Śāṃkara

Legenda:

fragmenty komentowanego wersetu

cytaty z różnych pism

wprowadzenie polemiki

Omawiając dwa stanowiska (buddhi) będące tematem [niniejszego] dzieła, a związane z zagadnieniem aktywności i powściągnięcia (pravṛtti, nivṛtti), Bóg przedstawił stanowisko jogi i sankhji.		śāstrasya pravṛtti-nivṛtti-viṣaya-bhūte dve buddhī bhagavatā nirdiṣṭe, sāṅkhye buddhir yoge buddhir iti ca |
Poczynając od słów: „Gdy wszelkie żądze porzuci” (BhG 2.55) aż do końca [poprzedniego] rozdziału omówił powinności wyrzeczeńców, którzy przyjęli schronienie w stanowisku sankhji oraz przedstawił ich ostateczny cel (kṛtārthatā) osiągany wyłącznie dzięki owemu przekonaniu (niṣṭhatā) [i wyrażony] w słowach: „Oto stan brahmanowy” (BhG 2.72).		tatra prajahāti yadā kāmān (BhG 2.55) ity ārabhya ā-adhyāya-parisamāpteḥ sāṅkhya-buddhy-āśritānāṃ saṃnyāsaṃ kartavyam uktvā teṣāṃ tan-niṣṭhatayaiva ca kṛtārthatā uktā eṣā brāhmī sthitiḥ (BhG 2.72) iti |
[Bóg] mówi Ardźunie: „Masz prawo do działania, nie lgnij do bezczynu” (BhG 2.47) – „o miły, powinno się wypełniać powinności, gdy przyjmiesz schronienie w jodze rozumu, nie osiągniesz pomyślności”.		arjunāya ca karmaṇy evādhikāras te, mā saṅgo ’stv akarmaṇi (BhG 2.47) iti karma eva kartavyam uktavān yoga-buddhim āśritya, na tata eva śreyaḥ-prāptim uktavān |
Gdy Ardźuna usłyszał [takie twierdzenie], wielce zaniepokojony docieka: „Dlaczego mnie, czcicielowi, który pragnę najwyższego dobra, najpierw [Bóg] przedstawił stanowisko sankhji – praktykę [wiodącą] bezpośrednio do najwyższego dobra, a następnie radzi, bym zajął się czynem, jawnie wiążącym się z licznymi kłopotami, którego owocem, skutkiem niebezpośredniości (pāramparya), jest niestałe dobro?” – oto niepokoje Ardźuny.		tad etad ālakṣya paryākulī-bhūta-buddhir arjuna uvāca – kathaṃ bhaktāya śreyo ’rthine yat sākṣāt śreyaḥ-sādhanaṃ sāṅkhya-buddhi-niṣṭhāṃ śrāvayitvā māṃ karmaṇi dṛṣṭānekānartha-yukte param-paryeṇāpi anaikāntika-śreyaḥ-prāpti-phale niyuñjyād iti yuktaḥ pary-ākulībhāvo ’rjunasya |
Pytanie [Ardźuny], zaczynające się od słów: „Dlaczego jeśli uważasz…” (BhG 3.1) oraz odpowiedź Boga rozwiewająca wątpliwości, [mówią] o dwóch wyżej wzmiankowanych zagadnieniach [poruszanych] w dziele.		tad-anurūpa-praśnaḥ jyāyasī cet (BhG 3.1) ity ādiḥ | praśnāpākaraṇa-vākyaṃ ca bhagavatā uktaṃ yathokta-vibhāga-viṣaye śāstre |
Niektórzy jednak inaczej rozumiejąc pytanie Ardźuny przedstawiają odpowiedź Boga jako niepasującą do pytania (tat-pratikūla). Mianowicie [autorzy ci] przedstawili [jedno] znaczenie Gity w podsumowaniu, następnie tutaj opisują niepasujące do niego znaczenie w pytaniu i odpowiedzi.		kecit tu arjunasya praśnārtham anyathā kalpayitvā tat-pratikūlaṃ bhagavataḥ prativacanaṃ varṇayanti | yathā ca ātmanā sambandha-granthe gītārtho nirūpitas tat-pratikūlaṃ ceha punaḥ praśna-prativacanayor arthaṃ nirūpayanti |
Jakim to sposobem? Najpierw w podsumowaniu Gity przedstawiona jest jako konkluzja synteza wiedzy i czynu [odpowiednia dla] osób na wszystkich etapach życia (āśramin). Następnie [autor] precyzuje, ostatecznie odrzucając [twierdzenie], że gdy wyrzeknie się czynów, które Objawienie nakazuje [wypełniać] aż do śmierci, wówczas dzięki samej czystej wiedzy może osiągnąć wyzwolenie.		kathaṃ? tatra sambandha-granthe tāvat sarveṣām āśramiṇāṃ jñāna-karmaṇoḥ samuccayo gītā-śāstre nirūpito ’rtha ity uktam | punaḥ viśeṣitaṃ ca yāvaj-jīva-śruti-coditāni karmāṇi parityajya kevalād eva jñānān mokṣaḥ prāpyata ity etad ekāntenaiva pratiṣiddham iti |
Tu jednak ukazuje opcjonalność [obowiązków] odpowiednio do etapów życia i mówi o [konieczności] wyrzeczenia się czynów, które Objawienie nakazuje [wypełniać] aż do śmierci.		iha tv āśrama-vikalpaṃ darśayatā yāvaj-jīva-śruti-coditānām eva karmaṇāṃ parityāga uktaḥ |
Jak Bóg może przedstawiać Ardźunie takie przeciwstawne twierdzenia, i jak można pogodzić takie sprzeczności?		tat katham īdṛśaṃ viruddham artham arjunāya brūyād bhagavān, śrotā vā kathaṃ viruddham artham avadhārayet |
Może jest tak, że jedynie głowom rodzin wzbrania się porzucenia rytów wedyjskich i osiągania wyzwolenia dzięki czystej wiedzy, a nie osobom na innych etapach życia. Tu również pojawia się sprzeczność pomiędzy pierwszą i drugą tezą. Dlaczego? Uznawszy syntezę wiedzy i czynu dla osób na wszystkich etapach życia jako ostateczne znaczenie tekstu Gity, jak może temu zaprzeczać mówiąc o wyzwoleniu osiąganym dzięki samej wiedzy przez [osoby] na pozostałych etapach życia?		tatraitat syād gṛhasthānām eva śrauta-karma-parityāgena kevalād eva jñānān mokṣaḥ pratiṣidhyate na tv āśramāntarāṇām iti | etad api pūrvottara-viruddham eva | kathaṃ, sarvāśramiṇāṃ jñāna-karmaṇoḥ samuccayo gītā-śāstre niścito ’rtha iti pratijñāya iha kathaṃ tad-viruddhaṃ kevalād eva jñānān mokṣaṃ brūyād āśramāntarāṇām |
Oto możliwe wytłumaczenie: Słowa te powiedziane są ze względu na ryty wedyjskie. Głowom rodzin wzbrania się osiągania wyzwolenia dzięki samej wiedzy wyzbytej rytów wedyjskich. Nawet oświecone głowy rodziny, gdy przeoczą ryty bramińskie, niczym nieoświeceni, dzięki samej wiedzy nie osiągną wyzwolenia.		atha mataṃ śrauta-karmāpekṣayaitad-vacanaṃ kevalād eva jñānāt śrauta-karma-rahitād gṛhasthānāṃ mokṣaḥ pratiṣidhyate iti | tatra gṛhasthānāṃ vidyamānam api smārtaṃ karmāvidyamānavad upekṣya jñānād eva kevalān na mokṣa ity ucyata iti |
Tu również jest sprzeczność. Dlaczego? Jak rozsądny człowiek może uznać, że jedynie głowom rodzin, a nie osobom na innych etapach życia, wzbrania się osiągnięcia wyzwolenia dzięki wiedzy połączonej z rytami bramińskimi?		etad api viruddham | kathaṃ? gṛhasthasyaiva smārta-karmaṇā samuccitād jñānān mokṣaḥ pratiṣidhyate na tu āśramāntarāṇām iti kathaṃ vivekibhiḥ śakyam avadhārayitum |
Co więcej, jeśli dzięki praktyce wiodącej do wyzwolenia ryty bramińskie są odpowiednie nawet dla tych, którzy kontrolują nasienie (ūrdhva-retas), to również dla głowy rodziny właściwe jest połączenie [wiedzy] z czynami bramińskimi (smārta), a nie z wedyjskimi (śrauta).		kiṃ ca, yadi mokṣa-sādhanatvena smārtāni karmāṇi ūrdhva-retasāṃ samuccīyante tathā gṛhasthasyāpi iṣyatāṃ smārtair eva samuccayo na śrautaiḥ |
A może tylko w przypadku głów rodzin do wyzwolenia [niezbędna] jest synteza [wiedzy] z wedyjskimi i bramińskimi rytami. W przypadku kontrolujących nasienie wyzwolenie osiągane jest dzięki wiedzy połączonej tylko z rytami bramińskimi. Gdyby tak tyło, to jedynie głowom rodziny składa się na barki pełen różnorodnego wysiłku czyn rytów wedyjskich i bramińskich, obarczony licznymi kłopotami.		atha śrautaiḥ smārtaiś ca gṛhasthasyaiva samuccayo mokṣāya ūrdhva-retasāṃ tu smārta-karma-mātra-samuccitāj jñānān mokṣa iti | tatraivaṃ sati gṛhasthasyāyāsa-bāhulyaṃ śrautaṃ smārtaṃ ca bahu-duḥkha-rūpaṃ karma śirasi aropitaṃ syāt |
A może jedynie głowy rodziny osiągają wyzwolenie dzięki różnorodnym wysiłkom, a nie osoby na pozostałych etapach życia, które nie wypełniają codziennych rytów wedyjskich. To również jest nieprawdą. Wszystkie upaniszady, eposy, purany i księgi jogi rekomendują pragnącemu wyzwolenia wyrzeczenie się czynów, jako że jest ono wspomagające wiedzę (jñānāṅgatva), a dodatkowo Objawienie i Tradycja rekomendują opcjonalność etapów życia oraz ich syntezę.		atha gṛhasthasyaivāyāsa-bāhulya-kāraṇān mokṣaḥ syān nāśramāntarāṇāṃ śrauta-nitya-karma-rahitatvād iti | tad apy asat | sarvopaniṣatsu itihāsa-purāṇa-yoga-śāstre ca jñānāṅgatvena mumukṣoḥ sarva-karma-saṃnyāsa-vidhānād āśrama-vikalpa-samuccaya-vidhānāc ca śruti-smṛtyoḥ |
W takim razie doskonałością [osiąganą przez osoby] na wszystkich etapach życia jest synteza czynu i wiedzy. Tak nie jest, gdyż pragnącemu wyzwolenia rekomenduje się porzucenie wszelkich czynów. A oto [cytaty] z Objawienia: „Porzuca [pragnienie synów, bogactwa, świata] i wtedy pędzi żywot wędrownego żebraka” (Bṛh-up 3.5.1), „Mówią, że spośród wszelkiej ascezy (tapas) wyrzeczenie (saṁnyāsa) nie ma sobie równego” (Nār-up 2.79), „Właśnie wyrzeczenie [wszystko] prześciga” (Nār-up 2.78), „Nie dzięki czynowi, ani potomstwu czy bogactwu, ale dzięki wyrzeczeniu (tyāga) osiąga się nieśmiertelność” (Nār-up 2.12), „Jedynie dzięki celibatowi dom opuszczają [= zostają ascetami]” (Jāb-up 4).		siddhas tarhi sarvāśramiṇāṃ jñāna-karmaṇoḥ samuccayaḥ | na, mumukṣoḥ sarva-karma-saṃnyāsa-vidhānāt | vyutthāyātha bhikṣācaryaṃ caranti (Bṛh-up 3.5.1), tasmāt saṃnyāsam eṣāṃ tapasām atiriktam āhuḥ (Nār-up 2.79), nyāsa evātyarecayet (Nār-up 2.78), iti | na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaike ’mṛtatvam ānaśuḥ (Nār-up 2.12) iti ca | brahmacaryād eva pravrajet (Jāb-up 4) ity ādyāḥ śrutayaḥ |
A oto słowa Bryhaspatiego wypowiedziane do Kaćy: Porzuć prawość i nieprawość, obie – prawdę i fałsz porzuć. Porzuciwszy prawdę i fałsz, porzuć to, dzięki czemu je odrzuciłeś. Dzięki pragnieniu ujrzenia treści patrz na kołowrót wcieleń jako jej pozbawiony. Wywędruj, dom zostawiając i schroń się w najwyższej ascezie.		tyaja dharmam adharmaṃ ca ubhe satyānṛte tyaja | ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi tat tyaja || saṃsāram eva niḥsāraṃ dṛṣṭvā sāra-didṛkṣayā | pravrajanty akṛtodvāhāḥ paraṃ vairāgyam āśritāḥ || iti bṛhaspatir api kacaṃ prati |
A oto pouczenie Śuki: Czyn wiąże człowieka, a wiedza go wyzwala, dlatego asceci, którzy ujrzeli najwyższe czynu nie czynią. (MBh 12.233.7)		karmaṇā badhyate jantur vidyayā ca vimucyate | tasmāt karma na kurvanti yatayaḥ pāra-darśinaḥ || (MBh 12.233.7) iti śukānuśāsanam |
Tutaj również [jest powiedziane]: „Gdy dzięki umysłowi wszelkie pragnienia porzucił…” (BhG 5.13)		ihāpi sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya (BhG 5.13) ity ādi |
Można zatem powiedzieć: Ponieważ wyzwolenie nie jest osiągane dzięki czynom, to działania pragnącego wyzwolenie są bezcelowe, a codzienne [ryty] wypełniane są [jedynie] w celu pozbycia się przewin (pratyavāya).		mokṣasya cākāryatvān mumukṣoḥ karmānarthakyam | nityāni pratyavāya-parihārārtham anuṣṭheyāni iti cet, na |
Tak nie jest, gdyż przewiny (pratyavāya) dotyczą wyłącznie niewyrzeczeńców. Przewiny wynikłe z niewypełniania ofiar ogniowych i innych [rytów] nie mają zastosowania w przypadku wyrzeczeńców, tak jak ma to miejsce w przypadku studentów czy niewyrzeczeńców działających dla korzyści.		asaṃnyāsi-viṣayatvāt pratyavāya-prāpteḥ | na hi agni-kāryādy-akaraṇāt saṃnyāsinaḥ pratyavāyaḥ kalpayituṃ śakyo yathā brahmacāriṇām asaṃnyāsinām api karmiṇām |
Nie może powstać przewina mająca naturę bytu z nieobecności codziennych rytów, gdyż Objawienie neguje możliwość powstania bytu z niebytu: „Jak z niebytu mógłby byt powstać?” (Chān-up 6.2.2).		na tavan nityānāṃ karmaṇām abhāvād eva bhāva-rūpasya pratyavāyasya utpattiḥ kalpayituṃ śakyā katham asataḥ sajjāyate (Chān-up 6.2.2) iti asataḥ sajjanmāsambhava-śruteḥ |
Gdyby Wedy głosiły, że grzech w niewytłumaczalny sposób powstaje z niewypełniania czynów, wówczas należałoby uznać je za głoszące nieprawdę i niebędące środkiem poznania właściwego, gdyż wypełnianie i niewypełnianie czynów na równi owocowałoby cierpieniem.		yadi vihitākaraṇād asambhāvyam api pratyavāyaṃ brūyād vedas tadā anartha-karo vedaḥ apramāṇam ity uktaṃ syāt | vihitasya karaṇākaraṇayoḥ duḥkha-mātra-phalatvāt |
Co więcej wiodłoby to do irracjonalnej konkluzji, że pisma mają charakter sprawczy, a nie informacyjny. Z czym nie można byłoby się zgodzić.		tathā ca kārakaṃ śāstraṃ na jñāpakam iti anupapannārthaṃ kalpitaṃ syāt | na caitad iṣṭam |
Zatem czyny nie [są przeznaczone] dla wyrzeczeńców, a także synteza wiedzy i czynu nie jest właściwa, gdyż wówczas pytanie Ardźuny: „Jeśli uważasz, że roztropność lepsza jest od czynu…” (BhG 3.1) nie byłoby właściwe. Gdyby Bóg w drugim rozdziale radził: „Powinieneś dokonać syntezy wiedzy i czynu”, wówczas pytanie Ardźuny: „Jeśli uważasz Dźanardano, że roztropność lepsza jest od czynu…” (BhG 3.1) byłoby nie na miejscu.		tasmān na saṃnyāsināṃ karmāṇi ato jñāna-karmaṇoḥ samuccayānupapattiḥ | jyāyasī cet karmaṇas te matā buddhir (BhG 3.1) iti arjunasya praśnānupapatteś ca | yadi hi bhagavatā dvitīye adhyāye jñānaṃ karma ca samuccayena tvayānuṣṭheyam ity uktaṃ syāt tato ’rjunasya praśno ’nupapanno jyāyasī cet karmaṇas te matā buddhir janārdana (BhG 3.1) iti |
Gdyby powiedział Ardźunie: „Powinieneś wypełniać zarówno czyny, jak i [jogę] rozumu” i „To, co znasz jako czyny, to jest również [jogą] rozumu”, wówczas pytanie: „to dlaczego, Keśawo, zaprzęgasz mnie do okropnego czynu?” w żaden sposób nie miałoby sensu.		arjunāya ced buddhi-karmaṇī tvayānuṣṭheye iti ukte yā karmaṇo jyāyasī buddhiḥ sā apy uktā eveti tat kiṃ karmaṇi ghore māṃ niyojayasi keśava (BhG 3.1) iti praśno na kathaṃcana upapadyate |
Nie jest tak, że wyższości rozumu nie należy zastosować [również] w przypadku Ardźuny, na mocy tego co Bóg wcześniej powiedział, skutkiem [której to wypowiedzi] pojawiło się pytanie: „Jeśli [uważasz], że lepsza jest…” (BhG 3.1).		na cārjunasyaiva jyāyasī buddhir nānuṣṭheyeti bhagavatoktaṃ pūrvam iti kalpayituṃ yuktam, yena jyāyasī ced iti praśnaḥ syāt |
Jednak jeśli zaprzeczono możliwości jednoczesnego [praktykowania] przez jedną osobę wiedzy i czynu, to Bóg musiał wcześniej mówić o wypełnianiu [tych dwóch praktyk] przez różne osoby, a wówczas na miejscu jest pytanie: „Jeśli [uważasz], że lepsza jest…” (BhG 3.1).		yadi punar ekasya puruṣasya jñāna-karmaṇor virodhād yugapad anuṣṭhānaṃ na sambhavatīti bhinna-puruṣānuṣṭheyatvaṃ bhagavatā pūrvam uktaṃ syāt tato ’yaṃ praśna upapannaḥ jyāyasī ced ity ādiḥ |
Nawet gdyby pytanie to było zadane skutkiem błędnego zrozumienia, to odpowiedź Boga dotycząca przestrzegania [obydwu ścieżek] przez różne osoby nie powinna mieć miejsca. [Przecież] odpowiedź Boga nie mogłaby być motywowana [niewłaściwym pytaniem] Ardźuny.		avivekataḥ praśna-kalpanāyām api bhinna-puruṣānuṣṭheyatvena bhagavataḥ prativacanaṃ nopapadyate | na cājñāna-nimittaṃ bhagavat-prativacanaṃ kalpyam |
Z odpowiedzi Boga, przypisującej przestrzeganie stałości w czynie i wiedzy dwóm różnym osobom, wynika, że synteza wiedzy i czynu jest niewłaściwa.		asmāc ca bhinna-puruṣānuṣṭheyatvena jñāna-karma-niṣṭhayor bhagavataḥ prativacana-darśanāt, jñāna-karmaṇoḥ samuccayānupapattiḥ |
Dlatego w Gicie, jak i we wszystkich upaniszadach ustanowiona jest niezaprzeczalna konkluzja: wyzwolenie zyskiwane jest jedynie dzięki wiedzy.		tasmāt kevalād eva jñānān mokṣa ity eṣo ’rtho niścito gītāsu sarvopaniṣatsu ca |
Gdyby właściwa była synteza obydwu, prośba o jedną konkluzję: „Zdecydowawszy, przedstaw jedno – wiedzę lub czyn” (BhG 3.2) nie byłaby właściwa.		jñāna-karmaṇor ekaṃ vada niścitya (BhG 3.2) iti ca eka-viṣayaiva prārthanānupapannobhayoḥ samuccaya-sambhave |

Rāmānuja

tad evaṃ mumukṣubhiḥ prāpyatayā vedāntoditanirastanikhilāvidyādidoṣagandhānavadhikātiśayāsaṃkhyeyakalyāṇaguṇagaṇaparabrahmapuruṣottama-prāptyupāyabhūtavedanopāsanadhyānādiśabdavācyatadaikāntikātyantikabhaktiṃ vaktuṃ tadaṅgabhūtaṃ „ya ātmāpahatapāpmā” ityādiprajāpativākyoditaṃ prāptur ātmano yāthātmyadarśanaṃ tannityatājñānapūrvakāsaṅgakarmaniṣpādyajñānayogasādhyam uktam /
prajāpativākye hi daharavākyoditaparavidyāśeṣatayā prāptur ātmanas svarūpadarśanam, „yas tam ātmānam anuvidya vijānāti” ity uktvā jāgaritasvapnasuṣuptyatītaṃ pratyagātmasvarūpam aśarīraṃ pratipādya, „evam evaiṣa saṃprasādo 'smāc charīrāt samutthāya paraṃ jyotir upasaṃpadya svena rūpeṇābhiniṣpadyate” iti daharavidyāphalenopasaṃhṛtam / anyatrāpi, „adhyātmayogādhigamena devaṃ matvā dhīro harṣaśokau jahāti” ity evam ādiṣu, devaṃ matveti vidhīyamānaparavidyāṅgatayā adhyātmayogādhigameneti pratyagātmajñānam api vidhāya, „na jāyate mriyate vā vipaścit” ityādinā pratyagātmasvarūpaṃ

viśodhya, „aṇor aṇīyān”, ity ārabhya, „mahāntaṃ vibhum ātmānaṃ matvā dhīro na śocati”, „nāyam ātmā pravacanena labhyo na medhayā na bahunā śrutena / yam evaiṣa vṛṇute tena labhyas tasyaiṣa ātmā vivṛṇute tanūṃ svām.” ityādibhiḥ parasvarūpaṃ tadupāsanam upāsanasya ca bhaktirūpatāṃ pratipādya, „vijñānasārathir yas tu manaḥpragrahavān naraḥ / so 'dhvanaḥ pāram āpnoti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam.” iti paravidyāphalenopasaṃhṛtam /
ataḥ param adhyāyacatuṣṭayena idam eva prāptuḥ pratyagātmano darśanaṃ sasādhanaṃ prapañcayati

Śrīdhara

komentarz przy BhG 3.1

Madhusūdana

evaṃ tāvat prathamenādhyāyenopodghātito dvitīyenādhyāyena kṛtsnaḥ śāstrārthaḥ sūtritaḥ | tathā hi-ādau niṣkāma-karma-niṣṭhā | tato 'ntaḥkaraṇa-śuddhiḥ | tataḥ śama-damādi-sādhana-puraḥsaraḥ sarva-karma-saṃnyāsaḥ | tato vedānta-vākya-vicāra-sahitā bhagavad-bhakti-niṣṭhā | tatas tattva-jñāna-niṣṭhā tasyāḥ phalaṃ ca triguṇātmakāvidyā-nivṛttyā jīvan-muktiḥ prārabdha-karma-phala-bhoga-paryantaṃ tad-ante ca videha-muktiḥ | jīvan-mukti-daśāyāṃ ca parama-puruṣārthālambanena para-vairāgya-prāptir daiva-sampad-ākhyā ca śubha-vāsanā tad-upakāriṇy-ādeyā | āsura-sampadas tu rājasī tāmasī ceti heyopādeya-vibhāgena kṛtsna-śāstrārtha-parisamāptiḥ |

tatra yogasthaḥ kuru karmāṇi [Gītā 2.48] ityādinā sūtritā sattva-śuddhi-sādhana-bhūtā niṣkāma-karma-niṣṭhā sāmānya-viśeṣa-rūpeṇa tṛtīya-caturthābhyāṃ prapañcyate | tataḥ śuddhāntaḥkaraṇasya śama-damādi-sādhana-sampatti-puraḥsarā vihāya kāmān yaḥ sarvān [Gītā 2.71] ity ādinā sūtritā sarva-karma-saṃnyāsa-niṣṭhā saṅkṣepa-vistara-rūpeṇa pañcama-ṣaṣṭhābhyām | etāvatā ca tvaṃ-padārtho 'pi nirūpitaḥ | tato vedānta-vākya-vicāra-sahitā yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61] ity ādinā sūtritāneka-prakārā bhagavad-bhakti-niṣṭhādhyāya-ṣaṭkena pratipādyate | tāvatā ca tat-padārtho 'pi nirūpitaḥ | praty adhyāyaṃ cāvāntara-saṅgatim avāntara-prayojana-bhedaṃ ca tatra tatra pradarśayiṣyāmaḥ | tatas tattvaṃ-padārthaikya-jñāna-rūpā vedāvināśinaṃ nityaṃ [Gītā 2.21] ity ādinā sūtritā tattva-jñāna-niṣṭhā trayodaśe prakṛti-puruṣa-viveka-dvārā prapañcitā | jñāna-niṣṭhāyāṃ ca phalaṃ traiguṇya-viṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna [Gītā 2.45] ity ādinā sūtritā traiguṇya-nivṛttiś caturdaśe saiva jīvan-muktir iti guṇātīta-lakṣaṇa-kathanena prapañcitā | tadā gantāsi nirvedaṃ [Gītā 2.52] ity ādinā sūtritā para-vairāgya-niṣṭhā saṃsāra-vṛkṣa-ccheda-dvāreṇa pañca-daśe | duḥkheṣv anudvigna-manāḥ [Gītā 2.56] ity ādinā sthita-prajña-lakṣaṇena sūtritā para-vairāgyopakāriṇī daivī sampad ādeyā yām imāṃ puṣpitāṃ vācaṃ [Gītā 2.42] ity ādinā sūtritā tad-virodhiny āsurī sampac ca heyā ṣoḍaśe | daiva-sampado 'sādhāraṇaṃ kāraṇaṃ ca sāttvikī śraddhā nirdvandvo nitya-sattva-stho [Gītā 2.45] ity ādinā sūtritā tad-virodhi-parihāreṇa saptadaśe | evaṃ saphalā jñāna-niṣṭhādhyāya-pañcakena pratipāditā | aṣṭādaśena ca pūrvokta-sarvopasaṃhāra iti kṛtsna-gītārtha-saṅgatiḥ |

tatra pūrvādhyāye sāṅkhya-buddhim āśritya jñāna-niṣṭhā bhagavatoktā eṣā te 'bhihitā sāṅkhye buddhiḥ [Gītā 2.39] iti | tathā yoga-buddhim āśritya karma-niṣṭhoktā yoge tv imāṃ śṛṇu ity ārabhya karmaṇy evādhikāras te … mā te saṅgo 'stv akarmaṇi [Gītā 2.47] ity antena | na cānayor niṣṭhayor adhikāri-bhedaḥ spaṣṭam upadiṣṭo bhagavatā | na caikādhikārikatvam evobhayoḥ samuccayasya vivakṣitatvād iti vācyam | dūreṇa hy avaraṃ karam buddhi-yogād dhanañjaya [Gītā 2.49] iti karma-niṣṭhāyā buddhi-niṣṭhāpekṣayā nikṛṣṭatvābhidhānāt | yāvān artha udapāne [Gītā 2.46] ity atra ca jñāna-phale sarva-karma-phalāntarbhāvasya darśitatvāt | sthita-prajña-lakṣaṇam uktvā ca eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha [Gītā 2.72] iti sapraśaṃsam jñāna-phalopasaṃhārāt | yā niśā sarva-bhūtānāṃ [Gītā 2.69] ity ādau jñānino dvaita-darśanābhāvena karmānuṣṭhānāsambhavasya coktatvāt | avidyā-nivṛtti-lakṣaṇe mokṣa-phale jñāna-mātrasyaiva lokānusāreṇa sādhanatva-kalpanāt | tam eva viditvātimṛtyum eti nānyaḥ panthā vidyate 'nayanāya [ŚvetU 3.8] iti śruteś ca |

nanu tarhi tejas-timirayor iva virodhinor jñāna-karmaṇoḥ samuccayāsambhavād bhinnādhikārikatvam evāstu | satyam | naivaṃ sambhavati ekam arjunaṃ prati tūbhayopadeśo na yuktaḥ | nahi karmādhikāriṇaṃ prati jñāna-niṣṭhopadeṣṭum ucitā na vā jñānādhikāriṇaṃ prati karma-niṣṭhā | ekam eva prati vikalpenobhayopadeśa iti cet, na | utkṛṣṭa-nikṛṣṭayor vikalpānupapatteḥ | avidyā-nivṛtty-upalakṣitātma-svarūpe mokṣe tāratamyāsambhavāc ca | tasmāj jñāna-karma-niṣṭhayor bhinnādhikārikatve ekaṃ pratyupadeśāyogād ekādhikārikatve ca viruddhayoḥ samuccayāsambhavāt karmāpekṣayā jñāna-praśastyānupapatteś ca vikalpābhyupagame cotkṛṣṭam anāyāsa-sādhyaṃ jñānaṃ vihāya nikṛṣṭam anekāyāsa-bahulaṃ karmānuṣṭhātum ayogyam iti matvā paryākulībhūta-buddhir arjuna uvāca jyāyasī ced iti |

Viśvanātha

komentarz przy BhG 3.1

Baladeva

komentarz przy BhG 3.1

analiza syntaktyczna

arjunaḥ (Ardźuna) uvāca (powiedział):
he janārdana (Dźanardano!), he keśava (Keśawo!),
karmaṇaḥ (od czynu) buddhiḥ (roztropność) jyāyasī (lepsza) te (przez ciebie) matā (uważana) cet (jeśli),
tat kiṃ (to dlaczego?) ghore (w okropnym) karmaṇi (w czynie) māṃ (mnie) niyojayasi (zaprzęgasz).

analiza gramatyczna

arjunaḥ	–	arjuna 1i.1 m. – biały, jasny;
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
jyāyasī	–	jyāyasī 1i.1 f. – lepsza, wyższa (stopień wyższy od √ ji – zwyciężać, jaya – zwycięstwo, sukces: jyāyas – lepszy, jyeṣṭha – najlepszy, najstarszy);
cet	–	av. – jeśli;
karmaṇaḥ	–	karman 5i.1 n. – od czynu, od działania (od: √ kṛ – robić);
te	–	yuṣmad sn. 6i.1 – twoja (skrócona forma od: tava);
matā	–	matā (od: √ man – myśleć, wierzyć) PP 1i.1 f. – myślana, uważana;
buddhiḥ	–	buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować);
janārdana	–	jana-ardana 8i.1 m. – pobudzający / trapiący ludzi (od: √ jan – rodzić, stwarzać, jana – człowiek, ludzkość; √ ard – dręczyć, krzywdzić, ardana – niepokojenie niszczenie) lub BVx: yo janānām abhadram ardati sa – ten, który niszczy niepomyślność ludzi;
tat	–	tat sn. 1i.1 n. – to;
kim	–	av. – czy? jak? dlaczego? skąd? (od: kim – co?);
karmaṇi	–	karman 7i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić);
ghore	–	ghora 7i.1 n. – w okropnym, w przeraźliwym (od: √ ghur – krzyczeć przeraźliwie);
mām	–	asmad sn. 2i.1 – mnie;
niyojayasi	–	ni- √ yuj (łączyć, angażować) Praes. caus. P 2c.1 – zaprzęgasz, angażujesz;
keśava	–	keśa-va 8i.1 m. – posiadający [piękne] włosy (od: keśa – włosy; -va = -vant – posiadacz); lub ka-īśa-va – władca Brahmy i Śiwy (od: ka – Brahma; √ īś – posiadać, władać, īśa – władca, Śiwa; -va = -vant – posiadacz);

warianty tekstu

matā buddhir → mato-buddhir (roztropność umysłu);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

„Dlatego ty zaiste spełniaj czyn…” (BhG 4.15) – tymi słowy, z pełnym przekonaniem [Bóg] ukazuje niemożność Ardźuny do stałości w wiedzy:		kuru karmaiva tasmāt tvam (BhG 4.15) iti ca jñāna-niṣṭhāsambhavam arjunasyāvadhāraṇena darśayiṣyati |
Ardźuna rzekł: Dźanardano, jeśli uważasz, że roztropność lepsza jest od czynu, to dlaczego, Keśawo, zaprzęgasz mnie do okropnego czynu?		arjuna uvāca jyāyasī cet karmaṇas te matā buddhir janārdana | tat kiṃ karmaṇi ghore māṃ niyojayasi keśava ||3.1||
O Dźanadano, jeśli uważasz – przyjmujesz, że lepsza, pomyślniejsza (śreyasī), jest roztropność, czyli wiedza (jñāna) od czynu…		jyāyasī śreyasī cet yadi karmaṇaḥ sakāśāt te tava matā abhipretā buddhir jñānam | he janārdana!
Jeśli pożądana byłaby synteza wiedzy i czynu, wówczas tylko jedna byłaby praktyka wiodąca do pomyślności, a wypowiedź Ardźuny: „Od czynu lepsza jest roztropność” odróżniająca czyn od rozumu, byłaby nie na miejscu. Jednak tak nie jest i dlatego [ścieżki te] różnią się rezultatem.		yadi buddhi-karmaṇī samuccite iṣṭe tadaikaṃ śreyaḥ-sādhanam iti karmaṇo jyāyasī buddhir iti karmaṇo ’tirikta-karaṇaṃ buddher anupapannam arjunena kṛtaṃ syāt | na hi tad eva tasmāt phalato ’tiriktaṃ syāt |
Tak [stanowisko] rozumu, przedstawione przez Boga, niesie pomyślność [większą] od czynu. „Czyń czyn będący przyczyną niepomyślności”, „Z jakiego powodu mnie ku niemu prowadzisz?” Jakby krytykując [słowa] Boga [Ardźuna] oznajmia: To dlaczego, z jakiego powodu, do okropnego czynu – okrutnego, cechującego się przemocą, zaprzęgasz mnie, o Keśawo? Taka mowa również nie byłaby właściwa / logiczna.		tathā ca, karmaṇaḥ śreyas-karī bhagavatoktā buddhiḥ | aśreyas-karaṃ ca karma kurv iti māṃ pratipādayati, tat kiṃ nu kāraṇam iti bhagavata upālambham iva kurvan tat kiṃ kasmāt karmaṇi ghore krūre hiṃsā-lakṣaṇe māṃ niyojayasi keśava iti ca yad āha, tac ca nopapadyate |
Gdyby Bóg zawsze zachęcał Ardźunę do syntezy [wiedzy] z rytami bramińskimi, to jak oznajmienie: „To dlaczego zaprzęgasz mnie do okropnego czynu?” mogłoby być logiczne?		atha smārtenaiva karmaṇā samuccayaḥ sarveṣāṃ bhagavatokto ’rjunena cāvadhārita cet, tat kiṃ karmaṇi ghore māṃ niyojayasi ity ādi kathaṃ yuktaṃ vacanam ||3.1||

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 3.2

Śrīdhara

sāṅkhye yoge ca vaiṣamyaṃ matvā mugdhāya jiṣṇave |
tayor bheda-nirāsāya karma-yoge udīryate ||

evaṃ tāvad aśocyān anvaśocas tvam [Gītā 2.11] ity ādinā prathamaṃ mokṣa-sādhanatvena dehātma-viveka-buddhir uktā | tad-anantaram eṣā te 'bhihitā sāṅkhye buddhir yoge tv imāṃ śṛṇu [Gītā 2.39] ity ādinā karma coktam | na ca tayor guṇa-pradhāna-bhāvaḥ spaṣṭaṃ darśitaḥ | tatra buddhi-yuktasya sthita-prajñasya niṣkāmatva-niyatendriyatva-nirahaṅkāratvādy-abhidhānād eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha [Gītā 2.72] iti sapraśaṃsam upasaṃhārāc ca buddhi-karmaṇor madhye buddheḥ śreṣṭhatvaṃ bhagavato 'bhipretaṃ manvāno 'rjuna uvāca jyāyasī ced iti | karmaṇaḥ sakāśāt mokṣāntaraṅgatvena buddhir jyāyasī adhikatarā śreṣṭhā cet tava saṃmatā tarhi kim arthaṃ tasmād yudhyasveti tasmād uttiṣṭeti ca vāraṃ vāraṃ vadan ghore hiṃsātmake karmaṇi māṃ niyojayasi pravartayasi

Madhusūdana

he janārdana ! sarvair janair ardyate yācyate svābhilaṣita-siddhaya iti tvaṃ tathābhūto mayāpi śreyo 'niścayārthaṃ yācyasa iti naivānucitam iti sambodhanābhiprāyaḥ | karmaṇo niṣkāmād api buddhir ātma-tattva-viṣayā jyāyasī praśastatarā ced yadi te tava matā tat tadā kiṃ karmaṇi ghore hiṃsādy-anekāyāsa-bahule mām atibhaktaṃ niyojayasi karmaṇy evādhikāras ta ity ādinā viśeṣeṇa prerayasi | he keśava sarveśvara | sarveśvarasya sarveṣṭa-dāyinas tava māṃ bhaktaṃ śiṣyas te 'haṃ śādhi mām ity ādinā tvad-eka-śaraṇatayopasannaṃ prati pratāraṇā noicitety abhiprāyaḥ

Viśvanātha

niṣkāmam arpitaṃ karma tṛtīye tu prapañcyate |
kāma-krodha-jigīṣāyāṃ viveko 'pi pradarśyate ||

pūrva-vākyeṣu jñāna-yogān niṣkāma-karma-yogāc ca nistraiguṇya-prāpakasya guṇātīta-bhakti-yogasya utkarṣam ākalayya tatraiva svautsukyam abhivyañjan sva-dharme saṃgrāme pravartakaṃ bhagavantaṃ sakhya-bhāvenopālabhate | jyāyasī śreṣṭhā buddhir vyavasāyātmikā guṇātītā bhaktir ity arthaḥ | ghore yuddha-rūpe karmaṇi kiṃ niyojayasi pravartayasi | he janārdana janān svajanān svājñayā pīḍayasīty arthaḥ | na ca tavājñā kenāpi anyathā kartuṃ śakyata ity āha | he keśava ko brahmā īśo mahādevaḥ | tāv api vayase vaśīkaroṣi

Baladeva

tṛtīye karma-niṣkāmaṃ vistareṇopavarṇitam |
kāmāder vijayopāyo durjayasyāpi darśitaḥ ||

pūrvatra kṛpāluḥ pārthasārathir ajñāna-kardama-nimagnaṃ jagat svātma-jñānopāsanopadeśena samuddidhīrṣus tad-aṅga-bhūtāṃ jīvātma-yāthātmya-buddhim upadiśya tad-upāyatayā niṣkāmakam abuddhim upadiṣṭavān | ayam evārtho viniścayāya caturbhir adhyāyair vidhāntarair varṇyate | tatra karma-buddhi-niṣpādyatvāj jīvātma-buddheḥ śreṣṭhaṃ sthitam | tatrārjunaḥ pṛcchati jyāyasīti | karmaṇā niṣkāmād api cet tava tat-sādhyatvāt jīvātma-buddhir jyāyasī śreṣṭhā matā | tarhi tat-siddhaye māṃ ghore hiṃsādy-anekāyāse karmaṇi kiṃ niyojayasi tasmād yuddhasvety ādinā kathaṃ prerayasi | ātmānubhava-hetu-bhūtā khalu sā buddhir nikhilendriya-vyāpāra-virati-sādhyā tad-arthaṃ tat-svajātīyāḥ śamādaya eva yujyeran na tu sarvendriya-vyāpāra-rūpāṇi tad-vijātīyāni karmāṇīti bhāvaḥ | he janārdana śreyo 'rthi-jana-yācanīya, he keśava vidhi-rudra-vaśa-kārin |

ka iti brahmaṇo nāma īśo 'haṃ sarva-dehinām |
āvāṃ tavāṅga-sambhūtau tasmāt keśava-nāma-bhāg ||

iti hari-vaṃśe kṛṣṇaṃ prati rudroktiḥ | durlaṅghyājñas tvaṃ śreyo 'rthinā mayābhyarthito mama śreyo niścitya brūhīti bhāvaḥ

Michalski

Ardźuna rzekł:
Jeżeli więc mówisz, pogromco wrogów, że poznanie jest wyższe, niźli czyn, to dlaczego pchasz mnie do tak straszliwego dzieła, o Bujnowłosy?

Olszewski

Ardżuna.
Jeżeli w twych oczach, wojowniku straszliwy, rozum jest lepszy, niż czyn, czemuż więc zachęcasz mię do czynu tak okropnego?

Dynowska

Ardżuna Mówi:
Jeżeli uważasz, o Dżanardano, iż droga mądrości wyższą jest od działania, czemuż, o Keszawo, zalecasz mi tak straszliwy czyn?

Sachse

Ardżuna rzekł:
Jeżeli wyżej niż czyn
cenisz rozum, o Niepokojący,
to dlaczego popychasz mnie
ku spełnieniu straszliwego czynu, o Bujnowłosy?

Kudelska

Ardżuna powiada:
Jeżeli twoim zdaniem, Dżanardano, droga rozumu wyższa jest niż droga czynu,
To czemu nakłaniasz mnie, Keśawo, do działania, i to tak straszliwego?

Rucińska

Rzekł Ardżuna:
Jeżeli ponad czyn rozum przedkładasz, o Dżanardano,
To czemu ów czyn straszliwy każesz mi spełnić, Kesiawo?

Szuwalska

Skoro ścieżka poznania – powiedział Ardżuna –
Jest Twoim zdaniem lepsza od pracy dla zysku,
Dlaczego, Dżanardano, zmuszasz mnie do czynu
Tak przerażającego?

Byrski

Rzekł Ardźuna:
Jeśli mniemasz, że od czynu przekonanie lepsze, Panie,
Czemu do strasznego dzieła mnie używasz, o Keśawo?!

Babkiewicz

Ardźuna rzekł:
O Ciemiężco, jeśli myślisz,
że od czynu lepszy rozum,
do strasznego dzieła czemu
skłaniasz mnie, o Pięknowłosy?

analiza syntaktyczna

vyāmiśreṇa eva (zaiste pomieszaną) vākyena (mową) me (moją) buddhiṃ (roztropność) mohayasi iva (jakbyś konfundował).
[ataḥ] (dlatego) yena (przez co) ahaṃ (ja) śreyaḥ (dobro) āpnuyām (osiągnę),
tat ekaṃ (to jedno) niścitya (zdecydowawszy) vada (powiedz).

analiza gramatyczna

vyāmiśreṇa	–	vi-ā-miśra 3i.1 n. – pomieszanymi, różnorodnymi, kłopoczącymi (od: vi-ā- √ miśr – mieszać);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
vākyena	–	vākya ( √ vac – mówić) PFx 3i.1 n. – słowami, mową;
buddhim	–	buddhi 2i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcję, poznanie, ideę, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować);
mohayasi	–	√ muh (mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym) Praes. caus. P 2c.1 – konfundujesz;
iva	–	av. – jakby, w taki sam sposób, niczym, prawie, dokładnie;
me	–	asmat sn. 6i.1 – moją (skrócona forma od: mama);
tat	–	tat sn. 2i.1 n. – to;
ekam	–	eka sn. 2i.1 n. – jedno;
vada	–	√ vad (mówić) Imperat. P 2c.1 – powiedz;
niścitya	–	niḥ- √ ci (ustalać, postanawiać, decydować) absol. – zdecydowawszy;
yena	–	yat sn. 3i.1 n. – przez co, na skutek czego;
śreyaḥ	–	śreyas 2i.1 n. – lepsze, wyższe, doskonałe, pomyślność, dobro (stopień wyższy od: śrī – śreyas, śreṣṭha);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
āpnuyām	–	√ āp (osiągać) Pot. P 3c.1 – osiągnąłbym, zdobyłbym;

warianty tekstu

vyāmiśreṇaiva → vyāmiśreṇeva (jakby pomieszaną);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Co więcej:		kiṃ ca –
Poplątanymi słowy zdajesz się omraczać mój rozum. Gdy podejmiesz decyzję, przedstaw jedną [konkluzję], dzięki której osiągnę dobro.		vyāmiśreṇeva vākyena buddhiṃ mohayasīva me | tad ekaṃ vada niścitya yena śreyo ’ham āpnuyām ||3.2||
Jakby poplątanymi – sposób w jaki Bóg układa swą mową, sprawia, że memu powolnemu rozumowi zdaje się ona poplątana. Skutkiem tego jakby omracza mój rozum.		vyāmiśreṇeva, yadyapi vivaktābhidhāyī bhagavān, tathāpi mama manda-buddher vyāmiśram iva bhagavad-vākyaṃ pratibhāti | tena mama buddhiṃ mohayasīva |
Przecież chcesz usunąć omroczenie mego rozumu, więc dlaczego [mnie] omraczasz? By to wyjaśnić [Ardźuna] mówi – jedynie zdajesz się omraczać mój rozum [faktycznie tego nie czynisz].		mama buddhi-vyāmohāpanayāya hi pravṛttas tvaṃ tu kathaṃ mohayasi ? ataḥ bravīmi | buddhiṃ mohayasi iva me mama iti |
Jeśli uważasz, że w jednym człowieku nie ma miejsca na przestrzeganie odmiennych praktyk wiedzy i czynu, jeśli jest to prawdą, to jedną spośród tych dwóch praktyk – rozum lub czyn, zdecydowanie przedstaw, czyli oznajmij. Tę, która pasuje do Ardźuny rozumu, zdolności i warunków, a dzięki której – wiedzy lub czynowi – osiągnę, czyli zdobędę dobro.		tvaṃ tu bhinna-kartṛkayoḥ jñāna-karmaṇor eka-puruṣānuṣṭhānāsaṃbhavaṃ yadi manyase, tatraivaṃ sati tat tayor ekaṃ buddhiṃ karma vā idam evārjunasya yogyaṃ buddhi-śakty-avasthānurūpam iti niścitya vada brūhi, yena jñānena karmaṇā vā anyatareṇa śreyo ’ham āpnuyāṃ prāpnuyām |
Jeśli Bóg oznajmia wiedzę o cechach bytów osobom oddanym czynowi, to dlaczego Ardźuna pragnie usłyszeć o jednym zagadnieniu i mówi: „spośród tych dwóch przedstaw jedną [konkluzję]”.		yadi hi karma-niṣṭhāyāṃ guṇa-bhūtam api jñānaṃ bhagavatoktaṃ syāt tat kathaṃ tayor ekaṃ vada ity eka-viṣayaivārjunasya śuśrūṣā syāt |
Bóg nie powiedział wcześniej: „oznajmię inną od tych dwóch [ścieżek] wiedzy i czynu”, ani „[oznajmię] dwie razem”. Dlatego, uważając, że nie jest dla niego możliwe praktykowanie obu, [Ardźuna] prosi o jedną.		na hi bhagavatā pūrvam uktam anyatarad eva jñāna-karmaṇoḥ vakṣyāmi, naiva dvayam iti, yena ubhaya-prāpty-asaṃbhavam ātmano manyamāna ekam eva prārthayet ||3.2||

Śrīdhara

nanu dharmyād dhi yuddhāc chreyo 'nyat kṣatriyasya na vidyata ity ādinā karmaṇo 'pi śreṣṭhatvm uktam eva ity āśaṅkyāha vyāmiśreṇeti | kvacit karma-praśaṃsā kvacit jñāna-praśaṃsā ity evaṃ vyāmiśraṃ sandeho 'pādakam iva yad vākyaṃ tena me mama buddhiṃ matim ubhayatra dolāyitāṃ kurvan mohayasīva | ata ubhayor madhye yad bhadraṃ tad ekaṃ niścitya vadeti | yad vā, idam eva śreyaḥ-sādhanam iti niścitya yenānuṣṭhitena śreyo mokṣam aham āpnuyāṃ prāpsyāmi tad evaikaṃ niścitya vadety arthaḥ

Madhusūdana

nanu nāhaṃ kaṃcid api pratārayāmi kiṃ punas tvām atipriyam | tvaṃ tu kiṃ me pratāraṇā-cihnaṃ paśyasīti cet tatrāha vyāmiśreṇeti | tava vacanaṃ vyāmiśraṃ na bhavaty eva mama tv ekādhikārikatva-bhinnādhikārikatva-sandehād vyāmiśraṃ saṅkīrṇārtham iva te yad vākyaṃ māṃ prati jñāna-karma-niṣṭhā-dvaya-pratipādakaṃ tvaṃ me mama manda-buddher vākya-tātparyāparijñānād buddhim antaḥkaraṇaṃ mohayasīva bhrāntyā yojayasīva | parama-kāruṇikatvāt tvaṃ na mohayasy eva mama tu svāśaya-doṣān moho bhavatītīvaśa-śabdārthaḥ | ekādhikāritve viruddhayoḥ samuccayānupapatter ekārthatvābhāvena ca vikalpānupapatteḥ prāg-ukter yady adhikāri-bhedaṃ manyase tadaikaṃ māṃ prati viruddhayor niṣṭhayor upadeśaāyogāt taj jñānaṃ vā karma vaikam evādhikāraṃ me niścitya vada | yenādhikāra-niścaya-puraḥsaram uktena tvayā mayā cānuṣṭhitena jñānena karmaṇā vaikena śreyo mokṣam aham āpnuyāṃ prāptuṃ yogyaḥ syām |

evaṃ jñāna-karma-niṣṭhayor ekādhikāritve vikalpa-samuccayayor asambhavād adhikāri-bheda-jñānāyārjunasya praśna iti sthitam |

ihetareṣāṃ kumataṃ samastaṃ
śruti-smṛti-nyāya-balān nirastam |
punaḥ punar bhāṣya-kṛtātiyatnād
ato na tat kartum ahaṃ pravṛttaḥ ||

bhāṣya-kāra-mata-sāra-darśinā
grantha-mātram iha yojyate mayā |
āśayo bhagavataḥ prakāśyate
kevalaṃ sva-vacaso viśuddhaye

Viśvanātha

bho vayasya arjuna ! satyaṃ guṇātītā bhaktiḥ sarvotkṛṣṭaiva | kintu sā yādṛcchika-mad-aikāntaika-mahā-bhakta-kṛpaika-labhyatvāt purusodyama-sādhyā na bhavati | ataeva nistraiguṇyo bhava guṇātītayā mad-bhaktyā tvaṃ nistraiguṇyo bhūyā ity āśīrvāda eva dattaḥ | sa ca yadā phaliṣyati tadā tādṛśa-yādṛcchikaikāntika-bhakta-kṛpayā prāptām api lapsyase | sāmprataṃ tu karmaṇy evādhikāras te iti mayoktaṃ cet, satyam | tarhi karmaiva niścitya kathaṃ na brūṣe | kim iti sandeha-sindhau māṃ kṣipasīty āha vyāmiśreṇeti | viśeṣataḥ ā samyaktayā miśraṇaṃ nānā-vidhārtha-milanaṃ yatra tena vākyena me buddhiṃ mohayasi | tathā hi karmaṇy evādhikāras te [Gītā 2.47], siddhyasiddhyoḥ samo bhūtvā samatvaṃ yoga ucyate [Gītā 2.48],

buddhi-yukto jahātīha ubhe sukṛta-duṣkṛte |
tasmād yogāya yujyasva yogaḥ karmasu kauśalam || [Gītā 2.50]

iti yoga-śabda-vācyaṃ jñānam api bravīṣi | yadā te moha-kalilaṃ [Gītā 2.52] ity anena jñānaṃ kevalam api bravīṣi | kiṃ cātra iva-śabdena tvad-vākyasya vastuto nāsti nānārtha-miśritatvam | nāpi kṛpālos tava man-mohanecchā | nāpi mama tat-tad-arthānabhijñatvam iti bhāvaḥ | ayaṃ gūḍho 'bhiprāyaḥ rājasāt karmaṇaḥ sakāśāt sāttvikaṃ karma śreṣṭhaṃ, tac ca sāttvikam eva | nirguṇa-bhaktiś ca tasmādn atiśreṣṭhaiva | tatra sā yadi mayi na sambhaved iti brūṣe, tadā sāttvikaṃ jñānam evaikaṃ mām upadiśa | tata eva duḥkha-mayāt saṃsāra-bandhanān mukto bhaveyam iti

Baladeva

vyāmiśreṇeti | sāṅkhya-buddhi-yoga-buddhyor indriya-nivṛtti-rūpayoḥ sādhya-sādhakatvāvarodhi yad vākyaṃ tad vyāmiśram ucyate | tena me buddhiṃ mohayasīva | vastutas tu sarveśvarasya mat-sakhasya ca me man-mohakatā nāsty eva | mad-buddhi-doṣād evaṃ prayemy aham atīvaśabdārthaḥ | tat tasmād ekam avyāmiśraṃ vākyaṃ vada | na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaikenāmṛtatvam ānaśur nāsty akṛtaḥ kṛtena iti śrutivat | yenāham anuṣṭheyaṃ niścityātmanaḥ śreyaḥ prāpnuyām

Michalski

Swą mową rozbieżną prowadzisz mój rozum na bezdroża! To jedno wyjaw po namyśle, przez co osiągnąć mogę szczęście!

Olszewski

Umysł mój gubi się w twoich naukach dwuznacznych. Podaj zasadę jedyną i ścisłą, która by mię doprowadziła do tego, co jest lepsze.

Dynowska

Niejasne, dwuznaczne zdają się być Twe słowa, niepojęte dla mego rozumienia, powiedz mi więc wyraźnie, która z tych dróg doprowadzi mnie niechybnie do szczęśliwości duszy.

Sachse

Niejednoznacznymi słowy
zdajesz się mącić mój rozum.
Zdecyduj więc, i powiedz jedno,
bym dzięki niemu zdobył szczęście.

Kudelska

Trudne są twe słowa i mój umysł się w nich błąka,
Powiedz więc mi jasno, jak mam osiągnąć to, co jest najlepsze?

Rucińska

Niejasną na pozór mową zdajesz się rozum mój mącić!
Zdecyduj, jedną wskaż drogę, jak dobro posiąść najwyższe!

Szuwalska

Twe niejasne słowa
Zwiodły mój rozum. Proszę, powiedz więc wyraźnie,
Co jest dla mnie najlepsze, rozwiej wątpliwości.

Byrski

I tą mową pomieszaną jakbyś myśl omamiał moją,
Więc to jedno rzeknij pewnie, przez co dobro bym osiągnął.

Babkiewicz

Jakby mową poplątaną
rozum zdajesz mi się mącić.
Powiedz jedno, lecz stanowczo,
dzięki czemu dobro zyskam.

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (powiedział):
he anagha (o bezgrzeszny!),
asmin loke (w tym świecie) mayā (przeze mnie) purā (niegdyś) proktā (ogłoszona) dvi-vidhā (dwojaka) niṣṭhā (wiara) [bhavati] (jest).
sāṅkhyānāṃ (sankhjaików) jñāna-yogena (dzięki jodze wiedzy) [niṣṭhā bhavati] (jest wiara),
yoginām (joginów) karma-yogena (dzięki jodze czynu) [niṣṭhā bhavati] (jest wiara).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, miłować, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
loke	–	loka 7i.1 m. – w świecie;
asmin	–	idam sn. 7i.1 m. – w tym;
dvi-vidhā	–	dvi-vidhā 1i.1 f. – dwojaka, mająca dwie części (od: dvi – dwa; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
niṣṭhā	–	ni-ṣṭhā 1i.1 f. – stan, stałość, pewność, oddanie, wiara, przekonanie, doskonałość, konkluzja, śmierć (od: √ sthā – stać, istnieć);
purā	–	av. – dawniej, niegdyś, w zamierzchłych czasach, na początku (od: √ pur – poprzedzać);
proktā	–	proktā (pra- √ vac – ogłaszać, mówić) PP 1i.1 f. – ogłoszona, powiedziana;
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
anagha	–	an-agha 8i.1 m. – bezgrzeszny (od: agha – zło, grzech, cierpienie);
jñāna-yogena	–	jñāna-yoga 3i.1 m. ; TP : jñānasya yogeneti – przez jogę wiedzy (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
sāṃkhyānām	–	sāṃkhya 6i.3 m. – zwolenników sankhji (od: sam- √ khyā – liczyć, sāmkhya – związany z liczbami, racjonalny, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
karma-yogena	–	karma-yoga 3i.1 m. ; TP : karmaṇo yogeneti – przez jogę czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
yoginām	–	yogin 6i.3 m. – joginów, połączonych (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);

warianty tekstu

śrī-bhagavān → bhagavān (Pan);
dvividhā → vividhā (różnorodna);
purā proktā mayānagha → mayā proktā purānagha (o bezgrzeszny, przeze mnie dawniej ogłoszona);
sāṃkhyānāṃ → saṃkhyānāṃ (sankhjaików);
yoginām → karmiṇām (czyniących);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

A oto odpowiedź na pytanie:		praśnānurūpam eva prativacanaṃ –
Chwalebny Pan rzekł: O bezgrzeszny, w tym świecie dwojaka jest wiara, którą niegdyś ogłosiłem. Sankhjaikowie [zyskują ją] dzięki jodze wiedzy, a jogini dzięki jodze czynu.		śrī-bhagavān uvāca loke’smin dvividhā niṣṭhā purā proktā mayānagha | jñāna-yogena sāṃkhyānāṃ karma-yogena yoginām ||3.3||
W tym świecie, czyli dla ludzi trzech stanów wypełniających nakazy pism, dwojaka jest, mająca dwa działy, wiara – stałość, cel praktyk. Niegdyś, czyli wcześniej na początku stworzenia. O bezgrzeszny, nie mający skazy, ja wszechwiedzący Bóg przejawiłem się, a stworzywszy potomstwo objawiłem mu sukcesję [głoszącą] znaczenie Wedy oraz praktykę wiodącą do najwyższej pomyślności.		loke ’smin śāstrārthānuṣṭhānādhikṛtānāṃ traivarṇikānāṃ dvi-vidhā dvi-prakārā niṣṭhā sthitiḥ anuṣṭheya-tātparyaṃ purā pūrvaṃ sargādau prajāḥ sṛṣṭvā tāsām abhyudaya-niḥśreyasa-prāpti-sādhanaṃ vedārtha-saṃpradāyam āviṣkurvatā proktā mayā sarvajñena īśvareṇa he anaghāpāpa |
Jaka jest ta dwojaka wiara? Odpowiada: Tutaj dzięki jodze wiedzy, czyli dzięki wiedzy, która jest jogą. Dzięki niej przekazana jest wiara sankhjaikom: potrafiącym rozróżnić jaźń od niejaźni; przestrzegającym celibatu studentom (brahmacarya); tym, którzy wypełnili śluby wyrzeczeńca; tym, którzy poznali w niezachwiany sposób znaczenie wedanty; tym, którzy osiągnęli najwyższy porządek (paramahaṃsa) wędrownych ascetów i trwają jedynie w brahmanie.		tatra kā sā dvividhā niṣṭhā ity āha – tatra jñāna-yogena jñānam eva yogas tena sāṃkhyānām ātmānātma-viṣaya-viveka-vijñānavatāṃ brahmacaryāśramād eva kṛta-saṃnyāsānāṃ vedānta-vijñāna-suniścitārthānāṃ paramahaṃsa-parivrājakānāṃ brahmaṇy evāvasthitānāṃ niṣṭhā proktā |
Dzięki jodze czynu, czyli dzięki czynowi, który jest jogą. Dzięki owej jodze czynu przekazana jest wiara joginom, działającym dla owocu. Oto znaczenie.		karma-yogena karma eva yogaḥ karma-yogas tena karma-yogena yogināṃ karmiṇāṃ niṣṭhā proktā ity arthaḥ |
Jeśli Bóg pragnąłby głosić syntetazę wiedzy i czynu, która powinna być praktykowana przez jednego człowieka dla osiągnięcia jedynego celu żywota i byłaby ona przedstawiona w Gicie i w Wedach, to jak tutaj Ardźunie, ukochanemu i sobie podległemu, mógłby mówić o dwóch wiarach – wiedzy i czynie, które powinny być praktykowane przez różne osoby?		yadi caikena puruṣeṇa ekasmai puruṣārthāya jñānaṃ karma ca samuccityānuṣṭheyaṃ bhagavatā iṣṭam uktaṃ vakṣyamāṇaṃ vā gītāsu vedeṣu coktam, katham ihārjunāya upasannāya priyāya viśiṣṭābhinna-puruṣa-kartṛke eva jñāna-karma-niṣṭhe brūyāt?
Co więcej, jeśli Ardźuna usłyszał o obu – wiedzy i czynie – i nawet sam ma ich przestrzegać, a wyobrażamy sobie, że Bóg uważa: „innym mówię o odmiennych praktykach dla różnych osób”, wówczas Bóg motywowany jest namiętnością i niechęcią (rāga, dveṣa) i nie może być źródłem wiarygodnej wiedzy. Nie jest to spójne. Zatem czy można dowieść syntezy wiedzy i czynu?		yadi punar arjuno jñānaṃ karma ca dvayaṃ śrutvā svayam evānuṣṭhāsyati anyeṣāṃ tu bhinna-puruṣānuṣṭheyatāṃ vakṣyāmi iti mataṃ bhagavataḥ kalpyeta, tadā rāga-dveṣavān apramāṇa-bhūto bhagavān kalpitaḥ syāt | tac cāyuktam | tasmāt kayāpi yuktyā na samuccayo jñāna-karmaṇoḥ |
To, co mówi Ardźuna o wyższości rozumu nad czynem (BhG 3.1) musi być prawdą, gdyż nie zaprzecza się temu. A na mocy słów o odmiennych praktykach dla różnych osób, stałość w wiedzy powinna być przestrzegana jedynie przez wyrzeczeńców. Zatem zostało dowiedzione, że taka właśnie jest opinia Boga.		yad arjunenoktaṃ karmaṇo jyāyastvaṃ buddhes tac ca sthitam anirākaraṇāt | tasyāś ca jñāna-niṣṭhāyāḥ saṃnyāsinām evānuṣṭheyatvaṃ, bhinna-puruṣānuṣṭheyatva-vacanāt | bhagavata evam evānumatam iti gamyate ||3.3||

Rāmānuja

pūrvoktaṃ na samyagavadhṛtaṃ tvayā / purā hy asmin loke vicitrādhikāripūrṇe, dvividhā niṣṭhā jñānakarmaviṣayā yathādhikāram asaṅkīrṇaiva mayoktā / na hi sarvo laukikaḥ puruṣaḥ saṃjātamokṣābhilāṣas tadānīm eva jñānayogādhikāre prabhavati, api tv anabhisaṃhitaphalena kevalaparamapuruṣārādhanaveṣeṇānuṣṭhitena karmaṇā vidhvastasvāntamalaḥ, avyākulendriyo jñānaniṣṭhāyām adhikaroti / „yataḥ pravṛttir bhūtānāṃ yena sarvam idaṃ tatam / svakarmaṇā tam abhyarcya siddhiṃ vindati mānavaḥ” iti paramapuruṣārādhanaikaveṣatā karmaṇāṃ vakṣyate / ihāpi, „karmaṇy evādhikāras te” ityādinā anabhisaṃhitaphalaṃ karma anuṣṭheyaṃ vidhāya, tena viṣayavyākulatārūpamohād uttīrṇabuddheḥ „prajahāti yadā kāmān” ityādinā jñānayoga uditaḥ / ataḥ sāṅkhyānām eva jñānayogena sthitir uktā / yogināṃ tu karmayogena / saṅkhyā buddhiḥ tadyuktāḥ sāṅkhyāḥ ātmaikaviṣayayā buddhyā saṃbandhinaḥ sāṅkhyāḥ; atadarhāḥ karmayogādhikāriṇo yoginaḥ / viṣayavyākulabuddhiyuktānāṃ karmayoge 'dhikāraḥ; avyākulabuddhīnāṃ tu jñānayoge 'dhikāra ukta iti na kiṃcid iha viruddhaṃ vyāmiśram abhihitam

Śrīdhara

atrottaraṃ śrī-bhagavān uvāca loke 'sminn iti | ayam arthaḥ | yadi mayā paraspara-nirapekṣaṃ mokṣa-sādhanatvena karma-jñāna-yoga-rūpaṃ niṣṭhā-dvayam uktaṃ syāt tarhi dvayor madhye yad bhadraṃ syāt tad ekaṃ vada iti tvadīya-praśnaḥ saṃgacchate | na tu mayā tathoktam | dvābhyām ekaiva brahma-niṣṭhā uktā | guṇa-pradhāna-bhūtayos tayoḥ svātantryānupapatteḥ ekasyā eva tu prakāra-bheda-mātram adhikāri-bhedenoktam iti | asmin śuddhāśuddhāntaḥ karaṇatayā dvividhe loke adhikāri-jane dve vidhe prakārau yasyāḥ sā | dvi-vidhā niṣṭhā mokṣa-paratā pūrvādhyāye mayā sārvajñena proktā spaṣṭam evoktā | prakāra-dvayam eva nirdiśati jñāna-yogenety ādi | sāṅkhyānāṃ śuddhāntaḥkaraṇānāṃ jñāna-bhūmikām ārūḍhānāṃ jñāna-paripākārthaṃ jñāna-yogena dhyānādinā niṣṭhā brahma-paratoktā | tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta mat-para ity ādinā | sāṅkhya-bhūmikām ārurukṣūṇāṃ tv antaḥkaraṇa-śuddhi-dvārā tad-ārohaṇārthaṃ tad-upāya-bhūta-karma-yogādhikāriṇāṃ yogināṃ karma-yogena niṣṭhoktā dharmyād dhi yuddhāc chreyo 'nyat kṣatriyasya na vidyata ity ādinā | ataeva tava citta-śuddhi-rūpāvasthā-bhedena dvi-vidhāpi niṣṭhoktā | eṣā te 'bhihitā sāṅkhye buddhir yoge tv imāṃ śṛṇv iti

Madhusūdana

evam adhikāri-bhede 'rjunena pṛṣṭe tad-anurūpaṃ prativacanaṃ śrī-bhagavān uvāca loke 'sminn iti | asminn adhikāritvābhimate loke śuddhāśuddhāntaḥkaraṇa-bhedena dvividhe jane dvividhā dviprakārā niṣṭhā sthitar jñāna-paratā karma-paratā ca purā pūrvādhyāye mayā tavātyanta-hita-kāriṇā proktā prakarṣeṇa spaṣṭatva-lakṣaṇenoktā | tathā cādhikāry-aikya-śaṅkayā mā glāsīr iti bhāvaḥ | he 'naghāpāpeti sambodhayann upadeśayogyatām arjunasya sūcayati | ekaiva niṣṭhā sādhya-sādhanāvasthā-bhedena dvi-prakārā na tu dve eva svatantre niṣṭhe iti kathayituṃ niṣṭhety eka-vacanam | tathā ca vakṣyati – ekaṃ sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca yaḥ paśyati sa paśyati [Gītā 5.5] iti |

tām eva niṣṭhāṃ dvaividhyena darśayati sāṅkhyeti | saṅkhyā samyag-ātma-buddhis tāṃ prāptavatāṃ brahmacaryād eva kṛta-saṃnyāsānāṃ vedānta-vijñāna-suniścitārthānāṃ jñāna-bhūmim ārūḍhānāṃ śuddhāntaḥkaraṇānāṃ sāṅkhyānāṃ jñāna-yogena jñānam eva yujyate brahmaṇāneneti vyutpattyā yogas tena niṣṭhoktā tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61] ity ādinā | aśuddhāntaḥ-karaṇānāṃ tu jñāna-bhūmim anārūḍhānāṃ yogināṃ karmādhikāra-yogināṃ karma-yogena karmaiva yujyate 'ntaḥ-karaṇa-śuddhyāneneti vyutpattyā yogas tena niṣṭhoktāntaḥ-karaṇa-śuddhi-dvārā jñāna-bhūmikārohaṇārthaṃ dharmyād dhi yuddhāc chreyo 'nyat kṣatriyasya na vidyate [Gītā 2.31] ity ādinā |

ataeva na jñāna-karmaṇoḥ samuccayo vikalpo vā | kintu niṣkāma-karmaṇā śuddhāntaḥ-karaṇānāṃ sarva-karma-saṃnyāsenaiva jñānam iti citta-śuddhy-aśuddhi-rūpāvasthā-bhedenaikam eva tvāṃ prati dvividhā niṣṭhoktā | eṣā te 'bhihitā sāṃkhye buddhir yoge tv imāṃ śṛṇu [Gītā 2.39] iti | ato bhūmikā-bhedenaikam eva praty ubhayopayogān nādhikāra-bhede 'py upadeśa-vaiyarthyam ity abhiprāyaḥ | etad eva darśayitum aśuddha-cittasya citta-śuddhi-paryantaṃ karmānuṣṭhānaṃ na karmaṇām anārambhāt [Gītā 3.4] ity ādibhir moghaṃ prātha sa jīvati [Gītā 3.16] ity antais trayodaśabhir darśayati | śuddha-cittasya tu jñānino na kiṃcid api karmāpekṣitam iti darśayati yas tv ātma-ratir [Gītā 3.17] iti dvābhyām | tasmād asaktaḥ ity ārabhya tu bandha-hetor api karmaeo mokṣa-hetutvaṃ sattva-śuddhi-jñānotpatti-dvāreṇa sambhavati phalābhisandhi-rāhitya-rūpa-kauśaleneti darśayiṣyati | tataḥ paraṃ tv atha keneti praśnam utthāpya kāma-doṣeṇaiva kārya-karmaṇaḥ śuddhi-hetutvaṃ nāsti | ataḥ kāma-rāhityenaiva karmāṇi kurvann antaḥ-karaṇa-śuddhyā jñānādhikārī bhaviṣyasīti yāvad-adhyāya-samāpti vadiṣyati bhagavān

Viśvanātha

atrottaram | yadi mayā paraspara-nirapekṣāv eva mokṣa-sādhanatvena karma-yoga-jñāna-yogāv uktau syātām | tadā tad ekaṃ vada niścityeti tvat-praśno ghaṭate | mayā tu karmānuṣṭhā-jñāna-niṣṭhāvattvena yad dvaividhyam uktam, tat khalu pūrvottara-daśā-bhedād eva, na tu vastuto mokṣaṃ praty adhikāri-dvaidham ity āha loke iti dvābhyām | dvividhā dvi-prakārā niṣṭhā nitarāṃ sthiti-maryādety arthaḥ | purā proktā pūrvādhyāye kathitā | tām evāha sāṅkhyānāṃ sāṅkhaṃ jñānaṃ tad-vatām | teṣāṃ śuddhāntaḥ-karaṇatvena jñāna-bhūmikām adhirūḍhānāṃ jñāna-yogenaiva niṣṭhā tenaiva maryādā sthāpitā | atra loke tu jñānitvenaiva khyāpitā ity arthaḥ – tāni sarvāṇi saṃyamya yukta āsīta mat-paraḥ [Gītā 2.61] ity ādinā | tathā śuddhāntaḥkaraṇatvābhāvena jñāna-bhūmikām adhiroḍhum asamarthānāṃ yogināṃ tad-ārohaṇārtham upāyavatāṃ karma-yogena mad-arpita-niṣkāma-karmaṇā niṣṭhā maryādā sthāpitā | te khalu karmitvenaiva khyāpitety arthaḥ – dharmyād dhi yuddhāc chreyo 'nyat kṣatriyasya na vidyate [Gītā 2.31] ity ādinā | tena karmiṇaḥ jñāninaḥ iti nāma-mātreṇaiva dvaividhyam | vastgutas tu karmiṇa eva karmibhiḥ śuddha-cittā jñānino bhavanti | jñānina eva bhaktyā mucyanta iti mad-vākya-samudāyārtha iti bhāvaḥ

Baladeva

evaṃ pṛṣṭo bhagavān uvāca loke 'sminn iti | he anagha nirmala-buddhe pārtha jyāyasī ced iti karma-buddhi-sāṅkhya-buddhyor guṇa-pradhāna-bhāvaṃ jānann api tamas-tejasor iva viruddhayos tayoḥ katham ekādhikāritvam iti śaṅkayā preritaḥ pṛcchasīti bhāvaḥ | asmin mumukṣutayābhimate śuddhāśuddha-cittatayā dvividhe loke jane dvividhā niṣṭhā sthitir mayā sarveśvareṇa purā pūrvādhyāye proktā | niṣṭhety eka-vacanena ekātmoddeśyatvād ekaiva niṣṭhā sādhya-sādhana-daśā-dvaya-bhedena dvi-prakārā na tu dve niṣṭhe iti sūcyate | evam evāgre vakṣyati ekaṃ sāṅkhyaṃ ca yogaṃ ca [Gītā 5.5] iti | tāṃ niṣṭhāṃ dvaividhyena darśayati jñāneti | sāṅkhya-jñāna arha ādyac | tad-vatāṃ jñānināṃ jñāna-yogena niṣṭhā-sthitir uktā prajahāti yadā kāmān [Gītā 2.55] ity ādinā | jñānam eva yogo yujyate ātmanāneneti-vyutpatteḥ | yogināṃ niṣkāma-karmavatāṃ karma-yogena niṣṭhā sthitir uktā karmaṇy evādhikāras te [Gītā 2.47] ity ādinā | karmaiva yogo yujyate jñāna-garbhayā citta-śuddhayāneneti vyutpatteḥ | etad uktaṃ bhavati – na khalu mumukṣur janas tadaiva śamādy-aṅgikāṃ jñāna-niṣṭhāṃ labhate | kintu sācāreṇa karma-yogena citta-mālinyaṃ nirdhūyaivety etad eva mayā prāg abhāṇi eṣā te 'bhihitā sāṅkhye [Gītā 2.39] ity ādinā |

Michalski

Wzniosły rzekł:
Na tym świecie jest dwojaka droga, jak ci to już mówiłem, o bez skazy! droga Rozwagi – oddanie się poznaniu i droga Jogi – oddanie się czynowi.

Olszewski

Błogosławiony.
Na tym świecie dwa są sposoby życia; już ci o nich mówiłem, książę bezgrzeszny: racyonaliści rozmyślacze oddają się wiedzy; ci, którzy praktykują Jedność, oddają się czynom.

Dynowska

Błogosławiony rzecze Pan:
Jakom już był rzekł, dwie są dla duszy na tym świecie drogi, o Ardżuno bezgrzeszny, ścieżka poznania filozoficznego, wyznawców Sankhii i ścieżka Jogi czynu – Jogów.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Dwie są drogi na tym świecie,
mówiłem o nich poprzednio, o Nieskazitelny!
Droga rozumowego dociekania prawdy,
którą postępują zwolennicy rozważań teoretycznych,
oraz droga czynu, przeznaczona dla ludzi czynu.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Tak jak już pierwej ci powiedziałem, Bezgrzeszny, są na tym świecie dwie drogi;
Droga wiedzy prowadzi wyznawców sankhji, a droga czynu wyznawców jogi.

Rucińska

Rzekł Pan:
Dwie drogi są na tym świecie, jakem już rzekł, o Bezgrzeszny:
Sankhjów – przez jogę poznania, joginów – przez jogę czynu.

Szuwalska

Na świecie tym – powiedział Władca Wszystkich Bogactw –
Są dwa rodzaje ścieżek, o których już wcześniej
Wspominałem ci, Najczystszy. Są to: droga wiedzy
Oraz ścieżka joginów, praca w wyrzeczeniu.

Byrski

Rzekł Pan Czcigodny:
O Bezgrzeszny, rzekłem niegdyś, że są w świecie dwie postawy:
Dla teorii zwolenników – poprzez ćwiczenie poznania,
Dla ćwiczących zaś joginów – poprzez ćwiczenie działania.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
O bezgrzeszny, dwie w tym świecie
drogi są, co wyjaśniłem:
droga czynu dla joginów,
dla teoretyków wiedza.

analiza syntaktyczna

puruṣaḥ (człowiek) karmaṇāṃ (czynów) anārambhāt (z nierozpoczęcia) naiṣkarmyaṃ (wolności od czynu i jego skutków) na aśnute (nie osiąga),
sannyasanāt ca eva (i zaiste z rezygnacji) siddhiṃ (doskonałości) na sam-adhi-gacchati (nie osiąga).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
karmaṇām	–	karman 6i.3 n. – czynów, działań (od: √ kṛ – robić);
anārambhāt	–	an-ārambha 5i.1 m. – z nierozpoczęcia (od: ā- √ rabh – osiągać, podejmować, rozpoczynać);
naiṣkarmyam	–	naiṣ-karmya 2i.1 n. – wolność od czynu i jego rezultatów (od: niḥ – wolny od, bez; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; niṣ-karman – wolność od czynu i jego skutków);
puruṣaḥ	–	puruṣa 1i.1 m. – człowiek (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie);
aśnute	–	√ aś (osiągać, radować się, przenikać) Praes. Ā 1c.1 – osiąga;
na	–	av. – nie;
ca	–	av. – i;
saṃnyasanād	–	saṃnyasana 5i.1 n. – z odrzucenia, z rezygnacji, z wyrzeczenia (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
siddhim	–	siddhi 2i.1 f. – osiągnięcie, spełnienie, doskonałość, sukces (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość);
sam-adhi-gacchati	–	sam-adhi-√gam (iść razem, osiągać) Praes. P 1c.1 – osiąga, idzie;

warianty tekstu

na ca →  naiva (zaiste nie);
siddhiṃ samadhigacchati → saṃsiddhi-adhigacchati (pełnię doskonałości osiąga);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

„Zaprzęgasz mnie do czynu, który jest przyczyną więzów”. Bóg zauważa przygnębienie Ardźuny, [który postanowił]: „nie będę podejmować czynu”, i mówi poczynając od słów: „przez niepodejmowanie czynu” (BhG 3.4).		māṃ ca bandha-kāraṇe karmaṇy eva niyojayasi iti viṣaṇṇa-manasam arjunaṃ karma nārabhe ity evaṃ manvānam ālakṣya āha bhagavān – na karmaṇāman ārambhād iti |
Ponieważ człowiek nie może być jednocześnie utwierdzonym w wiedzy i w czynie, jako że wzajemnie się one wykluczają, zatem wiodą one, niezależnie od siebie, do osiągnięcia celu żywota. Jednakże zadedykowanie się czynowi nie wiedzie do celu niezależnie, ale jedynie przez osiągnięcie stałości w wiedzy. Natomiast zadedykowanie się wiedzy zawiera w sobie już cel stałości w działaniu i niezależnie, nie dbając [o czyn], wiedzie do celu żywota. Aby ukazać takie rozumienie Bóg mówi:		athavā – jñāna-karma-niṣṭhayoḥ paraspara-virodhād ekena puruṣeṇa yugapad anuṣṭhātum aśakyatve sati itaretarānapekṣayor eva puruṣārtha-hetutve prāpte karma-niṣṭhāyā jñāna-niṣṭhā-prāpti-hetutvena puruṣārtha-hetutvam, na svātantryeṇa | jñāna-niṣṭhā tu karma-niṣṭhopāya-labdhātmikā satī svātantryeṇa puruṣārtha-hetuḥ anyānapekṣā, ity etam arthaṃ pradarśayiṣyan āha bhagavān –
Człowiek nie kosztuje wolności od czynu przez niepodejmowanie czynu, ani też nie dochodzi do doskonałości przez rezygnację [z czynu].		na karmaṇām anārambhān naiṣkarmyaṃ puruṣo ’śnute | na ca saṃnyasanād eva siddhiṃ samadhigacchati || 3.4 ||
Przez niepodejmowanie czynu, nie rozpoczynając działań takich jak ofiary, które powinny być wypełniane w tym i następnym życiu, które, dzięki zniszczeniu nagromadzonego grzechu, są przyczyną oczyszczenia egzystencji, a dzięki powstaniu wiedzy źródłem stałości w wiedzy. A oto oznajmienie Tradycji: Skutkiem zniszczenia grzechu powstaje w ludziach wiedza. Tak widzi jaźń w sobie, niczym w przejrzystej tafli lustra. (MBh 12.197.8)		na karmaṇāṁ anārambhād aprārambhāt karmaṇāṁ kriyāṇāṃ yajñādīnām iha janmani janmāntare vā anuṣṭhitānām upātta-durita-kṣaya-hetutvena sattva-śuddhi-kāraṇānāṃ tat-kāraṇatvena ca jñānotpatti-dvāreṇa jñāna-niṣṭhā-hetūnām, jñānam utpadyate puṃsāṃ kṣayāt pāpasya karmaṇaḥ | yathādarśatala-prakhye paśyaty ātmānam ātmani || (MBh 12.197.8) ity ādi smaraṇāt |
Przez niepodejmowanie, czyli niewypełnianie [działań], człowiek nie kosztuje, czyli nie osiąga wolności od czynu (naiṣkarmya) – stanu bezczynu, wolności od rezultatów, stałości (niṣṭhā) w jodze wiedzy, stabilności, nieaktywnej natury jaźni. Oto znaczenie.		anārambhād ananuṣṭhānāt naiṣkarmyaṃ niṣkarma-bhāvaṃ karma-śūnyatāṃ jñāna-yogena niṣṭhāṃ niṣkriyātma-svarūpeṇaivāvasthānam iti yāvat | puruṣo nāśnute na prāpnotīty arthaḥ |
Nie kosztuje wolności od czynu przez niepodejmowanie czynu – z odwrotności tej wypowiedzi wynika, że dzięki podjęciu [działań] doświadcza się wolności od czynu. Tak to można rozumieć. Ale dlaczego niepodjęcie działań nie uwalnia od czynu?		karmaṇām anārambhān naiṣkarmyaṃ nāśnuta iti vacanāt tad-viparyayāt teṣām ārambhān naiṣkarmyam aśnuta iti gamyate | kasmāt punaḥ kāraṇāt karmaṇām anārambhān naiṣkarmyaṃ nāśnute iti?
Odpowiada: gdyż środkiem uzyskania wolności od czynu jest podjęcie działań. Innymi sposobami nie osiągnie się celu. Tak tutaj, jak i w Objawieniu [oznajmione jest], że osiągnięcie jogi wiedzy, charakteryzującej się wolnością od czynu, odbywa się dzięki jodze czynu.		ucyate, karmārambhasyaiva naiṣkarmyopāyatvāt | na hy upāyam antareṇa upeya-prāptir asti | karma-yogopāyatvaṃ ca naiṣkarmya-lakṣaṇasya jñāna-yogasya, śrutau iha ca pratipādanāt |
Oto jak Objawienie za pośrednictwem wedanty (upaniszad) informuje [o tym] zwykłych ludzi: „To właśnie bramini pragną poznać, powtarzając Wedę, spełniając ofiarę…” (Bṛh-up 4.4.22) – te i inne stwierdzenia ustanawiają jogę czynu jako środek osiągnięcia jogi wiedzy.		śrutau tāvat prakṛtasyātma-lokasya vedyasya vedanopāyatvena tam etaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena (Bṛh-up 4.4.22) ity ādinā karma-yogasya jñāna-yogopāyatvaṃ pratipāditam |
A tu [w Gicie] będzie oznajmione: „O potężnoramienny, z powodu braku jogi trudno osiągnąć wyrzeczenie” (BhG 5.6), „Porzuciwszy lgnięcie, jogini spełniają czyny w celu oczyszczenia jaźni” (BhG 5.11), „Ofiara, dar i asceza oczyszczają ludzi” (BhG 18.5).		ihāpi ca – saṃnyāsas tu mahābāho duḥkham āptum ayogataḥ (BhG 5.6), yoginaḥ karma kurvanti saṅgaṃ tyaktvātmaśuddhaye (BhG 5.11), yajño dānaṃ tapaś caiva pāvanāni manīṣiṇāṃ (BhG 18.5), ity ādi pratipādayiṣyati |
Mimo to, oznajmienia takie jak: „Uwolniwszy wszystkie istoty od strachu, niech dąży do wolność od czynu” ukazują, że wolność od czynu osiąga się dzięki wyrzeczeniu się przykazanego czynu. Również w codziennym życiu powszechnym doświadczeniem jest, że niepodejmowanie działań prowadzi do wolności od czynu.		nanu cābhayaṃ sarva-bhūtebhyo dattvā naiṣkarmyam ācaret ity ādau kartavya-karma-saṃnyāsād api naiṣkarmya-prāptiṃ darśayati | loke ca karmaṇām anārambhān naiṣkarmyam iti prasiddhataram |
Jaki więc czyn ma podjęć pragnący wolności od działania? Odpowiada: „ani też przez wyrzeczenie się”. Nie dochodzi się, czyli nie osiąga się doskonałości, cechującej się wolnością od czynu, a będącej stałością osiąganą dzięki jodze wiedzy, jedynie przez wyrzeczenie się – wyzbyte wiedzy zwykłe porzucenie działania.		ataś ca naiṣkarmyārthinaḥ kiṃ karmārambheṇa? iti prāptam | ata āha – na ca saṃnyasanād eveti | nāpi saṃnyasanād eva kevalāt karma-parityāga-mātrād eva jñāna-rahitāt siddhiṃ naiṣkarmya-lakṣaṇāṃ jñāna-yogena niṣṭhāṃ samadhigacchati na prāpnoti ||3.4||

Rāmānuja

sarvasya laukikasya puruṣasya mokṣecchāyāṃ jātāyāṃ sahasaiva jñānayogo duṣkara ity āha

na śāstrīyāṇāṃ karmaṇām anārambhād eva, puruṣo naiṣkarmyaṃ jñānaniṣṭhāṃ prāpnoti / na cārabdhasya śāstrīyasya tyāgāt; yato 'nabhisaṃhitaphalasya paramapuruṣārādhanaveṣasya karmaṇaḥ siddhiḥ sā / atas tena vinā tāṃ na prāpnoti / anabhisaṃhitaphalaiḥ karmabhir anārādhitagovindair avinaṣṭānādikālapravṛttānantapāpasañcayair avyākulendriyatāpūrvikā ātmaniṣṭhā dussaṃpādā

Śrīdhara

ataḥ samyak-citta-śuddhyā jñānotpatti-paryantaṃ varṇāśramocitāni karmāṇi kartavyāni | anyathā citta-śuddhy-abhāvena jñānānutpatter ity āha na karmaṇām iti | karmaṇām anārambhād ananuṣṭhānān naiṣkarmyaṃ jñānaṃ nāśnute na prāpnoti | nanu caitam eva pravrājino lokam icchantaḥ pravrajantīti śrutyā saṃnyāsasya mokṣād aṅgatva-śruteḥ saṃnyasanād eva mokṣo bhaviṣyati | kiṃ karmabhiḥ ? ity āśaṅkyoktaṃ na ceti | citta-śuddhiṃ vinā kṛtāt saṃnyasanād eva jñāna-śūnyāt siddhiṃ mokṣaṃ na samadhigacchati na prāpnoti

Madhusūdana

tatra kāraṇābhāve kāryānupapatter āha na karmaṇām iti | karmaṇā tam etaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena dānena tapasānāśakena iti śrutyātma-jñāne viniyuktānām anārambhād ananuṣṭhānāc citta-śuddhy-abhāvena jñānāyogyo bahirmukhaḥ puruṣo naiṣkarmyaṃ sarva-karma-śūnyatvaṃ jñāna-yogena niṣṭhām iti yāvat nāśnute na prāpnoti |

nanu etam eva pravrājino lokam icchantaḥ pravrajanti iti śruteḥ sarva-karma-saṃnyāsād eva jñāna-niṣṭhopapatteḥ kṛtaṃ karmabhir ity ata āha na ca saṃnyasanād eva citta-śuddhiṃ vinā kṛtāt siddhiṃ jñāna-niṣṭhā-lakṣaṇāṃ samyak-phala-paryavasāyitvenādhigacchati naiva prāpnotīty arthaḥ | karma-janyāṃ citta-śuddhim antareṇa saṃnyāsa eva na sambhavati | yathā-kathaṃcid autsukya-mātreṇa kṛto 'pi na phala-paryavasāyīti bhāvaḥ

Viśvanātha

citta-śuddhy-abhāve jñānānutpattim āha neti | śāstrīya-karmaṇām anārambhād ananuṣṭhānān naiṣkarmyaṃ jñānaṃ na prāpnoti na cāśuddha-cittaḥ | saṃnyasanāc chāstrīya-karma-tyāgāt

Baladeva

ato 'śuddha-cittena citta-śuddheḥ sva-vihitāni karmāṇy evānuṣṭheyānīty āha na karmaṇām ity ādibhis trayodaśabhiḥ | karmaṇāṃ tam etam iti vākyena jñānāṅgatayā vihitānām anārambhād ananuṣṭhānād aviśuddha-cittaḥ puruṣo naiṣkarmyaṃ nikhilendriya-vyāpāra-rūpa-karma-viratiṃ jñāna-niṣṭhām iti yāvat nāśnute na labhate | na ca sa teṣāṃ karmaṇāṃ saṃnyāsāt parityāgāt siddhiṃ muktiṃ samadhigacchati

Michalski

Człowiek nie stanie się bezczynnym, choćby powstrzymał się od dzieła, ani też przez zaniechanie do doskonałości nie dojdzie.

Olszewski

Lecz nie działając nawet, człowiek nie bywa próżny działania i nie przez wyrzeczenie się osiągamy cel życia.

Dynowska

Nie można wznieść się ponad więzy działania przez samo powstrzymywanie się od czynów, ani też doskonałość osiągnąć przez samo wyrzeczenie.

Sachse

Nie przez niepodejmowanie czynu
osiąga człowiek wolność od czynu.
Nie przez porzucenie [obowiązku]
dochodzi do doskonałości.

Kudelska

Nie wyzwoli się człowiek od skutków działania, pracy unikając,
Ani samym wyrzeczeniem nie dostąpi wyzwolenia.

Rucińska

Przez niepodjęcie działania nie jest się wolnym od czynu,
Przez wyrzeczenie się czynu nie dojdzie się do spełnienia.

Szuwalska

Nie wykonując pracy, nie jest się bezczynnym,
A samo wyrzeczenie nie przynosi skutku,
Jakim jest doskonałość.

Byrski

Człek, co czynów nie podejmie, od czynienia nie jest wolny
I przez wyrzeczenie jeno nie osiąga powodzenia.

Babkiewicz

Gdy człek działań nie podejmie,
to nie dojdzie do bezczynu,
gdyż przez samo wyrzeczenie
nie osiągnie ideału.

analiza syntaktyczna

jātu (kiedykolwiek) kaścit [janaḥ] (jakikolwiek człowiek) akarma-kṛt (czyniący bezczyn) kṣaṇam api (nawet przez moment) na hi tiṣṭhati (z pewnością nie pozostaje).
prakṛti-jaiḥ (przez zrodzone z natury) guṇaiḥ (przez guny) sarvaḥ hi (zaiste każdy) avaśaḥ (bez władzy) karma (do czynu) kāryate (jest zmuszany).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
kaś-cit	–	kim-cit sn. 1i.1 m. – ktokolwiek (od: kim – co?; -cit – partykuła nieokreśloności);
kṣaṇam	–	kṣaṇa 2i.1 n. – moment, mrugnięcie oka (od: √ kṣan – ranić, łamać);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
jātu	–	av. – całkowicie, zawsze, kiedykolwiek, pewnego razu;
tiṣṭhati	–	√ sthā (stać) Praes. P 1c.1 – stoi, pozostaje;
akarma-kṛt	–	a-karma-kṛt 1i.1 m. ; yaḥ karma na karoti saḥ – ten który nie wykonuje czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; -kṛt – na końcu złożeń wskazuje na sprawcę, twórcę);
kāryate	–	√ kṛ (robić) Praes. caus. pass. 1c.1 – jest zmuszany do działania;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
avaśaḥ	–	avaśa 1i.1 m. – nie znajdujący się pod kontrolą, bez władzy, bezwolny (od: √ vaś – pragnąć, podporządkowywać, rozkazywać, posiadać w mocy, vaśa – pragnienie, moc, kontrola, dominacja);
karma	–	karman 2i.1 n. – do czynu, do działania (od: √ kṛ – robić);
sarvaḥ	–	sarva sn. 1i.1 m. – wszyscy;
prakṛti-jaiḥ	–	prakṛti-ja 3i.3 m. – przez zrodzone z natury (od: pra- √ kṛ – stwarzać, prakṛti – natura, podstawa, praprzyczyna, przejawiony świat; √ jan – rodzić się, ja – na końcu wyrazów: zrodzony);
guṇaiḥ	–	guṇa 3i.3 m. – przez cechy, przymioty, zalety, sznury (od: √ grah – chwytać);

warianty tekstu

avaśaḥ → svavaśaḥ (całkowicie bezwiednie);
sarvaḥ prakṛti-jair → sarvaiḥ prakṛti-jair /sarva-prakṛti-jair (przez wszystkie zrodzone z natury);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Dlaczego człowiek jedynie dzięki wyrzeczeniu się czynu, bez wiedzy nie dochodzi do doskonałości cechującej się brakiem działania? Spodziewając się takiej wątpliwości [Bóg] mówi:		kasmāt punaḥ kāraṇāt karma-saṃnyāsa-mātrād eva kevalāt jñāna-rahitāt siddhiṃ naiṣkarmya-lakṣaṇāṃ puruṣo nādhigacchati iti hetv-ākāṅkṣāyām āha –
Z pewnością nikt nawet przez chwilę nie pozostaje bezczynnym. Zaiste każdy bezwolnie zmuszany jest do czynu przez przymioty zrodzone z przyrody.		na hi kaścit kṣaṇam api jātu tiṣṭhaty akarmakṛt | kāryate hy avaśaḥ karma sarvaḥ prakṛtijair guṇaiḥ ||3.5||
Z pewnością nikt nawet przez chwilę, przez jakikolwiek moment czasu, kiedykolwiek – w jakim bądź czasie, nie pozostaje bezczynny. Dlaczego? Zaiste każde stworzenie zmuszone jest, czyli nakłonione, bezwolnie – bez udziału swej niezależności, do działania, przez zrodzone z przyrody przymioty – istność, aktywność i mrok (sattva, rajas, tamas).		na hi yasmāt kṣaṇam api kālaṃ jātu kadācit kaścit tiṣṭhaty akarma-kṛt san | kasmāt? kāryate pravartyate hi yasmād avaśa evāsvatantra eva karma sarvaḥ prāṇī prakṛti-jaiḥ prakṛtito jātaiḥ sattva-rajas-tamobhiḥ guṇaiḥ |
Wypowiedź należy uzupełnić [słowem]: [nikt] mądry. Jak będzie powiedziane: „Kto nie jest poruszony przez przymioty przyrody…” (BhG 14.23). Ponieważ sankhjaikowie zostali tu wyróżnieni (BhG 3.3.), niemądrzy to [praktykujący] jogę czynu, nie odnosi się to do oddanych wiedzy (jñānin).		ajña iti vākya-śeṣaḥ, yato vakṣyati guṇair yo na vicālyate (BhG 14.23) iti | sāṃkhyānāṃ pṛthak-karaṇāt ajñānām eva hi karma-yogaḥ, na jñāninām |
Joga czynu nie dotyczy oddanych wiedzy, którzy nie są poruszeni przymiotami przyrody, ponieważ sami z siebie pozostają nieruchomi. Dlatego było powiedziane: „kto zna go niezniszczalnym…” (BhG 2.21).		jñānināṃ tu guṇair acālyamānānāṃ svataś calanābhāvāt karma-yogo nopapadyate | tathā ca vyākhyātaṃ vedāvināśinaṃ (BhG 2.21) ity atra ||3.5||

Rāmānuja

etad evopapādayati

na hy asmin loke vartamānaḥ puruṣaḥ kaścit kadācid api karmākurvāṇas tiṣṭhati; na kiṃcit karomīti vyavasito 'pi sarvaḥ puruṣaḥ prakṛtisaṃbhavaiḥ sattvarajastamobhiḥ prācīnakarmānuguṇaṃ pravṛddhair guṇaiḥ svocitaṃ karma prati avaśaḥ kāryate pravartyate / ata uktalakṣaṇena karmayogena prācīnaṃ pāpasaṃcayaṃ nāśayitvā guṇāṃś ca sattvādīn vaśe kṛtvā nirmalāntaḥkaraṇena saṃpādyo jñānayogaḥ

Śrīdhara

karmaṇāṃ ca saṃnyāsas teṣv anāsakti-mātram | na tu svarūpeṇa | aśakyatvād iti | āha na hi kaścid iti | jātu kasyāṃcid apy avasthāyāṃ kṣaṇa-mātram api kaścid api jñāny-ajñāno vā akarma-kṛt karmāṇy akurvāṇo na tiṣṭhati | atra hetuḥ — prakṛtijair svabhāva-prabhavai rāga-dveṣādibhir guṇaiḥ sarvo 'pi janaḥ karma kāryate | karmaṇi pravartyate | avaśo 'svatantraḥ san

Madhusūdana

tatra karma-janya-śuddhy-abhāve bahirmukhaḥ | hi yasmāt kṣaṇam api kālaṃ jātu kadācit kaścid apy ajitendriyo 'karma-kṛt san na tiṣṭhati | api tu laukika-vaidikakarmānuṣṭhāna-vyagra eva tiṣṭhati tasmād aśuddha-cittasya saṃnyāso na sambhavatīty arthaḥ |

kasmāt punar avidvān karmāṇy akurvāṇo na tiṣṭhati | hi yasmāt | sarvaḥ prāṇī citta-śuddhi-rahito 'vaśo 'svatantra eva san prakṛtijaiḥ prakṛtito jātair abhivyaktaiḥ kāryākāreṇa sattva-rajas-tamobhiḥ svabhāva-prabhavair vā rāga-dveṣādibhir guṇaiḥ karma laukikaṃ vaidikaṃ vā kāryate | ataḥ karmāṇy akurvāṇo na kaścid api tiṣṭhatīty arthaḥ | yataḥ svābhāvikā guṇāś cālakā ataḥ para-vaśatayā sarvadā karmāṇi kurvato 'śuddha-buddheḥ sarva-karma-saṃnyāso na sambhavatīti na saṃnyāsa-nibandhanā jñāna-niṣṭhā sambhavatīty arthaḥ

Viśvanātha

kintv aśuddha-cittaḥ kṛta-saṃnyāsaḥ śāstrīyaṃ karma parityajya vyavahārike karmaṇi nimajjatīty āha na hīti | nanu saṃnyāsa eva tasya vaidika-laukika-karma-pravṛttir-virodhī ? tatrāha kāryata iti | avaśo 'svatantraḥ

Baladeva

aviśuddha-cittaḥ kṛta-vaidika-karma-saṃnyāso laukike 'pi karmaṇi nimajjatīty āha nahīti | nanu saṃnyāsa eva tasya sarva-karma-virodhīti cet tatrāha kāryata iti | prakṛtijaiḥ svabhāvodbhavair guṇai rāga-dveṣādibhiḥ, kāryate pravartyate avaśaḥ parādhīnaḥ syā

Michalski

Przecież w istocie nikt nawet przez mgnienie oka nie trwa bezczynnie. Wbrew własnej woli, żywiołami rozsnowy, każdy jest naglony do czynu!

Olszewski

Albowiem nikt, nawet na chwilę, nie jest w istocie bezczynnym; każdy człowiek, mimo swej woli, działa funkcyami naturalnemi swego istnienia.

Dynowska

Bowiem nikt nawet przez chwilę, w całkowitym bezczynie nie może trwać, każdy, chce czy nie chce, zniewolony jest do działania przez Guny – energie właściwe Przyrodzie.

Sachse

Nikt bowiem ani przez chwilę
nie jest całkowicie bezczynny.
Każdego, niezależnie od jego woli,
zmuszają do spełnienia czynu guny,
zrodzone z materii.

Kudelska

Bowiem nikt nie może bez przerwy w bezczynie trwać,
Każdy, nawet wbrew swoim pragnieniom, działa, gdyż z natury to jego wypływa.

Rucińska

Nikt bowiem ani przez chwilę nie pozostaje bezczynny
Każdego gwałtem do czynu zmuszają siły natury.

Szuwalska

Nikt, nawet na chwilę,
Nie może całkowicie zaprzestać działania,
Do którego zmuszają żywioły natury.

Byrski

Bo nikt przecież ani chwili nie trwa dzieł nie podejmując.
Przez przymioty, co z natury się wywodzą przymuszani
Wszyscy dzieła, chcąc czy nie chcąc, podejmują.

Babkiewicz

Nawet chwili nikt nie może
bez działania pozostawać.
Wszyscy czynią czyn bezwolni
przez Naturę przymuszeni.

analiza syntaktyczna

yaḥ (kto) karmendriyāṇi (zmysły czynów) saṃyamya (powściągnąwszy)
manasā (umysłem) indriyārthān (cele zmysłów) smaran (rozmyślający) āste (pozostaje),
saḥ (ten) vimūḍhātmā (którego jaźń jest omroczona) mithyācāraḥ (zachowującym się fałszywie) ucyate (jest nazywany).

analiza gramatyczna

karmendriyāṇi	–	karma-indriya 2i.3 n. ; TP : karmaṇām indriyāni iti – zmysły czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; vāk-pāṇi-pāda-pāyūpastha-saṃjñakāni – nazywane: mową, ręka, nogą, odbytem, genitaliami);
saṃyamya	–	sam- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
āste	–	√ ās (siedzieć, istnieć) Praes. Ā 1c.1 – siedzi, znajduje się, pozostaje;
manasā	–	manas 3i.1 n. – umysłem (od: √ man – myśleć);
smaran	–	smarant ( √ smṛ – myśleć, pamiętać) PPr 1i.1 m. – pamiętający, rozmyślający;
indriyārthān	–	indriya-artha 2i.3 m. ; TP : indriyāṇām arthān iti – cele zmysłów (od: √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; √ arth – pragnąć, chcieć zdobyć, artha – cel, zamiar, motyw, użycie, rzecz, obiekt, bogactwo, posiadłości);
vimūḍhātmā	–	vi-mūḍha-ātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā vimūḍho ‘sti saḥ – ten, którego jaźń jest omroczona (od: vi- √ muh – mylić się, być skonsternowanym, omroczonym, ogłupiałym, PP vimuḍha – omroczony;  ātman – jaźń);
mithyācāraḥ	–	mithyā-ācāra 1i.1 m. ; yo mithyācārati saḥ – ten, kto zachowuje się fałszywie, hipokryta (od: av. mithyā – niewłaściwie, fałszywie, oszukańczo; ā- √ car – zbliżać się do; ācāra – postępowanie, zwyczaj, właściwe zachowanie);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
ucyate	–	√ vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest powiedziane, nazywane;

warianty tekstu

ya āste → āste ca / tathāste (i pozostaje / tak pozostaje);
mithyācāraḥ → mūḍhācāraḥ (mającym omroczone zachowanie);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Gdy pozbawiony wiedzy o jaźni nie podejmie przykazanego czynu, jest to zaiste złe. [By to wyjaśnić] mówi:		yat tv anātmajñaḥ coditaṃ karma nārabhate iti tad asad evety āha –
Kto powściągnął zmysły, ale umysłem rozpamiętuje obiekty zmysłowe, ten o omroczonej jaźni nazywany jest hipokrytą.		karmendriyāṇi saṃyamya ya āste manasā smaran | indriyārthān vimūḍhātmā mithyācāraḥ sa ucyate ||3.6||
Zmysły (władze sprawcze), jak ręce, kto powściągnął, czyli opanował, ale umysłem rozpamiętuje – rozmyśla o obiektach zmysłowych, czyli o przedmiotach, ten jest omroczony – jego narząd wewnętrzny uległ omroczeniu, i nazywany jest hipokrytą – oszustem i grzesznikiem.		karmendriyāṇi hastādīni saṃyamya saṃhṛtya ya āste tiṣṭhati manasā smaran cintayan indriyārthān viṣayān vimūḍhātmā vimūḍhāntaḥ-karaṇo mithyācāro mṛṣācāraḥ pāpācāraḥ sa ucyate ||3.6||

Rāmānuja

anyathā jñānayogāya pravṛtto mithyācāro bhavatīty āha

avinaṣṭapāpatayā ajitāntaḥkaraṇaḥ ātmajñānāya pravṛtto viṣayapravaṇatayā ātmani vimukhīkṛtamanāḥ viṣayān eva smaran ya āste, anyathā saṃkalpya anyathā caratīti sa mithyācāra ucyate / ātmajñānāyodyukto viparīto vinaṣṭo bhavatītyarthaḥ

Śrīdhara

ato 'jñaṃ karma-tyāginaṃ nindati karmendriyāṇīti | vāk-pāṇy-ādīni karmendriyāṇi | saṃyamya bhagavad-dhyāna-cchalena indriyārthān viṣayān smarann āste aviśuddhatayā manasā ātmani sthairyābhāvāt, sa mithyācāraḥ kapaṭācāro dāmbhika ucyata ity arthaḥ

Madhusūdana

yathā-kathaṃcid autsukya-mātreṇa kṛta-saṃnyāsas tv aśuddha-cittas tat-phala-bhāṅ na bhavati yataḥ | yo vimūḍhātmā rāga-dveṣādi-dūṣitāntaḥ-karaṇa autsukya-mātreṇa karmendriyāṇi vāk-pāṇy-ādīni saṃyamya nigṛhya bahir-indriyaiḥ karmāṇy akurvann iti yāvat | manasā rāgādi-preritendriyārthān śabdādīn na tv ātma-tattvaṃ smarann āste kṛta-saṃnyāso 'ham ity abhimānena karma-śūnyas tiṣṭhati sa mithyācāraḥ sattva-śuddhy-abhāvena phalāyogyatvāt pāpācāra ucyate |

tvaṃ-padārtha-vivekāya saṃnyāsaḥ sarva-karmaṇām |
śrutyeha vihito yasmāt tat-tyāgī patito bhavet ||

ity ādi-dharma-śāstreṇa | ata upapannaṃ na ca saṃnyasanād evāśuddhāntaḥ-karaṇaḥ siddhiṃ samadhigacchatīti

Viśvanātha

nanu tādṛśo 'pi sannyāsī kaścit | kaścid indriya-vyāpāra-śūnyo mudritākṣo dṛśyate ? tatrāha karmendriyāṇi, vāk-pāṇy-ādīni nigṛhya yo manasā dhyāna-cchalena viṣayān smarann āste, sa mithyācāro dāmbhikaḥ

Baladeva

nanu rāga-divyāpāra-śūnyo mudrita-śrotrādiḥ kaścit kaścid yadi dṛśyate tatrāha karmendriyāṇīti | yo yatiḥ karmendriyāṇi vāg-ādīni saṃyamya manasā dhyāna-chadmanā indriyārthān śabda-sparśādīn smarann āste sa vimūḍhātmā mūrkho mithyācāraḥ kathyate | sa ca niruddha-rāgāder ajñasya niṣkāma-karmānuṣṭhānena manaḥ-śuddher anudayāt śrotrādy-aprasāre 'py aśuddhatvān manasā tad-viṣayāṇāṃ sma raṇāj jñānāyodyatasyāpi tasya jñāna-lābhāt mithyācāro vyartha-vāg-ādi-niyama-kriyo dāmbhika ity arthaḥ

Michalski

Kto narządy czynu powściągnie, lecz w sercu myśli o rzeczach zmysłowych, – ten duszobłędny zwie się obłudnikiem.

Olszewski

Kto okiełznawszy czynności swoich organów, pozostaje w bezwładzie, podczas gdy duch jego zajęty jest przedmiotami zmysłowymi, ten nazywa się fałszywie pobożnym.

Dynowska

A kto trwa w bezruchu, w pełni władając organami działania, lecz nie przestając myśleć pożądliwie o przedmiotach zmysłów, ten, o Bharato, oszukuje siebie i słusznie nazwany być może obłudnikiem.

Sachse

Kto zastyga w bezruchu
powściągnąwszy swe członki,
lecz w umyśle swym pamięta o świecie zmysłów,
o tym, pogrążonym w zaślepieniu,
mówi się, że postępuje fałszywie.

Kudelska

Kto powściągnął narządy zmysłów, lecz o przedmiotach zmysłowych wciąż rozmyśla,
Ten samego siebie oszukuje i obłudnym jest nazywany.

Rucińska

Kto, zaślepiony, powstrzymał zmysły działania, lecz myślą
Biegnie ku rzeczom zmysłowym, tego się zwie obłudnikiem.

Szuwalska

Jeśli ktoś powstrzymuje swoje zmysły siłą,
Kontemplując w tym czasie to, co je przyciąga,
Oszukuje sam siebie i jest obłudnikiem.

Byrski

Kto powściąga zmysły czynu a trwa myślą ogarniając
Rzeczy zmysłów – mówią, że się on omroczył i tkwi w błędzie.

Babkiewicz

Kto organy swe powściągnął,
ale umysł ma skupiony
na przedmiotach, taki głupiec
obłudnikiem jest nazwany.

analiza syntaktyczna

he arjuna (Ardźuno!),
yaḥ tu (ale kto) manasā (umysłem) indriyāṇi (zmysły) niyamya (powściągnąwszy)
asaktaḥ [san] (będąc nielgnącym) karmendriyaiḥ (zmysłami czynów) karma-yogam (jogę czynu) ārabhate (rozpoczyna),
saḥ (on) viśiṣyate (jest wyróżniony).

analiza gramatyczna

yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
indriyāṇi	–	indriya 2i.3 n. – zmysły (od: √ ind – posiadać moc);
manasā	–	manas 3i.1 n. – umysłem (od: √ man – myśleć);
niyamya	–	ni- √ yam (powściągać) absol. – powściągnąwszy;
ārabhate	–	ā- √ rabh (osiągać, podejmować) Praes. Ā 1c.1 – rozpoczyna;
arjuna	–	arjuna 8i.1 m. – biały, jasny;
karmendriyaiḥ	–	karma-indriya 3i.3 n. ; TP : karmaṇām indriyair iti – zmysłami czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; vāk-pāṇi-pāda-pāyūpastha-saṃjñakāni – nazywane: mowa, ręka, noga, odbyt, genitalia);
karma-yogam	–	karma-yoga 2i.1 m. ; TP : karmaṇo yogam iti – jogę czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
asaktaḥ	–	a-sakta ( √ sañj – polegać na, być przymocowanym do, obejmować) PP 1i.1 m. – nieprzywiązany, nielgnący;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
viśiṣyate	–	vi- √ śiṣ (wyróżniać) Praes. pass. 1c.1 – jest wyróżniony, szczególny, najlepszy;

warianty tekstu

niyamya → samyamya (powściągnąwszy);
‘rjuna → naraḥ (człowiek);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Ardźuno, ale kto umysłem zmysły powściągnął i nie lgnąc, władzami sprawczymi podejmuje jogę czynu, ten jest najlepszy.		yas tv indriyāṇi manasā niyamyārabhate ’rjuna | karmendriyaiḥ karma-yogam asaktaḥ sa viśiṣyate ||3.7||
Ale kto, ponownie mowa jest o niemądrym, dokonującym czynów, umysłem powściągnął zmysły – władze wolicjonalne, o Ardźuno i podejmuje władzami sprawczymi – słowami, rękoma i innymi…		yas tu punaḥ karmaṇy adhikṛto ’jñaḥ buddhīndriyāṇi manasā niyamya ārabhate arjuna karmendriyaiḥ vāk-pāṇy-ādibhiḥ |
Co podejmuje? Odpowiada: będąc nielgnącym, jogę czynu. Wyrzekł się pragnienia owocu dlatego jest lepszy od hipokryty [z poprzedniej strofy].		kim ārabhate ity āha – karma-yogam asaktaḥ san phalābhisandhi-varjitaḥ sa viśiṣyate itarasmāt mithyācārāt ||3.7||

Rāmānuja

ataḥ pūrvābhyastaviṣayasajātīye śāstrīye karmaṇi indriyāṇy ātmāvalokanapravṛttena manasā niyamya taiḥ svata eva karmapravaṇair indriyair asaṅgapūrvakaṃ yaḥ karmayogam ārabhate, so 'saṃbhāvyamānapramādatvena jñānaniṣṭhād api puruṣād viśiṣyate

Śrīdhara

etad-viparītaḥ karma-kartā tu śreṣṭha ity āha yas tv indriyāṇīti | yas tv indriyāṇi manasā niyamya īśvara-parāṇi kṛtvā karmendriyaiḥ karma-rūpaṃ yogam upāyam ārabhate 'nutiṣṭhati | asaktaḥ phalābhilāṣa-rahitaḥ san | sa viśiṣyate viśiṣṭo bhavati citta-śuddhyā jñānavān bhavatīty arthaḥ

Madhusūdana

autsukya-mātreṇa sarva-karmāṇy asaṃnyasya citta-śuddhaye niṣkāma-karmāṇy eva yathā-śāstraṃ kuryāt | tasmāt yas tv iti | tu-śabdo 'śuddhāntaḥ-karaṇa-saṃnyāsi-vyatirekārthaḥ | indriyāṇi jñānendriyāei śrotrādīni manasā saha niyamya pāpa-hetu-śabdādi-viṣayāsakter nivartya manasā viveka-yuktena niyamyeti vā | karmendriyair vāk-pāṇy-ādibhiḥ karma-yogaṃ śuddhi-hetutayā vihitaṃ karmārabhate karoty asaktaḥ phalābhilāṣa-śūnyaḥ san yo vivekī sa itarasmān mithyācārād viśiṣyate | pariśrama-sāmye 'pi phalātiśaya-bhāktvena śreṣṭho bhavati | he 'rjunāścaryam idaṃ paśya yad ekaḥ karmendriyāṇi nigṛhṇan jñānendriyāṇi vyāpārayan puruṣārtha-śūnyo 'paras tu jñānendriyāṇi nigṛhya karmendriyāṇi vyāpārayan parama-puruṣārtha-bhāg bhavatīti

Viśvanātha

etad-viparītaḥ śāstrīya-karma-kartā gṛhasthas tu śreṣṭha ity āha yas tv iti | karma-yogaṃ śāstra-vihitam | asakto 'phalākāṅkṣī viśiṣyate | asambhāvita-prasāditvena jñāna-niṣṭhād api puruṣād viśiṣṭaḥ iti śrī-rāmānujācārya-caraṇāḥ

Baladeva

etad-vaiparītyena sva-vihita-karma-kartā gṛhastho 'pi śreṣṭha ity āha yas tv iti | ātmānubhava-pravṛttena manasendriyāṇi śrotrādīni niyamyāsaktaḥ phalābhilāṣa-śūnyaḥ san yaḥ karmendriyaiḥ karma-rūpaṃ yogam upāyam ārabhate 'nutiṣṭhati sa viśiṣyate | sambhāvyamāna-jñānatvāt pūrvataḥ śreṣṭho bhavatīty arthaḥ

Michalski

Kto zaś mocą ducha wszystkie zmysły powściągnie, Ardżuno, i tylko przez narządy czynu oddaje się działaniu, ten się oderwał, ten stoi wysoko.

Olszewski

Lecz ten, kto duchem ujarzmił zmysły i posiłkuje się działalnością swoich organów dla spełnienia czynu, nie łącząc się z nim wcale, ten jest godzien szacunku, Ardżuno.

Dynowska

Lecz człowiek, który myślą nad zmysłami panując, bezosobiście i swobodnie organami działania pełni Jogę czynu, jest zaiste godzien szacunku.

Sachse

A kto powściąga umysłem swoje zmysły, Ardżuno,
i podejmuje drogę czynu cieleśnie tylko,
bez przywiązania,
ten wyróżnia się [spośród innych].

Kudelska

Lecz ten, kto wszystkie zmysły w umyśle powściągnął,
Bez, pożądań narządami zmysłów włada i w ten sposób jogę czynów wykonuje, ten zostaje wyzwolony.

Rucińska

Lecz kto powściągnie umysłem zmysły działania, Ardżuno,
I jogę czynu podejmie bez więzów, ten jest najwyżej!

Szuwalska

Jednak ten, kto w umyśle nad nimi panuje,
Mimo iż są aktywne, praktykuje jogę,
Wolny jest od przywiązań i szacunku godny.

Byrski

Kto powściąga zmysły myślą, podejmując, o Ardźuno,
Dzieł ćwiczenie za pomocą zmysłów czynu,
Słynie jako ten kto nie lgnie.

Babkiewicz

Lecz kto myślą swą powściągnął
zmysły i nieprzywiązany
organami jogę czynu
podejmuje, ten jest lepszy.

analiza syntaktyczna

tvam (ty) niyatam (uregulowany) karma (czyn) kuru (czyń),
akarmaṇaḥ hi (od bezczynu) karma (czyn) jyāyaḥ (lepszy),
akarmaṇaḥ ca (i z bezczynu) te (twoja) śarīra-yātrā api (nawet podróż ciała) na prasidhyet (nie odniesie sukcesu).

analiza gramatyczna

niyatam	–	niyata (ni- √ yam – zatrzymywać, regulować) PP 2i.1 n. – uregulowany, stały; lub av. – stale, zawsze, zdecydowanie;
kuru	–	√ kṛ (robić) Imperat. P 2c.1 – czyń;
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
tvam	–	yuṣmat sn. 1i.1 – ty;
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie (od: √ kṛ – robić);
jyāyaḥ	–	jyāyaḥ 1i.1 n. – lepszy, wyższy (stopień wyższy od √ ji – zwyciężać, jaya: jyāyas, jyeṣṭha);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
akarmaṇaḥ	–	a-karman 5i.1 n. – od bezczynu (od: √ kṛ – robić);
śarīra-yātrā	–	śarīra-yātrā 1i.1 f. ; TP : śarīrasya / śarīre yātrā – podróż ciała / w ciele (od: √ śṝ – łamać, niszczyć, śarīra – łatwe do zniszczenia, ciało; √ yā – iść, yātrā – podróż, droga, środki utrzymania);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
ca	–	av. – i;
te	–	yuṣmat sn. 6i.1 – twoja (skrócona forma od: tava);
na	–	av. – nie;
prasidhyet	–	pra- √ sidh (osiągać sukces) Pot. P 1c.1 – odniosłaby sukces;
akarmaṇaḥ	–	a-karman 5i.1 n. – od bezczynu (od: √ kṛ – robić);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Jeśli tak jest, to:		yataḥ evam ataḥ –
Uregulowany czyn spełniaj, albowiem czyn lepszy jest od bezczynu. Bez czynu nawet twoja podróż w ciele nie odniesie sukcesu.		niyataṃ kuru karma tvaṃ karma jyāyo hy akarmaṇaḥ | śarīrayātrāpi ca te na prasidhyed akarmaṇaḥ ||3.8||
Uregulowany, czyli codzienny, zalecany w pismach. Ten czyn jest uregulowany, choć nie [należy] do Objawienia, a do którego jest się naznaczonym (adhikṛta) i który spełniany jest dla owocu. Ten właśnie czyn spełniaj, o Ardźuno. Albowiem czyn lepszy jest, czyli przedniejszy ze względu na rezultat, od bezczynu – od braku działania, od niepodejmowania czynu.		niyataṃ nityaṃ śāstropadiṣṭam | yo yasmin karmaṇy adhikṛtaḥ phalāya cāśrutaṃ tan niyataṃ karma, tat kuru tvaṃ he arjuna! yataḥ karma jyāyo ’dhikataraṃ phalataḥ | hi yasmād akarmaṇo ’karaṇāt anārambhāt |
Dlaczego? Nawet twoja podróż w ciele, czyli przebywanie w ciele, nie odniesie sukcesu, nie zakończy się sukcesem – nie osiągniesz bezczynu, bierności. Takie rozróżnienie czynu i bezczynu widzi się w świecie.		kathaṃ? śarīra-yātrā śarīra-sthitir api ca te tava na prasidhyet prasiddhiṃ na gacchet akarmaṇo ’karaṇāt | ato dṛṣṭaḥ karmākarmaṇor viśeṣo loke ||3.8||

Rāmānuja

niyataṃ vyāptam; prakṛtisaṃsṛṣṭena hi vyāptaṃ karma, anādivāsanayā prakṛtisaṃsṛṣṭas tvaṃ niyatatvena suśakatvād asaṃbhāvitapramādatvāc ca karmaṇaḥ, karmaiva kuru; akarmaṇaḥ jñānaniṣṭhāyā api karmaiva jyāyaḥ / „naiṣkarmyaṃ puruṣo 'śunute” iti prakramād akarmaśabdena jñānaniṣṭhaivocyate / jñānaniṣṭhādhikāriṇo 'py anabhyastapūrvatayā hy aniyatatvena duḥśakatvāt sapramādatvāc ca jñānaniṣṭhāyāḥ, karmaniṣṭhaiva jyāyasī; karmaṇi kriyamāṇe ca ātmayāthātmyajñānenātmano 'kartṛtvānusandhānam anantaram eva vakṣyate / ata ātmajñānasyāpi karmayogāntargatatvāt sa eva jyāyān ityarthaḥ / karmaṇo jñānaniṣṭhāyā jyāyastvavacanaṃ jñānaniṣṭhāyām adhikāre saty evopapadyate /
yadi sarvaṃ karma parityajya kevalaṃ jñānaniṣṭhāyām adhikāro 'pi, tarhi akarmaṇaḥ jñānaniṣṭhasya jñānaniṣṭhopakāriṇī śarīrayātrāpi na setsyati / yāvat sādhanasamāpti śarīradhāraṇaṃ cāvaśyaṃ kāryam / nyāyārjitadhanena mahāyajñādikaṃ kṛtvā tacchiṣṭāśanenaiva śarīradhāraṇaṃ kāryam, „āhāraśuddhau sattvaśuddhiḥ sattvaśuddhau dhrutvā smṛtiḥ” ityādiśruteḥ / „te tv aghaṃ bhuñjate pāpā ye pacanty ātmakāraṇāt” iti vakṣyate / ato jñānaniṣṭhasyāpi karmākurvato dehayātrāpi na setsyati / yato jñānaniṣṭhasyāpi dhriyamāṇaśarīrasya yāvatsādhanasamāpti mahāyajñādi nityanaimittikaṃ karma avaśyaṃ kartavyam, yataś ca karmayoge 'py ātmano 'kartṛtvabhāvanayātmayāthātmyānusandhānam antarbhūtam, yataś ca prakṛtisaṃsṛṣṭasya karmayogaḥ suśako 'pramādaś ca, ato jñānaniṣṭhāyogyasyāpi jñānayogāt karmayogo jyāyān / tasmāt tvaṃ karmayogam eva kurv ityabhiprāya

Śrīdhara

niyatam iti | yasmād evaṃ tasmān niyataṃ nityaṃ karma sandhyopāsanādi kuru | hi yasmāt | sarva-karmaṇo 'karaṇāt sakāśāt karma-karaṇaṃ jyāyo 'dhikataram | anyathākarmaṇaḥ sarva-karma-śūnyasya tava śarīra-yātrā śarīra-nirvāho 'pi na prasidhyen na bhavet

Madhusūdana

yasmād evaṃ tasmān manasā jñānendriyāṇi nigṛhya karmendriyais tvaṃ prāg ananuṣṭhita-śuddhi-hetu-karmā niyataṃ vidhy-uddeśe phala-sambandha-śūnyatayā niyata-nimittena vihitaṃ karma śrautaṃ smārtaṃ ca nityam iti prasiddhaṃ kuru | kurv iti madhyama-puruṣa-prayogeṇaiva tvam iti labdhe tvam iti padam arthāntare saṃkramitam |

kasmād aśuddhāntaḥ-karaṇena karmaiva kartavyaṃ hi yasmād akarmaṇo 'karaṇāt karmaiva jyāyaḥ praśasyataram | na kevalaṃ karmābhāve tavāntaḥ-karaṇa-śuddhir eva na sidhyet | kintu akarmaṇo yuddhādi-karma-rahitasya te tava śarīra-yātrā śarīra-sthitir api na prakarṣeṇa kṣātra-vṛtti-kṛtatva-lakṣaṇena sidhyet | tathā ca prāg uktam | api cety antaḥ-karaṇa-śuddhi-samuccayārthaḥ

Viśvanātha

tasmāt tvaṃ niyataṃ nityaṃ sandhyopāsanādi# akarmaṇaḥ karma-sannyāsāt sakāśāj jyāyaḥ śreṣṭham | sannyāsa-sarva-karmaṇas tava śarīra-nirvāho 'pi na sidhyet

Baladeva

niyatam iti tasmāt tvam aviśuddha-citto niyatam āvaśyaka-karam kuru citta-viśuddhaye niṣkāmatayā sva-vihitaṃ karmācarety arthaḥ | akarmaṇam autsukya-mātreṇa sarva-karma-saṃnyāsa-sakāśāt karmaiva jyāyaḥ praśastataraṃ krama-sopāna-nyāyena jñānotpādakatvāt | autsukya-mātreṇa karma tyajator maline hṛdi jñāna-prakāśāt | kiṃ cākarmaṇaḥ saṃnyasta-sarva-karmaṇas tava śarīra-yātrā deha-nirvāho 'pi na sidhyet | yāvat sādhana-pūrti-deha-dhāraṇasyāvaśyakatvāt tad-arthaṃ jñānī bhikṣāṭanādi-karmānutiṣṭhati | tac ca kṣatriyasya tavānucitam | tasmāt sva-vihitena yuddha-prajā-pālanādi-karmaṇā śulkāni vittāny upārjya tair nirvyūha-deha-yātraḥ svātmānam anusandhehīti

Michalski

Spełniaj dzieło, które jest konieczne, czyn bowiem wyższy jest od niedziałania. Jeśliś bezczynny, nawet ciała własnego nie utrzymasz przy życiu!

Olszewski

Spełnij więc czyn konieczny; czyn więcej wart niż bezczynność; nie działając, nie możesz nawet żywić swego ciała.

Dynowska

Pełń więc, Ardżuno, właściwy czyn, bowiem czyn od bezczynu jest lepszy; bezczynem nawet ciała swego nie utrzymasz przy życiu.

Sachse

Spełnij więc czyn należny,
bo czyn lepszy jest od bezczynności,
a przy tym, gdybyś był bezczynny,
nie dokonałoby się twe cielesne życie.

Kudelska

Spełń wiec, Ardżuno, czyn ci przeznaczony, czyn od bezczynu jest lepszy;
Bezczynem nawet swego ciała przy życiu nie utrzymasz.

Rucińska

Ty spełniaj czyn nakazany – czyn lepszy jest niż bezczynność,
Bo nawet ciała utrzymać nie uda ci się bez czynu!

Szuwalska

Dlatego rób, Ardżuno, to, co powinieneś.
Praca z pewnością lepsza jest od bezczynności.
Nawet przeżyć nie zdołasz, pozostając biernym.

Byrski

Ty czyń dzieło nieodzowne, dzieło lepsze od nie-dzieła.
Twa cielesna podróż właśnie nie zasłynie bez działania.

Babkiewicz

Nakazany czyn wypełniaj,
czyn wszak lepszy od bezczynu.
Nawet ciała utrzymanie
nie dokona się bez czynu.

analiza syntaktyczna

he kaunteya (Kuntjowicu),
yajñārthāt (od tego, którego celem jest ofiara) karmaṇaḥ (od czynu) anyatra (w innym wypadku),
ayaṃ lokaḥ (ten świat) karma-bandhanaḥ (pętami czynu) [asti] (jest),
[tasmāt] (dlatego) tad-arthaṃ (dla jego korzyści) mukta-saṅgaḥ (wolny od lgnięcia) karma (czyn) samācara (spełniaj).

analiza gramatyczna

yajñārthāt	–	yajña-artha 5i.1 n. ; BV : yasya yajñasyārthaḥ asti tasmāt – od tego, którego celem jest ofiara / który spełniany jest dla Wisznu (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie, w znaczeniu dla korzyści, wymaga genetivusu – czyjej?);
karmaṇaḥ	–	karman 5i.1 n. – od czynu, od działania (od: √ kṛ – robić);
anyatra	–	av. – gdzie indziej, w innym miejscu, inaczej;
lokaḥ	–	loka 1i.1 m. – świat;
ayam	–	idam sn. 1i.1 m. – ten;
karma-bandhanaḥ	–	karma-bandhana 1i.1 m. ; BV : yasya karmaṇo bandhanam asti saḥ – ten, który posiada pęta czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ bandh – wiązać, pętać, bandhana – pętanie, więzy, pęta, więzienie);
tad-artham	–	av. – tasyārtham – dla jego korzyści (od: tat – ten, ta, to…; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie, na końcu złożeń: w celu, z powodu);
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kaunteya	–	kaunteya 8i.1 m. – o synu Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców);
mukta-saṅgaḥ	–	mukta-saṅga 1i.1xm.; BV : yena saṅgo mukto ‘sti saḥ – ten, kogo lgnięcie odeszło (od: √ muc – wyzwalać, uwalniać, PP mukta – wyzwolony, odeszły; sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt, saṅga – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania);
samācara	–	sam-ā- √ car (działać, wykonywać) Imperat. P 2c.1 – wykonuj;

warianty tekstu

‘nyatra → hyanyatra (zaiste gdzie indziej);
karma → dharma (dharmę);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Jeśli ktoś myśli: „ponieważ rezultat czynu wiąże, dlatego nie należy go wykonywać”, też jest w błędzie. Dlaczego?:		yac ca manyase bandhārthatvāt karma na kartavyam iti tad apy asat | kathaṃ?
Kuntjowicu, wyjąwszy czyn, którego celem jest ofiara, ludzie pętani są przez czyn. [Dlatego] wolny od lgnięcia, spełniaj czyn dla niej.		yajñārthāt karmaṇo ’nyatra loko ’yaṃ karma-bandhanaḥ | tad arthaṃ karma kaunteya muktasaṅgaḥ samācara ||3.9||
Ofiara [tu] znaczy Bóg. Jak mówi Objawienie: „Zaiste ofiara to Wisznu” (Taitirīya saṁhitā 1.7.4). Kto działa dla jego korzyści, ten spełnia czyn dla ofiary. Wyjąwszy czyn, czyli skutkiem innych czynów, ludzie (loka) naznaczeni do czynu dokonują czynów i są przez nie pętani, ale nie działający dla ofiary.		yajño vai viṣṇuḥ (Taitirīya saṁhitā 1.7.4)iti śruter yajña īśvaraḥ | tad-arthaṃ yat kriyate tat yajñārthaṃ karma | tasmāt karmaṇo ’nyatrānyena karmaṇā loko ’yam adhikṛtaḥ karma-kṛt karma-bandhanaḥ karma bandhanaṃ yasya so ’yaṃ karma-bandhano lokaḥ, na tu yajñārthāt |
Dlatego dla niej, czyli dla ofiary, o Kuntjowicu, wolny od lgnięcia – wyzbyty pragnienia owocu czynu, czyn spełniaj – sprawiaj, by był wykonywany.		atas tad-arthaṃ yajñārthaṃ karma kaunteya, mukta-saṅgaḥ karma-phala-saṅga-varjitaḥ san samācāra nirvartaya ||3.9||

Rāmānuja

evaṃ tarhi dravyārjanādeḥ karmaṇo 'haṅkāramamakārādisarvendriyavyakulatāgarbhatvenāsya puruṣasya karmavāsanayā bandhanaṃ bhaviṣyatīty atrāha

yajñādiśāstrīyakarmaśeṣabhūtād dravyārjanādeḥ karmaṇo 'nyatra ātmīyaprayojanaśeṣabhūte karmaṇi kriyamāṇe ayaṃ lokaḥ karmabandhano bhavati / atas tvaṃ yajñārthaṃ dravyārjanādikaṃ karma samācara / tatrātmaprayojanasādhanatayā yaḥ saṅgaḥ tasmāt saṅgān muktas tam samācara / evaṃ muktasaṅgena yajñādyarthatayā karmaṇi kriyamāṇe yajñādibhiḥ karmabhir ārādhitaḥ paramapuruṣo 'syānādikālapravṛttakarmavāsanām ucchidya avyākulātmāvalokanaṃ dadātītyarthaḥ

Śrīdhara

sāṅkhyās tu sarvam api karma-bandhaktavān na kāryam ity āhuḥ | tannirākurvann āha yajñārthād iti | yajño 'tra viṣṇuḥ | yajño vai viṣṇur iti śruteḥ | tad-ārādhanārthāt karmaṇo |nyatra tad ekaṃ loko 'yaṃ karma-bandhanaḥ karmabhir vadhyate | na tu īśvarārādhanārthena karmaṇā | atas tad-arthaṃ viṣṇu-prīty-arthaṃ mukta-saṅgo niṣkāmaḥ san karma samyag ācara

Madhusūdana

karmaṇā badhyate jantuḥ [Mbh 12.241.7] iti smṛteḥ sarvaṃ karma bandhātmakatvān mumukṣuṇā na kartavyam iti matvā tasyottaram āha
yajñārthād iti | yajñaḥ parameśvaraḥ yajño vai viṣṇur [TaittS 1.7.4] iti śruteḥ | tad-ārādhanārthaṃ yat kriyate karma tad-yajñārthaṃ tasmāt karmaṇo 'nyatra karmaṇi pravṛtto 'yaṃ lokaḥ karmādhikārī karma-bandhanaḥ karmaṇā badhyate na tv īśvarārādhnārthena | atas tad-arthaṃ yajñārthaṃ karma he kaunteya ! tvaṃ karmaṇy adhikṛto mukta-saṅgaḥ san samācara samyak-śraddhādi-puraḥsaram ācara

Viśvanātha

nanu tarhi karmaṇā badhyate jantuḥ iti smṛteḥ | karmaṇi kṛte bandhaḥ syād iti cen na | parameśvarārpitaṃ karma na bandhakam ity āha yajñārthād iti | viṣṇv-arpito niṣkāmo dharma eva yajña ucyate | yad-arthaṃ yat karma tato 'nyatraivāyaṃ lokaḥ karma-bandhanaḥ karmaṇā badhyamāno bhavati | tasmāt tvaṃ tad-arthaṃ tādṛśa-dharma-siddhy-arthaṃ karma samācara |

nanu viṣṇv-arpito 'pi dharmaḥ kāmanām uddiśya kṛtaś ced bandhako bhavaty evety āha mukta-saṅgaḥ phalākāṅkṣā-rahitaḥ | evam evoddhavaṃ praty api śrī-bhagavatoktam –

sva-dharma-stho yajan yajñair
anāśīḥ-kāma uddhava |
na yāti svarga-narakau
yady anyan na samācaret ||

asmin loke vartamānaḥ
sva-dharma-stho 'naghaḥ śuciḥ |
jñānaṃ viśuddham āpnoti
mad-bhaktiṃ vā yadṛcchayā || [BhP 11.20.10-1] iti

Baladeva

nanu karmaṇi kṛte bandho bhavet | karmaṇā badhyate jantur ity ādi-smaraṇāc ceti tatrāha yajñārthād iti | yajñaḥ parameśvaraḥ yajño vai viṣṇur iti śruteḥ | tad-arthāt tat-toṣa-phalāt karmaṇo 'nyatra svasukha-phalaka-karmaṇi kriyamāṇe 'yaṃ lokaḥ prāṇī karma-bandhanaḥ karmaṇā badhyate | tasmāt tad-arthaṃ viṣṇu-toṣārthaṃ karma samācara | he kaunteya mukta-saṅgas tyakta-sukhābhilāṣaḥ san nyāyopārjita-dravya-siddhena yajñādinā viṣṇur ārādhya tac-cheṣeṇa deha-yātrāṃ kurvan na badhyata ity arthaḥ

Michalski

Począwszy od czynów koniecznych przy ofierze, świat ten jest jednym wiązaniem czynów. Dlatego też, Kauntejo, oswobodzony od skłonności, spełniaj swe dzieło!

Olszewski

Wyjąwszy dzieła święte, czyny skuwają nas na tym świecie. Takiego więc dzieła, wolnego od żądz, dokonaj, synu Kunti.

Dynowska

Wszelkie działanie, które nie jest ofiarą, niewolą się staje; cały świat jest w jego więzach; więc od przywiązań wolny, synu Kunti, czyn każdy jako ofiarę pełń.

Sachse

Świat ten trwa w więzach czynu,
z wyjątkiem czynu spełnionego jako ofiara.
Spełnij więc czyn jako ofiarę, o synu Kunti,
wolny od przywiązania [do jego owocu].

Kudelska

Każdy czyn nie będący ofiarą jest przyczyną niewoli na tym świecie,
Przeto bezinteresownie i wolny od przywiązań, wypełniaj swe powinności, synu Kunti.

Rucińska

Nie dla ofiary spełniony czyn wiąże sobą człowieka –
Dlatego, o synu Kunti, bez przywiązania czyn spełniaj!

Szuwalska

Jeśli czyny spełniane są jako ofiara,
Nie stają się przyczyną niewoli w tym świecie.
Jako taką wykonuj pracę, synu Kunti,
Nie oczekując zysku, czyń swoją powinność.

Byrski

Przez działania nie ofiarne świat ten w więzach tkwi działania;
Więc przykładaj się, Kauntejo, do dzieł, co ofierze służą.

Babkiewicz

Świat ten jest związany czynem,
tu wyjątkiem czyn ofiarny.
Dla ofiary i bez lgnięcia
spełniaj dzieła, synu Kunti.

analiza syntaktyczna

purā (niegdyś) prajāpatiḥ (Pan stworzeń) saha-yajñāḥ (wraz z ofiarą) prajāḥ (potomstwo) sṛṣṭvā (wyemitowawszy) uvāca (powiedział):
anena [yajñena] (przez tę ofiarę) prasaviṣyadhvam (rozmnażajcie się),
eṣaḥ [yajñaḥ] (ta ofiara) vaḥ (waszą) iṣṭa-kāma-dhuk (dającą upragnione przyjemności) astu (niech będzie).

analiza gramatyczna

saha-yajñāḥ	–	saha-yajña 2i.3 f. ; BV : ye yajñena saha vartante tān – tych, którzy istnieją wraz z ofiarą (od: saha – razem z, w towarzystwie; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu;);
prajāḥ	–	pra-jā 2i.3 f. – potomstwo, poddanych, stworzenia, ludzi (od: pra- √ jan – być zrodzonym, zrodzić, począć, wytworzyć);
sṛṣṭvā	–	√ sṛj (wypuszczać, emitować) absol. – wyemanowawszy;
purā	–	av. – dawniej, niegdyś, w zamierzchłych czasach, na początku (od: √ pur – poprzedzać);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
prajā-patiḥ	–	prajā-pati 1i.1 m. – pan potomstwa (od: pra- √ jan – być zrodzonym, zrodzić, począć, wytworzyć, pra-jā – potomstwo, poddanych, stworzenia, ludzi; pati – mąż, pan);
anena	–	idam sn. 3i.1 m. – dzięki temu;
prasaviṣyadhvam	–	pra- √ sū (płodzić) forma wedyjska ( Cond. bez prefiksu ‘a’) w znaczeniu Fut. Imperat. Ā 2c.3 – rozmnażajcie się;
eṣaḥ	–	etad sn. 1i.1 m. – ten;
vaḥ	–	yuṣmat sn. 6i.3 – waszą (skrócona postać od: yuṣmākam);
astu	–	√ as (być) Imperat. P 1c.1 – niech będzie;
iṣṭa-kāma-dhuk	–	iṣṭa-kāma-duḥ 1i.1 m. ; ya iṣṭān kāmān dogdhi saḥ – spełniający upragnione tęsknoty / krowa spełniająca pragnienia (od: √ iṣ – pragnąć lub √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, PP iṣṭa – upragniony lub uwielbiony; √ kam – pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądza, przyjemność; √ duḥ – doić, duḥ – dojenie, przyznawanie, spełnianie; kāma-duhā – krowa spełniająca pragnienia);

warianty tekstu

eṣa vo ‘stv iṣṭa-kāma-dhuk → eṣa vottiṣṭha karma-kṛt (ten twórca czynów dla was, powstań);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Zatem tak naznaczony (adhikṛta) powinien wykonywać czyny:		itaś cādhikṛtena karma kartavyaṃ –
Niegdyś Pan potomstwa wyemanował potomstwo wraz z ofiarą i powiedział: „Dzięki niej rozmnażajcie się. Niech ona dla was będzie dawczynią upragnionych przyjemności.		saha-yajñāḥ prajāḥ sṛṣṭvā purovāca prajāpatiḥ | anena prasaviṣyadhvam eṣa vo’stv iṣṭa-kāma-dhuk ||3.10||
Potomstwo to trzy stany społeczne (varṇa), wraz z ofiarą, czyli w połączeniu z nią, wyemanował – stworzył, niegdyś – na początku stworzenia, i powiedział, czyli rzekł Pan stworzeń – stwórca potomstwa. Dzięki tej ofierze rozmnażajcie się – dokonujcie stworzenia, wzrostu i narodzin.		saha-yajñāḥ yajña-sahitāḥ prajās trayo varṇās tāḥ sṛṣṭvotpādya purā pūrvaṃ sargādāv uvāca uktavān prajāpatiḥ prajānāṃ srāṣṭā | anena yajñena prasaviṣyadhvaṃ prasavo vṛddhir utpattis tāṃ kurudhvam |
Niech ta ofiara będzie dla was dawczynią upragnionych przyjemności – będzie wam dojną krową przynoszącą upragnione, oczekiwane przyjemności, czyli różnorodne rezultaty.		eṣa yajño vo yuṣmākam astu bhavatu iṣṭa-kāma-dhuk | iṣṭān abhipretān kāmān phala-viśeṣān dogdhīti iṣṭa-kāma-dhuk ||3.10||

Rāmānuja

yajñaśiṣṭenaiva sarvapuruṣārthasādhananiṣṭhānāṃ śarīradhāraṇakartavyatām, ayajñaśiṣṭena śarīradhāraṇaṃ kurvatāṃ doṣaṃ cāha

„patiṃ viśvasya” ityādiśruter nirupādhikaḥ prajāpatiśabdaḥ sarveśvaraṃ viśvasya sraṣṭāraṃ viśvātmānaṃ parāyaṇaṃ nārāyaṇam āha / purā sargakāle sa bhagavān prajāpatir anādikālapravṛttācitsaṃsargavivaśāḥ upasaṃhṛtanāmarūpavibhāgāḥ svasmin pralīnāḥ sakalapuruṣārthānarhāḥ cetanetarakalpāḥ prajāḥ samīkṣya paramakāruṇikas tadujjīvayiṣayā svārādhanabhūtayajñanirvṛttaye yajñaiḥ saha tāḥ sṛṣṭvaivam uvāca anena yajñena prasaviṣyadhvam, ātmano vṛddhiṃ kurudhvam; eṣa vo yajñaḥ paramapuruṣārthalakṣaṇamokṣākhyasya kāmasya tadanuguṇānāaṃ ca kāmānāṃ prapūrayitā bhavatu

Śrīdhara

prajāpati-vacanād api karma-kartaiva śreṣṭha ity āha sahayajñā iti | yañena saha vartanta iti sahayajñāḥ yajñādhikṛtā brāhmaṇādi-prajāḥ purā sargādau sṛṣṭvā idam uvāca brahmā anena yajñena prasaviṣyadhvam | prasavo hi vṛddhiḥ | uttarottarābhivṛddhiṃ labhadhvam ity arthaḥ | tatra hetuḥ | eṣa yajño vo yuṣmākam iṣṭa-kāma-dhuk | iṣṭān dogdhīti tathā | abhīṣṭa-bhoga-prado 'stu ity arthaḥ | atra ca yajña-grahaṇam āvaśyaka-karmopalakṣaṇārtham | kāmya-karma-praśaṃsā tu prakaraṇe 'saṅgatāpi sāmānyato 'karmaṇaḥ karma śreṣṭham ity etad artham ity adoṣaḥ

Madhusūdana

prajāpati-vacanād apy adhikṛtena karma kartavyam ity āha sahayajñā ity-ādi-caturbhiḥ | saha yajñena vihita-karma-kalāpena vartanta iti sahayajñā samādhikṛtā iti yāvat | vopasarjanasya [Pāṇ 6.3.82] iti pakṣe sādeśābhāvaḥ | prajās trīn varṇān purā kalpādau sṛṣṭvovāca prajānāṃ patiḥ sraṣṭā | kim uvācety āha — anena yajñena svāśramocita-dharmeṇa prasaviṣyadhvam prasūyadhvam | prasavo vṛddhiḥ | uttarottarām abhivṛddhiṃ labhadhvam ity arthaḥ | katham anena vṛddhiḥ syād ity āha eṣa yajñākhyo dharmo vo yuṣmākam iṣṭa-kāma-dhuk | iṣṭān abhimatān kāmān kāmyāni phalāni dogdhi prāpayatīti tathā | abhīṣṭa-bhoga-prado 'stv ity arthaḥ |

atra yadyapi yajña-grahaṇam āvaśyaka-karmopalakṣaṇārtham akaraṇe pratyavāyasyāgre kathanāt | kāmya-karmaṇāṃ ca prakṛte prastāvo nāsty eva mā karma-phala-hetur bhūr ity anena nirākṛtatvāt | tathāi nitya-karmaṇām ānuṣaṅgika-phala-sadbhāvāt | eṣa vo 'stv iṣṭa-kāma-dhuk ity upapadyate | tathā ca āpastambaḥ smarati tad yathāmre phalārthe nimitte chāyā-gandhāv anūtpadyete evaṃ dharmaṃ caryamāṇam arthā anūtpadyante no ced anūtpadyante na dharma-hānir bhavati iti | phala-sad-bhāve 'pi tad-abhisandhy-anabhisandhibhyāṃ kāmya-nityayor viśeṣaḥ | anabhisaṃhitasyāpi vastu-svabhāvād utpattau na viśeṣaḥ | vistareṇa cāgre pratipādayiṣyate

Viśvanātha

tad evāśuddha-cittau niṣkāmaṃ karmaiva kuryān na tu sannyāsam ity uktam | idānīṃ yadi ca niṣkāmo 'pi bhavituṃ na śaknuyāt tadā sakāmam api dharmaṃ viṣṇv-arpitaṃ kuryān na tu karma-tyāgam ity āha saheti saptabhiḥ | yajñena sahitāḥ saha-yajñāḥ vopasarjanasya iti sahasyādeśābhāvaḥ | purā viṣṇv-arpita-dharma-kāriṇīḥ prajāḥ sṛṣṭvā brahmovāca anena dharmeṇa prasaviṣyadhvaṃ prasavo vṛddhir uttarottaram ativṛddhiṃ labhadhvam ity arthaḥ | tāsāṃ sa-kāmatvam abhilakṣyāha eṣa yajño va iṣṭa-kāma-dhug-abhīṣṭa-bhoga-prado 'stv ity arthaḥ

Baladeva

ayajñeśeṣeṇa deha-yātrāṃ kurvato doṣam āha saheti | prajāpatiḥ sarveśvaro viṣṇuḥ patiṃ viśvasyātmeśvaram ity ādi-śruteḥ | brahma prajānāṃ patir acyuto 'sāv ity ādi-smaraṇāc ca | purā ādi-sarge saha-yajñā yajñaiḥ sahitā deva-mānavādi-rūpāḥ prajāḥ sṛṣṭvā nāma-rūpa-vibhāga-śūnyāḥ prakṛti-śaktike svasmin vilīnāḥ puruṣārthāyogyās tās tat-sampādaka-nāma-rūpa-bhājo vidhāya yajñaṃ tan-nirūpakaṃ vedaṃ ca prakāśyety arthaḥ | tāḥ pratīdam uvāca kāruṇikaḥ | anena vedoktena mad-arpitena yajñena yūyaṃ prasaviṣyadhvam | prasavo vṛddhiḥ sva-vṛddhiṃ bhajadhvam ity arthaḥ | eṣa mad-arpito yajño vo yuṣmākam iṣṭa-kāma-dhuk hṛd-viśuddhy-ātma-jñāna-deha-yātrā-sampādana-dvārā vāñchita-mokṣa-prado 'stu

Michalski

Kiedy Pradżapati jednocześnie z ofiarą stworzył ludzi, rzekł: „Przez nią będziecie się rozmnażać, będzie to krowa obfitości, spełniająca wasze żądania.

Olszewski

Gdy ongi Władca świata, stworzył istoty i Ofiarę, rzekł im: »Przez nią rozmnażajcie się, niech ona dla was będzie krową obfitości.

Dynowska

Gdy Pradżapati – wszechświata Pan – w czasach pradawnych wszelkie żywe wyłonił z Siebie stworzenie, a wraz z nim ofiarę, wyrzekł był te słowa: „przez nią mnożyć się będziecie i wzrastać, niech będzie wam ona pragnień Spełnicielką;

Sachse

Niegdyś, stworzywszy ród [ludzki]
a wraz z nim i ofiarę,
rzekł Pan Stworzenia: mnóżcie się z jej pomocą,
i niech ona będzie dla was tą,
która spełni, wasze życzenia.

Kudelska

W dawnych czasach Pradżapati, gdy podczas ofiary ludzi stworzył, tak oto powiedział:
„Przez tę ofiarę obyście wzrastali, oby ona wypełniała wasze życzenia,

Rucińska

Razem z ofiarą stworzywszy ongiś ród ludzki, Pan Stworzeń
Rzekł: „Przez nią się pomnażajcie, niech spełni wasze życzenia!

Szuwalska

Kiedy w pradawnych czasach ojciec wszystkich istot
Dał początek ofiarom, a wraz z nimi życiu,
Powiedział: ‘Niech wam szczęście przyniosą, albowiem
Dzięki nim otrzymacie to, czego pragniecie.

Byrski

Wraz z ofiarą te stworzenia powołując do istnienia
Rzekł najpierwej Pan Stworzenia: przez nią wy się rozmnażajcie
I niech ona będzie dla was krową życzeń wypełnienia.

Babkiewicz

Dawno temu rzekł Pan Stworzeń,
potomstwo z ofiarą płodząc:
„Dzięki niej się rozmnażajcie,
ją uczyńcie dojną krową,

analiza syntaktyczna

anena [yajñena] (przez tę ofiarę) [yūyam] (wy) devān (bogów) bhāvayata (sprawcie istnienie).
te (ci) devāḥ (bogowie) vaḥ (wasze) bhāvayantu (niech sprawią istnienie).
[evam] (w ten sposób) parasparam (wzajemnie) bhāvayantaḥ (sprawiający istnienie)
param (najwyższe) śreyaḥ (dobro) avāpsyatha (osiągniecie).

analiza gramatyczna

devān	–	deva 2i.3 m. – bogów, niebian (od: √ div – jaśnieć, bawić się);
bhāvayata	–	√ bhū (być) Imperat. caus. P 2c.3 – sprawcie istnienie, utrzymujcie;
anena	–	idam sn. 3i.1 m. – dzięki temu;
te	–	tat sn. 1i.3 m. – ci;
devāḥ	–	deva 1i.3 m. – bogowie, niebianie (od: √ div – jaśnieć, bawić się);
bhāvayantu	–	√ bhū (być) Imperat. caus. P 1c.3 – niech sprawiają istnienie, utrzymują;
vaḥ	–	yuṣmat sn. 2i.3 – was (skrócona postać od: yuṣmān);
paras-param	–	av. – wzajemnie, jeden drugiego (od: para – drugi, inny, obcy);
bhāvayantaḥ	–	bhāvayant ( √ bhū – być) PPr 1i.3 m. – utrzymujący;
śreyaḥ	–	śreyas 2i.1 n. – lepsze, wyższe, doskonałe, pomyślność, dobro (stopień wyższy od: śrī – śreyas, śreṣṭha);
param	–	para 2i.1 n. – dalekie, ostateczne, najwyższe, najlepsze;
avāpsyatha	–	ava- √ āp (osiągać) Fut. Ā 2c.3 – osiągniecie, zdobędziecie;

warianty tekstu

śreyaḥ → śreyāt (od dobra);
avāpsyatha → avīpsyasi (będziesz pragnął osiągnąć);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

W jaki sposób?		kathaṃ?
Tą [ofiarą] utrzymujcie bogów, a bogowie niech was utrzymują. [Przez] wzajemne utrzymywanie się osiągniecie najwyższe dobro.		devān bhāvayatānena te devā bhāvayantu vaḥ | parasparaṃ bhāvayantaḥ śreyaḥ param avāpsyatha ||3.11||
Dzięki niej, czyli dzięki ofierze, utrzymujecie – odżywiacie bogów na czele z Indrą. A ci bogowie niech was utrzymują – sprawiają wasz rozwój dzięki deszczowi i innym [dobrodziejstwom]. W ten sposób przez wzajemne – obopólne utrzymywanie się, osiągniecie najwyższe dobro – wyzwolenie zdobywane dzięki stopniowemu wzrostowi rozpoznania (vijñāna).		devān indrādīn bhāvayata vardhayatānena yajñena | te devā bhāvayantu āpyāyayantu vṛṣṭy-ādinā vo yuṣmān | evaṃ parasparam anyonyaṃ bhāvayantaḥ śreyaḥ paraṃ mokṣa-lakṣaṇaṃ vijñāna-prāpti-krameṇāvāpsyatha |
Alternatywnie najwyższe dobro [można rozumieć] jako niebiosa.		svargaṃ vā paraṃ śreyo ’vāpsyatha ||3.11||

Rāmānuja

katham?

anena devatārādhanabhūtena devān maccharīrabhūtān madātmakān ārādhayata / „ahaṃ hi sarvayajñānāṃ bhoktā ca prabhur eva ca” iti hi vakṣyate / yajñenārādhitās te devā madātmakāḥ svārādhanāpekṣitānnapānādikair yuṣmān puṣṇantu / evaṃ parasparaṃ bhāvayantaḥ paraṃ śreyo mokṣākhyam avāpsyatha

Śrīdhara

katham iṣṭa-kāma-dogdhā yajño bhaved iti ? tatrāha devān iti | anena yajñena devān bhāvayata | havir bhāgaiḥ saṃvardhayata te ca devā vo yuṣmān saṃvardhayantu vṛṣṭy-ādinā annotpatti-dvāreṇa | evam anyonyaṃ saṃvardhayanto devāś ca yūyaṃ ca parasparaṃ śreyo 'bhīṣṇam artham avāpsyatha prāpsyatha

Madhusūdana

katham iṣṭa-kāma-dogdhṛtvaṃ yajñasyeti tad āha devān iti | anena yajñena yūyaṃ yajamānā devān indrādīn bhāvayata havir-bhogaiḥ saṃvardhayata tarpayatety arthaḥ | te devā yuṣmābhir bhāvitāḥ santo vo yuṣmān bhāvayantu vṛṣṭy-ādinānnotpatti-dvāreṇa saṃvardhayantu | evam anyonyaṃ saṃvardhayanto devāś ca yūyaṃ ca varaṃ śreyo 'bhimatam arthaṃ prāpsyatha devās tṛptiṃ prāpsyanti yūyaṃ ca svargākhyaṃ paraṃ śreyaḥ prāpsyathety arthaḥ

Viśvanātha

katham iṣṭa-kāma-prado yajño bhavet tatrāha devān iti | anena yajñena devān bhāvayata | bhāvavataḥ kuruta | bhāvaḥ prītis tad-yuktān kuruta prīṇayan ity arthaḥ | te devā api vaḥ prīṇayatu

Baladeva

idaṃ ca prajāḥ prayuktāḥ anena yajñena mad-aṅga-bhūtā-nindādīn bhāvayata tat-tad-dhavir-dānena prītān yūyaṃ kuruta | te devā vo yuṣmāṃs tad-vara-dānena bhāvayantu prītān kurvantu | itthaṃ śuddhāhāreṇa mitho bhāvatās te yūyaṃ paraṃ mokṣa-lakṣaṇaṃ śreyaḥ prāpsyathaḥ tatrāhāra-śuddhir hi jñāna-nisṭhāṅgaṃ, tatrāhāra-śuddhau sattva-śuddhiḥ sattva-śuddhau dhruvā smṛtiḥ smṛti-labdhe sarva-granthīnāṃ vipramokṣaḥ iti śruteḥ

Michalski

Przez swe ofiary sprawiajcie radość bogom, a i bogowie niech będą wam radzi. Okazując sobie tak cześć nawzajem, osiągniecie najwyższe szczęście.

Olszewski

Karmcie nią bogów, i niechaj bogowie podtrzymują wasze życie. Przez tę wzajemną pomoc otrzymacie szczęście najwyższe.

Dynowska

„niech ofiara wasza pokarm i radość Świetlistym przynosi, a oni niech żywią was; służąc tak sobie wzajemnie, najwyższe osiągnięcie dobro.

Sachse

Z jej pomocą bogów utrzymujcie przy życiu,
was natomiast niech utrzymują bogowie.
Wspomagając się nawzajem
sięgniecie najwyższego dobra.

Kudelska

Przez tę ofiarę wielbijcie bogów, to i bogowie będą wam sprzyjać,
Wspierajcie się nawzajem; w ten sposób osiągniecie najwyższe szczęście,

Rucińska

Nią bogów żywcie, a w zamian bogowie niechaj was żywią –
I tak się żywiąc wzajemnie, szczęście najwyższe zyskacie.

Szuwalska

Zadowalając bogów tymi ofiarami,
Zyskacie ich przychylność. W taki właśnie sposób
Zarówno wy i oni odniesiecie korzyść.

Byrski

Przez nią bogów darzcie bytem i nim niech was bogi darzą.
Wzajem tak się darząc bytem wielkie dobro osiągniecie.

Babkiewicz

nią to bogów utrzymujcie,
a bogowie was niech żywią.
Wspomagając się wzajemnie,
dobro przednie uzyskacie.

analiza syntaktyczna

yajña-bhāvitāḥ (utrzymywani dzięki ofierze) devāḥ (bogowie) vaḥ (wam) iṣṭān (upragnione) bhogān (radości) dāsyante (dadzą).
taiḥ [devaiḥ] hi (zaiste przez tych bogów) dattān (dane) [bhogān] (radości)
ebhyaḥ [devebhyaḥ] (tym bogom) apradāya (nie oddawszy) yaḥ (kto) bhuṅkte (raduje się),
saḥ (on) stenaḥ eva (zaiste złodziej) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

iṣṭān	–	iṣṭa PP 2i.3 m. – upragnione, uwielbione (od: √ iṣ – pragnąć lub √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić);
bhogān	–	bhoga 2i.3 m. – przyjemności, jadła, bogactwa (od: √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
vaḥ	–	yuṣmat sn. 4i.3 – dla was (skrócona postać od: yuṣmabhyam);
devāḥ	–	deva 1i.3 m. – bogowie, niebianie (od: √ div – jaśnieć, bawić się);
dāsyante	–	√ dā (dawać) Fut. Ā 1c.3 – dadzą;
yajña-bhāvitāḥ	–	yajña-bhāvita 1i.3 m. ; yajñena bhavitā iti – utrzymywani dzięki ofierze (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ bhū – być, Caus.x PP bhāvita – stworzony, utrzymywany);
taiḥ	–	tat sn. 3i.3 m. – przez nich;
dattān	–	datta ( √ dā – dawać) PP 2i.3 m. – dane;
apradāya	–	na pra- √ dā (oddawać, ofiarowywać) absol. – nie oddawszy;
ebhyaḥ	–	idam sn. 4i.3 m. – im;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
bhuṅkte	–	√ bhuj (cieszyć się, jeść, posiadać) Praes. Ā 1c.1 – spożywa, cieszy się;
stenaḥ	–	stena 1i.1 m. – złodziej;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;

warianty tekstu

bhogān → kāmān (rozkosze);
apradāyaibhyo → apradāyebhyo (nie dla dawania);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Co więcej:		kiṃ ca –
Bogowie istniejący dzięki ofierze dadzą wam upragnione przyjemności. Zaiste, kto dane przez nich [dary] spożywa, nie przedłożywszy im [ich], ten jest złodziejem.		iṣṭān bhogān hi vo devā dāsyante yajña-bhāvitāḥ | tair dattān apradāyaibhyo yo bhuṅkte stena eva saḥ ||3.12||
Bogowie dadzą wam, czyli przyznają, upragnione – drogie przyjemności takie jak kobiety, trzodę i synów. Istniejący dzięki ofierze – wzrastający i odżywiający się ofiarą. Oto znaczenie.		iṣṭān abhipretān bhogān hi vo yuṣmabhyaṃ devā dāsyante vitariṣyanti strī-paśu-putrādīn yajña-bhāvitā yajñair vardhitās toṣitā ity arthaḥ |
Kto dane przez tych bogów jadło, nie przedłożywszy, czyli nie oddawszy, nie zwróciwszy długu tym bogom, kto spożywa, zadawalając jedynie zmysły swego ciała, ten jest złodziejem – bandytą, który przywłaszcza sobie dobra bogów i innych.		tair devair dattān bhogān apradāyādattvā, ānṛṇyam akṛtvety arthaḥ ebhyo devebhyaḥ yo bhuṅkte sva-dehendriyāṇy eva tarpayati stena eva taskara eva sa devādi-svāpahārī ||3.12||

Rāmānuja

yajñabhāvitāḥ yajñenārādhitāḥ madātmakā devāḥ iṣṭān vo dāsyante uttamapuruṣārthalakṣaṇaṃ mokṣaṃ sādhayatāṃ ye iṣṭā bhogās tān pūrvapūrvayajñabhāvitā devā dāsyante uttarottarārādhanopekṣitān sarvān bhogān vo dāsyante ityarthaḥ / svārādhanārthatayā tair dattān bhogān tebhyo 'pradāya yo bhuṅkte cora eva saḥ / couryaṃ hi nāma anyadīye tatprayojanāyaiva parikḷpte vastuni svakīyatābuddhiṃ kṛtvā tena svātmapoṣaṇam / ato 'sya na paramapuruṣārthānarhatāmātram; api tu nirayagāmitvaṃ ca bhaviṣyatītyabhiprāyaḥ

Śrīdhara

etad eva spaṣṭīkurvan karmākaraṇe doṣam āha iṣṭān iti | yajñair bhāvitāḥ santo devā vṛṣṭy-ādi-dvāreṇa vo yuṣmabhyaṃ bhogān dāsyante hi | ato devair dattān annādīn ebhyo devebhyaḥ pañca-yajñādibhir adattvā yo bhuṅkte, sa stenaś caura eva jñeyaḥ

Madhusūdana

na kevalaṃ pāratrikam eva phalaṃ yajñāt, kintv aihikam apīty āha iṣṭān iti | abhilaṣitān bhogān paśv-anna-hiraṇyādīn vo yuṣmabhyaṃ devā dāsyante vitariṣyanti | hi yasmād yajñair bhāvitās toṣitās te | yasmāt tair ṛṇavad bhavadbhyo dattā bhogās tasmāt tair devair dattān bhogān ebhyo devebhyo 'pradāya yajñeṣu devodeśenāhutīrasampādya yo bhuṅkte dehendriyāṇy eva tarpayati stena eva taskara eva sa deva-svāpahārī devārṇapākaraṇāt

Viśvanātha

etad eva spaṣṭīkurvan karmākaraṇe doṣam āha iṣṭān iti | tair dattān vṛṣṭy-ādi-dvāreṇānnādīn nādīn utpādety arthaḥ | ebhyo devebhyaḥ pañca-mahā-yajñādibhir adattvā yo bhuṅkte, sa tu caura eva

Baladeva

etad eva viśadayan karmānuṣṭhānena doṣam āha iṣṭān iti | pūrva-bhāvita-mad-aṅga-bhūtā devā vo yuṣmabhyam iṣṭān mumukṣu-kāmyān uttarottara-yajñāpekṣān bhogān dāsyanti vṛṣṭy-ādi-dvārā vrīhy-ādīn utpādyety arthaḥ | svārcanārthaṃ tair devair dattāṃs tān bhogān ebhyaḥ pañca-yajñādibhir apradāya kevalātma-tṛpti-karo yo bhuṅkte sa stenaś caura eva | devas tāny apahṛtya tair ātmanaḥ poṣāt | cauro bhūpād iva sa yamād daṇḍam arhati pumarthānarhaḥ

Michalski

Bogowie, czczeni przez was ofiarami, dadzą wam. rozkosze, jakich żądacie. Lecz kto używa darów boskich, a bogom nic z tego nie daje, ten jest łupieżcą”.

Olszewski

Albowiem żywieni Ofiarą, bogowie dadzą Wam pokarm, którego żądacie. Kto nie złożywszy im naprzód ofiary, je pożywienie, które od nich otrzymał, jest złodziejem.

Dynowska

„Bowiem uczczeni żywiącą ofiarą, Świetliści wam ześlą waszych pragnień spełnienie”. Lecz złodziejem zaprawdę jest ten, co plony ziemi pozywa, a dawcom ich – Świetlistym – nic w ofierze nie składa.

Sachse

Albowiem bogowie utrzymywani dzięki ofierze
użyczą wam upragnionych radości.
Złodziejem jest ten, kto korzysta z ich darów,
a nie daje niczego w zamian.

Kudelska

Bogowie zaszczyceni waszą ofiarą dadzą wam spełnienie waszych życzeń.”
Lecz złodziejem jest ten, kto dary przyjmuje i spożywa, ofiarodawcom nie dając nic w zamian.

Rucińska

A i tu dóbr jakich chcecie dadzą wam syci bogowie –
Kto dary boże spożywa nie dając, ten jest złodziejem.

Szuwalska

Wszystkie wasze potrzeby zostaną spełnione.
Jednak ten, kto darami ich cieszyć się będzie,
Nie oddając nic w zamian, jest tylko złodziejem.

Byrski

Bogi bytem przez ofiarę obdarzone, podarują
Wam rozkosze upragnione. Kto spożywa to, co dają
Nic im w zamian nie oddając, ten niechybnie jest złodziejem.

Babkiewicz

Bogowie żyjący z ofiar
jadłem miłym was obdarzą”.
Kto spożywa, co otrzymał,
im nie dając – ten złodziejem.

analiza syntaktyczna

yajña-siṣṭāśinaḥ (jedzący pozostałości ofiary) santaḥ (święci) sarva-kilbiṣaiḥ (od wszelkich grzechów) mucyante (są uwalniani),
ye tu (ale którzy) ātma-kāraṇāt (z własnej przyczyny) pacanti (gotują),
te (ci) pāpāḥ (grzesznicy) agham (grzech) bhuñjate (jedzą).

analiza gramatyczna

yajña-śiṣṭāśinaḥ	–	yajña-śiṣṭa-āśin 1i.3 m. ; TP : yajñasya śiṣṭāni āsina iti – ci, którzy jedzą pozostałości ofiary (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ śiṣ – pozostawiać, PP śiṣṭa – pozostawione, porzucone, pozostałości; √ aś – jeść, cieszyć się, āśin – jedzący, cieszący się, -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
santaḥ	–	sant ( √ as – być) PPr 1i.3 m. – będący, prawdziwi, istniejący, święci;
mucyante	–	√ muc (wyzwalać, uwalniać) Praes. pass. 1c.3 – są uwalniani (od czego? – pass. wymaga instrumentalisu lub ablativusu);
sarva-kilbiṣaiḥ	–	sarva-kilbiṣa 3i.3 n. ; sarvair kilbiṣaiṛ iti – od wszystkich grzechów (od: sarva – wszystko; kilbiṣa – błąd, przewina, grzech, choroba);
bhuñjate	–	√ bhuj (jeść, cieszyć się)  Praes. Ā 1c.3 – jedzą;
te	–	tat sn. 1i.3 m. – oni;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
agham	–	agha 2i.1 n. – zło, grzech, cierpienie;
pāpāḥ	–	pāpa 1i.3 m. – grzesznicy, nikczemnicy, niegodziwcy;
ye	–	yat sn. 1i.3 m. – którzy;
pacanti	–	√ pac (gotować, trawić) Praes. P 1c.3 – gotują, trawią;
ātma-kāraṇāt	–	ātma-kāraṇa 5i.1 n. ; TP : ātmanaḥ kāranāt iti – z własnego powodu (od: ātman – jaźń; √kṛ – robić, karaṇa – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik, kāraṇa – przyczyna, powód, motyw, zasada);

warianty tekstu

yajña-siṣṭāśinaḥ → yajña-siṣṭāśanaḥ (ci którzy mają jadło będące pozostałością ofiary);
sarva-kilbiṣaiḥ → te ‘pi kilbiṣaiḥ (oni nawet od grzechów);
bhuñjate te tv aghaṃ pāpā → te tv aghaṃ bhuṃjate pāpā (ale ci grzesznicy jedzą grzech);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Natomiast ci, którzy:		ye punaḥ –
Święci, którzy jedzą pozostałości ofiary, uwalniają się od wszelkich grzechów. Ale ci, którzy gotują dla siebie, ci grzesznicy jedzą grzech.”		yajña-śiṣṭāśinaḥ santo mucyante sarva-kilbiṣaiḥ | bhuñjate te tv aghaṃ pāpā ye pacanty ātma-kāraṇāt ||3.13||
Święci, którzy jedzą pozostałości ofiary – ci, którzy mają nawyk spożywania resztek jadła zwanych nektarem, po tym jak przeprowadzili ofiarę dla bogów i innych. Uwalniają się od wszelkich grzechów – wszelkich przewin, powstałych z pięciu rzeźni[1] począwszy od rozpalania ognia, zrodzonych z szaleństwa, przemocy i innych [grzesznych czynów].		deva-yajñādīn nirvartya tac-chiṣṭam aśanam amṛtākhyam aśituṃ śīlaṃ yeṣāṃ te yajña-śiṣṭāśinaḥ santo mucyante sarva-kilbiṣaiḥ sarva-pāpaiś culiy-ādi-pañca-sūnā-kṛtaiḥ pramāda-kṛta-hiṃsādi-janitaiś cānyaiḥ |
Ale egoiści jedzą tylko grzech – swoje własne przewiny, grzesznicy, którzy gotują – przeprowadzają czynności kulinarne, dla siebie – tylko z własnego powodu.		ye tv ātmam-bharayo bhuñjate te tv aghaṃ pāpaṃ svayam api pāpā ye pacanti pākaṃ nirvartayanti ātma-kāraṇāt ātma-hetoḥ ||3.13||
[1] Pięcioma „rzeźniami” (sūnā) w codziennym życiu są: ogień, naczynie na wodę, narzędzie tnące, narzędzia mlące i zmiotki.

Rāmānuja

tad eva vivṛṇoti

indrādyātmanāvasthitaparamapuruṣārādhanārthatayaiva dravyāṇy upādāya vipacya tair yathāvasthitaṃ paramapuruṣam ārādhya tacchiṣṭāśanena ye śarīrayātrāṃ kurvate, te tv anādikālopārjitaiḥ kilbiṣaiḥ ātmayāthātmyāvalokanavirodhibhiḥ sarvair mucyante / ye tu paramapuruṣeṇendrādyātmanā svārādhanāya dattāni ātmārthatyopādāya vipacyāśnanti, te pāpātmano 'gham eva bhuñjate / aghapariṇāmitvād agham ity ucyate / ātmāvalokanavimukhāḥ narakāyaiva pacante

Śrīdhara

ataś ca yajanta eva śreṣṭhāḥ | netara ity āha yajña-śiṣṭāśina iti | vaiśva-devādi-yajñāvaśiṣṭaṃ ye 'śnanti te pañcasūnākṛtaiḥ sarvaiḥ kilbiṣair mucyante | pañca-sūnāś ca smṛtāv uktāḥ –

kaṇḍanī peṣaṇī cullī udakumbhī ca mārjanī |
pañca-sūnā gṛhasthasya tābhiḥ svargaṃ na vindati || iti ||

ye ātmano bhojanārtham eva pacanti, na tu vaiśvadevādy-arthaṃ te pāpā durācārā agham eva bhuñjate

Madhusūdana

ye tu vaiśvadevādi-yajñāvaśiṣṭam amṛtaṃ ye 'śnanti te santaḥ śiṣṭā vedokta-kāritvena devādy-ṛṇāpākaraṇāt atas te mucyante sarvair vihitākaraṇa-nimittaiḥ pūrva-kṛtaiś ca pañca-sūnā-nimittaiḥ kilbiṣaiḥ | bhūta-bhāvi-pātakā-saṃsargiṇas te bhavantīty arthaḥ |

evam anvaye bhūta-bhāvi-pāpābhāvām uktvā vyatireke doṣam āha bhuñjate te vaiśvadevādy-akāriṇo 'ghaṃ pāpam eva | tu-śabdo 'vadhāraṇe | ye pāpāḥ pañca-sūnā-nimittaṃ pramāda-kṛta-hiṃsā-nimittaṃ ca kṛta-pāpāḥ santa ātma-kāraṇād eva pacanti na tu vaiśvadevādy-artham | tathā ca pāñca-sūnādi-kṛta-pāpe vidyamāna eva vaiśvadevādi-nitya-karmākaraṇa-nimittam aparaṃ pāpam āpnuvantīti bhuñjate te tv aghaṃ pāpā ity uktam | tathā ca smṛtiḥ –

kaṇḍanī peṣaṇī cullī udakumbhī ca mārjanī |
pañca-sūnā gṛhasthasya tābhiḥ svargaṃ na vindati ||iti |

pañca-sūnākṛtaṃ pāpaṃ pañca-yajñair vyapohati iti ca | śrutiś ca idam evāsya tat-sādhāraṇam annaṃ yad idam adyate | sa ya etad upāste na sa pāpnamo vyāvartate miśraṃ hy etat iti | mantra-varṇo 'pi –

mogham annaṃ vindate agra-cetāḥ
satyaṃ bravīmi vadha itsa tasya |
nāryamāṇaṃ puṣyati no sakhāyaṃ
kevalādho bhavati kevalādī ||iti |

idaṃ copalakṣaṇaṃ pañca-mahā-yajñānāṃ smārtānāṃ śrautānāṃ ca nitya-karmaṇām | adhikṛtena nityāni karmāṇy avaśyam anuṣṭheyānīti prajāpati-vacanārthaḥ

Viśvanātha

vaiśvadevādi-yajñāvaśiṣṭam annaṃ ye 'śnanti te pañca-sūnākṛtaiḥ sarvaiḥ pāpair mucyante | pañca-sūnāś ca smṛty-uktāḥ –

kaṇḍanī peṣaṇī cullī udakumbhī ca mārjanī |
pañca-sūnā gṛhasthasya tābhiḥ svargaṃ na vindati || iti

Baladeva

ye indrādy-aṅgatayāvasthitaṃ yajñaṃ sarveśvaraṃ viṣṇum abhyarcya tac-cheṣam aśnanti tena tad-deha-yātrāṃ sampādayanti te santaḥ sarveśvarasya yajña-puruṣasya bhaktāḥ sarva-kilbiṣair anādi-kāla-vivṛddhair ātmānubhava-pratibandhakair nikhilaiḥ pāpair vimucyante | te tu pāpāḥ pāpa-grastāḥ agham eva bhuñjate | ye tat-tad-devatāṅgatayāvasthitena yajña-puruṣeṇa svārcanāya dattaṃ vrīhy-ādy-ātma-kāraṇāt pacanti tad vipacyātma-poṣaṇaṃ kurvantīty arthaḥ | pakvasya vrīhy-āder agha-rūpeṇa pariṇāmād aghatvam uktam

Michalski

Ludzie cnotliwi, żywiący się resztkami ofiar, wolni są od wszelkich grzechów, ci zaś, którzy gotują tylko dla siebie, cnoty wyzbyci, żywią się własną zagubą.

Olszewski

Ci, którzy jedzą resztki Ofiary, są rozgrzeszeni ze wszystkich przewinień swoich, a winowajcy, którzy dla siebie tylko pożywienie gotują, grzechem się karmią.

Dynowska

Człowiek sprawiedliwy, który po złożeniu ofiar poświęconą spożywa strawę, uwolniony jest od grzechu; lecz ten, co lekceważy ofiarę i tylko dla siebie strawę gotuje, zaprawdę grzechem się żywi.

Sachse

Sprawiedliwi, żywiący się resztkami ofiar,
uwalniają się od wszelkiej zmazy.
A złoczyńcy
przygotowujący posiłki dla samych siebie
spożywają nieszczęście.

Kudelska

Ludzie dobrzy, którzy spożywają resztki ofiar, uwalniają się od wszelkiego grzechu,
A ci, którzy strawę tylko dla siebie gotują, grzechem strasznym się żywią.

Rucińska

Resztkami ofiar się żywiąc, dobrzy win wszystkich się zbędą,
Lecz grzeszni, co strawę warzą dla siebie – grzech spożywają!”.

Szuwalska

Uczciwi spożywają ofiar pozostałość,
Co uwalnia od grzechu, lecz ci, co dla siebie
Przyrządzają posiłki, grzechem swym się żywią’.

Byrski

Święci, którzy spożywają, co zostało po ofierze
Z wszelkich zmaz się uwalniają.
Ci, co warzą jeno sobie, ci grzesznicy złem się karmią.

Babkiewicz

Święci, co ofiarne resztki
jedzą, wolni są od winy.
Grzesznicy, co sobie ważą,
zło jedynie spożywają.

analiza syntaktyczna

bhūtāni (istoty) annāt (z jadła) bhavanti (powstają),
parjanyāt (z deszczu) anna-sambhavaḥ (powstanie jadła) [asti] (jest),
parjanyaḥ (deszcz) yajñāt (z ofiary) bhavati (powstaje),
yajñaḥ (ofiara) karma-samudbhavaḥ (powstająca z czynu) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

annāt	–	anna ( √ ad – jeść) PP 5i.1 n. – z jadła;
bhavanti	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.3 – są, powstają;
bhūtāni	–	bhūta ( √ bhū – być) PP 1i.3 n. – byty, istoty;
parjanyāt	–	parjanya 5i.1 m. – z chmury deszczowej, z deszczu, od bóstwa deszczu (od: √ pṛc – mieszać);
anna-saṃbhavaḥ	–	anna-saṃbhava 1i.1 m. ; TP : annasya saṃbhava iti – powstanie jadła (od: √ ad – jeść, PP anna – jadło; sam- √ bhū – powstawać, istnieć razem, saṃbhava – powstanie);
yajñāt	–	yajña 5i.1 m. – z ofiary, z czczenia (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić);
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – jest, staje się;
parjanyaḥ	–	parjanya 1i.1 m. – chmura deszczowa, deszcz, bóstwo deszczu (od: √ pṛc – mieszać);
yajñaḥ	–	yajña 1i.1 m. – ofiara, czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić);
karma-samudbhavaḥ	–	karma-samudbhava 1i.1 m. ; BV : yasya karmaṇaḥ samudbhavo ‘sti saḥ – ten, którego powstanie jest z czynu (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; sam-ud-√bhū – powstawać, wyłaniać się, samudbhava – wyłonienie się, powstanie);

warianty tekstu

yajñād → dharmād (z dharmy);
yajñaḥ karma-samudbhavaḥ → yajña-karma-samudbhavaḥ (powstanie z czynów ofiarnych);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

I dlatego naznaczony powinien wykonywać czyny. Czyny są przyczyną wirowania koła świata. W jaki sposób? Odpowiada:		itaś cādhikṛtena karma kartavyam | jagac-cakra-pravṛtti-hetur hi karma | kathaṃ? ity ucyate –
Istoty powstają z jadła, jadło z deszczu powstaje, deszcz powstaje z ofiary, ofiara z czynu powstaje.		annād bhavanti bhūtāni parjanyād anna-saṃbhavaḥ | yajñād bhavati parjanyo yajñaḥ karma-samudbhavaḥ ||3.14||
Istoty powstają, czyli rodzą się, z jadła – bezpośrednio ze skonsumowanego jadła przemienionego w krew i nasienie. Z deszczu, czyli z opadów, powstaje jadło, a deszcz powstaje z ofiary. Jak mówi tradycja:		annād bhuktāl lohita-retaḥ-pariṇatāt pratyakṣaṃ bhavanti jāyante bhūtāni | parjanyād vṛṣṭer annasya saṃbhavo ’nna-saṃbhavaḥ | yajñād bhavati parjanyaḥ |
W ogniu złożona obiata W górę wprost do słońca sięga. Ze słońca deszcze się rodzą, Z deszczu – strawa, z niej stworzenia. (Manu 3.76, tłum. Byrski 1985: 88)		agnau prāstāhutiḥ samyag ādityam upatiṣṭhate | ādityāj jāyate vṛṣṭir vṛṣṭer annaṃ tataḥ prajāḥ || (Manu 3.76) iti smṛteḥ |
Ofiara to przyszłe rezultaty czynu [jak udanie się do niebios] (apūrva). Taka ofiara powstaje z czynu. Czyn to wypełnianie powinności kapłana i ofiarnika. Z niego powstaje ofiara, która skutkuje przyszłymi konsekwencjami. Ta właśnie ofiara z czynu powstaje.		yajño ’pūrvam | sa ca yajñaḥ karma-samudbhavaḥ | ṛtvig-yajamānayoś ca vyāpāraḥ karma, tad-samudbhavo yasya yajñasyāpūrvasya sa yajñaḥ karma-samudbhavaḥ ||3.14||

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 3.16

Śrīdhara

jagac-cakra-pravṛtti-hetutvād api karma kartavyam ity āha annād iti tribhiḥ | annāt śukra-śoṇita-rūpeṇa pariṇatād bhūtāny utpadyante | annasya ca sambhavaḥ parjanyād vṛṣṭeḥ | sa ca parjanyo yajñād bhavati | sa ca yajñaḥ karma-samudbhavaḥ | karmaṇā yajamānādi-vyāpāreṇa samyak sampadyata ity arthaḥ |

agnau prāstāhutiḥ samyag ādityam upatiṣṭhate |
ādityāj jāyate vṛṣṭir vṛṣṭer annaṃ tataḥ prajāḥ

Madhusūdana

na kevalaṃ prajāpati-vacanād eva karma kartavyam api tu jagac-cakra-pravṛtti-hetutvād apīty āha annād iti tribhiḥ | annād bhuktād reto-lohita-rūpeṇa pariṇatād bhūtāni prāṇi-śarīrāṇi bhavanti jāyante | annasya sambhavo janmānna-sambhavaḥ parjanyād vṛṣṭeḥ | pratyakṣa-siddham evaitat | atra karmopayogam āha yajñāt kārīr yāder agnihotrādeś cāpūrvākhyād dharmād bhavati parjanyaḥ | yathā cāgnihotrāhuter vṛṣṭi-janakatvaṃ tathā vyākhyātam aṣṭādhyāyī-kāṇḍe janaka-yājñavalkya-saṃvāda-rūpāyāṃ ṣaṭ-praśnyām | manunā coktam –

agnau prāstāhutiḥ samyag ādityam upatiṣṭhate |
ādityāj jāyate vṛṣtir vṛṣter annaṃ tataḥ prajāḥ ||[Manu 3.76] iti |

sa ca yajño dharmākhyaḥ sūkṣmaḥ karma-samudbhava ṛtvig-yajamāna-vyāpāra-sādhyaḥ | yajñasya hi apūrvasya vihitaṃ karma kāraṇam

Viśvanātha

jagac-cakra-pravṛtti-hetutvād api yajñaṃ kuryād evety āha annād bhūtāni prāṇino bhavantīti bhūtānāṃ hetur annam | annād eva śukra-śoṇita-rūpeṇa pariṇatāt prāṇi-śarīra-siddhes tasyānnasya hetuḥ parjanyaḥ | vṛṣṭibhir evānna-siddhes tasya parjanyasya hetur yajñaḥ | lokaiḥ kṛtena yajñenaiva samucita-vṛṣṭi-prada-megha-siddhes tasya yajñasya hetuḥ karma-ṛtvig-yajamāna-vyāpārātmakatvāt karmaṇa eva yajña-siddheḥ

Baladeva

prajāpatinā pareśena prajāḥ sṛṣṭvā tad-upajīvanāya tadaiva yajñaḥ sṛṣṭas tataḥ pareśānubartināvaśyaṃ sakārya ity āha annād iti dvābhyām | bhūtāni prāṇino 'nnād vrīhy-āder bhavanti | śukra-śoṇita-rūpeṇa pariṇatās tasmāt tad-dehānāṃ siddheḥ | tasyānnasya sambhavaḥ parjanyād vṛṣṭer bhavati | parjanyaś ca yajñād bhavati sidhyatīty arthaḥ |

agnau prāstāhutiḥ samyag ādityam upatiṣṭhate |
ādityāj jāyate vṛṣṭir vṛṣṭer annaṃ tataḥ prajāḥ || iti manu-smṛteḥ

Michalski

Stworzenia powstają przez pokarm, pokarm przez deszcz, deszcz powstaje przez ofiarę, ofiara przez czyn.

Olszewski

Zaiste, zwierzęta żyją płodami ziemi, płody ziemi są przez deszcz spłodzone; deszcz przez Ofiarę; Ofiarę spełnia się przez Akt (czyn).

Dynowska

Twór wszelki pożywieniem utrzymuje życie; pożywienie dzięki deszczom się rodzi; deszcz sprowadzają ofiary; trud i praca na ofiary się składa.

Sachse

Z pożywienia powstają istoty żywe,
z deszczu pochodzi pożywienie,
z ofiary powstaje deszcz,
zaś ofiara pochodzi z czynu.

Kudelska

Istoty żywe utrzymują się dzięki pożywieniu, pożywienie dzięki deszczowi wzrasta,
Deszcz w wyniku ofiar przychodzi, a czyn ofiarny ma swe źródło w pracy.

Rucińska

Z jadła powstają istoty, a z deszczu rodzi się jadło,
Z ofiary deszcze się biorą, ofiara źródło ma w czynie.

Szuwalska

Życie z ziarna pochodzi, źródłem ziarna jest deszcz,
Co z ofiary się rodzi – jej początkiem jest czyn.

Byrski

Z jadła istoty powstają, z deszczu zaś się jadło rodzi.
Deszcz znów rodzi się z ofiary – z czynu rodzi się ofiara.

Babkiewicz

Z jadła rodzą się stworzenia,
jadło z deszczu zaś powstaje,
deszcz znów rodzi się z ofiary,
źródło w czynie ma ofiara,

analiza syntaktyczna

karma (czyn) brahmodbhavam (powstały z brahmana / z Wedy) viddhi (znaj),
brahma (brahmana) akṣara-samudbhavam (powstałego z niezniszczalnego / z sylaby) [vidhi] (znaj).
tasmāt (dlatego) sarva-gatam (znajdujący się wszędzie) brahma (brahman) nityam (zawsze) yajñe (w ofierze) pratiṣṭhitam (stabilny) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
brahmodbhavam	–	brahma-udbhava 2i.1 n. ; yasya brahmaṇa udbhavam asti tat – to, czyje powstanie jest z brahmana (od: √ bṛh – zwiększać, brahman – duch, Weda; ud- √ bhū – powstawać, wyłaniać się, udbhava – wyłonienie się, powstanie);
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
brahma	–	brahman 2i.1 n. – ducha, Wedę (od: √ bṛh – zwiększać);
akṣara-samudbhavam	–	a-kṣara-samudbhava 2i.1 m. ; BV : yasya akṣarāt samudbhavam asti tat – to, czego powstanie jest z niezniszczalnego / z sylaby (od: √ kṣar – zmniejszać się, znikać, a-kṣara – niezniszczalny, głoska; sam-ud- √ bhū – powstawać, wyłaniać się, samudbhava – wyłonienie się, powstanie);
tasmāt	–	av. – dlatego (od: tat sn. 5i.1 m. – z tego);
sarva-gatam	–	sarva-gata 1i.1 n. ; TP : sarvatra gata iti – znajdujący się wszędzie (od: sarva – wszystko; √ gam – iść, PP gata – poszły);
brahma	–	brahman 1i.1 n. – duch, Weda (od: √ bṛh – zwiększać);
nityam	–	av. – zawsze, ciągle (od: nitya – wrodzony, wieczny);
yajñe	–	yajña 7i.1 m. – w ofierze, w czczeniu (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić);
pratiṣṭhitam	–	pratiṣṭhita (prati- √ sthā – stać stabilnie) PP 1i.1 f. – stały, stabilny, solidny;

warianty tekstu

karma brahmodbhavaṃ viddhi → brahma karmodbhavaṃ viddhi (znaj brahmana jako powstałego z czynu);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Skąd powstaje tak przedstawiony czyn? Odpowiada:		tac caivaṃ vidhaṃ karma kuto jātam ity āha –
Wiedz, że czyn powstaje z brahmana, a brahman powstaje z niepodzielnego. Dlatego wszechprzenikający brahman zawsze usytuowany jest w ofierze.		karma brahmodbhavaṃ viddhi brahmākṣara-samudbhavam | tasmāt sarva-gataṃ brahma nityaṃ yajñe pratiṣṭhitam ||3.15||
Wiedz, czyli dowiedz się, że czyn powstaje z brahmana. Brahman to Weda, która jest przyczyną powstania, zamanifestowania się czynu.		karma brahmodbhavam | brahma vedaḥ | sa udbhavaḥ kāraṇaṃ prakāśako yasya tat karma brahmodbhavaṃ viddhi vijānīhi |
Z kolei brahman nazywany Wedą powstaje z niepodzielnego. Niepodzielne to brahman, najwyższa jaźń – to z niej powstaje brahman, a brahman to Weda. Oto znaczenie.		brahma punaḥ vedākhyam akṣara-samudbhavam akṣaraṃ brahma paramātmā samudbhavo yasya tat akṣara-samudbhavam | brahma veda ity arthaḥ |
Ponieważ brahman powstaje bezpośrednio z najwyższej jaźni, z niepodzielnego, niczym wydech z człowieka, dlatego, ponieważ ukazuje wszelkie przedmioty, jest wszechprzenikający. Choć przenika wszystko, to zawsze, czyli wiecznie, usytuowany jest w ofierze – z powodu dominacji zasad ofiarnych.		yasmāt sākṣāt paramātmākhyād akṣarāt puruṣa-niḥśvāsavat samudbhūtaṃ brahma tasmāt sarvārtha-prakāśakatvāt sarva-gatam | sarva-gatam api sat nityaṃ sadā yajña-vidhi-pradhānatvāt yajñe pratiṣṭhitam ||3.15||

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 3.16

Śrīdhara

tathā karmeti | tac ca yajamānādi-vyāpāra-rūpaṃ karma brahmodbhavaṃ viddhi | brahma vedaḥ | tasmāt pravṛttaṃ jānīhi | asya mahato bhūtasya niḥśvasitam etad ṛg-vedo yajur-veaḥ sāma-vedo |thāṅgīrasaḥ iti śruteḥ | yata evam akṣarād eva yajña-pravṛtter atyantam abhipreto yajñaḥ, tasmāt sarva-gatam apy akṣaraṃ brahma nityaṃ sarvadā yajñe pratiṣṭhitam | yajñenopāya-bhūtena prāpyata iti yajñe pratiṣṭhitam ucyata iti | udyama-sthā sadā lakṣmīr itivat | yad vā, jagac-cakrasya mūlaṃ karma tasmāt sarva-gataṃ mantrārtha-vādaiḥ sarveṣu siddhārtha-pratipādakeṣu bhūtārthākhyānādiṣu gataṃ sthitam api vedākhyaṃ brahma sarvadā yajñe tātparya-rūpeṇa pratiṣṭhitam | ato yajñādi karma kartavyam ity arthaḥ

Madhusūdana

tac cāpūrvotpādakam | brahmodbhavaṃ brahma vedaḥ sa evodbhavaḥ pramāṇaṃ yasya tat tathā | veda-vihitam eva karmāpūrva-sādhanaṃ jānīhi | na tv anyat-pāṣaṇḍa-pratipāditam ity arthaḥ | nanu pāṣaṇḍa-śāstrāpekṣayā vedasya kiṃ vailakṣaṇyaṃ yato veda-pratipādita eva dharmo nānya ity ata āha brahma vedākhyam akṣara-samudbhavam akṣarāt paramātmano nirdoṣāt puruṣa-niḥśvāsa-nyāyenābuddhi-pūrvaṃ samudbhava āvirbhāvo yasya tad-akṣara-samudbhavam | tathā cāpauruṣeyatvena nirasta-samasta-doṣāśaṅkaṃ veda-vākyaṃ pramiti-janakam iti bhāvaḥ | tathā ca śrutiḥ — asya mahato bhūtasya niḥśvasitam etad ṛg-vedo yajur-veaḥ sāma-vedo 'thāṅgīrasa itihāsaḥ purāṇaṃ vidyā upaniṣadaḥ ślokāḥ sūtrāṇy anuvyākhānāni vyākhyānāny asyaivaitāni niḥśvasitāni [BAU 2.4.10] iti |

tasmāt sākṣāt paramātma-samudbhavatayā sarva-gataṃ sarva-prakāśakaṃ nityam avināśi ca brahma vedākhyaṃ yajñe dharmākhye 'tīndriye pratiṣṭhitaṃ tātparyeṇa | ataḥ pāṣaṇḍa-pratipāditopadharma-parityāgena veda-bodhita eva dharmo 'nuṣṭheya ity arthaḥ

Viśvanātha

tasya karmaṇo hetur brahma vedaḥ | vedokta-vidhi-vākya-śravaṇād eva yajñaṃ prati vyāpārotpattes tasya vedasya hetur akṣaraṃ brahma | brahmata eva vedotpatteḥ | tathā ca śrutiḥ – asya mahato bhūtasya niḥśvasitam etad ṛg-vedo yajur-veaḥ sāma-vedo |thāṅgīrasaḥ iti | tasmāt sarva-gataṃ brahma yajñe pratiṣṭhitam iti yajñena brahmāpi prāpyata iti bhāvaḥ | atra yadyapi kārya-kāraṇa-bhāvenānnādyā brahma-paryantāḥ padārtho uktās tad api teṣu madhye yajña eta vidheyatvena śāstreṇocyata iti | sa eva prastutaḥ –

agnau prāstāhutiḥ samyag ādityam upatiṣṭhate |
ādityāj jāyate vṛṣṭir vṛṣṭer annaṃ tataḥ prajāḥ || iti smṛteḥ

Baladeva

tac ca ṛtvig-ādi-vyāpāra-rūpa-karma-brahmodbhavaṃ viddhi | brahma-vedas tasmāt tat pravṛttiṃ jānīhīty arthaḥ | tac ca veda-rūpaṃ brahma akṣarāt pareśāt samudbhavaṃ prakaṭaṃ viddhi | asya mahato bhūtasya niḥśvasitam etad ṛg-vedo yajur-veaḥ sāma-vedo |thāṅgīrasaḥ ity ādi-śravaṇāt | yasmāt sva-sṛṣṭa-prajopajīvanāti-priyo yajñas tasmāt sarva-gataṃ nikhila-vyāpakam api brahma nityaṃ sarvadā yajñe pratiṣṭhitaṃ tenaiva tat prāpyata ity arthaḥ

Michalski

A wiedz, że czyn ma początek swój w Brahmanie, Brahman zaś powstał z Nieprzemijającego. Oto dlaczego wszystkoobejmujący Brahman jest obecny zawsze w ofierze.

Olszewski

Otóż wiedz, że Akt pochodzi od Brahmy i że Brahma pochodzi od Przedwiecznego. Dlatego więc Bóg, który przenika wsze rzeczy, jest zawsze obecny w Ofierze.

Dynowska

Wiedz, o Ardżuno, iż źródłem czynu wszelkiego jest Brahma, a Brahmy praźródłem – Niezmienny. Oto dlaczego wszechprzenikający Brahman jest w każdej obecny ofierze.

Sachse

Wiedz, że czyn pochodzi z brahmana,
brahman zaś pochodzi z akszary.
Stąd wszechobecny brahman
stale znajduje się w ofierze.

Kudelska

Wiedz, że czyn wszelki pochodzi od brahmana, a źródłem brahmana jest to, co niezmienne
Dlatego to brahman, który przenika wszystko, wiecznie tkwi w każdej ofierze.

Rucińska

Wiedz, że czyn powstał z Brahmana, a Brahman – z Niezniszczalnego.
Stąd Brahman wszechprzenikliwy i wieczny mieszka w ofierze.

Szuwalska

Wiedz, że czynu przyczyną jest Światłość najwyższa.
Światłość, która z wieczności emanuje, zawsze
Obecna jest w ofierze.

Byrski

Wiedz, że czyn ze Słowa zrodzon, Słowo zaś z Niezniszczalnego.
A więc Słowo wszechobecne wżdy w ofierze osadzone.

Babkiewicz

czyn z brahmana się wyłania,
brahman zaś z niezniszczalnego,
zatem brahman wszechobecny
spoczywa w ofierze wiecznie.

analiza syntaktyczna

he pārtha (Prythowicu!),
iha (tutaj) yaḥ (kto) evam (w ten sposób) pravartitam (wprawionego w ruch) cakram (koła) na anuvartayati (nie sprawia kontynuowania toczenia się),
saḥ (ten) aghāyuḥ (grzesznik) indriyārāmaḥ (który czerpie radość ze zmysłów) mogham (daremnie) jīvati (żyje).

analiza gramatyczna

evam	–	av. – w ten sposób;
pravartitam	–	pravartita (pra- √ vṛt – toczyć się, powstawać) caus. PP 2i.1 n. – wprawione w ruch;
cakram	–	cakra 2i.1 n. – koło, cykl, dysk (od: √ car – ruszać się lub od: √ kṛ – robić);
na	–	av. – nie;
anuvartayati	–	anu- √ vṛt (podążać, szanować, wspierać) Praes. caus. P 1c.1 – sprawia wspieranie, toczenie się;
iha	–	av. – tutaj (często w znaczeniu: w tym świecie);
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
aghāyuḥ	–	agha-āyuḥ 1i.1 m. ; BV : yasyāyur agham asti saḥ – ten, którego życie jest grzechem (od: agha – zło, grzech, cierpienie; āyuḥ – życie, witalność, zdrowie);
indriyārāmaḥ	–	indriya-ārāma 1i.1 m. ; BV : yasyārāma indriyeṣv asti saḥ – ten, który znajduje radość w zmysłach (od: √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; ā- √ ram – zatrzymywać, radować się, ā-rāma – przyjemność, radość, zadowolenie);
mogham	–	av. – na próżno, daremnie, bez sukcesu (od: mogha – próżny, daremny);
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
jīvati	–	√ jīv (żyć) Praes. P 1c.1 – żyje;