, wówczas;
ucyate	–	√ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – mówi się o, jest nazywane;

warianty tekstu

anuṣajjate → anusajjate / anurajyate / anuṣajyate (lgnie / jest jaśniejący / jest lgnący);
karmasv anuṣajjate → sarva-karmasv ṣajjate (lgnie do wszelkiego czynu);
tadocyate → tad ucyate / tatocyate (to nazywane jest / o mój drogi, jest nazywane);

Śāṃkara

athedānīṃ kadā yogārūḍho bhavatīty ucyate—

yadā samādhīyamāna-citto yogī hīndriyārtheṣv indriyāṇām arthāḥ śabdādayas teṣv indriyārtheṣu karmasu ca nitya-naimittika-kāmya-pratiṣiddheṣu prayojanābhāva-buddhyā nānuṣajjate’nuṣaṅgaṃ kartavyatā-buddhiṃ na karotīty arthaḥ | sarva-saṃkalpa-saṃnyāsī sarvān saṃkalpān ihāmutrārtha-kāma-hetūna saṃnyasituṃ śīlam asyeti sarva-saṃkalpa-saṃnyāsī | yogārūḍhaḥ prāpta-yoga ity etat, tadā tasmin kāla ucyate | sarva-saṃkalpa-saṃnyāsīti vacanāt sarvāṃś ca kāmān sarvāṇi ca karmāṇi saṃnyasyed ity arthaḥ | saṃkalpa-mūlā hi sarve kāmāḥ—saṃkalpa-mūlaḥ kāmo vai yajñāḥ saṃkalpa-saṃbhavāḥ [mātranu 2.3]

kāma jānāmi te mūlaṃ saṃkalpāt tvaṃ hi jāyase |
na tvāṃ saṃkalpayiṣyāmi tena me na bhaviṣyasi || [mātrabh 12.177.25] ity ādi-smṛteḥ |

sarva-kāma-parityāge ca sarva-karma-saṃnyāsaḥ siddho bhavati | sa yathā-kāmo bhavati tat-kratur bhavati yat kratur bhavati tat karma kurute [bhāvātmauttaṃ 4.4.5] ity ādi śrutibhyaḥ | yad yad dhi kurute jantus tat tat kāmasya ceṣṭitaṃ [mātranu 2.4] ity ādi-smṛtibhyaś ca | nyāyāc ca—na hi sarva-saṃkalpa-saṃnyāse kaścit spanditum api śaktaḥ | tasmāt sarva-saṃkalpa-saṃnyāsīti vacanāt sarvān kāmān sarvāṇi karmāṇi ca tyājayati bhagavān

Rāmānuja

kadā pratiṣṭhitayogo bhavatīty atrāha

yadāyaṃ yogī tv ātmaikānubhavasvabhāvatayā indriyārtheṣu ātmavyatiriktaprākṛtaviṣayeṣu, tatsaṃbandhiṣu ca karmasu nānuṣajjate na saṅgam arhati, tadā hi sarvasaṅkalpasamnyāsī yogārūḍha ity ucyate / tasmād ārurukṣor viṣayānubhavārhatayā tadananuṣaṅgābhyāsarūpaḥ karmayoga eva yoganiṣpattikāraṇam / ato viṣayānanuṣaṅgābhyāsarūpaṃ karmayogam eva ārurukṣuḥ kuryāt

Śrīdhara

kīdṛśo 'yaṃ yogārūḍho yasya śamaḥ kāraṇam ucyata iti ? atrāha yadeti | indriyārtheṣv indriya-bhogyeṣu śabdādiśu tat-sādhaneṣu ca karmasu yadā nānuṣajjate āsaktiṃ na karoti | tatra hetuḥ āsakti-mūla-bhūtān sarvā bhoga-viṣayān karma-viṣayāṃś ca saṅkalpān saṃnyasituṃ tyaktuṃ śīlaṃ yasya saḥ | tadā yogārūḍha ucyate

Madhusūdana

kadā yogārūḍho bhavatīty ucyate yadeti | yadā yasmiṃś citta-samādhāna-kāla indriyārtheṣu śabdādiśu karmasu ca nitya-naimittika-kāmya-laukika-pratiṣiddheṣu nānuṣajjate teṣāṃ mithyātva-darśanenātmano 'kartr-abhoktṛ-paramānanadādvaya-svarūpa-darśanena ca prayojanābhāva-buddhyāham eteṣāṃ kartā mamaite bhogyā ity abhiniveśa-rūpam anuṣaṅgaṃ na karoti | hi yasmāt tasmāt sarva-saṅkalpa-saṃnyāsī sarveṣāṃ saṅkalpānām idaṃ mayā kartavyam etat phalaṃ bhoktavyam ity evaṃ rūpāṇāṃ mano-vṛtti-viśeṣāṇāṃ tad-viṣayāṇāṃ ca kāmānāṃ tat-sādhanānāṃ ca karmaṇāṃ tyāga-śīlaḥ | tadā śabdādiṣu karmasu cānuṣaṅgasya tad-dhetoś ca saṅkalpasya yogārohaṇa-pratibandhakasyābhāvād yogaṃ samādhim ārūḍho yogārūḍha ity ucyate

Viśvanātha

samyak-śuddha-cittas tu yogārūḍhas taj-jñāpakaṃ lakṣaṇam āha yadeti | indriyārtheṣu śabdādiṣu karmasu tat-sādhaneṣu

Baladeva

yogārūḍhatva-jñāpakaṃ cihnam āha yadeti | indriyārtheṣu śabdādiṣu tat-sādhaneṣu karmasu ca yadātmānanda-rasikaḥ san na sajjate | tatra hetuḥ sarveti | sarvān bhoga-viṣayān karma-viṣayāś ca saṅkalpānāsattimūla-bhūtān saṃnyasituṃ parityaktuṃ śīlaṃ yasya saḥ

Michalski

Kto nie ciąży ku rzeczom zmysłowym ani ku działaniu i wyzbył się wszystkich zachceń, ten uważany jest za człowieka, który się podniósł ku Jodze.

Olszewski

Albowiem nie mając przywiązania ani do przedmiotów zmysłowych ani do czynów, zaparłszy się całkiem siebie samego, taki człowiek prawdziwie osiągnął Jedność boską.

Dynowska

Ten się zowie doskonałym w Jodze, kto ani wrażeń zmysłowych, ani czynów nie pragnie i od wszelkich osobistych zamiarów jest wolny.

Sachse

Albowiem wtedy — powiadają — osiąga ktoś jogę,
kiedy porzuciwszy wszelkie pragnienia
nie przywiązuje się ani do świata zmysłów,
ani do uczynków.

Kudelska

Ten jest nazywany zdobywcą jogi, który nie lgnie już ani do przedmiotów zmysłowych, ani do żadnych czynów,
A wszelkie swe cele precz odrzucił.

Rucińska

Gdy bowiem nie lgnie do rzeczy zmysłowych ani do czynów,
Gdy już nie troszczy się o nic, zwie się wzniesionym do jogi.

Szuwalska

Kto nie pragnie rozkoszy ni pracy dla zysku
I uwolnił się całkiem od własnych pobudek,
Ten uznany być może za biegłego w jodze.

Babkiewicz

Kiedy nie lgnie do działania
ani do przedmiotów zmysłów,
gdy się wyrzekł wszelkich dążeń,
mówią, że dostąpił jogi.

analiza syntaktyczna

ātmanā (jaźnią) ātmānam (jaźń) uddharet (niech wynosi),
ātmānam (jaźni) na avasādayet (niech nie pogrąża).
ātmā eva hi (zaiste jaźń jedynie) ātmanaḥ (jaźni) bandhuḥ (przyjacielem) [asti] (jest).
ātmā eva (jedynie jaźń) ātmanaḥ (jaźni) ripuḥ (wrogiem) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

uddharet	–	ud- √ hṛ (wydobywać) Pot. P 1c.1 – oby wydobywał; lub: ud- √ dhṛ (podnosić) Pot. P 1c.1 – oby podnosił;
ātmanā	–	ātman 3i.1 m. – dzięki jaźni, jaźnią;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
na	–	av. – nie;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
avasādayet	–	ava- √ sad (siadać w dół, opadać) Pot. caus. P 1c.1 – oby zatapiał, oby pogrążał;
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;
bandhuḥ	–	bandhu 1i.1 m. – krewny, przyjaciel ( √ bandh – wiązać);
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ripuḥ	–	ripu 1i.1 m. – wróg, oszust;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;

warianty tekstu

nātmānam avasādayet → ātmānam avasādhayet (jaźń oby uczynił doskonałą);
bandhur → buddhir (jest roztropnością);

Śāṃkara

yadaivaṃ yogārūḍhaḥ, tadā tena ātmā udbhṛto bhavati saṃsārād anartha-jātāt | ataḥ—

uddharet saṃsāra-sāgare nimagnam ātmanātmānaṃ tata ut ūrdhvaṃ hared uddharet, yogārūḍhatām āpādayed ity arthaḥ | nātmānam avasādayet nādho nayeta, nādho gamayet | ātmaiva hi yasmād ātmano bandhuḥ | na hy anyaḥ kaścit bandhuḥ, yaḥ saṃsāra-muktaye bhavati | bandhur api tāvat mokṣaṃ prati pratikūla eva, snehādi-bandhanāyatanatvāt | tasmāt yuktam avadhāraṇam ātmaiva hy ātmano bandhur iti | ātmaiva ripuḥ śatruḥ | yo’nyo’pakārī bāhyaḥ śatruḥ so’pi ātma-prayukta eveti yuktam evāvadhāraṇam ātmaiva ripur ātmana iti

Rāmānuja

tad evāha

ātmanā manasā; viṣayānanuṣaktena ātmānam uddharet / tadviparītena manasā ātmānaṃ nāvasādayet / ātmaiva mana eva hy ātmano bandhuḥ; tad evātmano ripuḥ

Śrīdhara

ato viṣayāsakti-tyāge mokṣaṃ tad-āsaktau ca bandhaṃ paryālocya rāgādi-svabhāvaṃ tyajed ity āha uddhared iti | ātmanā viveka-yuktenātmānaṃ saṃsārād uddharet | na tv avasādayed adho na nayet | hi yata ātmaiva manaḥ-saṅgādy-uparata ātmanaḥ svasya bandhur upakārakaḥ | ripur apakārakaś ca

Madhusūdana

yo yadaivaṃ yogārūḍho bhavati tadā tenātmanaivātmoddhṛto bhavati saṃsārānartha-vrātāt | ata uddhared iti | ātmanā viveka-yuktena manasātmānaṃ svaṃ jīvaṃ saṃsāra-samudre nimagnaṃ tata uddharet | ut ūrdhvaṃ haret | viṣayāsaṅga-parityāgena yogārūḍhatām āpādayed ity arthaḥ | na tu viṣayāsaṅgenātmānam avasādayet saṃsāra-samudre majjayet | hi yasmād ātmaivātmano bandhur hitakārī saṃsāra-bandhanān mocana-hetur nānyaḥ kaścil laukikasya bandhor api snehānubandhena bandha-hetutvāt | ātmaiva nānyaḥ | kaścit ripuḥ śatru-rahita-kāri-viṣaya-bandhanāgāra-praveśāt kośakāra ivātmanaḥ svasya | bāhyasyāpi ripor ātma-prayuktatvād yuktam avadhāraṇam ātmaiva ripur ātmana iti

Viśvanātha

yasmād indriyārthāsaktyaivātmā saṃsāra-kūpe patitas taṃ yatnenoddhared iti | ātmanā viṣayāsakti-rahitena manasātmānaṃ jīvam uddharet | viṣayāsakti-sahitena manasā tv ātmānaṃ nāvasādayet na saṃsāra-kūpe pātayet | tasmād ātmā mana eva bandhur mana eva ripuḥ

Baladeva

indriyārthādy-anāsaktau hetu-bhāvenāha uddhared iti | viṣayādy-āsakta-manaskatayā saṃsāra-kūpe nimagnam ātmānaṃ jīvam ātmanā viṣayāsakti-rahitena manasā tasmād uddhared ūrdhvaṃ haret | viṣayāsaktena manasātmānaṃ nāvasādayet tatra na nimajjayet | hi niścaye naivam ātmaiva mana evātmanaḥ svasya bandhus tad eva ripuḥ | smṛtiś ca –

mana eva manuṣyāṇāṃ kāraṇaṃ bandha-mokṣayoḥ |
bandhāya viṣayāsaṅgo muktyai nirviṣayaṃ manaḥ || iti

Michalski

Należy podnosić ku górze ducha przez ducha, lecz nie należy go spychać ku niży. Każdy może być własnym przyjacielem i każdy własnym, wrogiem.

Olszewski

Niechaj się więc wznosi, a niech się nie zniża, albowiem duch człowieka czasem jest jego sprzymierzeńcem, czasem wrogiem.

Dynowska

Duchem ma wznosić swą niższą naturę, lecz jej nie gnębić; bowiem Duch jest zaprawdę osobowości przyjacielem, choć jest zarazem jej wrogiem.

Sachse

Niech sam wydźwignie samego siebie.
Niech nie pogrąża samego siebie [w sansarze].
Albowiem sam jest sprzymierzeńcem samego siebie
i swoim własnym wrogiem.

Kudelska

Obyś przez ducha się wzmacniał i ducha nie zatracił, duch jest samemu sobie przyjacielem,
lecz duch jest samemu sobie wrogiem zarazem.

Rucińska

Niechaj sam siebie podnosi, niech nie pogrąża sam siebie,
Bo sam jest swym przyjacielem i sam jest swym własnym wrogiem.

Szuwalska

Niech się wznosi osoba siłą swej natury.
Niech nie będzie przyczyną upadku swojego.
Tak jak można być swoim własnym przyjacielem,
Można również być wrogiem dla siebie samego.

Babkiewicz

Dzięki sobie niech się wzniesie,
niechaj siebie nie pogrąża,
sam dla siebie przyjacielem,
ale sam też sobie wrogiem.

analiza syntaktyczna

yena eva (jedynie przez kogo) ātmanā eva (jaźnią) ātmā (jaźń) jitaḥ (zwyciężona) [asti] (jest),
tasya (tego) ātmā (jaźń) ātmanaḥ (jaźni) bandhuḥ (przyjacielem) [asti] (jest).
anātmanaḥ tu (ale nie [posiadającego] jaźni) ātmā (jaźń) śaru-vat eva (niczym wróg jedynie) śatrutve (we wrogości) varteta (by istniał).

analiza gramatyczna

bandhuḥ	–	bandhu 1i.1 m. – krewny, przyjaciel ( √ bandh – wiązać);
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;
tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – jego;
yena	–	yat sn. 3i.1 m. – przez którego;
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ātmanā	–	ātman 3i.1 m. – dzięki jaźni;
jitaḥ	–	jita ( √ ji – zwyciężać) PP 1i.1 m. – zwyciężony, pokonany;
anātmanaḥ	–	an-ātman 6i.1 m. ; BV : yasyātmā [jito] nāsti saḥ – ten, kto nie [pokonał] jaźni; ten, do kogo jaźń nie należy (od: ātman – jaźń);
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
śatrutve	–	śatru-tva abs. 7i.1 n. – we wrogości (od: √ śad – upadać, uprowadzać, zabijać; śatru – wróg, rywal);
varteta	–	√ vṛt (kręcić się, poruszać, istnieć) Pot. Ā 1c.1 – by się poruszała, by istniała;
ātmā	–	ātman 1i.1 m. – jaźń;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
śatru-vat	–	av. – niczym wróg (od: √ śad – upadać, uprowadzać, zabijać; śatru – wróg, rywal; -vat – sufiks: taki jak, podobny);

warianty tekstu

yenātmaivātmanā jitaḥ → paramātmaivātmanā jitaḥ (jaźnią najwyższa jaźń jedynie pokonana);
anātmanas tu → ajitātmanas tu (ale tego, kto nie pokonał jaźni);
śatru-vat → śatru-jit (pokonujący wrogów);

Śāṃkara

ātmaiva bandhur ātmaiva ripur ātmana ity uktam | tatra kiṃ-lakṣaṇa ātmā ātmano bandhuḥ, kiṃ-lakṣaṇo vā ātmātmano ripur ity ucyate—

bandhur ātmātmanas tasya, tasyātmanaḥ sa ātmā bandhur yenātmanātmaiva jitaḥ | ātmā kārya-karaṇa-saṃghāto yena vaśīkṛtaḥ, jitendriya ity arthaḥ | anātmanas tv ajitātmanas tu śatrutve śatru-bhāve varteta ātmaiva śatruvat, yathānātmā śatrur ātmano’pakārī, tathātmā ātmano’pakāre varteta ity arthaḥ

Rāmānuja

yena puruṣeṇa svenaiva svamano viṣayebhyo jitam, tanmanas tasya bandhuḥ / anātmanaḥ ajitamanasaḥ svakīyam eva manaḥ svasya śatruvac śatrutve varteta svaniśśreyasaviparīte vartetetyarthaḥ / yathoktaṃ bhagavatā parāśareṇāpi, „mana eva manuṣyāṇāṃ kāraṇaṃ bandhamokṣayoḥ / bandhāya viṣayāsaṅgi muktyaiva nirviṣayaṃ manaḥ

Śrīdhara

katham-bhūtasyātmaiva bandhuḥ ? katham-bhūtasya cātmaiva ripur ity apekṣāyām āha bandhur iti | yenātmanaivātmā kārya-kāraṇa-saṅghāta-rūpo jito vaśīkṛtasya tathābhūtasyātmana ātmaiva bandhuḥ | anātmano 'jitātmanas tv ātmaivātmanaḥ śatrutve śatruvad apakāra-kāritve varteta

Madhusūdana

idānīṃ kiṃ-lakṣaṇa ātmātmano bandhuḥ kiṃ-lakṣaṇo vātmano ripur ity ucyate bandhur iti | ātmā kārya-karaṇa-saṃghāto yena jitaḥ sva-vaśīkṛta ātmanaiva viveka-yuktena manasaiva na tu śastrādinā | tasyātmā svarūpam ātmano bandhur ucchṛṅkhala-sva-pravṛtty-abhāvena sva-hita-karaṇāt | anātmanas tv ajitātmana ity etat | śatrutve śatru-bhāve vartetātmaiva śatruvat | bāhya-śatrur ivocchṛṅkhala-pravṛttyā svasya svenāniṣṭācaraṇāt

Viśvanātha

kasya sa bandhuḥ ? kasya sa ripur ity apekṣāyām āha bandhur iti | yenātmanā jīvenātmā mano jitas tasya jīvasya sa ātmā mano bandhuḥ | anātmano 'jita-manasas tv ātmaiva mana eva śatruvat śatrutve 'pakārakatve varteta

Baladeva

kīdṛśasya sa bandhuḥ ? kīdṛśasya sa ripur ity apekṣāyām āha bandhur iti | yenātmanā jīvenātmā mana eva jitas tasya jīvasya sa ātmā mano bandhus tad-upakārī | anātmano 'jita-manasas tu jīvasyātmaiva mana eva śatruvat śatrutve 'pakārakatve varteta

Michalski

Przyjacielem własnym jest ten, w kim duch zwyciężył ducha, lecz w kim duch walczy jeszcze z tym, co nie jest duchem, ten jest swym własnym wrogiem.

Olszewski

Jest sprzymierzeńcem tego, kto siebie zwyciężył; lecz przez nienawiść do wszystkiego, co nie jest duchowem, duch może działać jako wróg.

Dynowska

W człowieku, którego niższa natura jest całkowicie Duchowi powolną, jest On jej przyjacielem; lecz tam gdzie podlegać mu nie chce, staje się jej wrogiem.

Sachse

Sam staje się swym sprzymierzeńcem wówczas,
gdy poddaje się samemu sobie.
Jeśli jednak nie poddając się, zachowuje się wrogo,
to wtedy sam jest wrogiem samego siebie.

Kudelska

Dla człowieka, który dzięki duchowi siebie samego przezwyciężył, duch jest przyjacielem,
Lecz ten, który ducha w sobie nie posiada, sam jest dla siebie wrogiem.

Rucińska

Sam przyjacielem jest swoim, gdy sobą siebie pokonał,
Gdy nie pokonał, jest wrogiem, jak wróg swój się zachowuje.

Szuwalska

Ten, kto siebie pokonał, jest swym sprzymierzeńcem,
A kto walczy ze wszystkim, walczy też ze sobą.

Babkiewicz

Jest dla siebie przyjacielem,
gdy sam siebie przezwyciężył.
Jednak ten, kto nie jest sobą,
we wrogości jak wróg działa.

analiza syntaktyczna

jitātmanaḥ (tego, który pokonał jaźń) praśāntasya (spokojnego) paramātmā (najwyższa jaźń) śītoṣṇa-sukha-duḥkheṣu (w zimnie i cieple, w szczęściu i cierpieniu) tathā (w ten sposób) mānāvamānayoḥ (w szacunku i we wzgardzie) samāhitaḥ (ustabilizowana) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

jitātmanaḥ	–	jita-ātman 6i.1 m. ; BV : yenātmā jito ‘sti tasya – ten, przez kogo jaźń jest pokonana (od: √ ji – zwyciężać, PP jita – zwyciężony, pokonany; ātman – jaźń);
praśāntasya	–	praśānta (pra- √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć) PP 6i.1 m. – wyciszonego, spokojnego;
paramātmā	–	parama-ātman 1i.1 m. – najwyższa jaźń  (od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, parama – najdoskonalszy, najlepszy; ātman – jaźń; lub param ātman – starożytna jaźń;
samāhitaḥ	–	sam-ā-hita (sam-ā- √ dhā – umieszczać) PP 1i.1 m. –umieszczony, ustanowiony, opanowany, wyciszony;
śītoṣṇa-sukha-duḥkheṣu	–	śīta-uṣṇa-sukha-duḥkha 7i.3 n. ; DV : śīte coṣṇe ca sukhe ca duḥkhe ceti – w zimnie, gorącu, szczęściu i cierpieniu (od: śīta – zimno, mróz; √ uṣ – spalać, uṣṇa – gorąco, ciepło; su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście; dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: dobre i złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], stąd poruszanie się gładko i z oporem; lub też od: su- √ sthā i duḥ- √ sthā);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
mānāvamānayoḥ	–	māna-avamāna 7i.2 m. ; DV : māne ca avamāne ceti – w szacunku i wzgardzie (od: √ man – myśleć, māna – szacunek, honor, duma; ava- √ man – gardzić, avamāna – zniesławienie, brak szacunku);

warianty tekstu

jitātmanaḥ → jitātmānaḥ;
paramātmā samāhitaḥ → parātmasu samā matiḥ / parātmasu samā gatiḥ / paramātmā samā matiḥ (w najwyższej jaźni taka sama myśli / w najwyższej jaźni taki sam cel / najwyższa jaźń jest uważana za taką samą);
mānāvamānayoḥ → mānāpamānayoḥ (w szacunku i wzgardzie);

Trzecia i czwarta pada wersetu: BhG 6.7 są takie same jak trzecia i druga pada wersetu: BhG 12.18.

Śāṃkara

jitātmanaḥ kārya-karaṇa-saṃghāta ātmā jito yena sa jitātmā tasya jitātmanaḥ, praśāntasya prasannāntaḥ-karaṇasya sataḥ saṃnyāsinaḥ paramātmā samāhitaḥ sākṣād-ātma-bhāvena vartate ity arthaḥ | kiṃ ca śītoṣṇa-sukha-duḥkheṣu tathā māne’pamāne ca mānāpamānayoḥ pūjā-paribhavayoḥ samaḥ syāt

Rāmānuja

yogārambhayogyā avasthocyate

śītoṣṇasukhaduḥkheṣu mānāvamānayoś ca jitātmanaḥ jitamanasaḥ vikārarahitamanasaḥ praśāntasya manasi paramātmā samāhitaḥ samyagāhitaḥ / svarūpeṇāvasthitaḥ pratyagātmātra paramātmety ucyate; tasyaiva prakṛtatvāt / tasyāpi pūrvapūrvāvasthāpekṣayā paramātmatvāt / ātmā paraṃ samāhita iti vānvayaḥ

Śrīdhara

jitātmanaḥ svasmin bandhutvaṃ sphuṭayati jitātmana iti | jita ātmā yena tasya praśāntasya rāgādi-rahitasyaiva | paraṃ kevalam ātmā śītoṣṇādiṣu satsv api samāhitaḥ svātma-niṣṭho bhavati nānyasya | yad vā tasya hṛdi paramātmā samāhitaḥ sthito bhavati

Madhusūdana

jitātmanaḥ sva-bandhutvaṃ vivṛṇoti jitātmana iti | śītoṣṇa-sukha-duḥkheṣu citta-vikṣepa-kareṣu satsv api tathā mānāpamānayoḥ pūjā-paribhavayoś citta-vikṣepa-hetvoḥ sator iti teṣu samatveneti vā | jitātmanaḥ prāg-uktasya jitendriyasya praśāntasya sarvatra sama-buddhayā rāga-dveṣa-śūnyasya paramātmā sva-prakāśa-jñāna-svabhāva ātmā samāhitaḥ samādhi-viṣayo yogārūḍho bhavati | param iti vā cchedaḥ | jitātmanaḥ praśāntasyaiva paraṃ kevalam ātmā samāhito bhavati nānyasya | tasmāj jitātmā praśāntaś ca bhaved ity arthaḥ

Viśvanātha

atha yogārūḍhasya cihnāni darśayati tribhiḥ | jitātmano jita-manasaḥ praśāntasya rāgādi-rahitasya yoginaḥ param atiśayena samāhitaḥ samādhi-stha ātmā bhavet | śītādiṣu satsv api mānāpamānayoḥ prāptayor api

Baladeva

yogārambha-yogyām avasthām āha jiteti tribhiḥ | śītoṣṇādiṣu mānāpamānayoś ca jitātmano 'vikṛta-manasaḥ praśāntasya rāgādi-śūnyasyātmā param atyarthaṃ samāhitaḥ samādhistho bhavati

Michalski

Kto zwyciężył siebie i osiągnął spokój, w tym Atman wzniósł się wysoko – ponad chłód i gorąco, radość i zgryzoty, cześć i niesławę.

Olszewski

W człowieku zwycięskim i zrównoważonym Dusza najwyższa powstaje w skupieniu śród zimna i ciepła, uciechy i bólu, zaszczytów i hańby.

Dynowska

Człowiek, którego najwyższy Duch w pełni osobowością włada i nad niższą panuje naturą, jest zawsze spokojny i równy; wśród gorąca jak i zimna jednaki, w bólu i radości, we czci i niesławie.

Sachse

Czy to w chłodzie, czy upale,
szczęściu czy nieszczęściu,
sławie czy niesławie,
ten, kto zwyciężył swą niższą naturę
i kogo wypełnia cisza,
pozostaje w zespoleniu z atmanem.

Kudelska

Ten, który dzięki wyższemu duchowi siebie samego przezwyciężył, spokoju zaznaje i pozostaje taki sam wśród gorąca i chłodu,
W szczęściu i nieszczęściu, czy zaszczyt go spotka, czy niesława jego udziałem.

Rucińska

Kto siebie pokonał, cichy, w najwyższym Ja trwa skupiony,
W chłodzie i w skwarze, w cierpieniu i szczęściu, w czci i pogardzie.

Szuwalska

Kto zwycięstwo nad sobą odniósł, jest spokojny.
Znając wyższą naturę, toleruje zimna
Oraz ciepła przypływy, szczęście i nieszczęście,
Zaszczyty i niesławę.

Babkiewicz

Umysł zwalczył, jest spokojny
i skupiony w Ja najwyższym
w zimnie, cieple, w szczęściu, bólu,
i w zniewadze, i w honorze.

analiza syntaktyczna

jñāna-vijñāna-tṛptātmā (którego jaźń syta jest wiedzą i mądrością) kūṭa-sthaḥ (stojący na szczycie) vijitendriyaḥ (który pokonał zmysły) sama-loṣṭāśma-kāñcanaḥ (ten, dla którego ziemia, kamień i złoto są takie same)
[sa] (taki) yogī (jogin) yuktaḥ iti (zaprzężonym) ucyate (jest nazwany).

analiza gramatyczna

jñāna-vijñāna-tṛptātmā	–	jñāna-vijñāna-tṛpta-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā jñānena vijñānena ca tṛpto ‘sti saḥ – ten, którego jaźń zadowolona jest z wiedzy i mądrości (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; vi-jñāna – mądrość, zrozumienie, pojęcie, rozpoznanie; √ tṛp – być zadowolonym, PP tṛpta – zadowolony, usatysfakcjonowany; ātman – jaźń);
kūṭa-sthaḥ	–	kūṭa-stha 1i.1 m. ; yaḥ kūṭe tiṣṭhati saḥ – ten, który znajduje się na szczycie (od: kūṭa – szczyt, najwyższy punkt, sterta, stałość; √ sthā – stać, stha – na końcu złożeń: znajdujący się w);
vijitendriyaḥ	–	vijita-indriya 1i.1 m. ; BV : yenendriyāṇi vijitāni santi saḥ – ten, przez kogo zmysły są pokonane (od: vi- √ ji – zwyciężać, PP vi-jita – zwyciężony; √ ind – posiadać moc; indriya – zmysły);
yuktaḥ	–	yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
ucyate	–	√ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – mówi się o, jest nazywane;
yogī	–	yogin 1i.1 m. – jogin, połączony ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
sama-loṣṭāśma-kāñcanaḥ	–	sama-loṣṭa-aśma-kāñcana 1i.1 m. ; DV / BV : yasya loṣṭaṃ ca aśmaṃ ca kāñcanaṃ ca samāni santi saḥ – ten, dla którego ziemia, kamień i złoto są takie same (od: sama – równość, płaskość, jednakowość; √ lū – ciąć, zbierać, loṣṭa – grudka ziemi; aśma – kamień; kāñcana – złoto, bogactwo);

warianty tekstu

Czwarta pada wersetu: BhG 6.8 jest taka sama jak druga pada wersetu: BhG 14.24

Śāṃkara

jñāna-vijñāna-tṛptātmā jñānaṃ śāstrokta-padārthānāṃ parijñānam, vijñānaṃ tu śāstrato jñātānāṃ tathaiva svānubhava-karaṇam, tābhyāṃ jñāna-vijñānābhyāṃ tṛptaḥ saṃjātālaṃ-pratyayaḥ ātmāntaḥ-karaṇaṃ yasya sa jñāna-vijñāna-tṛptātmā, kūṭāstho’prakampyaḥ, bhavatīty arthaḥ | vijitendriyaś ca | ya īdṛśaḥ, yuktaḥ samāhita iti sa ucyate kathyate | sa yogī sama-loṣṭāśma-kāñcanaḥ loṣṭāśma-kāñcanāni samāni yasya saḥ sama-loṣṭāśma-kāñcanaḥ

Rāmānuja

jñānavijñānatṛptātmā ātmasvarūpaviṣayeṇa jñānena, tasya ca prakṛtivisajātīyākāraviṣayeṇa jñānena ca tṛptamanāḥ kūṭasthaḥ devādyavasthāsv anuvartamānasarvasādhāraṇajñānaikākārātmani sthitaḥ, tata eva vijitendriyaḥ, samaloṣṭāśmakāñcanaḥ prakṛtiviviktasvarūpaniṣṭhatayā prākṛtavastuviśeṣeṣu bhogyatvābhāvāl loṣṭāśmakāñcaneṣu samaprayojanaḥ yaḥ karmayogī, sa yukta ity ucyate ātmāvalokanarūpayogābhyāsārha ity ucyate

Śrīdhara

yogārūḍhasya lakṣaṇaṃ śraiṣṭhyaṃ coktam upapādya upasaṃharati jñāneti | jñānam aupadeśikaṃ vijñānam aparokṣānubhavaḥ tābhyāṃ tṛpto nirākāṅkṣa ātmā cittaṃ yasya | ataḥ kūṭastho nirvikāraḥ | ataeva vijitānīndriyāṇi yena | ataeva samāni loṣṭādīni yasya | mṛt-piṇḍa-pāṣāṇa-suvarṇeṣu heyopādeya-buddhi-śūnyaḥ | sa yukto yogārūḍha ity ucyate

Madhusūdana

kiṃ ca jñāneti | jñānaṃ śāstroktānāṃ padārthānām aupadeśikaṃ jñānaṃ vijñānaṃ tad-aprāmāṇya-śaṅkā-nirākaraṇa-phalena vicāreṇa tathaiva teṣāṃ svānubhavenāparokṣīkaraṇaṃ tābhyāḥ tṛptaḥ saṃjātālaṃ-pratyaya ātmā cittaṃ yasya sa tathā | kūṭāstho viṣaya-saṃnidhāv api vikāra-śūnyaḥ | ataeva vijitāni rāga-dveṣa-pūrvakād viṣaya-grahaṇādvayāvartitānīndriyāṇi yena saḥ | ataeva heyopādeya-buddhi-śūnyatvena samāni mṛt-piṇḍa-pāṣāṇa-kāñcanāni yasya saḥ | yogī paramahaṃsa-parivrājakaḥ para-vairāgya-yukto yogārūḍha ity ucyate

Viśvanātha

jñānam aupadeśikaṃ vijñānam aparokṣānubhavas tābhyāṃ tṛpto nirākāṅkṣa ātmā cittaṃ yasya saḥ | kūṭastha ekenaiva svabhāvena sarva-kālaṃ vyāpya sthitaḥ sarva-vastuṣv anāsaktatvāt | samāni loṣṭādīni yasya saḥ | loṣṭaṃ mṛt-piṇḍaḥ

Baladeva

jñāneti | jñānam śāstrajaṃ vijñānam viviktātmānubhavas tābhyāṃ tṛptātmā pūrṇa-manāḥ | kūṭastha eka-svabhāvatayā sarva-kālaṃ sthitaḥ | ato vijitendriyaḥ prakṛti-viviktātma-mātra-niṣṭhatvāt | prākṛteṣu loṣṭrādiṣu | loṣṭaṃ mṛt-piṇḍaḥ | īdṛśo yogī niṣkāma-karmī yukta ātma-darśana-rūpa-yogābhyāsa-yogya ucyate

Michalski

Czyj duch znajduje zadowolenie w poznaniu i wiedzy, kto stoi samotny na wyży, kto zmysły ujarzmił, ten jest oddanym, ten jest joginem,– dla niego gruda ziemi, kamień i złoto ma jednakową cenę.

Olszewski

Człowiek, który się lubuje w wiedzy i w nauce, w górę wzniósłszy serce, zwyciężywszy zmysły, jednako ceniąc kamień, grudę ziemi i złoto, nosi imię Yogina, albowiem jest zjednoczony duchowo.

Dynowska

Człowiek, który całkowicie opanował zmysły, a swe zadowolenie w mądrości i wiedzy znajduje, który niewzruszony jest jak opoka, a na ziemi grudkę, kamień i złoto tym samym patrzy okiem, jest zwany doskonałym w Jodze.

Sachse

O tym, kogo syci poznanie i doświadczenie prawdy,
i kto, nieporuszony, powściągnął swoje zmysły,
mówi się, że osiągnął jogę,
i zwie się go joginem,
dla którego grudka ziemi, kamień i złoto
przedstawiają jednakową wartość.

Kudelska

Ten, który w pełni siebie opanował, który w mądrości i wiedzy zadowolenie znajduje, który zmysły swe przezwyciężył niezmiennym pozostając,
Któremu glina, kamień czy złoto jednakimi się zdają, ten jest nazywany joginem.

Rucińska

Kto wiedzy syt i oglądu, stały, pan zmysłów, za jedno
Ma błoto, kamień i złoto, ten jogin zwie się skupionym.

Szuwalska

Dla kogo poznanie
I wiedza są radością, kto zmysły zwyciężył,
Joginem jest prawdziwym, dla którego ziemia
Jest tym samym co kamień czy też czyste złoto.

Babkiewicz

Syty wiedzą i mądrością,
niewzruszony, zwalczył zmysły,
zaprzężony – jest joginem,
ma za jedno kamień, złoto.

analiza syntaktyczna

suhṛn-mitrāry-udāsīna-madhya-stha-dveṣya-bandhuṣu (w życzliwym, w przyjacielu, we wrogu, w stojącym na uboczu, w neutralnym, w nienawidzącym i w krewnym) sādhuṣu api (a nawet w świętym) pāpeṣu ca (i w grzeszniku) sama-buddhiḥ (ten, którego roztropność jest jednaka) viśiṣyate (wyróżnia się).

analiza gramatyczna

suhṛn-mitrāry-udāsīna-madhyastha-dveṣya-bandhuṣu	–	suhṛn-mitra-ary-udāsīna-madhya-stha-dveṣya-bandhu 7i.3 m. ; DV : suhṛdi ca mitre ca arau ca udāsīne ca madhyasthe ca dveṣye ca bandhau ceti – i w życzliwym, i w przyjacielu, i we wrogu, i w stojącym na uboczu, i w  neutralnym, i w nienawidzącym, i w krewnym (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; hṛd – serce, su-hṛd – życzliwy, przyjaciel; mitra – przyjaciel, kompan; √ rā – obdarzać, a-ri – zazdrosny, wróg; ud- √ ās – siadać z dala, udāsīna – neutralny, obojętny; madhya – środek, √ sthā – stać, stha – na końcu złożeń: znajdujący się w, madhya-stha – znajdujący się pośrodku, mediator, neutralny; √ dviṣ – nienawidzić, dveṣya – nienawiść, wrogość, wróg; √ bandh – wiązać, bandhu – krewny, przyjaciel);
sādhuṣu	–	sādhu 7i.3 m. – we właściwym, w dobrym, w pobożnym, w szlachetnym, w świętym (od: √ sādh – osiągać sukces);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
ca	–	av. – i;
pāpeṣu	–	pāpa 7i.3 m. – w złu, w grzeszniku;
sama-buddhiḥ	–	sama-buddhi 1i.1 m. ; BV : yasya buddhiḥ samāsti saḥ – ten, którego roztropność jest jednaka (od: sama – równość, płaskość, jednakowość; √ budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd);
viśiṣyate	–	vi- √ śiṣ (wyróżniać) Praes. pass. 1c.1 – jest wyróżniony, szczególny, najlepszy;

warianty tekstu

suhṛn-mitrāry-udāsīna-madhya-stha-dveṣya-bandhuṣu → suhṛn-mitrāv udāsīna-madhyasthau dveṣya-bandhuṣu (w życzliwym i w przyjacielu, w obojętnym i w neutralnym, we wrogach i w krewnych);
api → atha (co więcej);
sama-buddhir → sama-dṛṣṭir (tak samo widzący);
viśiṣyate → vimucyate (jest wyzwalany);

Śāṃkara

kiṃ ca—

suhṛd ity ādi lokārdham ekaṃ padam | suhṛt iti pratyupakāram anapekṣya upakartā, mitraṃ snehavān, ariḥ śatruḥ, udāsīno na kasyacit pakṣaṃ bhajate, madhya-stho yo viruddhayor ubhayoḥ hitaiṣī, dveṣya ātmano’priyaḥ, bandhuḥ saṃbandhī ity eteṣu sādhuṣu śāstrānuvartiṣu api ca pāpeṣu pratiṣiddha-kāriṣu sarveṣv eteṣu sama-buddhiḥ | kaḥ kiṃ-karmā ity avyāpṛta-buddhir ity arthaḥ | viśiṣyate, vimucyate iti vā pāṭhāntaram | yogārūḍhānāṃ sarveṣām ayam uttama ity arthaḥ

Rāmānuja

tathā ca

vayoviśeṣānaṅgīkāreṇa svahitaiṣiṇaḥ suhṛdaḥ; savayaso hitaiṣiṇo mitrāṇi, arayo nimittato 'narthecchavaḥ; ubhayahetvabhāvād ubhayarahitā udāsīnāḥ; janmata evobhayarahitā madhyasthāḥ; janmata evānicchecchavo dveṣyāḥ; janmata eva hitaiṣiṇo bandhavaḥ, sādhavo dharmaśīlāḥ; pāpāḥ pāpaśīlāḥ; ātmaikaprayojanatayā suhṛnmitrādibhiḥ prayojanābhāvād virodhābhāvāc ca teṣu
samabuddhir yogābhyāsārhatve viśiṣyate

Śrīdhara

suhṛn-mitrādiṣu sama-buddhi-yuktas tu tato 'pi śreṣṭha ity āha suhṛd iti | suhṛt svabhāvenaiva hitāśaṃsī | mitraṃ sneha-vaśenopakārakaḥ | arir ghātakaḥ | udāsīno vivadamānayor apy upekṣakaḥ | madhya-stho vivadamānayor ubhayor api hitāśaṃsī | dveṣyo dveṣa-viṣayaḥ | bandhuḥ saṃbandhī | sādhavaḥ sad-ācārāḥ | pāpā durācārāḥ | eteṣu samā rāga-dveṣādi-śūnyā buddhir yasya sa tu viśiṣṭaḥ

Madhusūdana

suhṛn-mitrādiṣu sama-buddhis tu sarva-yogi-śreṣṭha ity āha suhṛd iti | suhṛt pratyupakāram anapekṣya pūrva-snehaṃ sambandhaṃ ca vinaivopakartā | mitraṃ snehenopakārakaḥ | ariḥ svakṛtāpakāram anapekṣya svabhāva-krauryeṇāpakartā | udāsīno vivadamānayor ubhayor apy upekṣakaḥ | madhya-stho vivadamānayor ubhayor api hitaiṣī | dveṣyaḥ sva-kṛtāpakāram apekṣyāpakartā | bandhuḥ saṃbandhenopakartā | eteṣu sādhuṣu śāstra-vihita-kāriṣu pāpeṣu śāstra-pratiṣiddha-kāriṣv api | ca-kārād anyeṣu ca sarveṣu sama-buddhiḥ kaḥ kīdṛk-karmety avyāpṛta-buddhiḥ sarvatra rāga-dveṣa-śūnyao viśiṣyate sarvatra utkṛṣṭo bhavati | vimucyate iti vā pāṭhaḥ

Viśvanātha

suhṛt svabhāvenaiva hitāśaṃsī | mitraṃ kenāpi snehena hita-kārī | arir ghātakaḥ | udāsīno vivadamānayor upekṣakaḥ | madhya-stho vivadamānayor vivādāpahārārthī | dveṣyo 'pakārakatvāt dveṣārhaḥ | bandhuḥ saṃbandhī | sādhavo dhārmikāḥ | pāpā adhārmikāḥ | eteṣu sama-buddhis tu viśiṣyate | sama-loṣṭāśma-kāñcanāt sakāśād api śreṣṭhaḥ

Baladeva

suhṛd iti | yaḥ suhṛd-ādiṣu sama-buddhiḥ, sa sama-loṣṭāśma-kāñcanād api yoginaḥ sakāśād viśiṣyate śreṣṭho bhavati | tatra suhṛt svabhāvena hitecchuḥ | mitraṃ kenāpi snehena hita-kṛt | arir nirmitrato 'narthecchuḥ | udāsīno vivadamānayor anapekṣakaḥ | madhya-sthas tayor vivādāpahārārthī | dveṣo 'pakārikatvāt dveṣārhaḥ | bandhuḥ saṃbandhena hitecchuḥ | sādhavo dhārmikāḥ | pāpā adhārmikāḥ

Michalski

Kto jest jednaki względem przyjaciół, towarzyszy, wrogów, ludzi obcych, obojętnych, względem przeciwników, krewnych, dobrych i złych, – ten stoi wysoko.

Olszewski

Tego cenić należy, kto zachowuje duszę jednaką względem przyjaciół i życzliwych, wrogów, obojętnych i obcych, nienawistnych i blizkich, względem dobrych jako i względem grzeszników.

Dynowska

Kto równie bezstronnie traktuje wrogów i przyjaciół, obcych i swoich, cudzoziemców i najbliższych, kochających i niechętnych, a także ludzi szlachetnych jak i niegodziwych, tan jest zaprawdę najwyżej.

Sachse

Ten, kto jedną miarą mierzy
życzliwych sobie, przyjaciół,
wrogów, obojętnych i bezstronnych,
nieprzyjaciół, krewnych,
sprawiedliwych i występnych,
wyróżnia się [spośród innych].

Kudelska

Ten, który taki sam dla przyjaciół i i kolegów, dla wrogów jak i nieznajomych, dla bezdomnych, nieprzychylnych i dla krewnych,
Dla szlachetnych, a nawet grzeszników, tego umysł nad innymi góruje.

Rucińska

Jednaki wobec życzliwych, przyjaciół, wrogów, stronników,
Bezstronnych i obojętnych, dobrych i złych – jest najwyżej.

Szuwalska

Kto na równi traktuje przyjaciół i wrogów,
Ludzi obcych i bliskich, życzliwych, zawistnych,
Grzeszników czy też świętych, ten wzniósł się wysoko.

Babkiewicz

Ten najlepszy, kto jednaki
względem mędrca i grzesznika,
życzliwego, bezstronnego,
wroga, druha, zazdrośnika,
mediatora czy krewnego.

analiza syntaktyczna

yogī (jogin) rahasi (w odosobnieniu) sthitaḥ (pozostający) ekākī (samotny) yata-cittātmā (który okiełznał umysł i jaźń) nirāśīḥ (bez pragnień) aparigrahaḥ (nie posiadający własności) ātmānam (jaźń) satatam (stale) yuñjīta (niech zaprzęga).

analiza gramatyczna

yogī	–	yogin 1i.1 m. – jogin, połączony ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
yuñjīta	–	√ yuj (zaprzęgać, łączyć) Pot. Ā 1c.1 – oby zaprzęgał;
satatam	–	av. – zawsze, stale (od: sa-tata – stały, niewyczerpany, nieprzerwany);
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń, siebie;
rahasi	–	rahas 7i.1 n. – w samotności, w tajemnicy (od: √ rah – oddzielać, zostawiać);
sthitaḥ	–	sthita ( √ sthā – stać) PP 1i.1 m. – stojący, ustalony, stały;
ekākī	–	ekākin 1i.1 m. – samotny (od: eka – jeden);
yata-cittātmā	–	yata-citta-ātman 1i.1 m. ; BV / DV : yasya cittam ātmā ca yatau staḥ saḥ – ten, którego umysł i jaźń są powściągnięte (od: √ yam – zatrzymywać, powściągać, PP yata – zatrzymany, powściągnięty; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość; ātman – jaźń);
nirāśīḥ	–	nir-āśis 1i.1 m. – ten, który jest bez pragnień (od: niḥ – wolny od, bez; ā- √ śās – pragnąć, ā-śis – pragnienie, błogosławieństwo);
apari-grahaḥ	–	a-pari-graha 1i.1 m. ; BV : yasya parigrahaḥ nāsti saḥ – ten, który nie ma własności (od: pari- √ grah – chwytać dookoła, obejmować, parigraha – pochwycone, zdobyte; posiadłości, własności);

warianty tekstu

yogī → dhyāyī (kontemplujący);
ekākī → nirāśīr  (bez pragnień);
yata-cittātmā → jita-cittātmā (który zwyciężył umysł i jaźń);
nirāśīr apari-grahaḥ → caikākī niṣpari-grahaḥ / nirāśīr hy apari-grahaḥ (i jednaki, bez własności / bez pragnień zaiste, bez własności);

Śāṃkara

ata evam uttama-phala-prāptaye—

yogī dhyāyī yuñjīta samādadhyāt satataṃ sarvadātmānam antaḥ-karaṇaṃ rahasi ekānte giri-guhādau sthitaḥ san ekākī asahāyaḥ | rahasi sthitaḥ ekākī ceti viśeṣaṇāt saṃnyāsaṃ kṛtvā ity arthaḥ | yata-cittātmā cittam antaḥ-karaṇam ātmā dehaś ca saṃyatau yasya sa yata-cittātmā, nirāśīr vīta-tṛṣṇo’parigrahaḥ parigraha-rahitaś cety arthaḥ | saṃnyāsitve’pi tyakta-sarva-parigrahaḥ san yuñjīta ity arthaḥ

Rāmānuja

yogī uktaprakārakarmayoganiṣṭhaḥ, satatam aharaharyogakāle ātmānaṃ yuñjīta ātmānaṃ yuktaṃ kurvīta / svadarśananiṣṭhaṃ kurvītetyarthaḥ; rahasi janavarjite niśśabde deśe sthitaḥ, ekākī tatrāpi na sadvitīyaḥ, yatacittātmā yatacittamanaskaḥ, nirāśīḥ ātmavyatirikte kṛtsne vastuni nirapekṣaḥ aparigrahaḥ tadvyatirikte kasmiṃścid api mamatārahitaḥ

Śrīdhara

evaṃ yogārūḍhasya lakṣaṇam uktvedānīṃ tasya sāṅgaṃ yogaṃ vidhatte yogīty ādinā sa yogī paramo mata ity antena granthena yogīti | yogī yogārūḍhaḥ | ātmānaṃ manaḥ | yuñjīta samāhitaṃ kuryāt | satataṃ nirantaram | rahasy ekānte sthitaḥ san | ekākī saṅga-śūnyaḥ | yataṃ saṃyataṃ cittam ātmā dehaś ca yasya | nirāśīr nirākāṅkṣaḥ | aparigrahaḥ parigraha-śūnyaś ca

Madhusūdana

evaṃ yogārūḍhasya lakṣaṇaṃ phalaṃ coktvā tasya sāṅgaṃ yogaṃ vidhatte yogīty ādibhiḥ sa yogī paramo mata ity antais trayoviṃśatyā ślokaiḥ | tatraivam uttama-phala-prāptaye yogīti | yogī yogārūḍha ātmānaṃ cittaṃ satataṃ nirantaraṃ yuñjīta kṣiptam ūḍha-vikṣipta-bhūmi-parityāgenaikāgra-nirodha-bhūmibhyāṃ samāhitaṃ kuryāt | rahasi giri-guhādau yoga-pratibandhaka-durjanādi-varjite deśe sthita ekākī tyakta-sarva-gṛha-parijanaḥ saṃnyāsī | cittam antaḥ-karaṇam ātmā dehaś ca saṃyatau yoga-pratibandhaka-vyāpāra-śūnyau yasya sa yata-cittātmā | yato nirāśīr vairāgya-dārḍhyena vigata-tṛṣṇaḥ | ataeva cāparigrahaḥ śāstrābhyanujñātenāpi yoga-pratibandhakena parigraheṇa śūnyaḥ

Viśvanātha

atha sāṅgaṃ yogaṃ vidhatte yogīty ādinā sa yogī paramo mata ity atas tena | yogī yogārūḍha ātmānaṃ mano yuñjīta samādhi-yuktaṃ kuryāt

Baladeva

atha tasya sāṅgaṃ yogam upadiśati yogīty ādi trayoviṃśatyā | yogī niṣkāma-karmī | ātmānaṃ manaḥ satatam aharahar yuñjīta samādhi-yuktaṃ kuryāt | rahasi nirjane niḥśabde deśe sthitaḥ | tatrāpy ekākī dvitīya-śūnyas tatrāpi yata-cittātmā yatau yoga-pratikūla-vyāpāra-varjitau citta-dehau yasya saḥ | yato nirāśīr dṛḍha-vairāgyatayetaratra nispṛhaḥ | aparigraho nirāhāraḥ

Michalski

Jogin powinien się ćwiczyć nieustannie, przebywając w ustroni, samotny, powściągnąwszy myśli i ducha, wyrzekszy się nadziei i tego, co z życiem go wiąże.

Olszewski

Niech Yogin ćwiczy się w pobożności zawsze sam, w odosobnieniu, bez towarzyszów, panując nad swoją myślą, wyzbywszy się nadziei.

Dynowska

Niechże więc człowiek, który chce zdobyć doskonałość w Jodze, nieustannie ja praktykuje, przebywając w samotności, władnąc myślą i cała swą naturą, od pragnień wolny i nadziei;

Sachse

Jogin trwać winien stale w medytacji,
przebywając, samotny, w odosobnieniu,
panując nad swym ciałem i myślą,
wolny od pragnień i [chęci posiadania] majątku.

Kudelska

Niech więc jogin nieprzerwanie w jodze swój umysł ćwiczy, pozostając w odosobnieniu sam jeden,
Opanowawszy swa naturę, wolny od pożądań i nie posiadając niczego.

Rucińska

Jogin niech stale się skupia, żyjąc samotnie w ustroniu,
Kierując myślą i ciałem, ubogi, wolny od pragnień.

Szuwalska

Jogin powinien zawsze trwać na swojej ścieżce,
Żyjąc w osamotnieniu skupić się na sobie,
Zachowując ostrożność, porzucić nadzieję.

Babkiewicz

Niechaj jogin się zaprzęga,
mieszkając w ustroniu stale,
myśl powściąga, w samotności,
bez własności i bez pragnień.

analiza syntaktyczna

[yogī] (jogin) śucau deśe (w czystym miejscu) nāty-ucchritam (nie za wysokie) nāti-nīcam (nie za niskie) cailājina-kuśottaram (posiadające na trawie materiał i skórę) ātmanaḥ (własne) sthiram (stabilne) āsanam (siedzenie) pratiṣṭhāpya (umieściwszy),
tatra (tam) āsane (na siedzeniu) upaviśya (usiadłszy),
manaḥ (umysł) ekāgram (mającym jeden cel) kṛtvā (uczyniwszy),
yata-cittendriya-kriyaḥ (kto okiełznał czynności umysłu i zmysłów) ātma-śuddhaye (dla oczyszczenia jaźni) yogam (jogę) yuñjyāt (oby zaprzęgał).

analiza gramatyczna

śucau	–	śuci 7i.1 m. – w czystym (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym);
deśe	–	deśa 7i.1 m. – w miejscu, w kraju (od: √ diś – pokazywać);
pratiṣṭhāpya	–	prati- √ sthā (stać stabilnie) absol. – ustawiwszy, umieściwszy;
sthiram	–	sthira 2i.1 n. – twarde, solidne, stałe (od: √ sthā – stać);
āsanam	–	āsana 2i.1 n. – siedzisko, pozycję (od: √ ās – być, siedzieć);
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;
nātyucchritam	–	na-aty-ucchrita 2i.1 n. – nie nazbyt wysokie (od: ati – prefiks: nadmiernie, na-ati – w złożeniach: nie zanadto, nie nadmiernie; ut-  – prefiks: ku górze; √ śri – spoczywać na, wspierać się na, PP śrita – przymocowany, umieszczony; uc-chrita – wyniesiony, wysoki);
nātinīcam	–	na-ati-nīca 2i.1 n. – nie nazbyt niskie (od: ati – prefiks: nadmiernie, na-ati – w złożeniach: nie zanadto, nie nadmiernie; ni – prefiks: w dół, ku tyłowi, √ añc – pochylać, nīca  – niski, głęboki);
cailājina-kuśottaram	–	caila-ajina-kuśa-uttara 2i.1 n. ; DV / BV : yasmin kuśebhya uttare cailaṃ ca ajinaṃ ca staḥ saḥ – to, które na wierzchu trawy ma materiał i skórę (od: cela – materiał, ubranie, caila – uczyniony z materiału; ajina – skóra antylopy; kuśa – trawa Desmostachya bipinnata; uttara – wyższy, północny, lepszy, stopień wyższy od: ud – do góry, ponad);

*****

tatra	–	av. – tam (od: tat; locativus nieodmienny zakończony na -tra);
ekāgram	–	eka-agra 2i.1 n. – mający jeden szczyt, niezakłócony, skupiony na jednym punkcie (od: eka – jeden; agra – główny, pierwszy, przedni, szczyt, cel);
manaḥ	–	manas 2i.1 n. – umysł (od: √ man – myśleć);
kṛtvā	–	√ kṛ (robić) absol. – uczyniwszy;
yata-cittendriya-kriyaḥ	–	yata-citta-indriya-kriya 1i.1 m. ; DV / BV : yasya cittasya ca indriyāṇāṃ ca kriyā yatāḥ santi saḥ – ten, kogo czynności umysłu i zmysłów są okiełznane (od: √ yam – zatrzymywać, powściągać, PP yata – zatrzymany, powściągnięty; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; √ kṛ – robić, kriyā – akt, praca, szczególnie o rytualnym charakterze);
upaviśya	–	upa- √ viś (siadać, wchodzić) absol. – usiadłszy;
āsane	–	āsana 7i.1 n. – na siedzisku (od: √ ās – być, siedzieć);
yuñjyāt	–	√ yuj (zaprzęgać, łączyć) Pot. P 1c.1 – oby zaprzęgał;
yogam	–	yoga 2i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metodę, środki, jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
ātma-viśuddhaye	–	ātma-viśuddhi 4i.1 f. ; TP : ātmno viśuddhaya iti  – dla oczyszczenia jaźni (od: ātman – jaźń; vi- √ śudh – stawać się czystym, viśuddhi – oczyszczenie, zmycie, uświęcenie);

warianty tekstu

sthiram āsanam → sthira-mānasa (ten, którego czynności umysłu są stabilne);
nāty-ucchritaṃ → nāty-ucchrite (na niezbyt wysokiej);
cailājina-kuśottaram → celājina-kuśottaram (które na wierzchu trawy ma materiał i skórę);
yata-cittendriya-kriyaḥ → yata-citteṃdriyaḥ kriyaḥ / yata-cittendriya-kriyāḥ / jita-citteṃdriya-kriyaḥ (kogo czynności umysłu i zmysłów są okiełznane / kogo czynności umysłu i zmysłów są pokonane);
yuñjyāt → yujyāt (oby zaprzęgał);

Śāṃkara

athedānīṃ yogaṃ yuñjataḥ āsanāhāra-vihārādīnāṃ yoga-sādhanatvena niyamo vaktavyaḥ, prāpta-yogasya lakṣaṇaṃ tat-phalādi ca, ity ata ārabhyate | tatrāsanam eva tāvat prathamam ucyate—

śucau śuddhe vivikte svabhāvataḥ saṃskārato vā, deśe sthāne pratiṣṭhāpya sthiram acalam ātmana āsanaṃ nātyucchritaṃ nātīva ucchritaṃ nāpy atinīcam, tac ca cailājina-kuśottaraṃ cailam ajinaṃ kuśāś cottare yasminn āsane tad āsanaṃ cailājina-kuśottaram | pāṭha-kramād viparīto’tra kramaś cailādīnām

pratiṣṭhāpya, kiṃ ?

tatra tasminn āsana upaviśya yogaṃ yuñjyāt | kathaṃ ? sarva-viṣayebhya upasaṃhṛtya ekāgraṃ manaḥ kṛtvā yata-cittendriya-kriyaś cittaṃ cendriyāṇi ca cittendriyāṇi teṣāṃ kriyāḥ saṃyatā yasya sa yata-cittendriya-kriyaḥ | sa kim-arthaṃ yogaṃ yuñjyād ity āha—ātma-viśuddhaye’ntaḥ-karaṇasya viśuddhy-artham ity etat

Rāmānuja

śucau deśe aśucibhiḥ puruṣair anadhiṣṭhite aparigṛhīte ca aśucibhir vastubhir aspṛṣṭe ca pavitrabhūte deśe, dārvādinirmitaṃ nātyucchritaṃ nātinīcaṃ celājinakuśottaraṃ āsanaṃ pratiṣṭhāpya tasmin manaḥprasādakare sāpāśraye upaviśya yogaikāgraṃ manaḥ kṛtvā yatacittendriyakriyaḥ sarvātmanopasaṃhṛtacittendriyakriyaḥ ātmaviśuddhaye bandhanivṛttaye yogaṃ yuñjyād atmāvalokanaṃ kurvīta

Śrīdhara

āsana-niyamaṃ darśayann āha śucāv iti dvābhyām | śuddhe sthāne ātmanaḥ svasya āsanaṃ sthāpayitvā | kīdṛśam? sthiram acalam | nātyucchritaṃ nātīvonnatam | na cātinīcam | celaṃ vastram | ajinaṃ vyāghrādi-carma | celājine kuśebhya uttare yasya | kuśānām upari carma tad upari vastram āstīryetety arthaḥ |

tatreti | tatra tasminn āsana upaviśyaikāgraṃ vikṣepa-rahitaṃ manaḥ kṛtvā yogaṃ yuñjyād abhyaset | yatāḥ saṃyatāś cittasyendriyāṇāṃ ca kriyā yasya saḥ | ātmano manaso viśuddhaya upaśāntaye

Madhusūdana

tatrāsana-niyamaṃ darśayann āha śucau deśa iti dvābhyām | śucau svabhāvataḥ saṃskārato vā śuddhe jana-samudāya-rahite nirbhaye gaṅgā-taṭa-guhādau deśe sthāne pratiṣṭhāpya sthiram niścalam nātyucchritaṃ nātyuccaṃ nāpy atinīcam cailājina-kuśottaraṃ cailaṃ mṛdu-vastram ajinaṃ mṛdu-vyāghrādi-carma te kuśebhya uttare uparitane yasmiṃs tat | āsyate 'sminn ity āsanaṃ kuśamaya-vṛṣy-upari mṛdu-carma tad-upari mṛdu-vastra-rūpam ity arthaḥ | tathā cāha bhagavān patañjaliḥ sthira-sukham āsanam iti | ātmana iti parāsana-vyāvṛtty-arthaṃ tasyāpi parecchā-niyamābhāvena yoga-vikṣepa-paratvāt |

evam āsanaṃ pratiṣṭhāpya kim kuryād iti tatrāha tatraikāgram iti | tatra tasminn āsana upaviśyaiva na tu śayānas tiṣṭhan vā | āsīnaḥ sambhavāt iti nyāyena | yatāḥ saṃyatā uparatāś cittasyendriyāṇāṃ ca kriyā vṛttayo yena sa yata-cittendriya-kriyaḥ san yogaṃ samādhiṃ yuñjītābhyaset | kim-artham ? ātma-viśuddhaya ātmano 'ntaḥ-karaṇasya sarva-vikṣepa-śūnyatvenātisūkṣmatayā brahma-sākṣātkāra-yogyatāyai | dṛśyate tv agryayā buddhyā sūkṣmayā sūkṣma-darśibhiḥ [KaṭhU 1.3.12] iti śruteḥ |

kiṃ kṛtvā yogam abhyased iti tatrāha ekāgraṃ rājasatāmasa-vyutthānākhya-prāg-ukta-bhūmi-traya-parityāgenaika-viṣayaka-dhārāvāhikāneka-vṛtti-yuktam udrikta-sattvaṃ manaḥ kṛtvā dṛḍha-bhūmikena prayatnena sampādyaikāgratā-vivṛddhy-arthaṃ yogaṃ samprajñāta-samādhim abhyaset | sa ca brahmākāra-mano-vṛtti-pravāha eva nididhyāsanākhyaḥ | tad uktam –

brahmākāra-mano-vṛtti-pravāho 'haṅkṛtiṃ vinā |
saṃprajñāta-samādhiḥ syād dhyānābhyāsa-prakarṣataḥ || iti |

etad evābhipretya dhyānābhyāsa-prakarṣaṃ vidadhe bhagavān – yogī yuñjīta satataṃ [Gītā 6.10] yuñjyād yogam ātma-viśuddhaye [Gītā 6.12] | yukta āsīta mat-para [Gītā 6.14]ity ādi bahu-kṛtvaḥ

Viśvanātha

pratiṣṭhāpya stthāpayitvā | celājina-kuśottaram iti kuśāsanopari mṛga-carmāsanam | tad upari vastrāsanaṃ nidhāyety arthaḥ | ātmano 'ntaḥ-karaṇasya viśuddhatve vikṣepa-śūnyatvenātisūkṣmatayā brahma-sākṣātkāra-yogyatāyai dṛśyate tv agryayā buddhyā [KaṭhU 1.3.12] iti śruteḥ

Baladeva

āsanam āha śucāv iti dvābhyām | śucau svataḥ saṃskārataś ca śuddhe gaṅgā-taṭa-giri-guhādau deśe sthiraṃ niścalam | nātyucchritaṃ nātyuccam | nātinīcam dārvādi-nirmitam āsanaṃ pratiṣṭhāpya saṃsthāpya | cailājine kuśebhya uttare yatra tat | cailaṃ mṛdu-vastram | ajinaṃ mṛdu-mṛgādi-carma | kuśopari vastram āstīryetety arthaḥ | ātmana iti parāsanasya vyāvṛttaye parecchāyau aniyatatvena tasya yoga-pratikūlatvāt | tatreti tasmin pratiṣṭhāpite āsane upaviśya, na tu tiṣṭhan śayāno vety arthaḥ | evam āha sūtrakāraḥ — āsīnaḥ sambhavāt [Vs 4.1.7] iti | yatā niruddhāś cittādi-kriyā yasya saḥ mana ekāgram avyākulaṃ kṛtvā yogaṃ yuñjīta samādhim abhyaset | ātmano 'ntaḥkaraṇasya viśuddhaye atinairmalyena saukṣmyeṇātma-darśana-yogyatāyai dṛśyate tv agryayā buddhyā sūkṣmayā sūkṣma-darśibhiḥ [KaṭhU 1.3.12] iti śravaṇāt

Michalski

Na czystym miejscu powinien założyć dla siebie stałą siedzibę, nie za wysoką, ani za nizką, usłaną odzieżą, skórą i wikliną łąkowa.
Zasiadszy w takiej siedzibie, ducha skierowawszy na jedyny cel, powściągnąwszy działalność myśli i zmysłów, powinien ćwiczyć się w Jodze, aby Atmana swego oczyścić.

Olszewski

Niech w miejscu czystem wybierze sobie siedzenie nie za wysokie ani za nizkie, przybrane trawą, płótnem i skórą,
i tam niechaj, wytężywszy ducha ku Jedności, panując nad myślą swoją, zmysłami i uczynkami swemi, umieściwszy się na tym siedzieniu, niech zjednoczy swój umysł ku oczyszczeniu.

Dynowska

w czystym otoczeniu niech sobie stałe obierze miejsce, nie za wysokie i nie za niskie, z trawy „kusza”, skóry czarnej antylopy i płótna usłane;
tam skupiając myśl na jednym dążeniu, zatrzymując jej ruch, jak i wszelkie zmysłów działanie, w nieruchomej niech usiądzie postawie i ćwiczy się w Jodze, ku natury swej oczyszczeniu.

Sachse

W schludnym miejscu
winien obrać swą stałą siedzibę,
ani zbyt wysoką, ani zbyt niską,
okrytą suknem, skórą lub trawą.
Tam, skupiwszy umysł na jednym [przedmiocie],
zapanowawszy nad czynnościami zmysłów
i nad myślą,
niech zajmie swe miejsce i pogrąża się w medytacji,
dla oczyszczenia samego siebie.

Kudelska

Niech wybierze sobie stałe miejsce w czystym otoczeniu, ani za wysokie, ani za niskie,
l niech pokryje je suknem, skórą antylopy i święta trawa.
Tam skupiwszy myśl na jednym punkcie, kontrolując swą świadomość i zmysły,
Przyjąwszy odpowiednią postawę, niech ćwiczy jogę, aby mógł swego ducha oczyścić.

Rucińska

Niech w czystym miejscu ułoży nie za wysoką czy niską
Mocną asanę – z tkaniny, na skórze i trawie kusia.
Tam umysł niech skupi w jednym, gasząc bieg myśli i zmysłów,
I siedząc, niech ćwiczy jogę, by się wewnętrznie oczyścić.

Szuwalska

Niech w samotni dziewiczej znajdzie ciche miejsce,
Nie wysokie, nie niskie, trawą je wyścieli
Oraz miękką tkaniną i skórą jelenią.
Niech następnie w skupieniu utrzymując umysł,
Zatrzyma potok myśli i zmysłów działanie.

Babkiewicz

W czystym miejscu niech umieści
stabilne siedzisko swoje,
ani niskie, ni wysokie,
z tkanin, skóry oraz trawy,
niechaj tam swój umysł skupi,
myśli, zmysłów akty stłumi,
i usiadłszy, się zaprzęga
w jogę, by oczyścić siebie.

analiza syntaktyczna

kāya-śiro-grīvam (ciało, głowę i szyję) samam (prostą) acalam (nieporuszoną) dhārayan (trzymający),
sthiraḥ (trwały) svam (na własny) nāsikāgram (na czubek nosa) saṃprekṣya (wpatrzywszy się),
diśaḥ ca (i na kierunki świata) anavalokayan (nie spoglądający),
praśāntātmā (którego jaźń jest spokojna) vigatabhīḥ (którego strach odszedł) brahmacāri-vrate (w ślubie studenta) sthitaḥ (pozostający)
manaḥ (umysł) saṃyamya (okiełznawszy)
mac-cittaḥ (mając umysł we mnie) mat-paraḥ (mi oddany) yuktaḥ (zaprzężony) āsīta (niech pozostaje).

analiza gramatyczna

samam	–	sama 2i.1 n. – równy, płaski, jednakowy;
kāya-śiro-grīvam	–	kāya-śiro-grīva 2i.1 n. ; DV : kāyaṃ ca śiraś ca grivāṃ ceti – ciało, głowę i szyję (od: kāya – ciało; śiras – głowa; grīvā – szyja);
dhārayan	–	dhārayant ( √ dhṛ – dzierżyć) caus. PPr 1i.1 m. – trzymający, zapoznany z;
acalam	–	a-cala 2i.1 n. – nieporuszone (od: √ cal – ruszać, trząść, cala – brak stabilności, poruszanie);
sthiraḥ	–	sthira 1i.1 m. – twardy, solidny, stały (od: √ sthā – stać);
saṃprekṣya	–	sam-pra- √ īkṣ (przyglądać się, obserwować) absol. – wpatrzywszy się;
nāsikāgram	–	nāsikā-agra 2i.1 n. ; TP : nāsikāyā agram iti – szczyt nosa (od: nāsā – nos, nāsikā – nos; agra – główny, pierwszy, przedni, szczyt, cel);
svam	–	sva sn. 2i.1 n. – własny, swój;
diśaḥ	–	dik 2i.3 f. – strony świata (od: √ diś – pokazywać);
ca	–	av. – i;
anavalokayan	–	an-ava-lokayant (ava- √ lok – spoglądać) caus. PPr 1i.1 m. – nie spoglądający;

*****

praśāntātmā	–	praśānta-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā praśānto ‘sti saḥ – ten, którego jaźń jest wyciszona (od: pra- √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć, PP praśānta – wyciszony, spokojny; ātman – jaźń);
vigatabhīḥ	–	vigata-bhī 1i.1 m. ; BV : yasya bhīr vigatāsti saḥ – ten, którego strach jest odeszły (od: vi- √ gam – odchodzić, PP vigata – odeszły; √ bhī – bać się, bhī – w złożeniach: strach);
brahmacāri-vrate	–	brahmacāri-vrata 7i.1 n. ; TP : brhmacāriṇaḥ vrata iti – w ślubie studenta (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; √ car – poruszać się, cārin – poruszający się; brahma-cārin – student, przestrzegający celibatu; √ vṛ – wybierać, lubić lub √ vṛ – zakrywać, powściągać, vrata – pokuta, asceza, ślub);
sthitaḥ	–	sthita ( √ sthā – stać) PP 1i.1 m. – stojący, pozostający;
manaḥ	–	manas 2i.1 n. – umysł (od: √ man – myśleć);
saṃyamya	–	sam- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy;
mac-cittaḥ	–	mac-citta 1i.1 m. – yasya cittaṃ mayi asti saḥ – ten, którego umysł jest we mnie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość);
yuktaḥ	–	yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni;
āsīta	–	√ ās (siedzieć) Pot. Ā 1c.1 – siedziałby, pozostawałby;
mat-paraḥ	–	mat-para 1i.1 m. – yasyāhaṃ paro ‘smi saḥ – ten, dla którego ja jestem najwyższy (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; na końcu złożeń: para – oddany, poświęcony, mat-para – mi oddany);

warianty tekstu

samaṃ kāya-śiro-grīvaṃ → sama-kāya-śiro-grīvaṃ / samaḥ kāya-śiro-grīvaṃ (mający ciało głowę i szyję równe / jednaki, ciało, głowę i szyję);
dhārayann acalaṃ sthiraḥ → dhārayann acalaḥ sthitaḥ / dhārayann acalaṃ sthiraṃ / dhārayann acala-sthiraḥ / dhārayann acalaṃ manaḥ / dhārayann acalaṃ sthitaṃ / dhārayann acala-sthitaḥ (trzymający, nieporuszony, stojący / trzymający nieporuszoną stałą / trzymający, stały i nieporuszony / trzymający nieporuszony umysł / trzymający nieporuszony i stały / trzymający nieporuszony i stały);
saṃprekṣya → saṃpaśyan (patrzący);
svaṃ → ca (i);
cānavalokayan → cānavalokayet (i oby nie patrzył);
brahmacāri-vrate → brahmacārī vrate (student, w ślubach);

Czwarta pada BhG 6.14 jest taka sama jak druga pada BhG 2.61;

Śāṃkara

bāhyam āsanam uktam | adhunā śarīra-dhāraṇaṃ katham ity ucyate—

samaṃ kāya-śiro-grīvaṃ kāyaś ca śiraś ca grīvā ca kāya-śiro-grīvaṃ tat samaṃ dhārayan acalaṃ ca | samaṃ dhārayataś calanaṃ saṃbhavati | ato viśinaṣṭi—acalam iti | sthiraḥ sthiro bhūtvā ity arthaḥ | svaṃ nāsikāgraṃ saṃprekṣya samyak prekṣaṇaṃ darśanaṃ kṛtvaiveti | iva-śabdo lupto draṣṭavyaḥ | na hi sva-nāsikāgra-saṃprekṣaṇam iha vidhitsitam | kiṃ tarhi ? cakṣuṣo dṛṣṭi-saṃnipātaḥ | sa cāntaḥ-karaṇa-samādhānāpekṣo vivakṣitaḥ | sva-nāsikāgra-saṃprekṣaṇam eva ced vivakṣitam, manas tatraiva samādhīyeta, nātmani | ātmani hi manasaḥ samādhānaṃ vakṣyati ātma-saṃsthaṃ manaḥ kṛtveti | tasmād iva-śabda-lopenākṣṇor dṛṣṭi-saṃnipāta eva saṃprekṣya ity ucyate | diśaś cānavalokayan diśāṃ cāvalokanam antarā kurvan ity etat

kiṃ ca—

praśāntātmā prakarṣeṇa śāntaḥ ātmāntaḥ-karaṇaṃ yasya so’yaṃ praśāntātmā, vigata-bhīḥ vigata-bhayaḥ, brahmacāri-vrate sthitaḥ | brahmacāriṇo vrataṃ brahmacaryaṃ guru-śuśrūṣā-bhikṣānna-bhukty-ādi tasmin sthitaḥ | tad-anuṣṭhātā bhaved ity arthaḥ | kiṃ ca, manaḥ saṃyamya manaso vṛttīr upasaṃhṛtya ity etat, mac-citto mayi parameśvare cittaṃ yasya so’yaṃ mac-cittaḥ, yuktaḥ samāhitaḥ sann āsīta upaviśet | mat-paro’haṃ paro yasya so’yaṃ mat-paro bhavati | kaścit rāgī strī-cittaḥ, na tu striyam eva paratvena gṛhṇāti | kiṃ tarhi ? rājānaṃ mahā-devaṃ vā | ayaṃ tu mac-citto mat-paraś ca

Rāmānuja

kāyaśirogrīvaṃ samam acalaṃ sāpāśrayatayā sthiraṃ dhārayan, diśaś cānavaloakayan, svanāsikāgraṃ saṃprekṣya, praśāntātmā atyantanirvṛtamanāḥ, vigatabhīr brahmacaryayukto manaḥ saṃyamya maccitto yuktaḥ avahito matpara āsīta mām eva cintyan āsīta

Śrīdhara

cittaikāgryāpayoginīṃ dehādhikāriṇāṃ darśayann āha samam iti dvābhyām | kāya iti dehasya madhya-bhāgo vivakṣitaḥ | kāyaś ca śiraś ca grīvā ca kāya-śiro-grīvam | mūlādhārād ārabhya mūrdhāgra-paryantaṃ samam avakram | acalaṃ niścalam | dhārayan | sthiro dṛḍha-prayatno bhūtvety arthaḥ | svīyaṃ nāsikāgraṃ samprekṣya ity ardha-nimīlita-netra ity arthaḥ | itas tato diśaś cānavalokayan āsīta ity uttareṇānvayaḥ |

praśānteti | praśānta ātmā cittaṃ yasya | vigatā bhīr bhayaṃ yasya | brahmacāri-vrate brahmacarye sthitaḥ san | manaḥ saṃyamya pratyāhṛtya | mayy eva cittaṃ yasya | aham eva paraṃ puruṣārtho yasya sa mat-paraḥ | evaṃ yukto bhūtvāsīta tiṣṭhet

Madhusūdana

tad-arthaṃ bāhyam āsanam uktvādhunā tatra kathaṃ śarīra-dhāraṇam ity ucyate samam iti | kāyaḥ śarīra-madhyaṃ sa ca śiraś ca grīvā ca kāya-śiro-grīvaṃ mūlādhārād ārabhya mūrdhānta-paryantaṃ samam avakram acalam akampaṃ dhārayann eka-tattvābhyāsena vikṣepa-saha-bhāvya-aṅgam ekayattvābhāvaṃ sampādayan sthiro dṛḍha-prayatno bhūtvā | kiṃ ca svaṃ svīyaṃ nāsikāgraṃ saṃprekṣyaiva laya-vikṣepa-rāhityāya viṣaya-pravṛtti-rahito 'nimīlita-netra ity arthaḥ | diśaś cānavalokayann antarāntarā diśāṃ cāvalokanam akurvan yoga-pratibandhakatvāt tasya | evambhūtaḥ sann āsīnety uttareṇa sambandhaḥ |

kiṃ ca praśāntātmeti | nidāna-nivṛtti-rūpeṇa prakarṣeṇa śānto rāgādi-doṣa-rahita ātmāntaḥkaraṇaṃ yasya sa praśāntātmā śāstrīya-niścaya-dārḍhyād vigatā bhīḥ | sarva-karma-parityāgena yuktavāyuktatva-śaṅkā yasya sa vigata-bhīḥ | brahmacāri-vrate brahmacarya-guru-śuśrūṣā-bhikṣānna-bhojanādau sthitaḥ san | manaḥ saṃyamya viṣayākāra-vṛtti-śūnyaṃ kṛtvā | mayi parameśvare pratyak-citi sa-guṇe nirguṇe vā cittaṃ yasya sa mac-citto mad-viṣayaka-dhārāvāhika-citta-vṛttimān | putrādau priye cintanīye sati katham evaṃ syād ata āha mat-paraḥ | aham eva paramānanda-rūpatvāt paraḥ puruṣārthaḥ priyo yasya sa tathā | tad etat preyaḥ putrāt preyo vittāt preyo 'nyasmāt sarvasmād antarataraṃ yad ayam ātmā [BAU 1.4.8] iti śruteḥ | evaṃ viṣayākāra-sarva-vṛtti-nirodhena bhagavad-ekākāra-citta-vṛtti-yuktaḥ samprajñāta-samādhimān āsītopaviśed yathā-śakti, na tu svecchayā vyuttiṣṭhed ity arthaḥ |

bhavati kaścid rāgī strī-citto na tu striyam eva paratvenārādhyatvena gṛhṇāti | kiṃ tarhi ? rājānaṃ vā devaṃ vā | ayaṃ tu mac-citto mat-paraś ca sarvārādhyatvena mām eva manyata iti bhāṣya-kṛtāṃ vyākhyā |

vyākhyātṛtve 'pi me nātra bhāṣya-kāreṇa tulyatā |
guñjāyāḥ kiṃ nu hemnaika-tulārohe 'pi tulyatā ||

Viśvanātha

kāyo deha-madhya-bhāgaḥ samam avakram acalaṃ niścalaṃ dhārayan kurvan manaḥ saṃyamya pratyāhṛtya mac-citto māṃ caturbhujaṃ sundarākāraṃ cintayan | mat-paro mad-bhakti-parāyaṇaḥ

Baladeva

āsane tasminn upaviṣṭasya śarīra-dhāraṇa-vidhim āha samam iti | kāyo deha-madhya-bhāgaḥ | kāyaś ca śiraś ca grīvā ca teṣāṃ samāhāraḥ prāṇy-aṅgatvāt | samam avakram | acalam akampam dhārayan kurvan | sthiro dṛḍha-prayatno bhūtvā sva-nāsikāgraṃ samprekṣya sampaśyan mano-laya-vikṣepa-nivṛttaye bhrū-madhya-dṛṣṭiḥ sann ity arthaḥ | antarāntarā diśaś cānavalokayan | evambhūtaḥ sann āsītety uttareṇa sambandhaḥ | praśāntātmā akṣubdha-manāḥ | vigatā bhīr nirbhayaḥ | brahmacāri-vrate brahmacarye sthitaḥ | manaḥ saṃyamya viṣayebhyaḥ pratyāhṛtya | mac-cittaś caturbhujaṃ sundarāṅgaṃ māṃ cintayan | mat-paro mad-eka-puruṣārthaḥ | yukto yogī

Michalski

Trzymając prosto tułów, głowę i szyję, powinien patrzeć, nieporuszony, na koniec swego nosa, nie oglądając się na strony.
Spokojny w sobie, wolny od obawy, wierny ślubom brahmańskiego ucznia, powściągnąwszy serce, pełen myśli o mnie, powinien usiąść całkiem oddany, we mnie widząc swój cel najwyższy.

Olszewski

Mocno trzymając w równowadze ciało, głowę i szyję bez ruchu, ze wzrokiem naprzód skłonionym, nie przenosząc oczu na strony,
z pokojem w sercu, wolny od bojaźni, stały w ślubach, jako pan swego ducha, niechaj Yogin pozostaje w skupieniu i Mnie niechaj obierze za jedyny-przedmiot swoich rozmyślań.

Dynowska

Siedząc wyprostowany, kręgosłup, głowę i szyję trzymając prosto, niech trwa w bezruchu, pomiędzy brwi niewidzące utkwiwszy wejrzenie;
wolny od lęku i pełen pogody, niezłomny w swym ślubie czystości i umysłu równowadze, niech myśl ku Mnie kieruje i siedząc cichy, w pełnej harmonii, niech całą duszą ku Mnie się wzniesie.

Sachse

Trzymając plecy, szyję i głowę
nieruchomo i w jednej linii,
patrząc na czubek nosa,
nie rozglądając się na boki,
wewnętrznie cichy, wolny od lęku,
wierny ślubom czystości,
panujący nad swym umysłem,
zwrócony ku mnie całym sercem
niech trwa pogrążony w jodze,
mnie uważając za najwyższe dobro.

Kudelska

Niech całe ciało, szyję i głowę nieporuszone i wyprostowane utrzyma,
Niech wzrok utkwi na czubku swego nosa i nie rozgląda się dookoła.
A gdy ducha swego oczyści, od lęku się uwolni, niezłomny w ślubie czystości, o umyśle opanowanym,
W pełni zharmonizowany, niech usiądzie i myśląc o mnie, do mnie się zwróci.

Rucińska

Plecy, kark, głowę trzymając prosto, bez ruchu, wytrwały,
Niech utkwi wzrok w końcu nosa, nie patrząc nigdzie na boki,
I uciszony, bez obaw, trwający w ślubie czystości,
Z umysłem złożonym we mnie, siedzi skupiony, mnie pełen!

Szuwalska

Siedząc tak nieruchomo, niech się doskonali,
W jednej linii trzymając tułów, głowę, szyję,
Nie patrząc na nic więcej tylko czubek nosa.
Niech spokojny i wolny od uczucia strachu,
Stały w ślubach czystości, kontrolując umysł
Tam, gdzie Ja, skupi myśli utwierdzony w jodze
I uczyni to celem najwyższym dla siebie.

Babkiewicz

Proste ciało, głowę, szyję
nieruchome niechaj trzyma,
stały, patrząc w czubek nosa,
niech w kierunki nie spoziera,
wyciszony, bez obawy,
w ślubach ucznia stale trwając,
kiedy umysł swój powściągnie,
o mnie myśli, mnie oddany,
niechaj siedzi zaprzężony.

analiza syntaktyczna

evam sadā (w ten sposób zawsze) ātmānam (jaźń) yuñjan (zaprzęgający) niyata-mānasaḥ (który okiełznał umysł) yogī (jogin) nirvāṇa-paramām (najwyższe wygaszenie) mat-saṃsthām (moją naturę) śāntim (spokój) adhigacchati (osiąga).

analiza gramatyczna

yuñjan	–	yuñjant ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PPr 1i.1 – zaprzęgający;
evam	–	av. – w ten sposób;
sadā	–	av. – zawsze;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
yogī	–	yogin 1i.1 m. – jogin, połączony ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
niyata-mānasaḥ	–	niyata-mānasa 1i.1 m. ; BV : yasya mānasaṃ niyatam asti saḥ – ten, kto powściągnął funkcje umysłu (od: ni- √ yam – zatrzymywać, PP niyata – zatrzymany; √ man – myśleć, manas – umysł, mānasa – należące do umysłu, mentalne);
śāntim	–	śānti 2i.1 f. – spokój, wyciszenie, zadowolenie, zakończenie, śmierć (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć);
nirvāṇa-paramām	–	nirvāṇa-paramā  2i.1 f. ; BV : yasyāṃ nirvāṇaṃ paramam asti sā – ta, w której wygaszenie jest najwyższe (od: nir- √ vā – zdmuchiwać, wygaszać, wyciszać, nir-vāṇa – wygaszenie, spokój, wyciszenie, śmierć, wyzwolenie; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, parama – najdoskonalszy, najlepszy);
mat-saṃsthām	–	mat-saṃsthā 2i.1 f. ; TP : mama saṃsthām iti – moją naturę (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; sam- √ sthā – stać razem, spotykać się, prosperować, saṃsthā – kształt, własność, natura, śmierć);
adhigacchati	–	adhi- √ gam (przekraczać, osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga;

warianty tekstu

yuñjann evaṃ → evaṃ yuñjan / yuñjann eva (w ten sposób zaprzęgający / jedynie zaprzęgający);
yogī niyata-mānasaḥ → mad-bhakto ‘nanya-mānasaḥ (mój wiebliciel mający skupiony umysł);

Śāṃkara

athedānīṃ yoga-phalam ucyate—

yujan samādhānāṃ kurvann evaṃ yathoktena vidhānena sadātmanāṃ sarvadā yogī niyata-mānaso niyataṃ saṃyataṃ mānasaṃ mano yasya so’yaṃ niyata-mānasaḥ, śāntim uparatiṃ nirvāṇa-paramāṃ nirvāṇaṃ mokṣas tat paramā niṣṭhā yasyāḥ śānteḥ sā nirvāṇa-paramā tāṃ nirvāṇa-paramām. mat-saṃsthāṃ mad-adhīnām adhigacchati prāpnoti

Rāmānuja

evaṃ mayi parasmin brahmaṇi puruṣottame manasaś śubhāśraye sadā ātmānaṃ manaḥ yuñjan niyatamānasaḥ matsparśavitrīkṛtamānasatayā niścalamānasaḥ, mām eva cintayan matsaṃsthāṃ nirvāṇaparamāṃ śāntim adhigacchati nirvāṇakāṣṭhārūpāṃ matsaṃsthāṃ mayi saṃsthitāṃ śāntim adhigacchati

Śrīdhara

yogābhyāsa-phalam āha yuñjann evam iti | evam ukta-prakāreṇa sadātmānaṃ mano yuñjan samāhitaṃ kurvan | niyataṃ niruddhaṃ mānasaṃ cittaṃ yasya saḥ | śāntiṃ saṃsāroparamaṃ prāpnoti | kathambhūtam ? nirvāṇaṃ paramaṃ prāpyaṃ yasyāṃ tām | mat-saṃsthāṃ mad-rūpeṇāvasthitām

Madhusūdana

evaṃ saṃprajñāta-samādhināsīnasya kiṃ syād ity ucyate yuñjann iti | evaṃ raho 'vasthānādi-pūrvokta-niyamenātmānaṃ mano yuñjann abhyāsa-vairāgyābhyāṃ samāhitaṃ kurvan yogī sadā yogābhyāsa-paro 'bhāysātiśayena niyataṃ niruddhaṃ mānasaṃ mano yena niyatā niruddhā mānasā mano-vṛtti-rūpā vikārā yeneti vā niyata-mānasaḥ san, śāntiṃ sarva-vṛtty-uparati-rūpāṃ praśāntavāhitāṃ nirvāṇa-paramāṃ tattva-sākṣātkārotpatti-dvāreṇa sakāryāvidyān-nivṛtti-rūpa-mukti-paryavasāyinīṃ mat-saṃsthāṃ mat-svarūpa-paramānanda-rūpāṃ niṣṭhām adhigacchati, na tu sāṃsārikāṇy aiśvaryāṇi anātma-viṣaya-samādhi-phalāny adhigacchati, teṣām apavargopayogi-samādhy-upasargatvāt |

tathā ca tat-tat-samādhi-phalāny uktvāha bhagavān patañjaliḥ — te samādhāv upasargā vyutthāne siddhayaḥ [YogaS 3.37] iti, sthāny-upanimantraṇe saṅga-smayākaraṇaṃ punaḥ aniṣṭa-prasaṅgāt [YogaS 3.51] iti ca | sthānino devāḥ | tathā coddālako devair āmantrito 'pi tatra saṅgam ādaraṃ smayaṃ garvaṃ cākṛtvā devān avajñāya punar aniṣṭa-prasaṅga-nivāraṇāya nirvikalpakam eva samādhim akarod iti vasiṣṭhenopākhyāyate |

mumukṣubhir heyaś ca samādhiḥ sūtritaḥ patañjalinā — vitarka-vicārānandāsmitā-rūpānugamāt saṃprajñātaḥ [YogaS 1.17] | samyak saṃśaya-viparyayānadhyavasāya-rahitatvena prajñāyate prakarṣeṇa viśeṣa-rūpeṇa jñāyate bhāvyasya rūpaṃ yena sa samprajñātaḥ samādhir bhāvanā-viśeṣaḥ | bhāvanā hi bhāvyasya viṣayāntara-parihāreṇa cetasi punaḥ punar niveśanam | bhāvyaṃ ca trividhaṃ grāhya-grahaṇa-grahītṛ-bhedāt | grāhyam api dvividhaṃ sthūla-sūkṣma-bhedāt | tad uktaṃ — kṣīṇa-vṛtter abhijātasyeva maṇer grahītṛ-grahaṇa-grāhyeṣu tat-stha-tad-añjanatā-samāpattiḥ [YogaS 1.41] | kṣīṇā rājasa-tāmasa-vṛttayo yasya tasya cittasya grahītṛ-grahaṇa-grāhyeṣv ātmendriya-viṣayeṣu tat-sthatā tatraivaikāgratā | tad-añjanatā tan-mayatā nyag-bhūte citte bhāvyamānasya evotkarṣaṃ iti yāvat | tathā-vidhā-samāpattis tad-rūpaḥ pariṇāmo bhavati | yathābhijātasya nirmalasya sphaṭika-maṇes tat-tad-upāśraya-vaśāt tat-tad-rūpāpattir evaṃ nirmalasya cittasya tat-tad-bhāvanīya-vastūparāgāt tat-tad-rūpāpattiḥ samāpattiḥ samādhir iti ca paryāyaḥ | yadyapi garhītṛ-grahaṇa-grāhyeṣv ity uktaṃ tathāpi bhūmikā-krama-vaśād grāhya-grahaṇa-grahītṛṣv iti boddhavyam | yataḥ prathamaṃ grāhya-niṣṭha eva samādhir bhavati tato grahaṇa-niṣṭhas tato grahītṛ-niṣṭha iti | grahītrādi-kramo 'py agre vyākhyāsyate |

tatra yadā sthūlaṃ mahā-bhūtendriyātmaka-ṣoḍaśa-vikāra-rūpaṃ viṣayam ādāya pūrvāparānusandhānena śabdārthollekhena ca bhāvanā kriyate tadā sa-vitarkaḥ samādhiḥ | asminn evālambate pūrvāparānusandhāna-śabdārthollekha-śūnyatvena yadā bhāvanā pravartate tadā nirvitarkaḥ | etāv ubhāv apy atra vitarka-śabdenoktau | tan-mātrāntaḥ-karaṇa-lakṣaṇaṃ sūkṣmaṃ viṣayam ālambya tasya | deśa-kāla-dharmāvacchedena yadā bhāvanā pravartate tadā sa-vicāraḥ | asminn evālambane deśa-kāla-dharmāvacchedaṃ vinā dharmi-mātrāvabhāsitvena yadā bhāvanā pravartate tadā nirvicāraḥ | etāv uabhāv apy atra vicāra-śabdenoktau | tathā ca bhāṣyaṃ vitarkaś cittasya sthūla ālambana ābhogaḥ sūkṣme vicāra iti | iyaṃ grāhya-samāpattir iti vyapadiśyate | yadā rajas-tamo-leśānubiddham antaḥ-karaṇa-sattvaṃ bhāvyate tadā guṇa-bhāvāc cic-chakteḥ sukha-prakāśamayasya sattvasya bhāvayamānasyodrekātmānanadaḥ samādhir bhavati | asminn eva samādhau ye baddha-dhṛtayas tattvāntaraṃ pradhāna-puruṣa-rūpaṃ na paśyanti te vigata-dehāhaṅkāratvād videha-śabdenocyate | iyaṃ grahaṇa-sampattiḥ | tataḥ paraṃ rajas-tamo-leśānabhibhūtaṃ śuddhaṃ sattvam ālambanīkṛtya yā bhāvanā pravartate tasyāṃ grāhyasya sattvasya nyag-bhāvāc citi-śakter udrekāt sattā-mātrāvaśeṣatvena samādhiḥ sāsmita ity ucyate | na cāhaṅkārāsmitayor abhedaḥ śaṅkanīyaḥ | yato yatrāntaḥkaraṇam ahim ity ullekhena viṣayān vedayate so 'haṅkāraḥ | yatra tv antarmukhatayā pratiloma-pariṇāmena prakṛti-līne cetasi sattā-mātram avabhāti so 'smitā | asminn eva samādhau ye kṛta-paritoṣās te paraṃ puruṣam apaśyantaś cetasaḥ prakṛtau līnatvāt prakṛti-layā ity ucyante | seyaṃ grahītṛ-samāpattir asmitā-mātra-rūpa-grahītṛ-niṣṭhatvāt | ye tu paraṃ puruṣaṃ vivicya bhāvanāyāṃ pravartante teṣām api kevala-puruṣa-viṣayā viveka-khyātir grahītṛ-samāpattir api na sāsmitaḥ samādhir vivekenāsmitāyās tyāgāt |

tatra grahītṛ-bhāna-pūrvakam eva grahaṇa-bhānaṃ tat-pūrvakaṃ ca sūkṣma-grāhya-bhānaṃ tat-pūrvakaṃ ca sthūla-grāhya-bhānam iti sthūla-viṣayo dvi-vidho 'pi vitarkaś catuṣṭayānugataḥ | dvitīyo vitarka-vikalas tritayānugataḥ | tṛtīyo vitarka-vicārābhyāṃ vikalo dvitayānugataḥ | caturtho vitarka-vicārānandair vikalo 'smitā-mātra iti caturavastho 'yaṃ samprajñāta iti | evaṃ sa-vitarkaḥ sa-vicāraḥ sānandaḥ sāsmitaś ca samādhir antardhānādi-siddhi-hetutayā mukti-hetu-samādhi-virodhitvād dheya eva mumukṣubhiḥ | grahītṛ-grahaṇayor api citta-vṛtti-viṣayatā-daśāyāṃ grāhya-koṭau nikṣepād dheyopādeya-vibhāga-kathanāya grāhya-samāpattir eva vivṛtā sūtra-kāreṇa | catur-vidhā hi grāhya-samāpattiḥ sthūla-grāhya-gocarā dvividhā sa-vitarkā nirvitarkā ca | sūkṣma-grāhya-gocarāpi dvivdihā sa-vicārā nirvikārā ca | tatra śabdārtha-jñāna-vikalpaiḥ saṃkīrṇā savitarkā samāpattiḥ [YogaS 1.42] śabdārtha-jñāna-vikalpa-sambhinnā sthūlārthāvabhāsa-rūpā savitarkā samāpattiḥ sthūla-gocarā savikalpaka-vṛttir ity arthaḥ |

smṛti-pariśuddhau svarūpa-śūnyevārtha-mātra-nirbhāsā nirvitarkā [YogaS 1.43] tasminn eva sthūla ālambane śabdārtha-smṛti-pravilaye pratyudita-spaṣṭa-grāhyākāra-pratibhāsitayā nyag-bhūta-jñānāṃśatvena svarūpa-śūnyeva nirvitarkā samāpattiḥ sthūla-gocarā nirvikalpaka-vṛttir ity arthaḥ | etayaiva savicārā nirvicārā ca sūkṣma-viṣayā vyākhyātā [YogaS 1.44] sūkṣmas tan-mātrādir viṣayo yasyāḥ sā sūkṣma-viṣayā samāpattir dvividhā sa-vicārā nirvicārā ca savikalpaka-nirvikalpaka-bhedena | etayaiva savitarkayā nirvitarkayā ca sthūla-viṣayayā samāpattyā vyākhyātā | śabdārtha-jñāna-vikalpa-sahitatvena deśa-kāla-dharmādy-avacchinnaḥ sūkṣmo 'rthaḥ pratibhāti yasyāṃ sā sa-vicārā | sa-vicāra-nirvicārayoḥ sūkṣma-viṣayatva-viśeṣaṇāt savitarka-nirvitarkayoḥ sthūla-viṣayatvam arthād vyākhyātam | sūkṣma-viṣayatvaṃ cāliṅga-paryavasānam [YogaS 1.45] sa-vicārāyā nirvicārāyāś ca samāpatter yat sūkṣma-viṣayatvam uktaṃ tad-aliṅga-paryantaṃ draṣṭavyam | tena sānanda-sāsmitayor grahitṛ-grahaṇa-samāpattyor api grāhya-samāpattāv evāntar-bhāva ity arthaḥ | tathā hi – pārthivasyāṇor gandha-tanmātraṃ sūkṣmo viṣayaḥ | āpasyāpi rasa-tanmātraṃ, taijasasya rūpa-tanmātram, vāyavīyasya sparśa-tanmātraṃ, nabhasaḥ śabda-tanmātraṃ, teṣām ahaṅkāras tasya liṅga-mātraṃ mahat-tattvaṃ tasyāpy aliṅgaṃ pradhānaṃ sūkṣmo viṣayaḥ | saptānām api prakṛtīnāṃ pradhāna eva sūkṣmatā-viśrāntes tat-paryantam eva sūkṣma-viṣayatvam uktam | yadyapi pradhānād api puruṣaḥ sūkṣmo 'sti tathāpy anvayi-kāraṇatvābhāvāt tasya sarvānvayi-kāraṇe pradhāna eva niratiśayaṃ saukṣmyaṃ vyākhyātam | puruṣas tu nimitta-kāraṇaṃ sad api nānanvayi-kāraṇatvena sūkṣmatām arhati | anvayi-kāraṇatva-vivakṣāyāṃ tu puruṣo 'pi sūkṣmo bhavaty eveti draṣṭavyam | tā eva sa-bījaḥ samādhiḥ [YogaS 1.46] tāś catasraḥ samāpattayo grāhyeṇa bījena saha vartanta iti sa-bījaḥ samādhir vitarka-vicārānandāsmitānugamāt samprajñāta iti prāg uktaḥ | sthūle 'rthe sa-vitarko nirvitarkaḥ | sūkṣme 'rthe sa-vicāro nirvicāra iti |

tatrāntimasya phalam ucyate — nirvicāra-vaiśāradye 'dhyātma-prasādaḥ [YogaS 1.47] sthūla-viṣayatve tulye 'pi sa-vitarkaṃ śabdārtha-jñāna-vikalpa-saṅkīrṇam apekṣya tad-rahitasya nirvikalpaka-rūpasya nirvitarkasya prādhānyam | tataḥ sūkṣma-viṣayasya sa-vikalpaka-pratibhāsa-rūpasya sa-vicārasya | tato 'pi sūkṣma-viṣayasya nirvikalpaka-pratibhāsa-rūpasya nirvicārasya prādhānyam | tatra pūrveṣāṃ trayāṇāṃ nirvicārārthatvān nirvicāra-phalenaiva phalavattvam | nirvicārasya tu prakṛṣṭābhyāsa-balād vaiśāradye rajas-tamo-nabhibhūta-sattvodreke saty adhyātma-prasādaḥ kleśa-vāsanā-rahitasya cittasya bhūtārtha-viṣayaḥ kramānanurodhī sphuṭaḥ prajñālokaḥ prādurbhavati | tathā ca bhāṣyam –

prajñā-prasādam āruhya aśocyaḥ śocato janān |
bhūmiṣṭhān iva śailasthaḥ sarvān prājño 'nupaśyati || iti |

ṛtaṃbharā tatra prajñā [YogaS 1.48] tatra tasmin prajñā-prasāde sati samāhita-cittasya yogino yā prajñā jāyate sā ṛtam-bharā | ṛtaṃ satyam eva bibharti na tatra viparyāsa-gandho 'py astīti yogikyeveyaṃ samākhyā | sā cottamo yogaḥ | tathā ca bhāṣyam –

āgamenānumānena dhyānābhyāsa-rasena ca |
tridhā prakalpayan prajñāṃ labhate yogam uttamam || iti |

sā tu śrutānumāna-prajñābhyām anya-viṣayā viśeṣārthatvāt [YogaS 1.49] | śrutam āgama-vijñānānaṃ tat-sāmānya-viṣayam eva | na hi viśeṣeṇa saha kasyacic chabdasya saṅgatir grahītuṃ śakyate | tathānumānaṃ sāmānya-viṣayam eva | na hi viśeṣeṇa saha kasyacid vyāptir grahītuṃ śakyate | tasmāc chrutānumāna-viṣayo na viśeṣaḥ kaścid asti | na cāsya sūkṣma-vyavahita-viprakṛṣṭasya vastuno loka-pratyakṣeṇa grahaṇam asti | kiṃ tu samādhi-prajñā-nirgrāhya eva sa viśeṣo bhavati bhūta-sūkṣma-gato vā puruṣa-gato vā | tasmān nirvicāra-vaiśāradya-samudbhavāyāṃ śrutānumāna-vilakṣaṇāyāṃ sūkṣma-vyavahita-prakṛṣṭa-sarva-viśeṣa-viṣayāyāmṛtaṃbharāyām eva prajñāyāṃ yoginā mahān prayatna āstheya ity arthaḥ |

nanu kṣipta-mūḍha-vikṣiptākhya-vyutthāna-saṃskārāṇām ekāgratāyām api sa-vitarka-nirvitarka-sa-vicāra-janānāṃ saṃskārāṇāṃ sad-bhāvāt taiś cālyamānasya cittasya kathaṃ nirvicāra-vaiśāradya-pūrvakādhyātma-prasāda-labhya-rtambharā prajñā pratiṣṭhitā syād ata āha — taj-jaḥ saṃskāro 'nya-saṃskāra-pratibandhī [YogaS 1.50] tayā ṛtambharayā prajñayā janito yaḥ saṃskāraḥ sa tattva-viṣayayā prajñayā janitatvena balavattvād anyān vyutthānajān samādhijāṃś ca saṃskārān atattva-viṣaya-prajñā-janitatvena durbalān pratibadhnāti sva-kāryākṣamān karoti nāśyatīti vā | teṣāṃ saṃskārāṇām abhibhavāt tat-prabhavāḥ pratyayā na bhavanti | tataḥ samādhir upatiṣṭhate | tataḥ samādhijā prajñā | tataḥ prajñā-kṛtāḥ saṃskārā iti navo navaḥ saṃskārāśayo vardhate | tataś ca prajñā | taataś ca saṃskārā iti |

nanu bhavatu vyutthāna-saṃskārāṇām atattva-viṣaya-prajñā-janitānāṃ tattva-mātra-viṣaya-samprajñāta-samādhi-prajñā-prabhavaiḥ saṃskāraiḥ pratibandhas teṣāṃ tu saṃskārāṇāṃ pratibandhakābhāvād ekāgra-bhūmāv eva sa-bījaḥ samādhiḥ syān na tu nirbījo nirodha-bhūmāv iti tatrāha — tasyāpi nirodhe sarva-nirodhān nirbījaḥ samādhiḥ [YogaS 1.51] tasya samprajñātasya samādher ekāgra-bhūmijasya | api-śabdāt kṣipta-mūḍha-vikṣiptānām api nirodhe yogi-prayatna-viśeṣeṇa vilaye sati sarva-nirodhāt samādheḥ samādhijasya saṃskārasyāpi nirodhān nirbījo nirālambano 'saṃprajñāta-samādhir bhavati | sa ca sopāyaḥ prāk sūtritaḥ — virāma-pratyayābhyāsa-pūrvaḥ saṃskāra-śeṣo 'nyaḥ [YogaS 1.18] iti | viramyate 'neneti virāmo vitarka-vicārānandāsmitādi-rūpa-cintā-tyāgaḥ | tasya pratyayaḥ kāraṇaṃ paraṃ vairāgyam iti yāvat | virāmaś cāsau pratyayaś citta-vṛtti-viśeṣa iti vā | tasyābhyāsaḥ paunaḥpunyena cetasi niveśanaṃ tad eva pūrvaṃ kāraṇaṃ yasya sa tathā saṃskāra-mātra-śeṣaḥ sarvathā nivṛttiko 'nyaḥ pūrvoktāt sa-bījād vilakṣaṇo nirbījo 'saṃprajñāta-samādhir ity arthaḥ | asamprajñātasya hi samādher dvāv upāyāv uktāv abhyāso vairāgyaṃ ca | tatra sālambanatvād abhyāsasya na nirālambana-samādhi-hetutvaṃ ghaṭata iti nirālambanaṃ paraṃ vairāgyam eva hetutvenocyate |

abhyāsas tu samprajñāta-samādhi-dvārā praṇāḍyopayujyate | tad uktaṃ — trayam antaraṅgaṃ pūrvebhyaḥ [YogaS 3.7] | dhāraṇā-dhyāna-samādhi-rūpaṃ sādhana-trayaṃ yama-niyamāsana-prāṇāyāma-pratyāhāra-rūpa-sādhana-pañcakāpekṣayā sa-bījasya samādher antaraṅgaṃ sādhanam | sādhana-koṭau ca samādhi-śabdenābhyāsa evocyate | mukhyasya samādheḥ sādhyatvāt | tad api bahiraṅgaṃ nirbījasya [YogaS 3.8] | nirbījasya tu samādhes tad api trayaṃ bahiraṅgaṃ paramparayopakāri tasya tu paraṃ vairāgyam evāntaraṅgam ity arthaḥ |

ayam api dvividho bhava-pratyaya upāya-pratyayaś ca | bhava-pratyayo videha-prakṛti-layānām [YogaS 1.19] | videhānāṃ sānandānāṃ prakṛti-layānāṃ ca sāsmitānāṃ daivānāṃ prāg-vyākhyātānāṃ janma-viśeṣād auṣadhi-viśeṣān mantra-viśeṣāt tapo-viśeṣād vā yaḥ samādhiḥ sa bhava-pratyayaḥ | bhavaḥ saṃsāra ātmānātma-vivekābhāva-rūpaḥ pratyayaḥ kāraṇaṃ yasya sa tathā | janma-mātra-hetuko vā pakṣiṇām ākāśa-gamanavat | punaḥ saṃsāra-hetutvān mumukṣubhir heya ity arthaḥ | śraddhā-vīrya-smṛti-samādhi-prajñā-pūrvaka itareṣām [YogaS 1.20] | janmauṣadhi-mantra-tapaḥ-siddha-vyatiriktānām ātmānātma-viveka-darśināṃ tu yaḥ samādhiḥ sa śraddhā-pūrvakaḥ | śraddhādayaḥ pūrva upāyā yasya sa tathā | upāya-pratyaya ity arthaḥ |

teṣu śraddhā yoga-viṣaye cetasaḥ prasādaḥ | sā hi jananīva yoginaṃ pāti | tataḥ śraddadhānasya vivekārthino vīryam utsāha upajāyate | samupajāta-vīryasya pāścātyāsu bhūmiṣu smṛtir utpadyate | tat-smaraṇāc ca cittam anākulaṃ sat samādhīyate | samādhir atraikāgratā | samāhita-cittasya prajñā bhāvya-gocarā vivekena jāyate | tad-abhyāsāt parāc ca vairāgyād bhavaty asamprajñātaḥ samādhir mumukṣūṇām ity arthaḥ | pratikṣaṇa-pariṇāmino hi bhāvā ṛte citi-śakteḥ iti nyāyena tasyām api sarva-vṛtti-nirodhāvasthāyāṃ citta-pariṇāma-pravāhas taj-janya-saṃskāra-pravāhaś ca bhavaty evety abhipretya saṃskāra-viśeṣa ity uktam |

tasya ca saṃskārasya prayojanam uktam — tataḥ praśānta-vāhitā saṃskārāt [YogaS 3.10] iti | praśānta-vāhitā nāmāvṛttikasya cittasya nirindhanāgnivat pratiloma-pariṇāmenopaśamaḥ | yathā samid-ājyādy-āhuti-prakṣepe vahnir uttarottara-vṛddhyā prajvalati, samid-ādi-kṣaye tu prathama-kṣaṇe kiṃcic chāmyati | uttarottara-kṣaṇeṣu tv adhikam adhikaṃ śāmyatīti krameṇa śāntir vardhate | tathā niruddha-cittasyottarottarādhikaḥ praśamaḥ pravahati | tatra pūrva-praśama-janitaḥ saṃskāra evottarottara-praśamasya kāraṇam | tadā ca nirindhanāgnivac cittaṃ krameṇopaśāmyad-vyutthāna-samādhi-nirodha-saṃskāraiḥ saha svasyāṃ prakṛtau līyate | tadā ca samādhi-paripāka-prabhavena vedānta-vākyajena samyag-darśanenāvidyāyāṃ nivṛttāyāṃ tad-dhetuka-dṛg-dṛśya-saṃyogābhāvād vṛttau pañca-vidhāyām api nivṛttāyāṃ svarūpa-pratiṣṭhaḥ puruṣaḥ śuddhaḥ kevalo mukta ity ucyate |

tad uktaṃ — tadā draṣṭuḥ svarūpe 'vasthānam [YogaS 1.3] iti | tadā sarva-vṛtti-nirodhe | vṛtti-daśāyāṃ tu nityāpariṇāmi-caitanya-rūpatvena tasya sarvadām śuddhatve 'py anādinā dṛśya-saṃyogenāvidyakenāntaḥkaraṇa-tādātmyādhyāsād antaḥkaraṇa-vṛtti-sārūpyaṃ prāpnuvan nabhoktāpi bhokteva duḥkhānāṃ bhavati |

tad uktaṃ — vṛtti-sārūpyam itaratra [YogaS 4] | itaratra vṛtti-prādurbhāve | etad eva vivṛttaṃ draṣṭṛ-dṛśyoparaktaṃ cittaṃ sarvārtham [YogaS 4.23] cittam eva draṣṭṛ-dṛśyoparaktaṃ viṣayi-viṣaya-nirbhāsaṃ cetanācetana-svarūpāpannaṃ viṣayātmakam apy aviṣayātmakam ivācetanam api cetanam iva sphaṭika-maṇi-kalpaṃ sarvārtham ity ucyate | tad anena citta-sārūpyeṇa bhrāntāḥ kecit tad eva cetanam ity āhuḥ | tad asaṃkhyeya-vāsanā-citram api parārthaṃ saṃhatya-kāritvāt [YogaS 4.24] | yasya bhogāpavargārthaṃ tat sa eva paraś cetano 'saṃhataḥ puruṣo na tu ghaṭādivat saṃhatya-kāri cittaṃ cetanam ity arthaḥ | evaṃ ca viśeṣa-darśina ātma-bhāva-bhāvanā-vinivṛttiḥ [YogaS 4.25] | evaṃ yo 'ntaḥ-karaṇa-puruṣayor viśeṣa-darśī tasya yāntaḥ-karaṇe prāg-aviveka-vaśād ātma-bhāva-bhāvanāsīt sā nivartate | bheda-darśane saty abheda-bhramānupapatteḥ |

sattva-puruṣayor viśeṣa-darśanaṃ ca bhagavad-arpita-niṣkāma-karma-sādhyam | tal-liṅgaṃ ca yoga-bhāṣye darśitam | yathā prāvṛṣi tṛṇāṅkurasyodbhedena tad-bīja-sattānumīyate thatā mokṣa-mārga-śravaṇena siddhānta-ruci-vaśād yasya lomaharṣāśru-pātau dṛśyete tatrāpy asti viśeṣa-darśana-bījam apavarga-mārgīyaṃ karmābhinirvartitam ity anumīyate | yasya tu tādṛśaṃ karma-bījaṃ nāsti tasya mokṣa-mārga-śravaṇe pūrva-pakṣa-yuktiṣu rucir bhavaty aruciś ca siddhānta-yuktiṣu | tasya ko 'ham āsaṃ katham aham āsam ity ādir ātma-bhāva-bhāvanā svābhāvikī pravartate | sā tu viśeṣa-darśino nivartata iti |

evaṃ sati kiṃ syād iti tad āha — tadā viveka-nimnaṃ kaivalya-prāg-bhāraṃ cittam [YogaS 4.26] | nimnaṃ jala-pravahaṇa-yogyo nīca-deśaḥ | prāg-bhāras tad-ayogya ucca-pradeśaḥ | cittaṃ ca sarvadā pravartamāna-vṛtti-pravāheṇa pravahaj-jala-tulyaṃ tat prāg-ātmānātmāviveka-rūpa-vimārga-vāhi-viṣaya-bhoga-paryantam asyāsīt | adhunā tv ātmānātma-viveka-mārga-vāhi-kaivalya-paryantaṃ sampadyata iti | asmiṃś ca viveka-vāhini citte ye 'ntarāyās te sa-hetukā nivartanīyā ity āha sūtrābhyām — tac-chidreṣu pratyayāntarāṇi saṃskārebhyaḥ | hānam eṣāṃ kleśavad uktam [YogaS 4.27-8] | tasmin viveka-vāhini citte chidreṣv antarāleṣu pratyayāntarāṇi vyutthāna-rūpāṇy ahaṃ mamety evaṃrūpāṇi vyutthānānubhavajebhyaḥ saṃskārebhyaḥ kṣīyamāṇbhyo 'pi prādurbhavanti | eṣāṃ ca saṃskārāṇāṃ kleśānām iva hānam uktam | yathā kleśā avidyādayo jñānāgninā dagdha-bīja-bhāvā ca punaś citta-bhūmau prarohaṃ prāpnuvanti tathā jñānāgninā dagdha-bīja-bhāvāḥ saṃskārāḥ pratyayāntarāṇi na praroḍhum arhanti | jñānāgni-saṃskārās tu yāvac cittam anuśerata iti |

evaṃ ca pratyayāntarānudayena viveka-vāhini citte sthirībhūte sati prasaṃkhyāne 'py akusīdasya sarvathāviveka-khyāter dharma-meghaḥ samādhiḥ [YogaS 4.29] prasaṅkhyānaṃ sattva-puruṣānyatā-khyātiḥ śuddhātma-jñānam iti yāvat | tatra buddheḥ sāttvike pariṇāme kṛta-saṃyamasya sarveṣāṃ guṇa-pariṇāmānāṃ svāmivad ākramaṇaṃ sarvādhiṣṭhātṛtvaṃ teṣām eva ca śāntoditāvyapadeśya-dharmitvena sthitānāṃ yathāvad viveka-jñānaṃ sarva-jñātṛtvaṃ ca viśokā nāma siddhiḥ phalaṃ tad-vairāgyāc ca kaivalyam uktaṃ — sattva-puruṣānyatā-khyāti-mātrasya sarva-bhāvādhiṣṭhātṛtvaṃ sarva-jñātṛtvaṃ ca [YogaS 3.49] sattva-puruṣayoḥ śuddhi-sāmye kaivalyam [YogaS 3.55] iti sūtrābhyām | tad etad ucyate tasmin prasaṅkhyāne saty apy akusīdasya phalam alipsoḥ pratyayāntarāṇām anudaye sarva-prakārair viveka-khyāteḥ paripoṣād dharma-meghaḥ samādhir bhavati |

ijyācāra-damāhiṃsā-dāna-svādhyāya-karmaṇām |
ayaṃ tu paramo dharmo yad yogenātma-darśanam || iti smṛteḥ ||

dharmaṃ pratyag-brahmaikya-sākṣātkāraṃ mehati siñcatīti dharma-meghas tattva-sākṣātkāra-hetur ity arthaḥ | tataḥ kleśa-karma-nivṛttiḥ | tato dharma-meghāt samādher dharmād vā kleśānāṃ pañca-vidhānām avidyāsmitā-rāga-dveṣābhiniveśānāṃ karmaṇāṃ ca kṛṣṇa-śuklakṛṣṇa-śukla-bhedena trividhānām avidyā-mūlānām avidyā-kṣaye bīja-kṣayād ātyantikī nivṛttiḥ kaivalyaṃ bhavati | kāraṇa-nivṛttyā kārya-nivṛtter ātyantikyā ucitatvād ity arthaḥ |

evaṃ sthite yuñjann eva sadātmānam ity anena samprajñātaḥ samādhir ekāgra-bhūmāv uktaḥ | niyata-mānasa ity anena tat-phala-bhūto 'samprajñāta-samādhir nirodha-bhūmāv uktaḥ | śāntim iti nirodha-samādhija-saṃskāra-phala-bhūtā praśānta-vāhitā | nirvāṇa-paramam iti dharma-meghasya samādhes tattva-jñāna-dvārā kaivalya-hetutvaṃ, mat-saṃsthām ity anenaupaniṣadābhimataṃ kaivalyaṃ darśitam | yasmād evaṃ mahā-phalo yogas tasmāt taṃ mahatā prayatnena sampādayed ity abhiprāyaḥ

Viśvanātha

ātmānaṃ mano yuñjan dhyāna-yoga-yuktaṃ kurvan | yato niyata-mānaso viṣayoparata-cittaḥ | nirvāṇo mokṣa eva paramaḥ prāpyo yasyāṃ mayy eva nirviśeṣa-brahmaṇi samyak sthā sthitir yasyāṃ tāṃ śāntiṃ saṃsāroparatiṃ prāpnoti

Baladeva

evam āsīnasya kiṃ syāt tad āha yuñjann iti | yogī sadā pratidinam ātmānaṃ yuñjann arpayan | niyata-mānasaḥ mat-sparśa-pariśuddhatayā niyataṃ niścalaṃ mānasaṃ cittaṃ yasya sa, mat-saṃsthāṃ mad-adhīnāṃ nirvāṇa-paramāṃ śāntim adhigacchati labhate | tam eva viditvātimṛtyum eti [ŚvetU 3.8] ity ādi śravaṇāt | nirvāṇa-paramāṃ mokṣāvadhikām iti siddhayo 'pi yoga-phalānīty uktam

Michalski

Ćwicząc się ciągle w ten sposób i poskramiając serce, jogin osiąga spokój, który jest we mnie i który się kończy nirwaną.

Olszewski

I tak, pozostawając wciąż w stanie świętej ekstazy, Yogin, którego duch jest ujarzmiony, osiąga start błogosławiony, który się kończy zgaśnięciem, i który we mnie ma swój pobyt.

Dynowska

Jogi zawsze tak z Duchem zjednoczony, o niewzruszonej myśli, osiąga Pokój, najwyższe Szczęście Wyzwolenia we Mnie.

Sachse

Wciąż w ten sposób opanowując samego siebie,
zawładnąwszy swym umysłem,
jogin zagłębia się w ciszy,
której najwyższym stopniem jest nirwana,
w ciszy będącej we mnie.

Kudelska

Jogin, który zawsze z duchem jest zjednoczony, który swój umysł opanował,
Osiąga spokój, najwyższą szczęśliwość, i przychodzi do mnie samego.

Rucińska

Tak niechaj stale się skupia jogin, panując nad myślą –
A ciszy kresu niewiedzy – królestwa mego – dostąpi!

Szuwalska

Nieprzerwanie w tym stanie trwając, niewzruszony
Jogin, wolność najwyższą osiągnie i spokój,
By dotrzeć tam, gdzie jestem.

Babkiewicz

Jogin, gdy powściągnął umysł
i zaprzęga siebie stale,
wkracza w cichość, w mą domenę,
ostateczne wygaśnięcie.

analiza syntaktyczna

he arjuna (Ardźuno!),
aty-aśnataḥ tu (nadmiernie jedzącego) yogaḥ (joga) na asti (nie istnieje),
anaśnataḥ ca (i niejedzącego) ekāntam (skupienie) na [asti] (nie istnieje),
ati-svapna-śīlasya ca (i odznaczającego się nadmiernym snem) jāgrataḥ (przebudzenie) na [asti] (nie istnieje),
eva ca (i właśnie) na [asti](nie istnieje).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
aty-aśnataḥ	–	ati-aśnant ( √ aś – jeść) PPr 6i.1 m. – nadmiernie jedzącego (od: ati – prefiks: nadmiernie; aśnant – jedzący);
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
yogaḥ	–	yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metodę, środki, jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
asti	–	√ as (być) Praes. P 1c.1 – jest;
na	–	av. – nie;
ca	–	av. – i;
ekāntam	–	ekānta 1i.1 m. – wyłączność, skupienie na jednym obiekcie (od: eka – jeden; anta – koniec, limit, granica, śmierć);
anaśnataḥ	–	an-aśnant ( √ aś – jeść) PPr 6i.1 m. – niejedzącego;
na	–	av. – nie;
ca	–	av. – i;
ati-svapna-śīlasya	–	ati-svapna-śīlasya 6i.1 m. ; BV : yasyāti-svaptuṃ śīlam asti saḥ – ten, kogo cechą jest nadmierne spanie (od: ati – prefiks: nadmiernie; √ svap – spać, svapna – sen; śīla – cecha, zachowanie, natura, na końcu złożeń: mający skłonność do, cechujący się);
jāgrataḥ	–	jāgrata ( √ jāgṛ – być obudzonym, świadomym) PP 1i.1 m. – przebudzenie;
na	–	av. – nie;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ca	–	av. – i;
arjuna	–	arjuna 8i.1 m. – biały, jasny;

warianty tekstu

nāty-aśnatas tu yogo ‘sti → yogo ‘sti naivāty-aśato (joga nie należy do nadmiernie jedzącego);
jāgrato naiva cārjuna → nāti jāgarato ‘rjuna (Ardźuno i nie nadmiernie przebudzonego);

Śāṃkara

idānīṃ yoginaḥ āhārādi-niyama ucyate—

nātyaśnata ātma-saṃmitam anna-parimāṇam atītyāśnato’tyaśnato na yogo’sti | na caikāntam anaśnato yogo’sti | yad u ha vā ātma-saṃmitam annaṃ tad avati tan na hinasti yad bhūyo hinasti tad yat kanīyo’nnaṃ na tad avati [śāstratapathabhāv 9.2.1.2] iti śruteḥ | tasmāt yogī na ātma-saṃmitād annād adhikaṃ nyūnaṃ vāśnīyāt | athavā, yogino yoga-śāstre paripaṭhitād anna-parimāṇād atimātram aśnato yogo nāsti | uktaṃ hi—

ardhaṃ sa-vyañjanānnasya tṛtīyam udakasya ca |
vāyoḥ saṃcaraṇārthaṃ tu caturtham avaśeṣayet || ity ādi parimāṇam |

tathā—na cātisvapna-śīlasya yogo bhavati naiva cātimātraṃ jāgrato bhavati cārjuna

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 6.17

Śrīdhara

yogābhyāsa-niṣṭhasyāhārādi-niyamam āha nātyaśanata iti dvyābhyām | atyantam adhikaṃ bhuñjānasya ekāntam atyantam abhuñjānasyāpi yogaḥ samādhir na bhavati | tathātinidrā-śīlasyātijāgrataś ca yogo naivāsti

Madhusūdana

evaṃ yogābhyāsa-niṣṭhasyāhārādi-niyamam āha nātyaśanata iti dvyābhyām | yad bhuktaṃ sajjīryati śarīrasya ca kārya-kṣamatāṃ sampādayati tad-ātma-saṃmitam annaṃ tad atikramya lobhenādhikam aśnato na yogo 'sti ajīrṇa-doṣeṇa vyādhi-pīḍitatvāt | na caikāntam anaśnato yogo 'sti | anāhārād atyalpāhārād vā rasa-poṣaṇābhāvena śarīrasya kāryākṣamatvāt | yad u ha vā ātma-saṃmitam annaṃ tad avati tan na hinasti yad bhūyo hinasti tad yat kanīyo 'nnaṃ na tad avati [ŚatapathaB 9.2.1.2] iti śatapatha-śruteḥ | tasmād yogī nātma-saṃmitād annād adhikaṃ nyūnaṃ vāśnīyād ity arthaḥ |

athavā –
pūrayed aśanenārdhaṃ tṛtīyam udakena tu |
vāyoḥ saṅcaraṇārthaṃ tu caturtham avaśeṣayet ||

ity ādi yoga-śāstrokta-parimāṇād adhikaṃ nyūnaṃ vāśnato yogo na sampadyata ity arthaḥ | tathātinidrā-śīlasyātijāgrataś ca yogo naivāsti he 'rjuna sāvadhāo bhavety abhiprāyaḥ | yathā mārkaṇḍeya-purāṇe –

nādhmātaḥ kṣudhitaḥ śrānto na ca vyākula-cetanaḥ |
yuñjīta yogaṃ rājendra yogī siddhy-artham ātmanaḥ ||
nātīśīte na caivoṣṇe na dvandve nānilānvite |
kāleṣv eteṣu yuñjīta na yogaṃ dhyāna-tat-paraḥ || ity ādi

Viśvanātha

yogābhyāsa-niṣṭhasya niyamam āha nātyaśanata iti dvyābhyām | atyaśnato 'dhikaṃ bhuñjānasya | yad uktaṃ –

pūrayed aśanenārdhaṃ tṛtīyam udakena tu |
vāyoḥ saṅcaraṇārthaṃ tu caturtham avaśeṣayet || iti

Baladeva

yogam abhyasyato bhojanādi-niyamam āha nātīti dvyābhyām | atyaśanam anatyaśanaṃ ca, atisvāpo 'tijāgaraś ca, yoga-virodhy-ativihārādi cottarāt

Michalski

Joga jednak nie jest udziałem tego, kto długo je, ani tego, kto wcale nie je, ani tego, kto dużo śpi, ani tego wreszcie, kto czuwa, Ardżuno!

Olszewski

Jedność boska nie jest ani dla tego, kto je za dużo, ani dla tego, kto nic nie je; ona nie jest dla tego, kto śpi długo, ani kto czuwa ciągle, Ardżuno.

Dynowska

Zaprawdę, Ardżuno, Joga nie jest dla tych, którzy nie znają umiarkowania w jedzeniu lub spaniu, ale też i nie dla tych, co za daleki idą we wstrzemięźliwości i ascezie.

Sachse

Jogi nie zazna ten, kto jada zbyt wiele,
ani ten, kto nie jada w ogóle,
ani ten, kto przywykł sypiać zbyt długo,
ani też ten, Ardżuno, kto stale czuwa.

Kudelska

Joga nie jest dla tych, którzy jedzą zbyt dużo, ani za bardzo samych siebie od jedzenia powstrzymują,
Ani dla tych, co śpią za wiele, ani dla tych, Ardżuno, co zbyt długo czuwaj.

Rucińska

Nie dla żarłoka jest joga ni tego, kto nie je wcale,
Ni tego, kto śpi zbyt wiele lub czuwa stale, Ardżuno!

Szuwalska

Na ścieżce ku prawdzie
Brak umiaru w jedzeniu, tak samo jak posty,
Snu zbyt wiele lub mało stanowią przeszkodę.

Babkiewicz

Obżartuch nie sięgnie jogi
ni kto pości całkowicie,
ani też spaniu oddany,
ni bez miary czuwający.

analiza syntaktyczna

yuktāhāra-vihārasya (tego, kogo jedzenie i zabawa są zaprzężone) karmasu (w czynach) yukta-ceṣṭasya (tego, kogo aktywności są zaprzężone) yukta-svapnāvabodhasya (tego, kogo spanie i czuwanie są zaprzężone) yogaḥ (joga) duḥkha-hā (niszczącą cierpienie) bhavati (jest).

analiza gramatyczna

yuktāhāra-vihārasya	–	yukta-āhāra-vihāra 6i.1 m. ; DV / BV : yasyāhāraś ca vihāraś ca yuktau staḥ tasya – tego, kogo jedzenie i zabawa są zaprzężone (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, PP yukta – połączony, zaprzęgnięty; ā- √ hṛ – chwytać, przyprowadzać, āhāra – przyprowadzanie, chwytanie, osiąganie, wdychanie, jedzenie; vi- √ hṛ – odkładać, spędzać [czas], vihāra – usunięcie, spacer, zabawa, przyjemność);
yukta-ceṣṭasya	–	yukta-ceṣṭa 6i.1 m. ; BV : yasya ceṣtā yuktāsti tasya – tego, kogo aktywność jest zaprzężona (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, PP yukta – połączony, zaprzęgnięty; √ ceṣṭ – poruszać się działać, ceṣṭā – działanie, gest, czyn, zachowanie, wysiłek);
karmasu	–	karman 7i.3 n. – w czynach, w działaniach (od: √ kṛ – robić);
yukta-svapnāvabodhasya	–	yukta-svapna-avabodha 6i.1 m. ; DV / BV : yasya svapnaś cāvabodhaś ca yuktau staḥ tasya – tego, kogo sen i czuwanie są zaprzężone (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, PP yukta – połączony, zaprzęgnięty; √ svap – spać, svapna – sen; ava- √ budh – stawać się czujnym, ava-bodha – bycie obudzonym);
yogaḥ	–	yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metodę, środki, jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się;
duḥkha-hā	–	duḥkha-han 1i.1 m. – niszczyciel cierpienia (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; kha – zagłębienie, otwór, piasta; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], poruszanie się z oporem; lub od: duḥ- √ sthā; przeciwieństwo do: sukha – radość, szczęście; √ han – zabijać, han – na końcu złożeń: zabójca, niszczyciel);

warianty tekstu

yukta-svapnāvabodhasya → yuktaḥ svapnāvabodhasya / yukta-svapnāvaghorasya (zaprzężona [joga] jest tego kto śpi i jest przebudzony / mającego zaprzężony przerażający sen);

Śāṃkara

kathaṃ punar yogo bhavatīty ucyate—

yuktāhāra-vihārasya āhriyata ity āhāro’nnam, viharaṇaṃ vihāraḥ pāda-kramaḥ, tau yuktau niyata-parimāṇau yasya sa yuktāhāra-vihāras tasya, tathā yukta-ceṣṭasya yuktā niyatā ceṣṭā yasya karmasu tasya | tathā yukta-svapnāvabodhasya yuktau svapnaś cāvabodhaś ca tau niyata-kālau yasya tasya, yuktāhāra-vihārasya yukta-ceṣṭasya karmasu yukta-svapnāvabodhasya yogino yogo bhavati duḥkhahā duḥkhāni sarvāṇi hantīti duḥkhahā, sarva-saṃsāra-duḥkha-kṣaya-kṛd yogo bhavatīty arthaḥ

Rāmānuja

atyaśanānaśane yogavirodhinī; ativihārāvihārau ca tathātimātrasvapnajāgarye; tathā cātyāyāsānāyāsau / mitāhāravihārasya mitāyāsasya mitasvapnāvabodhasya sakaladuḥkhahā bandhanāśanaḥ yogaḥ saṃpanno bhavati

Śrīdhara

tarhi kathambhūtasya yogo bhavatīti ? ata āha – yuktāhāreti | yukto niyata āhāro vihāraś ca gatir yasya | karmasu kāryeṣu yuktā niyatā ceṣṭā yasya | yuktau niyatau svapnāvabodhau nidrā-jāgarau yasya | tasya duḥkha-nivartako yogo bhavati sidhyati

Madhusūdana

evam āhārādi-niyama-virahiṇo yoga-vyatirekam uktvā tan-niyamavato yogānvayam āha yuktāhāra iti | āhriyata ity āhāro 'nnam | viharaṇaṃ vihāraḥ pāda-kramaḥ | tau yuktau niyata-parimāṇau yasya | tathānyeṣv api praṇava-japopaniṣad-āvartanādiṣu karmasu yuktā niyata-kālā ceṣṭā yasya | tathā svapno nidrā avabodho jāgaraṇaṃ tau yuktau niyata-kālau yasya tasya yogo bhavati | sādhana-pāṭavād ātma-samādhiḥ sidhyati nānyasya | evaṃ prayanta-viśeṣeṇa sampādito yogaḥ kiṃ-phala iti tatrāha duḥkhaheti | sarva-saṃsāra-duḥkha-kāraṇāvidyonmūlana-hetu-brahma-vidyotpādakatvāt sa-mūla-sarva-duḥkha-nivṛtti-hetur ity arthaḥ | atrāhārasya niyatatvam |

ardham aśanasya sa-vyañjanasya tṛtīyam udakasya tu |
vāyoḥ saṃcāraṇārthaṃ tu caturtham avaśeṣayet ||

ity ādi prāg uktam | vihārasya niyatatvaṃ yoganān na paraṃ gacched ity ādi | karmasu ceṣṭāyā niyatatvaṃ vāg-ādi-cāpala-parityāgaḥ | rātrer vibhāga-trayaṃ kṛtvā prathamānyayor jāgaraṇaṃ madhye svapanam iti svapnāvabodhayor niyata-kālatvam | evam anye 'pi yoga-śāstroktā niyamā draṣṭavyāḥ

Viśvanātha

yukto niyata evāhāro bhojanaṃ vihāro gamanaṃ ca yasya tasya karmasu vyavahārika-pāramārthika-kṛtyeṣu yuktā niyatā eva ceṣṭā vāg-vyāpārādyā yasya tasya

Baladeva

yukteti | mitāhāra-vihārasya karmasu laukika-pāramārthika-kṛtyeṣu mita-vāgādi-vyāpārasya mita-svāpa-jāgarasya ca sarva-duḥkha-nāśako yogo bhavati tasmād yogī tathā tathā vartate

Michalski

Kto jest umiarkowany w jedzeniu i odpoczynku, rozważny w spełnianiu swoich czynności, kto śpi i czuwa z rozwagą, ten w końcu osiąga ból niweczącą Jogę.

Olszewski

Jedność święta, która znosi wszelkie zło, jest da tego, kto je w miarę, spoczywa w miarę, działa, śpi i czuwa w miarę.

Dynowska

Lecz ten, który umiar zna we wszystkim, tak w pracy jak i w posiłku, rozrywce, śnie i czuwaniu, znajdzie w Jodze kres wszelkiego cierpienia.

Sachse

Kładąca kres nieszczęściu joga
staje się udziałem tego,
kto zachowuje umiar w jedzeniu i wypoczynku,
kto z umiarem spełnia wszelkie uczynki
i kto umiarkowaną ilość czasu poświęca na sen i czuwanie.

Kudelska

Joga jest dla człowieka, który zachowuje umiar w jedzeniu,
Zabawie, w pracy, śnie i czuwaniu; wtedy oddala wszelkie cierpienia.

Rucińska

Dla tego, kto w miarę jada i chodzi, w miarę się trudzi,
Kto w miarę śpi, w miarę czuwa, jest joga ból niwecząca.

Szuwalska

Spożywanie posiłków, odpoczynek, pracę,
Porę snu, czas czuwania należy z rozwagą
Kontrolować. Tak jogin zwycięża cierpienie.

Babkiewicz

Kto jedzenie, odpoczynek,
aktywność w działaniach także,
sen i jawę wraz zaprzęga,
joga niszczy dlań cierpienie.

analiza syntaktyczna

yadā (kiedy) viniyatam (całkowicie okiełznany) cittam (umysł) ātmani eva (jedynie w jaźni) avatiṣṭhate (pozostaje),
tadā (wtedy) sarva-kāmebhyaḥ (od wszelkich rozkoszy) niḥspṛhaḥ (powstrzymujący się) yukta iti (zaprzężonym) ucyate (jest nazywany).

analiza gramatyczna

yadā	–	av. – kiedy (korelatyw do: tadā – wtedy, wówczas);
viniyatam	–	vi-ni-yata (ni- √ yam – zatrzymywać, regulować) PP 1i.1 n. – uregulowany, okiełznany, zatrzymany;
cittam	–	citta ( √ cit – myśleć, poznawać) PP 1i.1 n. – pomyślane, umysł, świadomość;
ātmani	–	ātman 7i.1 m. – w jaźni, w sobie;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
avatiṣṭhate	–	ava- √ sthā (schodzić w dół, zatrzymywać się) Praes. Ā 1c.1 – pozostaje;
niḥspṛhaḥ	–	nir-spṛha 1i.1 m. – bez tęsknot, powstrzymujący się od (od: niḥ – wolny od, bez; √ spṛh – tęsknić, pragnąć, spṛhā – pragnienie, tęsknota, zazdrość; niḥspṛha – powstrzymujący się od, wymaga ablativusu);
sarva-kāmebhyaḥ	–	sarva-kāma 5i.3 n. ; sarvebhyaḥ kāmebhya iti – od wszystkich pragnień (od: sarva – wszystko; √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze;);
yuktaḥ	–	yukta ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 1i.1 m. – połączony, zaprzęgnięty, zajęty, właściwy, odpowiedni;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
ucyate	–	√ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – mówi się o, jest nazywany;
tadā	–	av. – wtedy, wówczas;

warianty tekstu

avatiṣṭhate → avatiṣṭhati (pozostaje);

Śāṃkara

athādhunā kadā yukto bhavati ? ity ucyate—

yadā viniyataṃ viśeṣeṇa niyataṃ saṃyatam ekāgratām āpannaṃ cittaṃ hitvā bāhyārtha-cintām ātmany eva kevale’vatiṣṭhate, svātmani sthitiṃ labhate ity arthaḥ | niḥspṛhaḥ sarva-kāmebhyo nirgatā dṛṣṭādṛṣṭa-viṣayebhyaḥ spṛhā tṛṣṇā yasya yoginaḥ sa yuktaḥ samāhita ity ucyate tadā tasmin kāle

Rāmānuja

yadā prayojanaviṣayaṃ cittam ātmany eva viniyatam viśeṣeṇa niyataṃ niratiśayaprayojanatayā tatraiva niyataṃ niścalam avatiṣṭhate, tadā sarvakāmebhyo nisspṛhas san yukta ity ucyate yogārha ity ucyate

Śrīdhara

kadā niṣpanna-yogaḥ puruṣo bhavatīty apekṣāyām āha yadeti | viniyataṃ viśeṣeṇa niruddhaṃ sac-cittam ātmany eva yadā niścalaṃ tiṣṭhati | kiṃ ca sarva-kāmebhya aihikāmuṣmika-bhogebhyo niḥspṛho vigata-tṛṣṇo bhavati | tadā muktaḥ prāpta-yoga ity ucyate

Madhusūdana

evam ekāgra-bhūmau samprajñātaṃ samādhim abhidhāya nirodha-bhūmāv asamprajñātaṃ samādhiṃ vaktum upakramate yadeti | yadā yasmin kāle para-vairāgya-vaśād viniyataṃ viśeṣeṇa niyataṃ sarva-vṛtti-śūnyatām āpāditaṃ cittaṃ vigata-rajas-tamaskam antaḥkaraṇa-sattvaṃ svacchatvāt sarva-viṣayākāra-grahaṇa-samartham api sarvato-niruddha-vṛttikatvād ātmany eva pratyak citi anātmānuparakte vṛtti-rāhitye 'pi svataḥ-siddhasyātmākārasya vārayitum aśakyatvāc citer eva prādhānyān nyag-bhūtaṃ sad avatiṣṭhate niścalaṃ bhavati | tadā tasmin sarva-vṛtti-nirodha-kāle yuktaḥ samāhita ity ucyate | kaḥ ? yaḥ sarva-kāmebhyo niḥspṛhaḥ | nirgatā doṣa-darśanena sarvebhyo dṛṣṭādṛṣṭa-viṣayebhyaḥ kāmebhyaḥ spṛhā tṛṣṇā yasyeti paraṃ vairāgyam asamprajñāta-samādher antaraṅgaṃ sādhanam uktam | tathā ca vyākhyātaṃ prāk

Viśvanātha

yogī niṣpanna-yogaḥ kadā bhaved ity ākāṅkṣāyām āha yadeti | viniyataṃ niruddhaṃ cittam ātmani svasminn evāvatiṣṭhate niścalī-bhavatīty arthaḥ

Baladeva

yogī niṣpanna-yogaḥ kadā syād ity apekṣāyām āha yadeti | yogam abhyasyato yoginaś cittam yadā viniyataṃ niruddhaṃ sadātmany eva svasminn evāvasthitaṃ sthiraṃ bhavati, tad-ātmetara-sarva-spṛhā-śūnyo yukto niṣpanna-yogaḥ kathyate

Michalski

Czyja myśl, powściągnięta, cała spoczywa w Atmanie, ten niepragnący jakiejkolwiek rozkoszy, zwie się joginem, oddanym.

Olszewski

Kiedy w siebie utkwiwszy myśl swoją, całkiem zwyciężoną, człowiek się wyzwoli z żądz, wtedy jest zwany zjednoczonym.

Dynowska

Gdy jego opanowana myśl, wolna od tęsknot, choćby od najpożądańszych przedmiotów, jest cała w Duchu skupiona, rzec o nim można – „utwierdzon jest w Jodze”.

Sachse

Kiedy jogin skupia na atmanie myśl okiełznaną,
i kiedy nie żywi żadnych pragnień,
wówczas mówi się o nim, że dostąpił jogi.

Kudelska

Człowiek, którego myśl jest zharmonizowana, skupiona tylko na atmanie,
Który wolny od wszelkich namiętności, taki człowiek nazywany jest joginem.

Rucińska

Gdy powściągnięta świadomość zatrzyma się w Sobie, wtedy
Niczego już nie pragnący skupionym jest nazywany.

Szuwalska

Kiedy skupi on w sobie myśli pokonane
I wyzwoli się z wszelkich materialnych pragnień,
Wtedy można powiedzieć, że osiągnął sukces.

Babkiewicz

Gdy myśl jego powściągnięta
w jaźni tylko pozostaje,
nie lgnie on do żadnych uciech –
zaprzęgniętym jest nazwany.

analiza syntaktyczna

yathā (jak) nivāta-sthaḥ (znajdująca się w bezwietrznym miejscu) dīpaḥ (lampa) na iṅgate (nie drży),
[tathā](tak) ātmanaḥ (jaźni) yogam yuñjataḥ (zaprzęgającego się do jogi) yata-cittasya (który okiełznał umysł) yoginaḥ (jogina).
sā upamā (to porównanie) smṛtā (jest znane).

analiza gramatyczna

yathā	–	av. – tak jak (korelatyw do: tathā);
dīpaḥ	–	dīpa 1i.1 m. – lampa (od: √ dīp – jaśnieć, palić się);
nivāta-sthaḥ	–	nivāta-stha 1i.1 m. ; yo nivāte tiṣṭhati saḥ – ten, który znajduje się w bezwietrznym miejscu (od: ni = niḥ – wolny od, bez; √ vā – wiać, PP ni-vāta – bez powiewu; √ sthā – stać, stha – na końcu złożeń: znajdujący się w);
na	–	av. – nie;
iṅgate	–	√ iṅg (poruszać się) Praes. Ā 1c.1 – drży;
sā	–	tat sn. 1i.1 f. – ona;
upamā	–	upamā 1i.1 f. – porównanie, podobieństwo (od: upa- √ mā – odmierzać, porównywać);
smṛtā	–	smṛtā ( √ smṛ – myśleć, pamiętać) PP 1i.1 f. – pamiętane, zachowane [w tradycji];
yoginaḥ	–	yogin 6i.1 m. – jogina, połączonego ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
yata-cittasya	–	yata-citta 6i.1 m. ; BV : yasya cittaṃ yato ‘sti tasya – tego, którego umysł jest powściągnięty (od: √ yam – zatrzymywać, powściągać, PP yata – zatrzymany, powściągnięty; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość; ātman – jaźń);
yuñjataḥ	–	yuñjant ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PPr 6i.1 – zaprzęgającego;
yogam	–	yoga 2i.1 m. – do przyłączania, do zaprzęgnięcia, do zastosowanie, do środków, do jogi (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni, swoje;

warianty tekstu

yathā → yadā (kiedy);
yata-cittasya → jita-cittasya (tego, kogo umysł jest pokonany);
yuñjato → yuṃjate (w zaprzężonym);
ātmanaḥ → ātmani (w jaźni);

Śāṃkara

tasya yoginaḥ samāhitaṃ yat cittaṃ tasyopamocyate—

yathā dīpaḥ pradīpo nivāta-stho nivāte vāta-varjite deśe sthito neṅgate na calati, sopamā upamīyate’nayety upamā yogajñaiś citta-pracāra-darśibhiḥ smṛtā cintitā yogino yata-cittasya saṃyatāntaḥ-karaṇasya yuñjato yogam anutiṣṭhata ātmanaḥ samādhim anutiṣṭhata ity arthaḥ

Rāmānuja

nivātastho dīpo yathā neṅgate na calati; acalas saprabhas tiṣṭhati; yatacittasya nivṛttasakaletaramanovṛtteḥ yoginaḥ ātmani yogaṃ yuñjataḥ ātmasvarūpasya sopamā; nivātasthatayā niścalasaprabhadīpavan nivṛttasakalamanovṛttitayā niścalo jñānaprabha ātmā tiṣṭhaītyarthaḥ

Śrīdhara

ātmaikyākāratayāvasthitasya cittasyopamānam āha yatheti | vāta-śūnye deśe sthito dīpo yathā neṅgate na vicalati | sopamā dṛṣṭāntaḥ | kasya ? ātma-viṣayaṃ yogaṃ yuñjato 'bhyasyato yoginaḥ | yataṃ niyataṃ cittaṃ yasya tasya niṣkampatayā prakāśakatayā cācañcalaṃ tac cittaṃ tadvat tiṣṭhatīty arthaḥ

Madhusūdana

samādhau nivṛttikasya cittasyopamānam āha yatheti | dīpa-calana-hetunā vātena rahite deśe sthito dīpo yathā calana-hetv-abhāvān neṅgate na calati, sopamā smṛtā sa dṛṣṭāntaś cintito yogajñaiḥ | kasya ? yogina ekāgra-bhūmau samprajñāta-samādhi-mato 'bhyāsa-pāṭavād yata-cittasya niruddha-sarva-citta-vṛtter asamprajñāta-samādhi-rūpaṃ yogaṃ nirodha-bhūmau yuñjato 'nutiṣṭhato ya ātmāntaḥkaraṇaṃ tasya niścalatayā sattvodrekeṇa prakāśakatayā ca niścalo dīpo dṛṣṭānta ity arthaḥ|

ātmano yogaṃ yuñjata iti vyākhyāne dārṣṭāntikālābhaḥ sarvāvasthasyāpi cittasya sarvadātmākāratayātma-pada-vaiyarthyaṃ ca | na hi yogenātmākāratā cittasya sampādyate, kintu svata evātmākārasya sato 'nātmākāratā nivartyata iti | tasmād dārṣṭāntika-pratipādanārtham evātma-padam | yata-cittasyeti bhāva-paro nirdeśaḥ karma-dhārayo vā yatasya cittasyety arthaḥ

Viśvanātha

nivāta-stho nirvāta-deśa-sthito dīpo neṅgate na calati yaḥ sa eva dīpa upamā yathā yathāvad ity arthaḥ | so 'ci lope cet pāda-pūraṇam [Pāṇ 6.1.134] iti sandhiḥ | kasyopamā ity ata āha yogina iti

Baladeva

tadā yogī kīdṛśo bhavatīty apekṣāyām āha yatheti | nirvāta-deśa-stho dīpo neṅgate na calati niścalaḥ sa-prabhas tiṣṭhati sa dīpo yathā yathāvad upamā yogajñaiḥ smṛtā cintitā | sopamety atra so 'ci lope cet pāda-pūraṇam [Pāṇ 6.1.134] iti sūtrāt sandhiḥ | upamā-śabdenopamānaṃ bodhyam | kasyety āha yogina iti | yata-cittasya niruddha-sarva-citta-vṛtter ātmano yogaṃ dhyānaṃ yuñjato 'nutiṣṭhataḥ | nivṛtta-sakaletara-citta-vṛttir abhyudita-jñāna-yogī niścala-sa-pradīpa-sadṛśo bhavatīti

Michalski

„Jak łuczywo, osłonione od wiatru, nie miga” – to porównanie odpowiada joginowi, który swe myśli powściągnął i ćwiczy się w oddaniu samego siebie.

Olszewski

Yogin jest jako lampa, której płomień, zabezpieczony od wiatru, nie drga, jeżeli ujarzmiwszy myśl swoją, oddaje się Jedności mistycznej.

Dynowska

Nieruchoma jak płomień lampy w bezwietrznym powietrzu, jest niewzruszona świadomość Mędrca, który w Jodze pogrążony trwa.

Sachse

Panującego nad sobą, dostępującego jogi jogina
najlepiej porównać do płomienia
nieruchomego w miejscu bezwietrznym.

Kudelska

Lampa, która nawet nie drgnie w bezwietrznym powietrzu,
Podobna jest umysłowi jogina, którego myśl jest zharmonizowana i który pogrążony jest w jodze.

Rucińska

Jak płomień w miejscu bezwietrznym nie chwieje się, tak wygląda
Umysł jogina, co jogę uprawia opanowany.

Szuwalska

Tak jak płomień, co nie drży w bezwietrznym ustroniu,
Nieporuszony jogin skupia umysł w sobie.

Babkiewicz

Jak w bezwietrzu płomień nie drży –
porównanie to pasuje
do jogina, co myśl ściągnął
i się wprzęga w jogę w sobie.

analiza syntaktyczna

yatra (kiedy) yoga-sevayā (przez praktykę jogi) niruddham (powściągnięty) cittam (umysł) uparamate (zatrzymuje się),
yatra ca (i kiedy) ātmanā eva (jedynie jaźnią) ātmānam (jaźń) paśyan (widzący) ātmani (w jaźni) tuṣyati (się raduje),
[yatra] (kiedy) ayam (on) yat (które) buddhi-grāhyam (do pochwycenia przez roztropność) atīndriyam (ponadzmysłowe) ātyantikam (bezgraniczne) tat (to) sukham (szczęście) vetti (zna),
yatra ca eva (i kiedy jedynie) sthitaḥ (pozostający) tattvataḥ (prawdziwie) na calati (nie porusza się),
yam ca (i które) labdhvā (osiągnąwszy) tataḥ (wskutek tego) aparam (inny) lābham (zysk) adhikam (za wyższy) na manyate (nie uważa),
yasmin (w którym) sthitaḥ (stojący) guruṇā (przez wielkie) duḥkhena api (nawet przez nieszczęście) na vicālyate (nie jest poruszony),
tam duḥkha-saṃyoga-viyogam (to rozdzielenie od połączenia z cierpieniem) yoga-saṃjñitam (nazwane jogą) vidyāt (niechaj zna).
anirviṇṇa-cetasā (dzięki nieprzygnębionemu umysłowi) saḥ (ta) yogaḥ (joga) niścayena (pewnie) yoktavyaḥ (do zaprzężenia) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

 

yatra	–	av. – gdzie, w jakim miejscu, kiedy (korelatyw do: tatra);
uparamate	–	upa- √ ram (zatrzymywać) Praes. Ā 1c.1 – zatrzymuje się;
cittam	–	citta ( √ cit – myśleć, poznawać) PP 1i.1 n. – pomyślane, umysł, świadomość;
niruddham	–	niruddha (ni- √ rudh – zatrzymywać, powściągać) PP 1i.1 n. – powściągnięty;
yoga-sevayā	–	yoga-sevā 3i.1 f. ; TP : yogasya sevayeti – przez praktykę jogi (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; √ sev – służyć, sevā – służba, zajmowanie się, czczenie);
yatra	–	av. – gdzie, w jakim miejscu, kiedy (korelatyw do: tatra);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ātmanā	–	ātman 3i.1 m. – dzięki jaźni;
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
paśyan	–	paśyant ( √ dṛś – widzieć) PPr 1i.1 m. – widzący;
ātmani	–	ātman 7i.1 m. – w jaźni, w sobie;
tuṣyati	–	√ tuṣ (cichnąć, być zadowolonym) Praes. P 1c.1 – jest zadowolony;

*****

sukham	–	sukha 2i.1 n. – radość, komfort (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha  – cierpienie, niedola);
ātyantikam	–	ātyantika 2i.1 n. – bezgraniczny, ostateczny, całkowity (od: aty-anta – ponad końcem, bez przerwy, ogromny);
yat	–	yat sn. 2i.1 n. – który;
tat	–	tat sn. 2i.1 n. – ten;
buddhi-grāhyam	–	buddhi-grāhya 2i.1 n. ; TP : buddhyā grāhyam iti – do pochwycenia przez roztropność (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd; √ grah – chwytać, PFx grāhya – do pochwycenia);
atīndriyam	–	ati-indriya 1i.2 n. – ponadzmysłowy (od: ati – prefiks: ponad; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły);
vetti	–	√ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna;
yatra	–	av. – gdzie, w jakim miejscu, kiedy (korelatyw do: tatra);
na	–	av. – nie;
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ayam	–	idam sn. 1i.1 m. – on;
sthitaḥ	–	sthita ( √ sthā – stać) PP 1i.1 m. – stojący, pozostający;
calati	–	√ cal (ruszać, trząść) Praes. P 1c.1 – porusza się, trzęsie się;
tattvataḥ	–	av. – prawdziwie (od: tat – to, abst. tat-tva – tość, prawda, realność; nieodmienny ablativus zakończony na: –tas);

*****

yam	–	yat sn. 2i.1 m. – które;
labdhvā	–	√ labh (zabierać, zdobywać) absol. – osiągnąwszy;
ca	–	av. – i;
aparam	–	a-para 2i.1 m. – inny, niedaleki, nieodległy, późniejszy;
lābham	–	lābha 2i.1 m. – osiągnięcie, zdobycz (od: √ labh – zabierać, zdobywać);
manyate	–	√ man (myśleć) Praes. Ā 1c.1 – myśli, uważa;
na	–	av. – nie;
adhikam	–	adhika 2i.1 m. – dodatkowy, następny, wyższy, doskonały;
tataḥ	–	av. – wówczas, po tym, od tego, wskutek tego (od: tat – ablativus nieodmienny zakończony na -tas);
yasmin	–	yat sn. 7i.1 m. – w którym;
sthitaḥ	–	sthita ( √ sthā – stać) PP 1i.1 m. – stojący, pozostający;
na	–	av. – nie;
duḥkhena	–	duḥkha 3i.1 n. – przez cierpienie, przez ból; (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; kha – zagłębienie, otwór, piasta; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], poruszanie się z oporem; lub od: duḥ- √ sthā; przeciwieństwo do: sukha – radość, szczęście);
guruṇā	–	guru 3i.1 m. – przez potężny, przez ogromny;
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
vicālyate	–	vi- √ cal (ruszać, trząść) Praes. pass. 1c.1 – jest poruszany;

*****

tam	–	tat sn. 2i.1 m. – to;
vidyāt	–	√ vid (wiedzieć) Pot. P 1c.1 – niechaj zna;
duḥkha-saṃyoga-viyogam	–	duḥkha-saṃyoga-viyoga 2i.1 m. ; TP : duḥkhasya saṃyogena viyogam iti – rozdzielenie od połączenie z cierpieniem (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; kha – zagłębienie, otwór, piasta; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], poruszanie się z oporem; lub od: duḥ- √ sthā; przeciwieństwo do: sukha – radość, szczęście; sam- √ yuj – zaprzęgać, łączyć, saṃyoga  – związek, połączenie; vi- √ yuj – rozprzęgać, rozdzielać, viyoga  – rozdzielenie);
yoga-saṃjñitam	–	yoga-saṃjñita 2i.1 m. – nazwane jogą (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; sam- √ jñā – być jednej opinii, rozumieć, caus. PP saṃjñita – uczynione znanym, zakomunikowane, nazywane);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
niścayena	–	av. ( 3i.1 m. ) pewnie (od: niś- √ ci – decydować się, upewniać, niś-caya – pewność, przekonanie, pewna opinia);
yoktavyaḥ	–	yoktavya ( √ yuj – zaprzęgać, łączyć) PF 1i.1 m. – to, co jest do zaprzężenia;
yogaḥ	–	yoga 1i.1 m. – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metodę, środki, jogę (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć);
anirviṇṇa-cetasā	–	a-nirviṇṇa-cetas 3i.1 m. ; KD : anirviṇṇena cetaseti – przez nieprzygnębiony umysł (od: niḥ – wolny od, bez; √ vid – osiągać, chwytać, PP vinna – pochwycony; nir-viṇṇa – przygnębiony cierpiący; √ cit – myśleć, cetas – umysł, myśl, serce, świadomość);