Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Przedmowa Narajana przewyższa niezamanifestowane (avyakta), z niezamanifestowanego powstało Jajo (aṇḍa) [przejawienia], a wewnątrz Jaja znajdują się światy oraz Ziemia o siedmiu wyspach.		upodghāṭaḥ oṃ nārāyaṇaḥ paro ’vyaktād aṇḍam avyakta-sambhavam | aṇḍasyāntas tv ime lokāḥ sapta-dvīpā ca medinī ||
Ów Pan, gdy wyemanował świat, zapragnął jego stabilności, dlatego wpierw stworzył Marićę i innych Panów Stworzeń, i przekazał im prawo opisane w Wedach, które ma cechę aktywności (pravṛtti). Następnie stworzył Sanakę, Sanandanę i innych, którym przekazał prawo mające cechę powściągnięcia (nivṛtti), charakteryzujące się wiedzą i ascezą (jñāna-vairāgya).		sa bhagavān sṛṣṭvedaṃ jagat tasya ca sthitiṃ cikīrṣuḥ marīcyādīn agre sṛṣṭvā prajāpatīn pravṛtti-lakṣaṇaṃ dharmaṃ grāhayāmāsa vedoktam | tato ’nyān ca sanaka-sanandanādīn utpādya nivṛtti-lakṣaṇaṃ dharmaṃ jñāna-vairāgya-lakṣaṇaṃ grāhayāmāsa |
Zatem prawo (dharma) opisane w Wedach jest dwojakie: mające cechę aktywności i powściągnięcia. Jest ono przyczyną stabilności świata. Prawo, które jest bezpośrednią przyczyną powstania najwyższego dobra istot, utrzymuje pomyślność [świata] dzięki stanom (varṇa) takim, jak bramiński, etapom życia (āśrama) oraz celom żywota (artha).		dvividho hi vedokto dharmaḥ pravṛtti-lakṣaṇo nivṛtti-lakṣaṇaś ca | jagataḥ sthiti-kāraṇam | prāṇināṃ sākṣād abhy-udaya-niḥśreyasa-hetur yaḥ sa dharmo brāhmaṇādyair varṇibhir āśramibhiś ca śreyo ’rthibhir anuṣṭhīyamānaḥ |
Po długim czasie, na skutek pojawienia się żądzy (kāma) demiurgów, prawo zostało pokonane przez bezprawie (adharma), którego przyczyną jest zaprzestanie rozważań nad wiedzą. Gdy wzrosło bezprawie, wówczas pierwszy stwórca, Wisznu zwany Narajaną, pragnąc chronić stabilność świata, zstąpił swą cząstką jako Kryszna [zrodzony] z Wasudewy w [łonie] Dewaki po to, by chronić bramińskość brahmanowej Ziemi. Dzięki ochronie bramińskości chronione jest prawo wedyjskie, a również zależne od niego podziały na stany i etapy życia (varṇāśrama).		dīrgheṇa kālena anuṣṭhātṝṇāṃ kāmodbhavād dhīyamāna-viveka-jñāna-hetukena adharmeṇa abhibhūyamāne dharme, pravardhamāne ca adharme, jagataḥ sthitiṃ paripipālayiṣuḥ, sa ādi-kartā nārāyaṇākhyo viṣṇur bhaumasya brahmaṇo brāhmaṇatvasya cābhirakṣaṇārthaṃ devakyāṃ vasudevād aṃśena kṛṣṇaḥ kila sambabhūva | brāhmaṇatvasya hi rakṣaṇena rakṣitaḥ syād vaidiko dharmaḥ tad-adhīnatvād varṇāśrama-bhedānām |
Ów Bóg, wiecznie wyposażony w wiedzę, władztwo, moc, siłę, wigor i blask (jñānaiśvarya-śakti-bala-vīrya-tejas), zapanował nad swą Ułudą (māyā) wisznuicką (vaiṣṇavī), trójprzymiotową (triguṇātmikā), będącą źródłem przyrody (mūla-prakṛti). Chociaż jest nienarodzonym i nieprzemijającym władcą istot, a jego natura jest wiecznie przeczysta, świadoma i wyzwolona, to dzięki swej Ułudzie postrzegany jest jako ucieleśniony, jakby zrodzony i działający dla korzyści świata.		sa ca bhagavān jñānaiśvarya-śakti-bala-vīrya-tejobhiḥ sadā sampannas triguṇātmikāṃ vaiṣṇavīṃ svāṃ māyāṃ mūla-prakṛtiṃ vaśīkṛtya, ajo ’vyayo bhūtānām īśvaro nitya-śuddha-buddha-mukta-svabhāvo ’pi san, sva-māyayā dehavān iva jāta iva ca lokānugrahaṃ kurvan lakṣyate |
Choć nie ma on osobistych motywów działania, to pragnąc, by istoty zrozumiały dwojakie prawo wedyjskie, pouczył Ardźunę tonącego w oceanie rozpaczy i omroczenia, [myśląc]: „Prawo podjęte i praktykowane przez szlachetnych będzie dążyć ku wzrostowi”. Owo prawo, tak jak objaśnił je Bóg, wszechwiedzący Wedawjasa połączył w siedemsetwersowe [dzieło] zwane Gitą.		sva-prayojanābhāve ’pi bhūtānujighṛkṣayā vaidikaṃ hi dharma-dvayam arjunāya śoka-moha-mahodadhau nimagnāya upadideśa guṇādhikair hi gṛhīto ’nuṣṭhīyamānaś ca dharmaḥ pracayaṃ gamiṣyatīti | taṃ dharmaṃ bhagavatā yathopadiṣṭaṃ veda-vyāsaḥ sarvajño bhagavān gītākhyaiḥ saptabhiḥ śloka-śatair upanibabandha |
Tekst Gity jest zebraną esencją znaczenia wszystkich Wed i jest trudny do zrozumienia. Chociaż, by ukazać jego znaczenie, wielu komentowało go zgodnie z zasadą: ćwiartka strofy (pada) – znaczenie ćwiartki, wypowiedź (vākya) – znaczenie wypowiedzi, zrozumiałem, że na skutek mnogości znaczeń, co jest ogromną przeszkodą, zwykli ludzie go nie pojmują. Tak więc po rozważeniu znaczenia, wybranego spośród wielu [możliwych], będę pokrótce tworzyć komentarz.		tad idaṃ gītā-śāstraṃ samasta-vedārtha-sāra-saṅgraha-bhūtaṃ durvijñayārthaṃ tad-arthāviṣkaraṇāya anekair vivṛta-pada-padārtha-vākya-vākyārtha-nyāyam api atyanta-viruddhānekārthatvena laukikair gṛhyamāṇam upalabhyāhaṃ vivekato ’rtha-nirdhāraṇārthaṃ saṃkṣepato vivaraṇaṃ kariṣyāmi |
Zwięźle, celem (prayojana) tekstu Gity jest najwyższe dobro (niḥśreyasa), charakteryzujące się ostatecznym przerwaniem kołowrotu wcieleń wraz z jego przyczyną. A to osiąga się dzięki prawu mającemu postać pewności co do wiedzy o jaźni, a rozpoczynającego się od wyrzeczenia się (sannyāsa) wszelkich czynów.		tasya asya gītā-śāstrasya saṃkṣepataḥ prayojanaṃ paraṃ niḥśreyasaṃ sa-hetukasya saṃsārasya atyantoparama-lakṣaṇam | tac ca sarva-karma-sannyāsa-pūrvakād ātma-jñāna-niṣṭhā-rūpād dharmād bhavati |
Wskazawszy na to właśnie prawo, będące znaczeniem Gity, Bóg powiedział: „Zaiste to prawo jest najodpowiedniejsze, aby doświadczyć stanu brahmanowego” – oto [wypowiedź z] Anugity (MBh 14.16.12).Tam też mówi on: „Zaiste nie jest [on] prawy ani bezprawy, pomyślny, ani niepomyślny” (MBh 14.19.7). „Kto jest w tym jednorodnym stanie, ten jest pochłonięty, cichy, o niczym nie myśli” (MBh 14.19.1). A także: „Oznaką wiedzy jest zaniechanie” (MBh 14.43.26). Tutaj na końcu [dzieła] mówi do Ardźuny: „Porzuciwszy wszelkie prawa idź ku mnie – jedynej opoce” (BhG 18.66).		tathā imam eva gītārtha-dharmam uddiśya bhagavataivoktam – sa hi dharmaḥ suparyāpto brahmaṇaḥ pada-vedane (MBh 14.16.12) ity anugītāsu | tatraiva coktaṃ – naiva dharmī na cādharmī na caiva hi śubhāśubhī (MBh 14.19.7), yaḥ syād ekāsane līnas tūṣṇīṃ kiṃcid acintayan (MBh 14.19.1), jñānaṃ saṃnyāsa-lakṣaṇaṃ (MBh 14.43.26) iti ca | ihāpi cānte uktam arjunāya – sarva-dharmān parityajya mām ekaṃ śaraṇaṃ vraja (BhG 18.66) iti |
Prawo o cesze aktywności, którego celem jest wzniesienie [praktykanta] i które związane jest ze stanami i etapami życia, zostało również tu przedstawione. Choć prowadzi ono do osiągnięcia siedzib bogów, to ustanawiane jest dzięki rozumowi (buddhi) i czczeniu Boga (īśvarārpaṇa), zatem wiedzie do oczyszczenia bytu (śuddha-sattva) i jest pozbawione zamiaru [osiągnięcia] owocu.		abhyudayārtho ’pi yaḥ pravṛtti-lakṣaṇo dharmo varṇān āśramāṃś coddiśya vihitaḥ sa devādi-sthāna-prāpti-hetur api san, īśvarārpaṇa-buddhyānuṣṭhīyamānaḥ sattva-śuddhaye bhavati phalābhisandhi-varjitaḥ |
Ten, kogo byt się oczyścił, dzięki stałości w kontemplacji wiedzy i dzięki zrodzeniu się wiedzy, również osiąga najwyższe dobro. Mając na względzie właśnie ów cel, [Pan] mówi: „W brahmanie złożywszy czyny” (BhG 5.10), „Jogin czyni czyn pozbywszy się lgnięcia, by jaźń oczyścić” (BhG 5.11).		śuddha-sattvasya ca jñāna-niṣṭhā-yogyatā-prāpti-dvāreṇa jñānotpatti-hetutvena ca niḥśreyasa-hetutvam api pratipadyate | tathā cemam evārtham abhisandhāya vakṣyati brahmaṇy ādhāya karmāṇi (BhG 5.10), yoginaḥ karma kurvanti saṅgaṃ tyaktvātma-śuddhaye (BhG 5.11) iti |
Oto prawo dwojakiej natury, którego celem jest najwyższe dobro. Tekst Gity będąc prawdą o najwyższym celu, zwanym Wasudewą w szczególności definiuje najwyższego brahmana i specyficznie objawia cel, relację i znaczenie (prayojana, sambanda, abhidheya). Dzięki zrozumieniu znaczenia [Gity], [osiąga się] spełnienie wszystkich celów żywota (puruṣārtha), dlatego też podjąłem się wysiłku jej objaśnienia.		imaṃ dvi-prakāraṃ dharmaṃ niḥśreyasa-prayojanam | paramārtha-tattvaṃ ca vāsudevākhyaṃ para-brahmābhidheya-bhūtaṃ viśeṣataḥ abhivyañjayad viśiṣṭa-prayojana-sambandhābhidheya-vad gītā-śāstram | yatas tad-artha-vijñānena samasta-puruṣārtha-siddhiḥ | ataḥ tad-vivaraṇe yatnaḥ kriyate mayā ||

Rāmānuja

yat-padāmbho-ruha-dhyāna-vidhvastāśeṣa-kalmaṣaḥ |
vastutām upayāto ’haṃ yāmuneyaṃ namāmi tam ||
Ja, którego nieskończone grzechy zostały zniszczone dzięki rozmyślaniu
o lotosie jego stóp i który doszedłem do prawdy, kłaniam się Jamuneji.

oṃ | śriyaḥ patir nikhila-heya-pratyanīka-kalyāṇaika-tānaḥ
OM. Mąż Śri, który jest nutą jedynej szlachetności (kalyāṇa), która jest całkowitym przeciwieństwem tego co winno być odrzucone,

svetara-samasta-vastu-vilakṣaṇānanta-jñānānandaika-svarūpaḥ,
ten, który jest kształtem jedni nieskończoności (ananta), wiedzy (jñāna) i rozkoszy (ānanda), odróżnianej od wszelkich rzeczy różnych od siebie,

svābhāvikānavadhikātiśaya-jñāna-balaiśvarya-vīrya-śakti-tejaḥ-prabhṛty-asaṃkhyeya-kalyāṇa-guṇa-gaṇa-mahodadhiḥ,
ten, który jest wielkim oceanem zbioru niezliczonych szlachetnych zalet na czele z obfitością wiedzy, siłą, władztwem, męstwem, mocą i blaskiem, które są jego własną naturą, nieograniczoną i bezgraniczną,

svābhimatānu-rūpaika-rūpācintya-divyādbhuta-nitya-niravadya-niratiśayaujjvalya-saugandhya-saundarya-saukumārya-lāvaṇya-yauvanādy-ananta-guṇa-nidhir divya-rūpaḥ,
ten, który posiada boską postać będącą skarbnicą nieskończonych zalet poczynając od blasku, zapachu, piękna, delikatności, powabu i młodości; [postaci tej] nie można przewyższyć, jest niezniszczalna, wieczna, bosko cudowna, nie do wyobrażenia i jest jednym kształtem odpowiadającym [jego] własnym pragnieniom,

svocita-vividha-vicitrānantāścarya-nitya-niravadyāparimita-divya-bhūṣaṇaḥ,
ten, którego rozmaite ozdoby są dla niego stosowne [gdyż] są boskie, niezmierzone, niezniszczalne, wieczne, zdumiewające, nieskończone i urocze,

svānurūpāsaṃkhyeyācintya-śakti-nitya-niravadya-niratiśaya-kalyāṇa-divyāyudhaḥ,
ten, którego oręż jest stosowny dla niego [gdyż] jest niezliczony, nie do wyobrażenia, jest jego mocą, jest wieczny, bez zarzutu, nie do pokonania i szlachetny,

svābhimatānurūpa-nitya-niravadya-svarūpa-rūpa-guṇa-vibhavaiśvarya-śīlādy-anavadhikātiśayāsaṅkhyeya-kalyāṇa-guṇa-gaṇa-śrī-vallabhaḥ,
ten, który jest ukochanym Śri, która posiada zbiór niezliczonych, nie mających końca i nie do pokonania szlachetnych zalet jak piękno, charakter, majestat, władztwo, zwyczaje, a jej wieczna i nienaganna postać odpowiada [jego] własnym pragnieniom,

sva-saṅkalpānuvidhāyi-svarūpa-sthiti-pravṛtti-bhedāśeṣa-śeṣataika-rati-rūpa-nitya-niravadya-niratiśaya-jñāna-kriyaiśvaryādy-ananta-guṇa-gaṇāparimita-sūribhir anavaratābhiṣṭuta-caraṇa-yugalaḥ,
ten, którego para stóp jest bezustannie wychwalana przez niezmierzone gromady mędrców posiadających nieskończone zalety jak niepodzielna miłość, piękno, wieczność, niezniszczalność, bycie niezwyciężonym, mądrość, odprawianie religijnych rytuałów, władztwo, a ich charakter, utrzymanie, rozliczne nieskończone czynności oraz śmierć podlegają [jego] własnej woli,

vāṅ-manasāparicchedya-svarūpa-svabhāvaḥ,
ten, którego natury ani charakteru nie można zdefiniować umysłem czy słowami,

svocita-vividha-vicitrānanta-bhogya-bhogopakaraṇa-bhoga-sthāna-samṛddhānantāścaryānanta-mahā-vibhavānanta-parimāṇa-nitya-niravadyākṣara-parama-vyoma-nilayaḥ,
ten, którego siedzibą jest najwyższe niebo bezkresne, niezmierzone, wieczne, niezniszczalne, niepodzielne, które jest odpowiednie dla niego, [gdyż] jest różnorodne, rozmaite, można nim radować się w nieskończoność, dostarcza komfortów, jest miejscem komfortów, jest bogate, nieograniczenie zadziwiające i posiada nieograniczoną wielką wspaniałość,

vividha-vicitrānanta-bhogya-bhoktṛ-varga-paripūrṇa-nikhila-jagad-udaya-vibhava-laya-līlaḥ,
ten, którego zabawą jest tworzenie, utrzymanie i zagłada całego świata, pełnego podziałów na rozmaite, różnorodne i nieskończone przedmioty uciech (bhogya) i na  radujących się (bhoktṛ) [nimi],

paraṃ brahma puruṣottamo nārāyaṇo brahmādi-sthāvarāntaṃ nikhilaṃ jagat sṛṣṭvā svena rūpeṇāvasthitaḥ,
ten najwyższy brahman, najlepszy człowiek (Puruṣottama), Narajana, który jest stabilnością i końcem (sthāvara-anta) [wszystkiego] począwszy od Brahmy, który wyemanowawszy cały świat pozostaje w swej postaci,

brahmādi-deva-manuṣyāṇāṃ dhyānārādhanādy-agocaro ’pāra-kāruṇya-sauśīlya-vātsalyaudārya-mahodadhiḥ,
ten, którego ani bogowie począwszy od Brahmy ani ludzie nie mogą osiągnąć dzięki kontemplacji czy czczeniu, który jest wielkim oceanem bezgranicznej łaskawości, cnót, czułości i szczodrości,

svayam eva rūpaṃ tat-tat-sajātīya-saṃsthānaṃ sva-svabhāvam ajahad eva kurvaṃs teṣu teṣu lokeṣv avatīryāvatīrya tais tair ārādhitaḥ,
ten, który porzucił swoją własną postać będącą siedzibą tych kolejnych homogenicznych [bytów] oraz [jego] własną naturą i ciągle ponownie zstępując między te wszystkie istoty i przez nie ciągle ponownie jest czczony,

tat-tad-iṣṭānurūpaṃ dharmārtha-kāma-mokṣākhyaṃ phalaṃ prayacchan,
ten, który dostarcza owocu zwanego dharmą, zyskiem, rozkoszą i wyzwoleniem, zgodnego z pragnieniem każdej [istoty],

bhū-bhārāvatāraṇāpadeśenāsmad-ādīnām api saṃsāra-duḥkha-śamanāya samāśrayaṇīyatvāyāvatīryorvyāṃ sakala-manuja-nayana-viṣayatāṃ gataḥ, parāvara-nikhila-jana-mano-nayana-hāri-divya-ceṣṭitāni kurvan,
ten, który pod pretekstem zstąpienia, by usunąć ciężar Ziemi, ale [naprawdę] by wyciszyć cierpienia związane z egzystencją i aby dostarczyć schronienie dla [osób] począwszy od nas, zstępuje na Ziemię stając się obiektem wizji wszystkich ludzi i dokonuje boskich czynów oczarowujących tak oczy jak i umysły wszystkich ludzi niskich i wzniosłych,

pūtanā-śakaṭa-yamalārjunāriṣṭa-pralamba-dhenuka-kāliya-keśi-kuvalayāpīḍa-cāṇūra-muṣṭika-tosala-kaṃsādīn nihatya anavadhika-dayā-sauhārdānurāga-garbhāvalokanālāpāmṛtair viśvam āpyāyayan,
ten, który pokonując Putanę, Wóz, bliźniacze [drzewa] ardźuna, Byka, Pralambę, Osła, Kaliję, Konia, Kuwalajapidę, zapaśników Ćandę i Musztikę, Kamsę i innych, sprawia radość światu dzięki nektarowi słów i głębokich spojrzeń [niosących] bezgraniczne współczucie, dobroć i miłość,

niratiśaya-saundarya-sauśīlyādi-guṇāviṣkāreṇākrūra-mālā-kārādīn parama-bhāgavatān kṛtvā,
ten, który dzięki zamanifestowaniu nieograniczonych zalet jak piękno czy cnoty uczynił Akrurę, twórcę girland i innych najlepszymi z bhagawatów,

pāṇḍu-tanaya-yuddha-protsāhana-vyājena parama-puruṣārtha-lakṣaṇa-mokṣa-sādhanatayā vedāntoditaṃ sva-viṣayaṃ jñāna-karmānugṛhītaṃ bhakti-yogam avatārayāmāsa |
[on to] pod pretekstem nakłonienia do walki synów Pandu spowodował zstąpienie jogi miłości (bhakti-yoga), która pojmowana jest dzięki wiedzy i czynom (jñāna, karman), której przedmiotem zainteresowania jest on sam i którą podejmuje Wedanta poprzez środki prowadzące do wyzwolenia (mokṣa) charakteryzowanego jako najwyższy cel żywota (parama-puruṣārtha).

tatra pāṇḍavānāṃ karuṇāṃ ca yuddhe prārabdhe sa bhagavān puruṣottamaḥ sarveśvareśvaro jagad-upakṛti-martya āśrita-vātsalya-vivaśaḥ pārthaṃ rathinam ātmānaṃ ca sārathiṃ sarva-loka-sākṣikaṃ cakāra |
Tu gdy bitwa miała się rozpocząć, powodowany współczuciem do synów Pandu ów Pan, najlepszy człowiek, władca wszystkich władców, który stał się śmiertelnikiem dla korzyści świata i którego kontroluje czułość przyjmujących [u niego] schronienie, uczynił syna Prythy rydwannikiem, a siebie, świadka obserwującego wszystkie światy, woźnicą.

evam arjunasyotkarṣaṃ jñātvāpi sarvātmanāndho dhṛtarāṣṭraḥ suyodhana-vijaya-bubhutsayā saṃjayaṃ papraccha |
W ten sposób, Dhrytarasztra, którego jaźń była ślepa pod każdym względem, choć wiedział o nadzwyczajności Ardźuny, ciekawy zwycięstwa Sujodhany zapytał Sandźaję.

Madhva

devaṃ nārāyaṇaṃ natvā sarva-doṣa-vivarjitam |
paripūrṇaṃ gurūṃś ca tān gītārthaṃ vakṣyāmi leśataḥ ||
Pokłoniwszy się wolnemu od wszelkich wad, całkowicie pełnemu Bogu Narajanowi,
a także [pokłoniwszy się] mistrzom, będę omawiać pokrótce znaczenie Gity.

naṣṭa-dharma-jñāna-loka-kṛpālubhiḥ brahma-rudrendrādibhir arthito jñāna-pradarśanāya bhagavān vyāso ‘vatatāra |
Pan Wjasa, którego prosili Brahma, Rudra, Indra i inni, powodowany współczuciem do ludzi, którzy utracili wiedzę i dharmę, zstąpił by ukazać wiedzę.

tataś ceṣṭāniṣṭa-prāpti-parihāra-sādhanā-darśanāt vedārthā-jñānāc ca saṃsāre kliśyamānānāṃ strī-śūdrādīnāṃ ca dharma-jñāna-dvārā mokṣo bhaved iti kṛpāluḥ sarva-vedārthopabṛṃhitāṃ tad-anukta-kevaleśvara-jñāna-dṛṣṭārtha-yuktāṃ ca sarva-prāṇinām avagāhyānavagāhya-rūpāṃ kevala-bhagavat-svarūpa-parāṃ parokṣārthāṃ mahābhārata-saṃhitām acīkỊpat |
tac coktam—
„Zatem na skutek ujrzenia metody usunięcia niepożądanego i zyskania pożądanego oraz dzięki wiedzy o znaczeniu Wedy ci, którzy cierpią w stworzonym [świecie], począwszy od kobiet i śudrów, oby zostali wyzwoleni poprzez wiedzę i dharmę” – [Tak myśląc] współczujący ułożył księgę Mahabharaty, wzbogaconą o znaczenie wszelkich Wed, wyposażoną w znaczenie wiedzy ujrzanej przez samego Władcę i [wcześniej] nie wypowiedzianej. [Mahabharata] ma postać wiedzy, w której [jednocześnie] mogą i nie mogą się pławić wszystkie istoty, która jest najwyższą własną postacią samego Pana i której tematy są poza zasięgiem doświadczenia.
Tak to powiedziano:

lokeśā brahma-rudrādyāḥ saṃsāre kleśinaṃ janam |
vedārthājñam adhīkāra-varjitaṃ ca striyādikam ||
avekṣya prārthayāmāsuḥ deveśaṃ puruṣottamam |
tataḥ prasanno bhagavān vyāso bhūtvā ca tena ca ||
anyāvatāra-rūpaiś ca vedānuktārtha-bhūṣitam |
devalenātma-bodhena dṛṣṭaṃ vedārtha-saṃyutam ||
bhārataṃ pañca-rātraṃ ca mūla-rāmāyaṇaṃ tathā |
purāṇaṃ bhāgavataṃ ceti sambhinnaś śāstra-puṅgavaḥ ||
iti nārāyaṇāṣṭākṣara-kalpe|
„Gdy władcy świata począwszy od Brahmy i Rudry ujrzeli cierpiących ludzi,
na czele z kobietami, którzy nie znają znaczenia Wedy i są pozbawieni zdolności,
prosili [o zstąpienie] Władcę bogów, najlepszą osobę (Puruṣottama).
Tak zadowolony Pan stał się Wjasą i przez niego
oraz przez inne zstąpienia zostały ułożone główne spośród ksiąg:
Bharata, Pańćaratra, pierwotna Ramajana, a także purany i Bhagawata.
[Są one] ozdobione niewypowiedzianym znaczeniem Wed,
zostały ujrzane przez Dewalę o rozbudzonej jaźni,
i są połączone ze znaczeniem Wed”.
Oto [wypowiedź zawarta] w Narajana-aszta-akszara-kalpie.

brahṃāpi tan na jānāti iṣat sarvo ‘pi jānati |
bahv-artham ṛṣayas tat tu bhārataṃ pravadanti hi ||
ity upa-nāradīye |
„Nawet Brahma jej nie rozumie, chociaż wszyscy trochę ją rozumieją.
Zaiste wieszczowie wypowiedzieli Bharatę mającą mnogość znaczeń”.
Oto [wypowiedź zawarta] w Upanaradiji.

brahmādyaiḥ prārthito viṣṇur bhārataṃ saṃcakāra ha |
yasmin daśārthāḥ sarvatra na jñeyās sarva-jantubhiḥ ||
iti nāradīye |
„Wisznu proszony przez Brahmę i innych ułożył Bharatę.
Jej dziesięciu tematów w żaden sposób nie pojmie nikt ze zrodzonych”.
Oto [wypowiedź zawarta] w Naradiji.

bhārataṃ cāpi kṛtavān pañcamaṃ vedam uttamam |
daśā-varārthaṃ sarvatra kevalaṃ viṣṇu-bodhakam |
parokṣārthaṃ tu sarvatra vedād apyuttamaṃ tu yat ||
iti skānde |
„I stworzył [on] Bharatę, która jest piątą Wedą,
jest najlepsza, posiada dziesięć wspaniałych tematów,
w każdym miejscu dostarcza wyłącznie poznania Wisznu,
w każdym miejscu jej tematy są tajemnicze,
i nawet od Wedy jest wyższa”.
Oto [wypowiedź zawarta] w Skanda-puranie.

yadi vidyāt catur-vedān saṅgopaniṣadān dvijaḥ |
na cet purāṇam saṃvidyān naiva sa syād vicakṣaṇaḥ ||
itihāsa-purāṇābhyāṃ vedaṃ samupabṛṃhayet |
bibhety alpa-śrutād vedo mām ayaṃ pracaliṣyati ||
„Jeśli dwakroć zrodzony znałby cztery Wedy oraz upaniszadów gromadę,
ale nie znałby dobrze puran, zaiste nie będzie uczonym.
Wedę winno się uzupełniać itihasami i puranami.
Weda obawia się niedouczonego (alpa-śruta) [myśląc] ‘on mnie rozchwieje’ ”.

manv-ādi kecid bruvate hy āstīkādi yathāpare |
tathopari-carādy anye bhārataṃ paricakṣate ||
„Zaiste niektórzy mówią, że począwszy od ‘Manu’,
inni że począwszy od ‘Astiki’,
a jeszcze inni, że od ‘Poruszania się w powietrzu’,
tak jest opisywana Bharata”.

bhārataṃ sarva-vedāś ca tulām āropitāḥ purā |
devair brahmādibhis sarvaiḥ ṛṣibhiś ca samanvitaiḥ |
vyāsasyaivājñayā tatra tv atyaricyata bhāratam ||
mahattvād bhāravattvāc ca mahābhāratam ucyate |
niruktam asya yo veda sarva-pāpaiḥ pramucyate ||
yad ihāsti tad anyatra yan nehāsti na kutra-cit |
virāṭodyoga-pāravān |
„W dawnych czasach zebrani bogowie na czele z Brahmą
oraz wszyscy wieszczowie położyli na wadze Bharatę i wszystkie Wedy.
Wtedy, dzięki mocy Wjasy przeważyła Bharata.
Z [powodu] wielkości (mahattva) i ciężkości (bhāravattva) zwana jest Mahabharatą.
Kto zna jej etymologię uwolni się od wszelkich grzechów.
To co jest w niej, można znaleźć gdzie indziej,
czego w niej nie ma, tego nie ma nigdzie”.
Oto [wypowiedź zawarta] w rozdziałach: Wirata i Udjoga.

ity ādi-tad-vākya-paryālocanayā ṛṣi-saṃpradāyāt
ko hy anyaḥ puṇḍarīkākṣāt mahābhārata-kṛt bhavet |
Dzięki rozważeniu tej pierwszej wypowiedzi oraz z sukcesji wieszczów [wynika że]:
„Któż inny od Lotosookiego (Puṇḍarīkākṣa) mógłby zostać twórcą Mahabharaty?”

ity-ādi purāṇa-granthāntara-gata-vākyāny athānupapattyā nāradādhyayanādi-liṅgaiś cāvasīyate | katham anyathā bhārata-nirukti-jñāna-mātrena sarva-pāpa-kṣayaḥ prasiddhaś ca so ‘rthaḥ | kathaṃ cānyasya na kartuṃ śakyate | granthāntara-gatatvāc ca nāvidyamāna-stutiḥ | na ca kartur eva | itaratrāpi sāmyāt |
Te i podobne wypowiedzi znalazły się wewnątrz pism takich jak purany. A przez niezgodność oraz dzięki przesłankom (liṅga) [płynącym] ze studiów [pism] Narady i innych, jest to ustalone, [że Lotosooki jest autorem Mahabharaty]. Jak w przeciwnym razie zwyczajnie dzięki wiedzy etymologicznej [o terminie] Bharata niszczone są wszelkie grzechy? A ten cel jest osiągnięty. I dlaczego inna [aktywność] nie jest w stanie tego osiągnąć? Ponieważ znajdują się [one] wewnątrz pisma, pochwały te nie są nieprawdziwe. I zaiste ich sprawca nie jest [nieprawdziwy]. [Rozumie się to również] z podobieństwa [spotykanego] gdzie indziej.

tatra ca sarva-bhāratārtha-saṃgrahāṃ vasudevārjuna-saṃvāda-rūpāṃ bhārata-pārijāta-madhu-bhūtāṃ gītām upanibabandha |
W tych okolicznościach [Lotosooki] skomponował Gitę, która jest zebranym znaczeniem całej Bharaty, ma postać rozmowy Wasudewy z Ardźuną i jest słodyczą Bharatowego [kwiatu] paridźata.

tac coktam—
bhārataṃ sarva-śāstreṣu bhārate gītikā varā |
viṣṇoḥ sahasra-nāmāpi jñeyaṃ pāṭhyaṃ ca tad dvayam ||
iti mahā-kaurme |
Jest powiedziane:
„Bharata jest najlepsza pośród wszystkich ksiąg,
W Bharacie Gita jest najlepsza.
Wraz z tysiącem imion Wisznu, te dwa teksty należy poznać i recytować”.
Oto [wypowiedź zawarta] w Maha-kaurmie.

sa hi dharmas suparyāpto brahmaṇaḥ pada-vedane ||
ity ādi ca |
„To zaiste jest dharma odpowiednia do osiągnięcia siedziby brahmana”.
I inne [oznajmienia].

Śrīdhara

śeṣāśeṣa-mukha-vyākhyā-cāturyaṃ tv eka-vaktrataḥ |
dadhānam adbhutaṃ vande paramānanda-mādhavam ||
Kłaniam się cudownemu, przepełnionemu najwyższą błogością Madhawie.
Daje on rezolutne objaśnienia, które choć pochodzą z jednych ust
[są niczym pochodzące z] z nieskończonych ust Śeszy.

śrī-mādhavaṃ praṇamyomādhavaṃ viśveśam ādarāt |
tad-bhakti-yantritaḥ kurve gītā-vyākhyāṃ subodhinīm ||
Pokłoniwszy się z szacunkiem chwalebnemu Madhawie,
[oraz] mężowi Umy, który jest Władcą świata,
[ja], skrępowany miłością do niego tworzę „Subodhini” – komentarz do Gity.

bhāṣya-kāra-mataṃ samyak tad-vyākhyātur giras tathā |
yathāmati samālocya gītā-vyākhyāṃ samārabhe ||
Po właściwym przyjrzeniu się opinii twórcy (Śaṃkara) komentarza,
a także zgodnie z możliwościami, [przyjrzawszy się] słowom (gira) jego komentatora (Ānanda-giri), rozpoczynam komentarz Gity.

gītā vyākhyāyate yasyāḥ pāṭha-mātra-prayatnataḥ |
seyaṃ subodhinī ṭīkā sadā dhyeyā manīṣibhiḥ ||
Gita jest objaśniana przez zwykłą czynność jej czytania,
a o tym komentarzu „Subodhini” ludzie powinni zawsze rozmyślać.

iha khalu sakala-loka-hitāvatāraḥ sakala-vandita-caraṇaḥ parama-kāruṇiko bhagavān devakī-nandanas tattvājñāna-vijṛmbhita-śoka-moha-bhraṃśita-vivekatayā nija-dharma-parityāga-pūrvaka-para-dharmābhisandhinam arjunaṃ dharma-jñāna-rahasyopadeśa-plavena tasmāc choka-moha-sāgarād uddadhāra |Tutaj zaiste ten, który zstąpił dla dobra całego świata, którego stopy wielbione są przez wszystkich, najbardziej miłosierny Pan, syn Dewaki, łodzią tajemnych pouczeń o wiedzy i dharmie wydobył z oceanu rozpaczy i omroczenia Ardźunę, który na skutek wadliwego rozważania, omroczenia, rozpaczy i powstałej niewiedzy o prawdzie zamierzał na początku porzucić własną dharmę i przyjąć dharmę innych.

tam eva bhagavad-upadiṣṭam arthaṃ kṛṣṇa-dvaipāyanaḥ saptabhiḥ śloka-śatair upanibabandha | tatra ca prāyaśaḥ śrī-kṛṣṇa-mukhād viniḥsṛtān eva ślokān alikhat | kāṃścit tat-saṅgataye svayaṃ ca vyaracayat |
Właśnie ów pogląd będący pouczeniem Pana Kryszna Dwaipajana ułożył w siedemset wersów. Tutaj napisał wersy zamanifestowane głównie z ust chwalebnego Kryszny, a niektóre, w celu spójności, sam stworzył.

yathoktaṃ gītā-māhātmye –
gītā sugītā kartavyā kim anyaiḥ śāstra-vistaraiḥ |
yā svayaṃ padmanābhasya mukha-padmād viniḥsṛtā || iti |
Jak oznajmia „Pochwała Gity”:
„Gitę winno się pięknie śpiewać. Cóż po innych rozlicznych księgach?
Ona zamanifestowała się z lotosu ust samego Padmanabhy”.

tatra tāvad dharmakṣetre ity ādinā viṣīdann idam abravīd ity antena granthena śrī-kṛṣṇārjuna-saṃvāda-prastāvāya kathā nirūpyate | tataḥ param āsamāptes tayor dharma-jñānārthe saṃvādaḥ |
Tutaj począwszy od „dharma-kṣetre” (BhG 1.1) a skończywszy tekstem „viṣīdann idam abravīt” (BhG 1.28) przedstawiona jest opowieść, aby wprowadzić rozmowę chwalebnego Kryszny z Ardźuną. A następnie aż do końca [przedstawiona jest] rozmowa ich dwóch o znaczeniu dharmy i wiedzy.

Viśvanātha

gaurāṃśukaḥ sat-kumuda-pramodī svābhikhyayā gos tamaso nihantā |
śrī-kṛṣṇa-caitanya-sudha-nidhir me mano 'dhitiṣṭhan svaratiṃ karotu ||
Złoty promień, dający radość liliom świętych,
który swym imieniem niszczy ciemność krowy-ziemi,
chwalebny Kryszna Ćaitanja, będący oceanem nektaru,
który zagościł w moim umyśle, niechaj czyni swą radość.

prācīna-vācaḥ suvicārya so 'ham ajño 'pi gītāmṛta-leśa-lipsuḥ |
yateḥ prabhor eva mate tad atra santaḥ kṣamadhvaṃ śaraṇāgatasya ||
Po rozważeniu słów poprzedników,
choć nie mam wiedzy, to pragnę odrobiny nektaru Gity (Gītāmṛta-leśa).
Tutaj są prawdy będące jedynie poglądami Pana, który jest wyrzeczeńcem,
wybaczcie więc temu, który przyjmuje [jego] schronienie.

iha khalu sakala-śāstrābhimata-śrīmac-caraṇa-saroja-bhajanaḥ svayaṃ bhagavān narākṛti-para-brahma-śrī-vasudeva-sūnuḥ sākṣāc chrī-gopāla-puryām avatīryāpāra-paramātarkya-prāpañcika-sakala-locana-gocarīkṛto bhavābdhi-nimajjamānān jagaj-janān udhṛtya sva-saundarya-mādhuryāsvādanayā svīya-prema-mahāmbudhau nimajjayāmāsa |
Zaiste tu osobiście Pan, którego uczczenia chwalebnych lotosów stóp pragną wszystkie pisma, który jest ponad ludzkim kształtem, jest brahmanem, chwalebnym synem Wasudewy, zstąpił bezpośrednio do chwalebnego miasta pasterzy. W bezgranicznie niepojęty [sposób] dał się doświadczać wszystkim oczom świata. Tak [umożliwiając] smakowanie swego własnego piękna i słodyczy, uratował światowych ludzi tonących w oceanie egzystencji i zatopił ich w ogromnym oceanie swej miłości.

śiṣṭa-rakṣā duṣṭa-nigraha-vrata-niṣṭhā-mahiṣṭha-pratiṣṭho 'pi bhuvo-bhāra-duḥkhāpahāra-miṣeṇa duṣṭānām api sva-dveṣṭṝṇām api mahā-saṃsāra-grāsī-bhūtānām api mukti-dāna-lakṣaṇaṃ parama-rakṣaṇam eva kṛtvā
Chociaż dzięki ochronie najlepszych i oddaniu ślubowi zniszczenia łotrów ustanowiona jest [jego] wielkość, to pod pretekstem usunięcia cierpienia ziemi, spowodowanego ciężarem, dał najwyższą ochronę w postaci daru wyzwolenia nawet łotrom, zazdrosnym o niego, których [pożera] pochłaniająca ogromna egzystencja (mahā-saṃsāra).

svāntar-dhānottara-kāla-janiṣyamāṇān anādy-avidyā-bandha-nibadnhana-śoka-mohādyākulān api jīvān uddhartuṃ śāstra-kṛn-muni-gaṇa-gīyamāna-yaśaś ca dhartuṃ sva-priya-sakhaṃ tādṛśa-svecchā-vaśād eva raṇa-mūrdhany udbhūta-śoka-mohaṃ śrīmad-arjunaṃ lakṣyī-kṛtya
[Chcąc] wynieść ludzi urodzonych po jego odejściu, których splątały więzy nie mającej początku niewiedzy (avidyā), i którzy są niespokojni pod wpływem rozpaczy i otumanienia, a także [aby] utwierdzić [swą] chwałę wyśpiewywaną przez zastępy wieszczów komponujących pisma – mocą takiego pragnienia przed rozpoczęciem bitwy uczynił swego ukochanego przyjaciela chwalebnego Ardźunę naznaczonym rozpaczą i otumanieniem.

kāṇḍa-tritayātmaka-sarva-veda-tātparya-paryavasitārtha-ratnālaṅkṛtaṃ śrī-gītā-śāstram aṣṭā-daśādhyāyam antar-bhūtāṣṭā-daśa-vidyaṃ sākṣād vidyamānīkṛtam iva parama-puruṣārtham āvirbhāvayām babhūva |
I sprawił zamanifestowanie się chwalebnej księgi Gity, ozdobionej klejnotem ostatecznego celu znaczenia wszystkich Wed mających naturę trzech działów (karma-, jñāna-, upāsanā-kāṇḍa), która ma osiemnaście rozdziałów, jest osiemnastoczęściową tajemną wiedzą, która jakby bezpośrednio daje poznanie, a także jest najwyższym celem człowieczym.

tatrādhyāyānāṃ ṣaṭkena prathamena niṣkāma-karma-yogaḥ | dvitīyena bhakti-yogaḥ | tṛtīyena jñāna-yogo darśitaḥ | tatrāpi bhakti-yogasyāti-rahasyatvād ubhaya-saṅjīvakatvenābhyarhitatvāt sarva-durlabhatvāc ca madhyavartīkṛtaḥ | karma-jñānayor bhakti-rāhityena vaiyarthyāt te dve bhakti-miśre eva sammatīkṛte |
Wśród [jej] rozdziałów w sześciu pierwszych [przedstawiona jest] joga czynu wolnego od pragnień (niṣkāma-karma-yoga), w drugiej [szóstce] joga miłości (bhakti-yoga), a w trzeciej ukazana jest joga wiedzy (jñāna-yoga). Umieszczenie jogi miłości w środku wynika z [jej] niezwykłej tajemniczości (ati-rahasyatva) oraz z tego, że obie [joga czynu i wiedzy] czczą ją dla utrzymania życia, a także ponieważ jest spośród wszystkich najtrudniejszą do zdobycia (durlabhatva). Ponadto z braku celowości czynu i wiedzy, które pozbawione są miłości. Te dwie [jogi] nabierają znaczenia jedynie gdy zmieszane są z miłością.

bhaktis tu dvividhā kevalā pradhānī bhūtā ca | tatrādyā svata eva parama-prabalā | te dve karma-jñāne vinaiva viśuddha-prabhāvatī akiñcanā ananyādi-śabda-vācyā | dvitīyā tu karma-jñāna-miśrety akhilam agre vivṛtībhaviṣyati |
A miłość jest dwojaka: sama w sobie (kevalā) i dominująca (pradhānī). Wśród nich pierwsza z natury jest najpotężniejsza. Zaiste będąc pozbawioną tych dwóch – czynu i wiedzy – posiada przeczystą moc, a pozbawiona czegokolwiek [innego] jest nazywana takimi słowami jak „nieróżna” (ananya). Natomiast druga „zmieszana jest z czynem i wiedzą”. Zostanie to wyczerpująco wyjaśnione dalej.

Baladeva

satyānantācintya-śakty-eka-pakṣe sarvtrādhyakṣe bhakta-rakṣāti-dakṣe |
śrī-govinde viśva-sargādi-kande pūrṇānande nityam āstāṃ matir me ||
Niechaj moja myśl zawsze jest skupiona na chwalebnym Gowindzie,
który jest jedyną ideą prawdy, nieskończoności i niewyobrażalnych mocy,
który jest wszędzie percypowany, jest ekspertem w ochronie miłujących,
i jest korzeniem [wszystkiego] począwszy od stworzenia świata.

ajñāna-nīradhir upaiti yayā viśoṣaṃ
bhaktiḥ parāpi bhajate paripoṣam uccaiḥ |
tattvaṃ paraṃ sphurati durgamam apy ajasraṃ
sād-guṇya-bhṛt-svaracitāṃ praṇamāmi gītām ||
Kłaniam się Gicie, stworzonej osobiście przez dzierżcę sześciu zalet,
dzięki której ocean niewiedzy zostaje osuszony,
a miłość, choć najwyższa, gwałtownie wzrasta,
[to Gita] rozwiera najwyższą prawdę,
a ciężka droga [dzięki niej] staje się łatwą do pokonania.

atha sukha-cid-ghanaḥ svayaṃ bhagavān acintya-śaktiḥ puruṣottamaḥ sva-saṅkalpāyatta-vicitra-jagad-udayādi-viriñcy-ādi-sañcintya-caraṇaḥ sva-janmādi-līlayā sva-tulyān sahāvirbhūtān pārṣadān praharṣayaṃs tayaiva jīvān bahūn avidyā-śārdūlī-vadanād vimocya svāntar-dhānottara-bhāvino 'nyān uddidhīrṣur āhava-mūrdhni svātma-bhūtam apy arjunam avitarkya-sva-śaktyā samoham iva kurvan tan-moha-vimārjanāpadeśena saparikara-svātma-yāthātmyaika-nirūpikāṃ sva-gītopaniṣadam upādiśat |
Oto sam Pan, który jest kondensacją szczęścia i myśli, mający niepojęte moce (acintya-śakti), najlepszy człowiek (puruṣottama), o którego stopach rozmyślają polegający na jego woli różnorodni twórcy świata jak Wirińci, który dzięki swym zabawom takim jak narodziny daje radość towarzyszom, którzy posiadają wielką, równą jemu moc. On uwalnia liczne istoty z paszczy tygrysa niewiedzy (avidyā). Pragnąc wynieść innych, którzy będą [żyć] po jego odejściu, gdy bitwa miała się rozpocząć, swą mocą braku rozsądzenia (avitarkya) okrył jakby omroczeniem Ardźunę, chociaż był on jego jaźnią. I pod pretekstem usunięcia tego omroczenia przekazał własną Upaniszadę Gity, która przedstawia jedną jaźń jako swą jaźń wraz z orszakiem.

tasyāṃ khalv īśvara-jīva-prakṛti-kāla-karmāṇi pañcārthā varṇyante | teṣu vibhu-saṃvid īśvaraḥ | aṇu-saṃvij jīvaḥ | sattvādi-guṇa-trayāśrayo dravyaṃ prakṛtiḥ | traiguṇya-śūnyaṃ jaḍa-dravyaṃ kālaḥ | puṃ-prayatna-niṣpādyam adṛṣṭādi-śabda-vācyaṃ karmeti |
Zaiste opisane jest w tej [Gicie] pięć tematów: Władca (īśvara), żywa istota (jīva), natura (prakṛti), czas (kāla) i czyn (karman). Pośród nich Pan jest potężnym poznającym. Żywa istota małym poznającym. Natura to materia, dla której wsparciem są trzy guny poczynając od sattwy. Czas to tępa materia pozbawiona trzech gun. Czyn jest tym, co można zyskać dzięki człowieczemu wysiłkowi, co opisuje się słowami takimi jak „niewidzialne / los (adṛṣṭa)”.

teṣāṃ lakṣaṇāni | eṣv īśvarādīni catvāri nityāni | jīvādīni tv īśvara-vaśyāni | karma tu prāg-abhāvavad anādi vināśi ca | tatra saṃvit-svarūpo 'pīśvaro jīvaś ca saṃvettāsmad-arthaś ca – vijñānam ānandaṃ brahma – yaḥ sarvajñaḥ sarvavit – mantā boddhā kartā vijānātmā puruṣaḥ, ity ādi śruteḥ | so 'kāmayata bahu syām – sukham aham asvāpsaṃ na kiñcid avediṣam ity ādi śruteś ca | na cobhayatra mahat-tattva-jāto 'yam ahaṅkāraḥ tadā tasyānutpatter vilīnatvāc ca |
[A oto] ich symptomy. Wśród nich cztery począwszy od Władcy są wieczne. [Wszystkie] od żywej istoty są zależne od Władcy. Ale czyn jest jakby wcześniej nieistniejący (prāg-abhāva) – bez początku i zniszczalny. Wśród nich upostaciowanie poznania – Władca i żywa istota – to poznający, którego celem [poznania] jest on sam: „brahman jest szczęściem i rozpoznaniem” (Bṛhad-āraṇyaka-upaniṣad 3.9.28), „Który wie wszystko i zna wszystkich” (Muṇḍaka-upaniṣad 1.1.9), „Mąż jest doradcą, znawcą, sprawcą i rozpoznającą jaźnią” (Praśna-upaniṣad 4.9) – tak oznajmia objawienie. „On zapragnął – obym stał się wieloma” (Taittirīya-upaniṣad 2.6), „Ja szczęśliwie spałem niczego nie wiedząc” – tak również oznajmia objawienie. A to, co jest w obu [zarówno Panu jak i żywej istocie] nie jest zrodzonym z Wielkiego bytu (mahat-tattva) egotyzmem (ahaṅkāra) – ponieważ ten jest zniszczalny oraz zawodny.

sa ca sa ca kartā bhoktā siddhaḥ – sarva-jñaḥ sarva-vit kartā boddhā iti padebhyaḥ | anubhavitṛtvaṃ khalu bhoktṛtvaṃ sarvābhyupagatam | so 'śnute sarvān kāmān saha brahmaṇā vipaścitā iti śrutes tūbhayos tat pravyaktam |
On osiągnął doskonałość bycia działającym (kartṛ) jak i spożywającym (bhoktṛ), co wynika z [użycia] słów „wszechwiedzący (sarva-jña), wszystko znający (sarva-vit), sprawca (kartṛ), znawca (boddhṛ)”. Istnienie zaiste jest spożywaniem – z tym wszyscy się zgadzają. „On spożywa wszystkie przyjemności wraz z rozumnym brahmanem” (Taittirīya-upaniṣad 2.1) – tak oznajmia objawienie, więc ta [tożsamość] obydwu (spożywania i poznawania) jest ustalona.

yadyapi saṃvit-svarūpāt saṃvettṛtvādi nānyat prakāśa-svarūpād raver iva prakāśakatvādi, tathāpi viśeṣa-sāmarthyāt tad-anyatva-vyavahāraḥ | viśeṣaś ca bheda-pratinidhir na bhedaḥ | sa ca bhedābhāve 'pi bheda-kāryasya dharma-dharmi-bhāvādi-vyavahārasya hetuḥ |sattā satī bhedo bhinnaḥ kālaḥ sarvadāstīty ādiṣu vidvadbhiḥ pratītaḥ | tat-pratīty-anyathānupapattyā – evaṃ dharmān pṛthak paśyaṃs tān evānuvidhāvati iti śrutyā ca siddhaḥ | iha hi brahma-dharmān abhidhāya tad-bhedaḥ pratiṣidhyate |
Jeśli nawet bycie znawcą (i kolejne) nie jest różne od uosabiania poznania, tak jak [w przypadku] Słońca bycie ukazującym (i kolejne) nie jest różne od uosobienia jasności, to na mocy „szczególności” (viśeṣa) ta różnica jest zwyczajowa. A „szczególność” sprawia pozór różnicy, ale nie jest różnicą. Ona to, nawet gdy nie ma [faktycznej] różnicy, jest przyczyną powstawania różnicy, która jest zwyczajowym [rozróżnieniem] na stan przymiotu (dharma) i właściciela przymiotu (dharmin). [Wypowiedzi] takie jak: „Istniejący byt” (sattā satī), „rozbita różnorodność” (bhedo bhinnaḥ), „czas istnieje zawsze” (kālaḥ sarvadāsti) uznawane są [za słuszne] przez mądrych. [A oto wypowiedź] temu przeciwna, w wypadku jej nieuznania [powstaje] niezgodność: „W ten sposób, kto oddzielnie widzi przymioty, podąża jedynie za nimi” (Kaṭha-upaniṣad 4.14) – to rozstrzygnięcie objawienia. Tutaj zaiste wzmiankuje się przymioty brahmana i ich różność od niego jest zakazana.

na khalu bheda-pratinidhes tasyāpy abhāve dharma-dharmi-bhāva-dharma-bahutve śakye vaktum ity anicchubhir api svīkāryāḥ syuḥ, ta ime 'rthāḥ śāstre 'smin yathā-sthānam anusandheyāḥ |
Zaiste ten nie może nic powiedzieć, kto [głosi] wymienność różnicy (bheda), gdy jest nieobecność różnorodnych cech mających naturę przymiotu (dharma) i właściciela przymiotu (dharmin). Dlatego nawet mimo niechęci [takie rozróżnienie] zostaje przyjęte. Tematy te będą rozważone w tym dziele w odpowiednim miejscu.

iha hi jīvātma-paramātma-tad-dhāma tat-prāpty-upāyānāṃ svarūpāṇi yathāvan nirūpyante | tatra jīvātma-yāthātmya-paramātma-yāthātmyopayogitayā paramātma-yāthātmyaṃ tu tad-upāsanopayogitayā prakṛtyādikaṃ tu paramātmanaḥ sraṣṭur upakaraṇatayopadiśyate |
Zaiste tutaj będą przedstawione jak należy: moc / siedziba (dhāma) żywej istoty (jīvātman) i Najwyższej jaźni (paramātman) oraz natura sposobów osiągania celu (upāya) przez nich przyjęta. Tutaj dzięki zastosowaniu prawdziwej natury (yāthātmya) żywej istoty i prawdziwej natury Najwyższej jaźni zostanie wyjaśniona prawdziwa natura Najwyższej jaźni, a także dzięki zastosowaniu jej czczenia (upāsana) oraz dzięki wspomaganiu Najwyższej jaźni, która jest stwórcą [będą wyjaśnione kolejne byty] począwszy od natury (prakṛti).

tad-upāyāś ca karma-jñāna-bhakti-bhedāt tredha | tatra śruta-tat-tat-phalanair apekṣeṇa kartṛtvābhiniveśa-parityāgena cānuṣṭhitasya sva-vihitasya karmaṇaḥ, hṛd-viśuddhi-dvārā jñāna-bhaktyor upakāritvāt paramparayā tat-prāptāv upāyatvam |
Owe metody osiągania celu (upāya) są trojakie odpowiednio do podziału na: czyny (karman), wiedzę (jñāna) i miłość (bhakti). Tutaj [w Gicie] metodą osiągania celu jest czyn, nakazany przez siebie samego, a zastosowany dzięki pragnieniu różnych owoców, o których się usłyszało [w tradycji] i dzięki porzuceniu poczucia bycia sprawcą. Dzięki oczyszczeniu serca wiedza i miłość (jñāna, bhakti) przez służenie sukcesji (parampara) stają się metodą osiągnięcia celu (upāyatva).

tac ca śruti-vihita-karma hiṃsā-śūnyam atra mukhyam | mokṣa-dharme pitā-putrādi-saṃvādāt hiṃsāvat tu gauṇaṃ viprakṛṣṭatvāt tayos tu sākṣād eva tathātvam |
Tu [w Gicie] głównym [tematem] jest czyn nakazany przez tradycję i pozbawiony przemocy. W „Moksza-dharmie” (Mahābhārata, Śānti-parvan) z rozmowy ojca i syna, i innych [wynika że] czynienie przemocy jest podrzędne z powodu wielkiego oddalenia od tych dwóch, które są bezpośrednio istotą.

nanu, tathānuṣṭhitena karmaṇā hṛd-viśuddhyā jñānodayena muktau satyāṃ, bhaktyā ko viśeṣaḥ | ucyate, jñānam eva kiñcid viśeṣād bhaktir iti | nirṇimeṣa-vīkṣaṇa-kaṭākṣa-vīkṣaṇa-vadanayor antaraṃ cid-vigrahatayānusandhir jñānaṃ tena tat sālokyādiḥ | vicitra-līlā-rasāśrayatayānusandhis tu bhaktis tayā kroḍī-kṛta-sālokyādi-tad-varīvasyānanda-lābhaḥ pumarthaḥ | bhakter jñānatvaṃ tu – sac-cid-ānandaika-rase bhakti-yoge tiṣṭhati – iti śruteḥ siddham |
Skoro w ten sposób przez wypełnianie czynu oczyszczającego serce i rozbudzającego wiedzę osiąga się wyzwolenie, to jaka jest szczególność miłości? Jest powiedziane: „wiedza zaiste jest na [zasadzie] szczególności pewnym [rodzajem] miłości”. Wiedza to połączenie z postacią świadomości (cid-vigrahatā), które jest odmienne od patrzenia bez mrugania i rzucania ukośnych spojrzeń. Dzięki niej osiąga się ten sam świat (sālokya) i inne [rodzaje wyzwolenia]. Miłość to połączenie ze schronieniem smaków (rasāśrayatā) różnorodnych zabaw. Dzięki niej [osiąga się] cel człowieczy – zdobycie szczęścia służenia jemu przez [udaniu się do] tego samego świata i inne [rodzaje wyzwolenia]. Wiedza należy do miłości: „Znajduje się [On] w jodze miłości (bhakti-yoga), która jest smakiem jedni bytu, świadomości i błogości (sac-cid-ānanda)” (Gopāla-tāpanī-upaniṣad 2.79) – oto konkluzja tradycji.

tad idaṃ śravaṇādi-bhāvādi-śabda-vyapadiṣṭaṃ dṛṣṭam | jñānasya śravaṇādyākāratvaṃ cit-sukhasya viṣṇoḥ kuntalādi-pratīkatvavat pratyetavyam iti vakṣyāmaḥ |
Ta [joga miłości] jawi się jako wskazana przez słowa takie jak „uczucie” (bhāva) i inne oraz „słuchanie” (śravaṇa) i inne. Do wiedzy należy słuchanie i inne niczym do Wisznu, który jest świadomością i błogością, należą wyobrażenie kosmyka włosów i inne – tak należy [to] rozumieć. To [jeszcze] będzie opisane.

ṣaṭ-trike 'smin śāstre prathamena ṣaṭkeneśvarāṃśasya jīvasyāṃśīśvara-bhakty-upayogi-svarūpa-darśanam | tac cāntar-gata-jñāna-niṣkāma-karma-sādhyaṃ nirūpyate |
W tej księdze, złożonej z trzech szóstek [rozdziałów], w pierwszej szóstce ukazana jest natura żywej istoty będącej cząstką Władcy, [czyli] nadawanie się [jej] do kochania Władcy i jego cząstek. A także ukazany jest cel czynów pozbawionych pragnień, które zawierają w sobie wiedzę.

madhyena parama-prāpyasyāṃśīśvarasya prāpaṇī bhaktis tan-mahima-dhī-pūrvikābhidhīyate |
W środkowych [sześciu rozdziałach] przedstawiona jest ustanowiona miłość do Władcy cząstek, który jest najwyższym [obiektem] do osiągnięcia, [a miłość] ta rozpoczyna się od rozmyślania o jego chwale.

antyena tu pūrvoditānām eveśvarādīnāṃ svarūpāṇi pariśodhyante | trayāṇāṃ ṣaṭkānāṃ karma-bhakti-jñāna-pūrvatā-vyapadeśas tu tat-tat-prādhānyenaiva | carame bhakteḥ pratipatteś coktis tu ratna-sampuṭordhva-likhita-tat-sūcaka-lipi-nyāyena |
A w końcowych [sześciu rozdziałach] są wytłumaczone natury wcześniej wzmiankowanych [bytów] jak Władca i inni. We [wszystkich] trzech szóstkach znajduje się opis towarzyszących sobie: czynów (karman), miłości (bhakti) i wiedzy (jñāna) – właśnie w takiej kolejności odpowiednio do dominowania [w kolejnych szóstkach rozdziałów]. Na zakończenie wypowiedziane jest [oznajmienie] miłości (bhakti) i oddawania czci (pratipatti), na zasadzie (nyāya) podpisu wskazującego na to [co jest zawarte w środku], napisanego na wieku pudełka z klejnotami.

asya śāstrasya śraddhāluḥ sad-dharma-niṣṭho vijitendriyo 'dhikārī | sa ca sa-niṣṭha-pariniṣṭhita-nirapekṣa-bhedāt trividhaḥ | teṣu svargādi-lokān api didṛkṣur niṣṭhayā sva-dharmān hary-arcana-rūpān ācaran prathamaḥ | loka-saṃjighṛkṣayā tān ācaran hari-bhakti-nirato dvitīyaḥ | sa ca sa ca sāśramaḥ | satya-tapo-japādibhir viśuddha-citto hary-eka-niratas tṛtīyo nirāśramaḥ |
Odpowiednią [osobą do poznania] (adhikārin) tej księgi jest mający wiarę (śraddhālu), trwający w wiecznej dharmie (sad-dharma-niṣṭha) i panujący nad zmysłami (vijitendriya). Ta [odpowiednia osoba] jest trzech rodzajów zgodnie z podziałem na: wiarę (sa-niṣṭha), najwyższą wiarę (pari-niṣṭhita) i pozbycie się pragnień (nirapekṣa). Wśród nich pierwszy, choć pragnie ujrzeć światy jak niebiosa i inne, z wiarą wykonuje swe dharmy w postaci czczenia Hariego i innych. Drugi, oddany miłości do Hariego, wykonuje je pragnąc zrozumieć świat. Jeden i drugi [przestrzegają zasad] etapów życia (sāśrama). Trzeci nie [przestrzega zasad] etapów życia, oddany jest jedynie Hariemu, jego umysł – dzięki prawdzie, ascezie, modlitwie i innym – jest przeczysty.

vācya-vācaka-bhāvaḥ sambandhaḥ | vācya ukta-lakṣaṇaḥ śrī-kṛṣṇaḥ | vācakas tad-gītā-śāstraṃ tādṛśaḥ so 'tra viṣayaḥ | aśeṣa-kleśa-nivṛtti-pūrvakas tat-sākṣāt-kāras tu prayojanam ity anubandha-catuṣṭayam |
Związek (sambandha) to stan tego, co ma być oznajmione (vācya) i mówcy (vācaka). To, co ma być oznajmione, to znaczenie wypowiedzi, którym jest chwalebny Kryszna. Mówcą tej księgi Gity, jest ten właśnie [Kryszna], który jest tutaj przedmiotem poznania (viṣaya). Cel (prayojana) to unaocznienie go, a rozpoczyna się od usunięcia nieskończonych cierpień. Oto czworakie rozpoczęcie (cztery elementy prezentowane w rozpoczęciu dzieła: adhikārin, viṣaya, prayojana, sambandha).

atreśvarādiṣu triṣu brahma-śabdo 'kṣara-śabdaś ca baddha-jīveṣu tad-deheṣu ca kṣara-śabdaḥ |
Terminy „brahman” i „niezniszczalne” (akṣara) odnoszą się do pierwszych trzech [bytów] poczynając od Władcy, a do związanej istoty i jej ciała termin „zniszczalne” (kṣara).

īśvara-jīva-dehe manasi buddhau dhṛtau yatne cātma-śabdaḥ |
Termin „jaźń” (ātman) odnosi się do ciała (deha) zarówno Władcy jak i żywej istoty, umysłu (manas), roztropności (buddhi), uporu (dhṛti) i wysiłku (yatna).

triguṇāyāṃ vāsanāyāṃ śīle svarūpe ca prakṛti-śabdaḥ |
Termin „natura” (prakṛti) odnosi się do trójgunowości (triguṇā), impresji (vāsanā), charakteru (śīla) i wyglądu (svarūpa).

sattābhiprāya-svabhāva-padārtha-janmasu kriyāsv ātmasu ca bhāva-śabdaḥ |
Termin „byt” (bhāva) odnosi się do bytu (satta), pragnień (abhiprāya), własnej natury (svabhāva), kategorii (padārtha), narodzin (janman), działań (kriyā) i jaźni (ātman).

karmādiṣu triṣu citta-vṛtti-nirodhe ca yoga-śabdaḥ paṭhyate | etac chāstraṃ khalu svayaṃ bhagavataḥ sākṣād vacanaṃ sarvataḥ śreṣṭhaṃ.
Termin „yoga” powinno czytać się w trzech [terminach] począwszy od czynu (tj. karman, jñāna, bhakti) oraz w zatrzymaniu działań myśli (citta-vṛtti-nirodha). Ta księga zaiste jest najlepsza, gdyż w każdym miejscu i bezpośrednio [zawiera] słowa samego Pana.

gītā sugītā kartavyā kim anyaiḥ śāstra-vistaraiḥ |
yā svayaṃ padmanābhasya mukha-padmād viniḥsṛtā ||
iti pādmāt |
Gita powinna być pięknie śpiewana. Cóż po innych rozlicznych księgach?
Ona zamanifestowała się z lotosu ust samego Padmanabhy.
– tak [oznajmia] Padma-purāṇa.

dhṛtarāṣṭrādi-vākyaṃ tu tat-saṅgati-lābhāya dvaipāyanena viracitam | tac ca lavaṇākara-nipāta-nyāyena tan-mayam ity upodghātaḥ |
A słowa Dhrytarasztry i innych są ułożone przez zrodzonego na wyspie (dvaipāyana) w celu uzyskania jej spójności. One zaś przez zasadę (nyāya) umieszczenia w mnogości soli [uzyskują] tę samą naturę. Oto wprowadzenie.

analiza syntaktyczna

dhṛtarāṣṭraḥ (Dhrytarasztra) uvāca (powiedział): he saṃjaya! (Sandźajo!) dharma-kṣetre(na polu dharmy) kuru-kṣetre eva (właśnie na polu Kurów) samavetāḥ (zebrani) yuyutsavaḥ (pragnący walczyć) māmakāḥ (moi) pāṇḍavāḥ ca (i Pandawowice) kim akurvata (co zrobili)?

analiza gramatyczna

dhṛtarāṣṭraḥ	–	dhṛta-rāṣṭra 1i.1 m. – utrzymujący królestwo (od: √dhṛ – dzierżyć PP dhṛta – trzymany; rāṣṭra – królestwo);
uvāca	–	√vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
dharma-kṣetre	–	dharma-kṣetra 7i.1 n.; TP: dharmasya kṣetra iti – na polu dharmy (od: √dhṛ – dzierżyć, posiadać, dharma – dharma; √kṣi – posiadać, kṣetra – pole);
kuru-kṣetre	–	kuru-kṣetra 7i.1 n.; TP: kuroḥ kṣetra iti – pole Kurów (od: kuru – Kuru, Kurowie – potomkowie Kuru; √kṣi – posiadać, kṣetra – pole);
samavetāḥ	–	sam-aveta (sam-ava-√i – schodzić się) PP 1i.3 m. – zebrani;
yuyutsavaḥ	–	yuyutsu (√yudh – walczyć) des. 1i.3 m.; yoddhum icchantaḥ – pragnący walki;
māmakāḥ	–	māmaka 1i.3 m. – moi;
pāṇḍavāḥ	–	pāṇḍava 1i.3 m.; pāṇḍoḥ putrā iti – synowie Pandu, Pandawowice (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
kim	–	kim sn. 2i.1 n. – co?
akurvata	–	√kṛ (robić) Imperf. Ā 1c.3 – zrobili;
saṃjaya	–	sam-jaya 8i.1 m. – podbój, całkowite zwycięstwo (od: sam–√ji – zwyciężać całkowicie, jaya – zwycięstwo);

warianty tekstu

samavetā yuyutsavaḥ →sarva-kṣatra-samāgame (w miejscu zebrania się wszystkich wojowników);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

brak komentarza aż do wersu BhG 1.11

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tatra dharma-kṣetra ity ādinā ślokena dhṛtarāṣṭrena hastināpura-sthitaṃ sva-sārathiṃ samīpasthaṃ sañjayaṃ prati kurukṣetra-vṛttānte pṛṣṭhe | sañjayo hastināpurasthito 'pi vyāsa-prasāda-labdha-divya-cakṣuḥ kurukṣetra-vṛttāntaṃ sākṣāt paśyann iva dhṛtarāṣṭrāya nivedayāmāsa | dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkam ity ādinā |
Tutaj [w tekście] w jednym wersie począwszy od [słów] „dharma-kṣetre” Dhrytarasztra pyta o wieści z Pola Kurów stojącego u swego boku woźnicę Sandźaję, który przebywa w Hastinapurze. Choć Sandźaja przebywa w Hastinapurze, to dzięki błogosławieństwu Wjasy posiada boski wzrok i jakby bezpośrednio postrzega wydarzenia na Polu Kurów, i informuje [o nich] Dhrytarasztrę począwszy od [wersu] „dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkam”.

Viśvanātha

athārjunasya śoka-mohau katham bhūtāv ity apekṣāyāṃ mahābhārata-vaktā śrī-vaiśampāyano janamejayaṃ prati tatra bhīṣma-parvaṇi kathām avatārayati dhṛtarāṣṭra uvāca iti |
A oto: „jak powstały rozpacz i omroczenie Ardźuny?” Pod wpływem takiego dociekania mówca Mahabharaty chwalebny Waiśampajana objawia Dźanamedźaji rozmowę znajdującą się tutaj w „Rozdziale Bhiszmy”. Począwszy od słów „dhṛtarāṣṭra uvāca”:

kurukṣetre yuyutsavo yuddhārthaṃ saṅgatā māmakā duryodhanādyāḥ pāṇḍavāś ca yudhiṣṭhirādayaḥ kiṃ kṛtavantas tad brūhi |
Na polu Kuru „yuyutsava” – zebrani w celu walki „māmakā” – Durjodhana i inni „pāṇḍavāś ca” – Judhiszthira i inni cóż robią, o tym powiedz.

nanu yuyutsava iti tvaṃ bravīṣy evāto yuddham eva kartum udyatās te tad api kim akurvateti kenābhiprāyeṇa pṛcchasīty ata āha dharmakṣetra iti | kurukṣetraṃ deva-yajanam iti śrutes tat-kṣetrasya dharma-pravartakatvaṃ prasiddham |
„Zaiste ty sam mówisz „yuyutsava”, z tego wynika, że oni podjęli się walki, w jakim celu więc pytasz „akurvata”?. Dlatego powiedział „dharmakṣetre” – „Pole kurów jest miejscem ofiary bogów” (Śatapatha-brāhmaṇa, Madhyāndinīya 14.1.1.2) tak głosi tradycja. W takim miejscu wspieranie dharmy jest pewne.

atas tat-saṃsarga-mahimnā yady adharmikāṇām api duryodhanādīnāṃ krodha-nivṛttyā dharme matiḥ syāt | pāṇḍavās tu svabhāvata eva dhārmikās tato bandhu-hiṃsanam anucitam ity ubhayeṣām api viveke udbhūte sandhir api sambhāvyate |
Dlatego przez moc połączenia z tym [miejscem] myśl Durjodhany i innych, którzy oddani są antydharmie, mogła skierować się ku dharmie, gdyż ich gniew zanikł. A synowie Pandu zaiste z natury są oddani dharmie, a przez to [wiedzą]: „krzywdzenie krewnych jest złem”. Może więc w konflikcie tych dwóch [stron] zaistniał pokój.

tataś ca mamānanda eveti sañjayaṃ prati jñāpayitum iṣṭo bhāvo bāhyaḥ | ābhyantaras tu sandhau sati pūrvavat sakaṇṭakam eva rājyaṃ mad-ātmajānām iti me durvāra eva viṣādaḥ | tasmād asmākīno bhīṣmas tv arjunena durjaya evety ato yuddham eva śreyas tad eva bhūyād iti tu tan-mano-rathopayogī durlakṣyaḥ |
„To zaiste bardzo by mnie uradowało.” – zewnętrznie pragnął zapewnić Sandźaję o swych uczuciach. Ale w sercu [pomyślał] „Jeśli odbędzie się bitwa, trudno będzie moim synom utrzymać władzę jak wcześniej – dlatego ciężko mi powstrzymać rozpacz. Ale z drugiej strony Ardźunie trudno będzie pokonać Bhiszmę, który jest po naszej stronie. Dlatego właśnie walka jest dobrem i niechaj się odbędzie”.  Jednak ukazanie takich wyobrażeń jest oznaką złego nastawienia.

atra dharma-kṣetre iti kṣetra-padena dharmasya dharmāvatārasya saparikara-yudhiṣṭhirasya dhānyasthānīyatvam | tat-pālakasya śrī-kṛṣṇasya kṛṣi-bala-sthānīyatvam | kṛṣṇa-kṛta-nānā-vidha-sāhāyyasya jala-secana-setu-bandhanādi-sthānīyatvam | śrī-kṛṣṇa-saṃhārya-duryodhanāder dhānya-dveṣi-dhānyākāra-tṛṇa-viśeṣa-sthānīyatvaṃ ca bodhitaṃ sarasvatyā
Tutaj „dharma-kṣetre” – ze słowa „pole” [wynika] że jest to miejsce [do uprawy] zboża należące do dharmy, [czyli] Judhiszthiry i jego stronników, który jest zstąpieniem Dharmy. Jest to też miejsce chwalebnego Kryszny, który jest opiekunem tej [dharmy], służące do orki przy pomocy sił [wojskowych]. Jest to też miejsce różnorakiej pomocy Kryszny, [która przejawia się jako] podlewanie wodą czy budowanie zapór. Oraz jest to miejsce Durjodhany i innych, którzy mają być wyplewieni przez Krysznę, a są różnorodnymi trawami nienawidzącymi ziarna i nie dającymi plonu – tak objawia Saraswati.

Baladeva

saṅgrāma-mūrdhni saṃvādo yo 'bhūd govinda-pārthayoḥ |
tat-saṅgatyai kathāṃ prākhyād gītāsu prathame muniḥ ||
Dla zwartości [kompozycji] rozmowy Gowindy z synem Prythy,
która [odbyła się] przed rozpoczęciem bitwy,
mędrzec streścił opowieść [umieszczoną] w pierwszym [rozdziale] Gity.

iti tāvad bhagavad-arjuna-saṃvādaṃ prastautuṃ kathā nirūpyate| dharmakṣetre ity ādibhiḥ sapta-viṃśatyā | tad-bhagavataḥ pārtha-sārathyaṃ vidvān dhṛtarāṣṭraḥ sva-putra-vijaye sandihānaḥ sañjayaṃ pṛcchatīty āha | janmejayaṃ prati vaiśampāyanaḥ dhṛtarāṣṭra uvāceti | yuyutsavo yoddhum icchavo māmakā mat-putrāḥ pāṇḍavāś ca kurukṣetre samavetāḥ kim akurvateti |
Opowieść zostanie przedstawiona aż do początku rozmowy Pana z Ardźuną. Począwszy od słów „dharmakṣetre” przez dwadzieścia siedem [wersetów]. Dhrytarasztra wiedząc, że ów Pan stał się woźnicą Prythowica, wątpiąc w zwycięstwo synów, pyta Sandźaję. Powiedział – Waiśampajana [mówi] ku Dźanamedźaji – „dhṛtarāṣṭra uvāca”. „yuyutsavaḥ” – pragnący walki „māmakāḥ” – moi synowie i synowie Pandu zgromadzeni na Polu Kuru cóż uczynili?

nanu yuyutsavaḥ samavetā iti tvam evātthya tato yudherann eva punaḥ kim akurvateti kas te bhāva iti cet, tatrāha – dharmakṣetra iti | yad anu kurukṣetraṃ devānāṃ deva-yajanaṃ sarveṣāṃ bhūtānāṃ brahma-sadanam ity ādi-śravaṇād dharma-prarohi-bhūmi-bhūtaṃ kurukṣetraṃ prasiddham | tat-prabhāvād vinaṣṭa-vidveṣā mat-putrāḥ kiṃ pāṇḍavebhyas tad-rājyaṃ dātuṃ niścikyuḥ | kiṃ vā, pāṇḍavāḥ sadaiva dharma-śīlā dharma-kṣetre tasmin kula-kṣaya-hetukād adharmād bhītā vana-praveśam eva śreyo vimamṛśur iti | he sañjayeti vyāsa-prasādād vinaṣṭa-rāga-dveṣas tvaṃ tathyaṃ vadety arthaḥ |
Czyż właśnie nie powiedziałeś: „zebrani pragnący walki” a zatem „niechaj walczą” – po co więc ponownie pytasz? Jakie są twoje intencje? Na to odpowiada: „dharmakṣetre” – słyszy się że: „Pole Kurów to miejsce ofiary bogów oraz siedziba brahmana dla wszystkich istot” (Jabala-upaniṣad 1). Miejsce Kuru słynie jako ziemia wzrostu dharmy. Czy pod takim wpływem nienawiść moich synów została zniszczona i zdecydowali się oddać królestwo synom Pandu? Czy raczej synowie Pandu, zawsze cechujący się dharmą, na tym polu dharmy przelękli się antydharmy, której powodem jest zabicie rodziny i wybrali pomyślność [w postaci] udania się do lasu? Sandźajo, z łaski Wjasy zniszczyłeś nienawiść oraz lgnięcie dlatego mów prawdziwie” – oto jest znaczenie.

pāṇḍavānāṃ māmakatvānuktir dhṛtarāṣṭrasya teṣu droham abhivyanakti | dhānya-kṣetrāt tad-virodhināṃ dhānyābhāsānām iva dharma-kṣetrāt tad-virodhināṃ dharmābhāsānāṃ tvat-putrāṇām apagamo bhāvīti dharma-kṣetra-śabdena gīr-devyā vyajyate
Synowie Pandu nie są nazwani „moi” – w tym ukazana jest wrogość Dhrytarasztry. „Tak jak z pola zboża usuwane są [chwasty] przeszkadzające temu [zbożu] i które są jego imitacją, podobnie z pola dharmy [zostaną usunięci] przeszkadzający tej [dharmie] twoi synowie, imitatorzy dharmy”. To zostało wskazane przez boginię mowy dzięki słowu – „dharma-kṣetre”.

Michalski

Dhritarasztra rzekł:
Gdy na świętym polu, na polu Kuru, zeszli się moi i Pandu synowie, do walki się rwący, co czynili wówczas, o Sandżajo?

Olszewski

Dhrtarasztra.
Co uczynili wojownicy nasi i synowie Pandu, stanąwszy do boju na świętem polu Kurukszetry, Sandżayo?

Dynowska

Dritaraszta rzekł:
Na polu Dharmy, na świętym polu Kuru zgromadzeni, skorzy do walki, co uczynili moi ludzie, oraz Pandu synowie, o Sandżajo?

Sachse

Dhritarasztra rzekł:
Na Polu Prawa, Polu Kuru
zebrali się, żądni walki
członkowie mego rodu i potomkowie Pandu.
Cóż uczynili, Sandżajo?

Kudelska

Dhritarasztra powiada:
Cóż zatem uczynili moi ludzie i synowie Pandu,
Gdy płonący żądzą walki na Pole Praw, Pole Kuru przybyli?

Rucińska

Rzekł Dhrytarasztra:
Co robią spragnieni walki synowie moi i Pandu,
Zebrani na polu dharmy – na Polu Kuru, Sandżajo?

Szuwalska

Ślepy król Dhrytarasztra zapytał Sandżaję,
Co się dzieje na polu, gdzie potężne armie
Stały w zwartych szeregach gotowe do walki,
Synowie króla z jednej, Pandu – z drugiej strony.

Byrski

Rzekł Dhrytarasztra:
Cóż, Sańdźajo, uczynili ludzie moi i Pandowie,
Że się na Kurowym Polu, gdzie o zacność idzie sprawa,
Żądni walki zgromadzili?

Babkiewicz

Dhrytarasztra rzekł:
Cóż, Sańdźajo, uczyniły
dzieci moje oraz Pandu,
żądne walki, zgromadzone
na tej świętej ziemi Kurów?

analiza syntaktyczna

saṃjayaḥ (Sandźaja) uvāca (powiedział):
rājā (król) duryodhanaḥ (Durjodhana) vyūdham (uszeregowaną) pāṇḍavānīkam (armię Pandawowiców) dṛṣṭvā (zobaczywszy), tadā tu (i wówczas) ācāryam (do nauczyciela) upasaṅgamya (podszedłszy), vacanam (słowo) abravīt (powiedział).

analiza gramatyczna

saṃjayaḥ	–	sam-jaya 1i.1 m. – podbój, całkowite zwycięstwo (od: sam-√ji – zwyciężać całkowicie);
uvāca	–	√vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
dṛṣṭvā	–	√dṛś (widzieć) absol. – zobaczywszy;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
pāṇḍavānīkam	–	pāṇḍava-anīka 2i.1 n.; TP: pāṇḍavānām anīkam iti – armię Pandawów (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady; anīka – wspaniałość, szereg, armia);
vyūḍham	–	vyūḍha (vi-√vah – wynosić) PP 2i.1 n. – podzieloną, uszeregowaną;
duryodhanaḥ	–	dur-yodhana 1i.1 m. – ten, z którym trudno walczyć (od: dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √yudh – walczyć straszliwie, caus.);
tadā	–	av. – wtedy, wówczas;
ācāryam	–	ācārya 2i.1 m. – do nauczyciela (od: ā-√car – zbliżać się do; ācāra – właściwe zachowanie);
upasaṅgamya	–	upa-sam-√gam (podchodzić blisko) absol. – zbliżywszy się;
rājā	–	rājan 1i.1 m. – władca (od: √raj – władać);
vacanam	–	vacana 2i.1 n. – słowo, zdanie (od: √vac – mówić);
abravīt	–	√brū Imperf. P 1c.1 – powiedział;

warianty tekstu

vyūḍhaṃ → vyūhaṃ (rozdzieloną, armię);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.11

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

sañjaya uvāca dṛṣṭvety-ādi | pāṇḍavānām anīkaṃ sainyaṃ vyūḍhaṃ vyūha-racanayā adhiṣṭhitaṃ dṛṣṭvā droṇācārya-samīpaṃ gatvā rājā duryodhano vakṣyamāṇaṃ vacanam uvāca
Począwszy od „sañjaya uvāca dṛṣṭvā”:
Pandawów „anīkaṃ” – armię „vyūḍhaṃ” – rozstawioną w szyku wojskowym zobaczywszy, poszedłszy w pobliże nauczyciela Drony „rājā” – Durjodhana powiedział słowa, które zaraz nastąpią.

Viśvanātha

vidita-tad-abhiprāyas tad-āśāṃsitaṃ yuddham eva bhavet kintu tan-manoratha-pratikulam iti manasi kṛtvā uvāca dṛṣṭveti | vyūḍhaṃ vyūha-racanayāvasthitam | rājā duryodhanaḥ sāntar-bhayam uvāca paśyaitām iti navabhiḥ ślokaiḥ
Znając owe pragnienie: „oby dlatego odbyła się ta niepewna wojna”, i myśląc: „[uczynię wypowiedź] przychylną do tych wyobrażeń, [Sandźaja] powiedział [słowa] poczynając od „dṛṣṭvā”. „vyuḍham” – rozstawiony w formacji wojskowej. „rājā” – Durjodhana przepełniony wewnętrznym strachem powiedział dziewięć wersów poczynając od „paśyaitām”.

Baladeva

evaṃ janmāndhasya prajñā-cakṣuṣo dhṛtarāṣṭrasya dharma-prajñā-vilopān mohāndhasya mat-putraḥ kadācit pāṇḍavebhyas tad-rājyaṃ dadyād iti vimlāna-cittasya bhāvaṃ vijñāya dharmiṣṭhaḥ sañjayas tvat-putraḥ kadācid api tebhyo rājyaṃ nārpayuṣyatīti tat-santoṣam utpādayann āha dṛṣṭveti |
W ten sposób pozostający w dharmie Sandźaja, gdy zrozumiał stan umysłu ślepego od urodzenia Dhrytarasztry, który [wprawdzie] posiadał oko wiedzy, ale którego wskutek utraty rozsądku i dharmy oślepiło omroczenie [i który myślał]: „ czy moi synowie mieliby oddać królestwo synom Pandu?” [wtedy powiedział]: „twoi synowie nigdy nie ofiarują im królestwa”. Tym wzbudziwszy jego radość powiedział [werset zaczynający się słowem]: „dṛṣṭva”.

pāṇḍavānām anīkaṃ sainyaṃ vyūḍhaṃ vyūha-racanayāvasthitam | ācāryaṃ dhanur-vidyā-pradaṃ droṇam upasaṅgamya svayam eva tad-antikaṃ gatvā rājā rāja-nīti-nipuṇaḥ vacanam alpākṣaratvaṃ gambhīrārthatvaṃ saṅkrānta-vacana-viśeṣam |
Pandawów „anīkam” – armię „vyūḍham” – ustawioną w szeregu wojskowym. „ācāryam” – do Drony uczącego wiedzy militarnej „upasaṅgamya” – osobiście w jego pobliże podszedłszy „rāja” – biegły w królewskiej polityce „vacanam” – krótką mowę,  posiadającą ukryte znaczenie, której słowa są szczególnie dobrane.

atra svayam ācārya-sannidhi-gamanena pāṇḍava-sainya-prabhāva-darśana-hetukaṃ tasyāntar-bhayaṃ guru-gauraveṇa tad-antikaṃ svayam āgatavān asmīti bhaya-saṅgopanaṃ ca vyajyate | tad idaṃ rāja-nīti-naipuṇyād iti ca rāja-padena
Tutaj po osobistym podejściu do nauczyciela [można poznać] jego wewnętrzny strach powstały w wyniku obejrzenia potęgi armii synów Pandu. „Z powodu szacunku dla nauczyciela w jego pobliże osobiście przyszedłem” – [tymi słowy] stara się zatuszować strach. A to [czyni] będąc biegłym w królewskiej polityce – na to [wskazuje] termin „rāja”.

Michalski

Sandżaja rzekł:
Gdy ujrzał król Durjodhana w szyku bojo­wym wojsko Pandawów, przystąpił do swego na­uczyciela i rzekł te słowa:

Olszewski

Sandżaya.
Na widok wojsk Pandavy, stojących w szyku bojowym, zbliżył się król Duryodhana do swego nau­czyciela i rzekł:

Dynowska

Sandżaja mówi:
Ujrzawszy szyki zbrojne Pandów, książę Durjodhana zbliżył się do Drony, nauczyciela swego, z tymi słowy:

Sachse

Sandżaja rzekł:
Na widok ustawionego w szyku wojska Pandawów
król Durjodhana podszedł do mistrza
i przemówił tymi słowy:

Kudelska

Sandżaja powiada:
Gdy król Durjodhana armię Pandawów w szyku bojowym zobaczył,
Do swego nauczyciela się zbliżył i w te słowa przemówił:

Rucińska

Rzekł Sandżaja:
Gdy ujrzał szyki Pandawów, natenczas król Durjodhana
Do swego nauczyciela przystąpił i rzekł te słowa:

Szuwalska

W odpowiedzi Sandżaja przekazał mu słowa,
Jakie król Durjodhana skierował do mistrza:
„Oto jak młody książę zwrócił się do Drony,
Gdy zobaczył swych wrogów w szyki ustawionych:

Byrski

Rzekł Sańdźaja:
„Zobaczywszy Pandów roty w szyk bojowy ustawione
Durjodhana-król się zbliżył i do mistrza rzekł te słowa:

Babkiewicz

Sańdźaja rzekł:
Kiedy ujrzał Durjodhana
szyki armii synów Pandu,
wówczas zbliżył się do mistrza
i te oto wyrzekł słowa:

analiza syntaktyczna

he ācārya! (o nauczycielu!) tava (twojego) dhī-matā (przez mądrego)śiṣyeṇa (przez ucznia) drupada-putreṇa (przez syna Drupady) vyūḍhām (uszeregowaną) pāṇḍu-putrāṇām (synów Pandu) etām (tę)mahatīm (wielką) camūm (armię) paśya (zobacz).

analiza gramatyczna

paśya	–	√dṛś (patrzeć) Imperat. P 2c.1 – zobacz;
etām	–	etat s.n. 2i.1 f. – tę;
pāṇḍu-putrāṇām	–	pāṇḍu-putra 6i.2 m.; TP: pāṇḍoḥ putrāṇām iti – synów Pandu (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady; √puṣ – rozkwitać, putra – dziecko, potomek, tradycyjnie: pu-tra – ratujący od piekła);
ācārya	–	ācārya 8i.1 m. – o nauczycielu! (od: ā√car – zbliżać się do; ācāra – właściwe zachowanie);
mahatīm	–	mahatī 2i.1 f. – wielką (od: √mah – powiększać, mahant – wielki);
camūm	–	camū 2i.1 f. – armię, oddział (tradycyjnie: 129 słoni, 129 rydwanów, 2187 koni, 3645 pieszych);
vyūḍhām		vyūḍhā (vi-√vah – wynosić) PP 2i.1 f. – podzieloną, uszeregowaną;
drupada-putreṇa	–	drupada-putra 3i.1 m.; TP: drupadasya putreṇeti – przez syna Drupady (od: √dru – biec, spieszyć się; pada – stopa, dru-pada – filar, kolumna lub gwałtowny krok; √puṣ – rozkwitać, putra – dziecko, potomek, tradycyjnie: pu-tra – ratujący od piekła);
tava	–	yuṣmat sn. 6i.1 – twojego;
śiṣyeṇa	–	śiṣya (√śās – pouczać) PF 3i.1 m. – przez tego, którego należy pouczyć, przez ucznia;
dhīmatā	–	dhīmant 3i.1 m. – przez posiadającego rozum (od: √dhī – myśleć, rozważać; dhī – myśl, rozum; -mant / -vant – na końcu wyrazów oznacza posiadacza);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.11

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tad eva vacanam āha paśyaitām ity ādibhiḥ navabhiḥ ślokaiḥ | paśyety ādi he ācārya | pāṇḍavānāṃ mahatīṃ vitatāṃ camūṃ senāṃ paśya | tava śiṣyeṇa drupada-putreṇa dhṛṣṭadyumnena vyūḍhāṃ vyūha-racanayādhiṣṭhitām

Viśvanātha

drupada-putreṇa dhṛṣṭadyumnena tava śiṣyeṇa sva-vadhārtham utpanna iti jānatāpi tvayāyam adhyāpita iti tava manda-buddhitvam | dhīmateti śatror api tvattaḥ sakāśāt tvad-vadhopāya-vidyā gṛhītety asya mahābuddhitvaṃ phal-kāle 'pi paśyeti bhāvaḥ

Baladeva

tat tādṛśaṃ vacanam āha paśyaitām ity ādinā | priya-śiṣyeṣu yudhiṣṭhirādiṣu snehātiśayād ācāryo na yudhyed iti vibhāvya tat-kopotpādanāya tasmiṃs tad-avajñāṃ vyañjayann āha etām iti | etām atisannihitāṃ prāgalbhyenācāryam atiśūraṃ ca tvām avigaṇayya sthitāṃ dṛṣṭvā tad-avajñāṃ pratīhīti, vyūḍhāṃ vyūha-racanayā sthāpitāṃ | drupada-putreṇeti tvad-vairiṇā drupadena tvad-vadhāya dhṛṣṭadyumnaḥ putro yajñāgni-kuṇḍād utpādito 'stīti | tava śiṣyeṇeti tvaṃ sva-śatruṃ jānann api dhanur-vidyām adhyāpitavān asīti tava manda-dhītvam | dhīmateti śatros tvattas tvad-vadhopāyo gṛhīta iti tasya sudhītvam | tvad-apekṣyakāritaivāsmākam anartha-hetur iti

Michalski

„Spojrzyj, nauczycielu, na te olbrzymie za­stępy synów Pandu, rozstawione do boju przez twego mądrego ucznia, syna Drupady.

Olszewski

Widzisz, panie, wielkie wojsko Pandavy, wy­stawione w linię bojową przez twego ucznia, biegłego w sztuce wojennej syna Drupady.

Dynowska

„Spójrz o mistrzu, na potężne zastępy Pandawów, które w szyki bojowe ustawił uczeń twój, w sztuce bojowej biegły, syn Draupadi.

Sachse

„Spójrz, mistrzu,
na tę wielką armię Pandawów,
ustawioną w szyku przez twego roztropnego ucznia,
syna Drupady.

Kudelska

Spójrz, mistrzu, na tę wielką armię synów Pandu,
Ustawioną przez twego mądrego ucznia, syna Drupady.

Rucińska

„Spójrz na tę ogromną armię Pandawów, nauczycielu,
Pod wodzą syna Drupady, twojego zdolnego ucznia!

Szuwalska

»Spójrz, mój nauczycielu, na te liczne wojska,
Które twój mądry uczeń wspaniale ustawił.

Byrski

„Spójrz, o mistrzu, na potężne Pandu synów te zastępy,
Które mądry syn Drupady a twój uczeń uszykował.

Babkiewicz

„Mistrzu, spójrz na przeogromne
zastępy potomków Pandu,
które w szyku syn Drupady,
bystry uczeń twój ustawił.

analiza syntaktyczna

atra (tutaj) yudhi (w boju) maheṣv-āsāḥ (wielcy łucznicy) śūrāḥ (bohaterowie) bhīmārjuna-samāḥ (równi Bhimie i Ardźunie) [santi] (są):
yuyudhānaḥ (Jujudhana), virāṭaḥ ca (i Wirata), mahā-rathaḥ drupadaḥ ca (i wielki rydwannik Drupada), dhṛṣṭa-ketuḥ (Dhrysztaketu), cekitānaḥ (Ćekitana), vīrya-vān kaśī-rājah ca (i posiadający męstwo król Kaśi), purujit (Purudźit), kunti-bhojaḥ ca (i Kuntibhodźa), nara-puṃgavaḥ śaibyaḥ ca (i najlepszy z ludzi Śaibja), vikrāntaḥ yudhā-manyuh ca (i dzielny Judhamanju), vīrya-vān uttamaujāḥ ca (i posiadający męstwo Uttamaudźas), saubhadraḥ (Subhadrowic), draupadeyāḥ ca (i Draupadejowice), sarve eva (zaiste wszyscy) mahā-rathāḥ [santi] (są wielkimi rydwannikami).

analiza gramatyczna

atra	–	av. – tutaj;
śūrāḥ	–	śūra 1i.3 m. – bohaterowie;
maheṣv-āsāḥ	–	mahā-iṣu-āsa 1i.3 m.; BV: yeṣaṃ mahāntaḥ iṣvāsāḥ santi te – ci, którzy posiadają potężne miotacze strzał (od: √mah – powiększać, mahant – wielki; iṣu-āsa – miotacz strzał, łuk od: iṣu – strzała; √as – rzucać, ciskać; āsa – miotacz, łuk);
bhīmārjuna-samāḥ	–	bhīma-arjuna-sama 1i.3 m.; TP: bhīmena ca arjunena ca samāḥ iti – którzy są równi Bhimie i Ardźunie (od: √bhī – straszyć, bhīma – straszny, przerażający; arjuna – biały, jasny; sama – równość, płaskość, jednakowość);
yudhi		yudh 7i.1 f. – w walce (od: √yudh – walczyć);
yuyudhānaḥ	–	yuyudhāna 1i.1 m. – ochoczy do walki, Sātyaki (od: √yudh – walczyć, des. yuyutsu – pragnący walczyć);
virāṭaḥ	–	virāṭa 1i.1 m. – władający (od: vi-√rāj – świecić, rządzić);
ca	–	av. – i;
drupadaḥ	–	dru-pada 1i.1 m. – filar, kolumna lub gwałtowny krok (od: √dru – biec, spieszyć się; pada – stopa);
ca	–	av. – i;
mahā-rathaḥ	–	mahā-ratha 1i.1 m.; BV: yasya ratho mahān asti sa – ten, którego rydwan jest wielki (od: √mah – powiększać, mahant – wielki; ratha – rydwan);

******

dhṛṣṭa-ketuḥ	–	dhṛṣṭa-ketu 1i.1 m. – śmiały przywódca (od: √dhṛṣ – być śmiałym, PP dhṛṣṭa – śmały; ketu – flaga, przywódca, jasność);
cekitānaḥ	–	cekitāna 1i.1 m. – wysoce inteligentny (od: √cit – myśleć, Intens. cekitāna – inteligentny);
kāśi-rājaḥ	–	kāśi-rāja 1i.1 m.; TP: kāśyāḥ rājeti – król Kaśi (od: kāśī – Benares; √raj – władać, rājan – władca);
ca	–	av. – i;
vīryavān	–	vīrya-vant 1i.1 m. – posiadający siłę (od: vīrya – męstwo, moc, siła, nasienie; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
purujit	–	puru-jit 1i.1 m. – szeroko zwyciężający (od: puru – wielki, obfity; jit – na końcu złożeń: zwycięzca);
kunti-bhojaḥ	–	kunti-bhoja 1i.1 m. – władca Kuntiów (od: kunti – nazwa ludzi z plemienia Kuntiów; √bhuj – radować się, bhoja – radujący się, król, obfitość);
ca	–	av. – i;
śaibyaḥ	–	śaibya 1i.1 m. – władca kraju Śibi;
ca	–	av. – i;
nara-puṃgavaḥ	–	nara-puṅgava 1i.1 m; TP: nareṣu puṅgava iti – byk pośród ludzi (od: nṛ – człowiek, ludzkość, nara – człowiek; puṅ-gava – byk, bohater);

******

yudhā-manyuḥ	–	yudhā-manyu 1i.1 m. – walczący z zapałem (od: √yudh – walczyć, yudh – bitwa, instrumentalis: yudhā – dzięki walce, yuddha – bitwa, walka; manyu – duch, zapał, gniew);
ca	–	av. – i;
vikrāntaḥ	–	vikrānta (vi-√kram – kroczyć, atakować) PP 1.1 m. – dzielny;
uttamaujāḥ	–	uttama-ojas 1i.1 m. – najwyższa moc (od: ut-tama – najbardziej wyniesiony, najwyższy, stopień najwyższy od: ud – ponad, wyżej; ojas – moc, siła);
ca	–	av. – i;
vīryavān	–	vīrya-vant 1i.1 m. – posiadający siłę (od: vīrya – męskość, siła, moc, heroizm, nasienie; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
saubhadraḥ	–	saubhadra 1i.1 m. – syn Subhadry Abhimanyu (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; bhadra –pomyślność);
draupadeyāḥ	–	draupadeya 1i.3 m. – synowie Draupadi;
ca	–	av. – i;
sarve	–	sarva s.n. 1i.3 m. – wszyscy;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
mahā-rathāḥ	–	mahā-ratha 1i.3 m.; BV: yeṣāṃ rathā mahāntaḥ santi te – ci, których rydwany są wielkie (od: √mah – powiększać, mahant – wielki; ratha – rydwan);

warianty tekstu

yudhā-manyuś ca vikrānta uttamaujāś ca vīryavān → nakulaḥ sahadevaś ca yudhāma[nyūtta]maujasau (Nakula i Sahadewa, Judhamanju i Uttamaudźas);
draupadeyāḥ → draupadīyāḥ (Draupadijowice);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.11

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

atrety ādi | atra asyāṃ camvām | iṣavo bāṇā asyas te kṣipyante ebhir iti iṣāsāḥ dhanūṃṣi | mahānta iṣvāso yeṣāṃ te maheṣvāsāḥ | bhīmārjunau tāvad atrātiprasiddhau yoddhārau | tābhyāṃ samāḥ śūrāḥ śauryeṇa kṣātra-dharmeṇopetāḥ santi | tān eva nāmabhir nirdiśati yuyudhānaḥ sātyakiḥ | kiṃ ca dhṛṣṭaketur iti | vikrānto yudhāmanyur nāmaikaḥ | saubhadro 'bhimanyur draupadeyāḥ draupadyāṃ pañcabhyo yudhiṣṭhirādibhyo jātāḥ putrāḥ prativindhyādayaḥ pañca | mahārathādīnāṃ lakṣaṇam –

eko daśa sahasrāṇi yodhayed yas tu dhanvinām |
śastra-śāstra-pravīṇaś ca mahāratha iti smṛtaḥ ||
amitān yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu saḥ |
caikena yo yudhyet tan-nyūno 'rdha-rathaḥ smṛtaḥ || iti

Viśvanātha

atra camvām | mahāntaḥ śatrubhiś chettum aśakyā iṣvāsā dhanūṃṣi yeṣāṃ te | yuyudhānaḥ sātyakiḥ | saubhadro 'bhimanyuḥ | draupadeyā yudhiṣṭhirādibhyaḥ pañcabhyo jātāḥ prativindhyādayaḥ | mahārathādīnāṃ lakṣaṇam –

eko daśa sahasrāṇi yodhayed yas tu dhanvinām |
śastra-śāstra-pravīṇaś ca mahāratha iti smṛtaḥ ||
amitān yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu saḥ |
caikena yo yudhyet tan-nyūno 'rdha-rathaḥ smṛtaḥ || iti

Baladeva

nanv ekena dhṛṣṭadyumnenādhiṣṭhitālpikā senāsmadīyenaikenaiva sujeyā syād atas tvaṃ mā trāsīr iti cet tatrāha atreti | atra camvāṃ mahāntaḥ śatrubhiś chettum aśakyā iṣvāsāś cāpā yeṣāṃ te | yuddha-kauśalam āśaṅkyāha bhīmeti | yuyudhānaḥ sātyakiḥ | mahāratha iti yuyudhānīdānāṃ trayāṇām | nara-puṅgava iti purujid-ādīnāṃ trayāṇām | yudyeti vikrānta iti yudhāmanyoḥ | vīryavān ity uttamaujasaś ceti viśeṣaṇam | saubhadro 'bhimanyuḥ | draupadeyā yudhiṣṭhirādibhyaḥ pañcabhyaḥ kramād draupadyāṃ jātāḥ prativindhya-śrutasena-śrutakīrti-śatānīka-śrutakarmākhyāḥ pañca-putrāḥ | ca-śabdād anye ca ghaṭotkacādayaḥ | pāṇḍavās tv atikhyātatvāt na gaṇitāḥ | ye ete saptadaśa gaṇitāḥ, ye cānye tat-pakṣīyās te sarve mahārathā eva | atirathasyāpy upalakṣaṇam etat | tal-lakṣaṇaṃ coktam –

eko daśa sahasrāṇi yodhayed yas tu dhanvinām |
śastra-śāstra-pravīṇaś ca mahāratha iti smṛtaḥ ||
amitān yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu saḥ |
caikena yo yudhyet tan-nyūno 'rdha-rathaḥ smṛtaḥ || iti

Michalski

Są tam bohaterowie, wielcy łucznicy, w bitwie Ardżunie i Bhimie równi: Jujudhana, Wirata i Drupada na wielkim wozie bojowym, Dhrisztaketu, Czekitana i bohaterski władca Kaśjów, Purudżit, Kuntibhodża i Śaibja człowiek-buhaj,chrobry Judhamanju i bohaterski Uttamaudża, syn Subhadry i synowie Draupadi — wszyscy na wielkich wozach bojowych.

Olszewski

Tam są bohaterzy o wielkich łukach, jako to: Bhima i Ardżuna, Yuyudhana, Virata i Drupada na wiel­kim wozie. Drsztaketa, Czekitana i waleczny król Kaczi, Puradżit, Kuntibodża i książę Śaivya. Mężny Yudhamanyu i bohaterski Uttamaudżas, synowie Subhadry i Draupadi, wszyscy na wielkich ry­dwanach.

Dynowska

Bohaterowie są wśród nich, łucznicy mocarni, Bhimie i Ardżunie równi – Jujudhana, Wirata i Drupada, wozu bojowego mistrz; Drisztaketu, Czekitana i dzielny król Kaszi, Purudzit, Kuntibhodża i silny jako byk – Szajbia; Judhamaniu potężny Uttamudżas chrobry, Subhadra, oraz Drupadi synowie, wszyscy wielkich wozów bojowych mistrzowie.

Sachse

Oto bohaterowie, łucznicy wyborni,
równi w walce Bhimie i Ardżunie
Jujudhana i Wirata,
i Drupada na wielkim rydwanie,
Dhrisztaketu, Czekitana,
mężny król Kasipury,
Purudżit i Kuntibhodża,
i najznakomitszy z mężów — król Sibów,
odważny Judhamanju
i mężny Uttamaudżas,
syn Subhadry i synowie Draupadi,
wszyscy na wielkich rydwanach.

Kudelska

Oto bohaterowie, wielcy łucznicy, Bhimie i Ardżunie w walce równi:
Jujudhana, Wirata i na wielkim wozie bojowym Drupada.
Dhrisztaketu, Czekhana i odważny Kasi władca,
Purudżit, Kuntibhodża i wśród mężów pierwszy Śaibja.
I potężny Judhamanju i zwycięski Uttamaudżas, Subhadry syn i
Synowie Drupady, oni wszyscy na bojowych wielkich wozach.

Rucińska

Są tu woje i łucznicy równi Bhimie i Ardżunie,
Jujudhana i Wirata, i Drupada, rycerz wielki,
Dhrysztaketu, Czekitana i waleczny władca Kasi,
Kuntibhodża i Purudżit, Siajbja, z mężów najwspanialszy,
Judhamanju dzielny, mężny Uttamaudżas, syn Subhadry
I Draupadi pięciu synów – wszyscy wielcy rydwannicy!

Szuwalska

Jest wśród nich wielu równych Ardżunie i Bhimie:
Jujudhana, Wirata oraz król Drupada,
Wielu wielkich, odważnych jak sam Dhrysztaketu,
Czekitana, Purudżit, Kuntibhodża, Siajbja,
Kaśiradża, jak również silny Judhamanju,
Potężny Uttamaudża, synowie Drapaudi,
Abhimanju Subhadry – ci bohaterowie
Doskonali są w walce na konnych rydwanach.

Byrski

Tutaj są bohaterowie i łucznicy przepotężni,
Którzy w boju dorównują tak Ardźunie jak i Bhimie:
Jujudhana i Wirata i Drupada na rydwanie,
Dhrysztaketu, Ćekitana, Benaresu król odważny,
Kuntibhodźa i Purudźit oraz Śajbja jak tur człowiek,
Judhamanju bardzo śmiały, także mężny Uttamaudźas,
Abhimanju, syn Subhadry oraz Drapadejowice,
Wszyscy na wielkich rydwanach.

Babkiewicz

Są herosi tu, łucznicy
równi Bhimie i Ardźunie –
Jujudhana i Wirata,
wielki rydwannik Drupada,
5Dhrysztaketu, Ćekitana
i waleczny władca Kaśi,
Kuntibhodźa i Purudźit
oraz Śaibja, byk wśród ludzi,
Judhamanju wielce dzielny,
Uttamaudźas, syn Subhadry,
synowie Draupadi dalej –
wszyscy wielcy rydwannicy.

analiza syntaktyczna

he dvijottama (o najlepszy z dwakroć urodzonych!),
asmākam tu (z drugiej strony, pośród nas) ye (którzy) viśiṣṭāḥ (najlepsi) mama sainyasya (mojej armi) nāyakāḥ (dowódcy) [santi] (są),
tān (tych) nibodha (poznaj).
te (twojego) saṃjñārtham (w celu właściwego zrozumienia) tān (tych) bravīmi (mówię):
bhavān (pan), bhīṣmaḥ ca (i Bhiszma), karṇaḥ ca (i Karna), samitiṃ-jayaḥ kṛpaḥ ca (i zwycięski Krypa), aśvatthāmā (Aśwathaman), vikarṇaḥ ca (i Wikarna), saumadattiḥ tathā eva ca (a także podobnie Somadattowic),
anye ca (i inni) bahavaḥ śūrāḥ (liczni bohaterowie), sarve yuddha-viśāradāḥ (wszyscy doświadczeni w boju), mad-arthe tyakta-jīvitāḥ (którzy wyrzekli się życia dla mojej sprawy) nānā-śastra-praharaṇāḥ (walczący różnorakim orężem) [santi] (są).

analiza gramatyczna

asmākam	–	asmat sn. 6i.2 – naszych;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
viśiṣṭāḥ	–	viśiṣṭa (vi-√śiṣ – wyróżniać) PP 1i.3 m. – najlepsi, wyróżniający się;
ye	–	yat sn. 1i.3 m. – którzy;
tān	–	tat sn. 2i.3 m. – tych;
nibodha	–	ni-√budh (dowiadywać się) Imperat.. P 2i.1 – dowiedz się;
dvijottama	–	dvi-ja-uttama 8i.1 m.; TP: dvijeṣūttamaḥ iti sa – o najlepszy wśród dwakroć zrodzonych (yo dvir jataḥ sa dvijaḥ – kto narodził się dwukrotnie, ten jest dwakroć zrodzony – człowiek po otrzymaniu inicjacji upanayana lub ptak, uttama – najlepszy, stopień najwyższy od: ud – do góry, ponad);
nāyakāḥ	–	nāyaka 1i.3 m. – przywódcy (od: √nī – prowadzić, nāya – przewodnik, sposoby, polityka);
mama	–	asmat sn. 6i.1 – mojej;
sainyasya	–	sainya 6i.1 m. – armii, tego co z armią związane (od: senā – armia);
saṃjñā-artham	–	av. samyak jñānāyāḥ artham iti – w celu właściwego zrozumienia (od: sam-√jñā – być jednej opinii, rozumieć, saṃjñā – wzajemna zgoda, jasne zrozumienie, uczynione znanym, zakomunikowane, nazywane, definiowane; √arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie);
tān	–	tat sn. 2i.3 m. – tych;
bravīmi	–	√brū (mówić) Praes. P 3c.1 – mówię;
te	–	yuṣmat sn. 6i.1 – tobie (skrócona forma od: tava);

******

bhavān	–	bha-vant 1i.1 m. – pan (od: √bhū – być, bha-vant – tytuł honoryfikatywny, wygląda tak samo jak PPr od √bhū, ale różni się odmianą w: nominativus liczby poj.; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
bhīṣmaḥ	–	bhīṣma 1i.1 m. – przerażający (od: √bhī – straszyć);
ca	–	av. – i;
karṇaḥ	–	karṇa 1i.1 m. – ucho (od: √karṇ – dziurawić, przeszywać);
ca	–	av. – i;
kṛpaḥ	–	kṛpa 1i.1 m. – litość (od: √kṛp – lamentować, żałować, pragnąć; kṛpā – żal, litość, współczucie, czułość);
ca	–	av. – i;
samitiṃ-jayaḥ	–	samitiṃ-jaya 1i.1 m.; yaḥ samitiṃ jayati sa – ten, kto zwycięża zgromadzenie (od: sam-√i – schodzić się, spotykać, samiti – zgromadzenie; √ji – zwyciężać całkowicie, jaya – zwycięstwo);
aśvatthāmā	–	aśva-sthā-man 1i.1 m. – mający wigor konia (od: aśva – koń; √sthā – stać, sthā – stanie, nieruchomość, bycie; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
vikarṇaḥ	–	vi-karṇa 1i.1 m. – bezuchy (od: √karṇ – dziurawić, przeszywać, karṇa – ucho);
ca	–	av. – i;
saumadattiḥ	–	sauma-datti 1i.1 m.; somadattasya putra iti – syn Somadatty Bhūriśravas (od: soma – nektar, sauma – związany z nektarem; √dā – dawać, PP datta – dany, datti – dar);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ca	–	av. – i;

******

anye	–	anya sn. 1i.3 m. – inni;
ca	–	av. – i;
bahavaḥ	–	bahu 1i.3 m. – liczni;
śūrāḥ	–	śūra 1i.3 m. – bohaterowie;
mad-arthe	–	mad-artha 7i.1 m.; TP: mamārtha iti – dla mojej korzyści, w mojej sprawie (od: mat – forma podstawowa zaimka osobowego ’ja’ w l.poj. używana głównie na początku złożeń; √arth – pragnąć, prosić artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie);
tyakta-jīvitāḥ	–	tyakta-jīvita 1i.3 m.; BV: yeṣām jīvitam tyaktam asti te – ci, którzy porzucili życie; ye jīvitaṃ tyaktum adyavasitās te – ci którzy postanowili porzucić życie (od: √tyaj – porzucać, PP tyakta – porzucony; √jīv – żyć, PP jīvita – żywy, życie);
nānā-śastra-praharaṇāḥ	–	nānā-śastra-praharaṇa 1i.3 m.; BV: yeṣām nānā śastrāṇi praharaṇa-sādhanāni santi te – ci, którzy znają metody walki rozmaitym orężem (od: nānā – różnie, rozmaicie / różny; √śas – ciąć; śastra – oręż ręczny w przeciwieństwie do rzucanego – astra; pra-√hṛ – rzucać, uderzać, praharaṇa – uderzenie, rzucenie, oręż);
sarve	–	sarva sn. 1i.3 m. – wszyscy;
yuddha-viśāradāḥ	–	yuddha-viśārada 1i.3 m.; TP: yuddhe viśārada iti – zręczni w walce (od: √yudh – walczyć, yuddha – walka; vi-śārada – zręczny, ekspert, uczony);

warianty tekstu

nāyakāḥ → nāyakān (przywódców);
… → dwie pady wersu spoza wydania krytycznego po wersecie 1.7:
sainye mahati ye sarve netāraḥ śūra-saṃmatāḥ / sainye mahati ye sarve te narāḥ sarva-saṃmatāḥ (którzy wszyscy [są] w wielkiej armii przywódcami [i] szanowanymi bohaterami / którzy wszyscy [są] w wielkiej armii ludźmi szanowanymi przez wszystkich);
kṛpaś ca samitiṃ-jayaḥ → kṛpaḥ śalyo jayadrathaḥ (Krypa, Śalja, Dźajadratha);
saumadattiḥ → somadattiḥ / saumadattaḥ (Somadatti, Saumadatta);
tathaiva ca → jayadrathaḥ (Dźajadratha);
mad-arthe → mad-arthaṃ (dla mojej sprawy);
nānā-śastra-praharaṇāḥ → nānā-śāstra-praharaṇāḥ (uderzający różnymi rozkazami);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.11

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

asmākam iti | nibodha budhyasva | nāyakā netāraḥ | saṃjñārthaṃ samyag jñānārtham
tān eṣāha bhavān iti dvābhyām | bhavān droṇaḥ | samitiṃ saṃgrāmaṃ jayatīti tathā | saumadattiḥ somadattasya putro bhūriśravāḥ | anye ceti mad-arthe mat-prayojanārthaṃ jīvitaṃ tyaktum adhyavasitā ity arthaḥ | nānā anekāni śastrāni praharaṇa-sādhanāni yeṣāṃ te | yuddhe viśāradā nipuṇā ity arthaḥ

Viśvanātha

nibodha budhyasva | saṃjñārthaṃ samyag jñānārtham
saumadattir bhūriśravāḥ | tyakta-jīvitā iti jīvita-tyāgenāpi yadi mad-upakāraḥ syāt tadā tad api kartuṃ pravṛttā ity arthaḥ | vastutas tu mayaivaite nihatāḥ pūrvam eva nimitta-mātraṃ bhava savyasācin iti bhagavad-ukter duryodhana-sarasvatī satyam evāha sma

Baladeva

tarhi kiṃ pāṇḍava-sainyād bhīto 'sīty ācārya-bhāvaṃ sambhāvyāntarjātām api bhītim ācchādayan dhārṣṭyenāha – asmākam iti | asmākaṃ sarveṣāṃ madhye ye viśiṣṭāḥ paramotkṛṣṭā budhyādi-bala-śālino nāyakā netāraḥ | tān saṃjñārthaṃ samyak jñānārthaṃ bravīmīti | pāṇḍava-premṇā tvaṃ cen no yotsyase, tadāpi bhīṣmādibhir mad-vijayaḥ setsyaty eveti tat kopotpādanārthaṃ dyotyam
bhavān iti | bhavān droṇaḥ | vikarṇo mad-bhrātā kaniṣṭhaḥ | saumadattir bhūriśravāḥ | samitiñjayaḥ saṃgrāma-vijayīti droṇādīnāṃ saptānāṃ viśeṣaṇam | nanv etāvanta eva mat-sainye viśiṣṭāḥ kintv asaṅkhyeyāḥ santīty āha anye ceti | bahavo jayadratha-kṛtavarma-śalya-prabhṛtayaḥ | tyaktety-ādi karmaṇi niṣṭhā jīvitāni tyaktuṃ kṛta-niścayā ity arthaḥ | itthaṃ ca teṣāṃ sarveṣāṃ mayi snehātirekāt śauryātirekād yuddha-pāṇḍityāc ca mad-vijayaḥ siddhyed eveti dyotyate

Michalski

Lecz z pośród naszych, którzy są najlepsi, tych musisz poznać, ty, najwyższy z podwójnie urodzonych, ja ci i ich nazwę, dowódców mojego wojska, ażebyś pamiętał:
Tyś sam, Bhiszma, Karna i zwycięzca w boju Kripa, Aśwatthaman, Wikarna i syn Somadatty, — I wielu innych bohaterów, dla mnie swój żywot na los rzucających, występujących w roz¬maitej zbroi — wszyscy już w bojach zsiwiali.

Olszewski

Spójrz też na najlepszych z pośród naszych, o doskonały braminie; wyliczę ci wodzów mego wojska, by ci ich przypomnieć. Więc naprzób ty, potem Bhiszma, Karna i Krpa zwycięski, Asvatthaman, Vikarna, syn Somadatty. I tylu innych bohaterów, co dla mnie życie swo¬je oddają; wszelakim orężem walczyć umieją i każdy z nich zna sztukę wojenną.

Dynowska

Poznaj też, o najlepszy z dwakroć urodzonych, najwybitniejszych spośród nas, dowódców mej armii; wymienię ci ich imiona:
Ty sam, o Panie, oraz Bhiszma, Karna i Kripa zwycięski, Aszweattaman, Wikarna i syn Somadatty, oraz wielu innych dzielnych wojowników, w różny oręż zbrojnych, a w sztuce wojennej wytrawnych, gotowych życie swe dla mnie położyć w ofierze.

Sachse

Poznaj też pierwszych spośród nas,
o najlepszy z Ariów,
tych, którzy wiodą moje wojsko.
Wymienię ci ich, abyś wiedział:
Wasza dostojność i Bhiszma, i Karna,
i Kripa zwycięski w walce,
Aśwatthaman i Wikarna,
a także syn Somadatty,
i wielu innych bohaterów
gotowych oddać życie w mej sprawie,
zbrojnych różnorodnym orężem,
zahartowanych w boju.

Kudelska

A wśród nas najwybitniejsi, poznaj ich, o najlepszy wśród szlachetnych,
Teraz przedstawię ci dowódców mego wojska.
Tu Panie, Bhiszma, Karna, i Kripa zawsze w walce zwycięski,
Aśwatthaman i Wikarna oraz syn Somadatty.
Jest tu też wielu różnych bohaterów, dla mnie gotowych życie swe poświęcić,
Uzbrojonych w broń wszelaką i doświadczonych w walce.

Rucińska

Teraz naszych, najprzedniejszych, poznaj, pierwszy wśród braminów!
Mojej armii generałów dla twej wiedzy ci wymienię!
Ty, czcigodny, Bhiszma, Karna i zwycięski w boju Krypa,
Aśwatthaman i Wikarna, Saumadatti, Dżajadratha
I rycerzy innych wielu, skorych za mnie oddać życie,
Zbrojnych w rozmaity oręż, w sztuce walki wyćwiczonych!

Szuwalska

O, najlepszy z braminów, wymienię ci również
Największych z tych, co stoją na czele mej armii.
Pośród nich mamy ciebie, Bhiszmę oraz Karnę,
Aśwatthamę, Wikarnę, jak i Somadattę.
Jest też Krypa zwycięski, jest też Dżajadratha,
A także wielu innych, oddanych mej sprawie,
Gotowych oddać życie, doświadczonych w walce,
Ekspertów we władaniu wszelkim typem broni.

Byrski

Naszych wodzów znamienitych mego wojska niech najlepszy
Spośród dwakroć urodzonych wspomnieć raczy, więc wyliczę
Ich dla waszej wiadomości:
Pan sam, potem Bhiszma, Karna, Krypa i Samitińdźaja,
Aśwatthaman i Wikarna, jako też i Saumadatti.
Inni, liczni wojownicy dla mnie życie chcą porzucić.
Rozmaitą rażą bronią, wszyscy biegli w wojowaniu.

Babkiewicz

Ale poznaj, dwakroćzrodzon,
też najlepszych spośród naszych,
mojej armii generałów,
ich wymieniam ku twej wiedzy.
Waszmość, Bhiszma oraz Karna
i zwycięski w boju Krypa,
Aśwatthaman i Wikarna,
jakoż i syn Somadatty.
Inni liczni też herosi
życia w sprawie mej złożyli,
we wszelaki oręż zbrojni,
wszyscy oni biegli w boju.

analiza syntaktyczna

tat (ta) bhīṣmābhirakṣitam (chroniona przez Bhiszmę) asmākam (nasza) balam (siła) aparyāptam (niezmierzona, niewystarczająca) [asti] (jest).
tu (z drugiej strony) idam (ta) bhīmābhirakṣitam (chroniona przez Bhimę) eteṣām (tamtych) balam (siła) paryāptam (zmierzona, wystarczająca) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

aparyāptam	–	a-pari-āpta (pari-√āp – osiągać) PP 1i.1 n. – nie osiągnięta: niezmierzona lub niewystarczająca (aparimitam / asaṃkhyam – niezmierzona; asamartham – niewystarczająca);
tat	–	tat sn. 1i.1 n. – ta;
asmākam	–	asmat sn. 6i.2 – nasza;
balam	–	bala 1i.1 n. – siła, armia;
bhīṣmābhirakṣitam	–	bhīṣma-abhi-rakṣita 1i.1 n.; TP: bhīṣmeṇa sarvato rakṣitam iti – ze wszystkich stron chroniona przez Bhiszmę (od: √bhī – straszyć, bhīṣma – przerażający; abhi-√rakṣ – chronić ze wszystkich stron, PP abhirakṣita – chroniona ze wszystkich stron);
paryāptam	–	pari-āpta (pari-√āp – osiągać) PP 1i.1 n. – osiągnięta: zmierzona lub wystarczająca (parimitam –zmierzona; samartham – wystarczająca);
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
idam	–	idam sn. 1i.1 n. – ta;
eteṣām	–	etat sn. 6i.2 m. – tamtych;
balam	–	bala 1i.1 n. – siła, armia;
bhīmābhirakṣitam	–	bhīma-abhi-rakṣita 1i.1 n.; TP: bhīmeṇa sarvato rakṣitam iti – ze wszystkich stron chroniona przez Bhimę (od: √bhī – straszyć, bhīma – straszny, przerażający; abhi-√rakṣ – chronić ze wszystkich stron, PP abhirakṣita – chroniona ze wszystkich stron);

warianty tekstu

Imiona Bhimy i Bhiszmy w drugiej i czwartej padzie w niektórych edycjach wymieniają się miejscami;

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.11

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tataḥ kiṃ? ata āha – aparyāptam ity ādi | tat tathābhūtaiḥ vīrair yuktam api bhīṣmeṇābhirakṣitam api asmākaṃ balaṃ sainyaṃ aparyāptaṃ taiḥ saha yoddhuṃ asamarthaṃ bhāti | idam eteṣāṃ pāṇḍavānāṃ balaṃ bhīmābhirakṣitam sat paryāptaṃ samarthaṃ bhāti | bhīṣmasyobhaya-pakṣapātitvāt asmad-balaṃ pāṇḍava-sainyṃ pratyasamartham | bhīmasyika-pakṣapātitvāt pāṇḍavānāṃ balaṃ samartham

Viśvanātha

aparyāptam aparipūrṇam | pāṇḍavaiḥ saha yoddhuṃ akṣamam ity arthaḥ | bhīṣmeṇātisūkṣma-buddhinā śastra-śāstra-pravīṇenābhito rakṣitam api bhīṣmasyobhaya-pakṣapātitvāt | eteṣāṃ pāṇḍavānāṃ tu bhīmena sthūla-buddhinā śastra-śāstrānabhijño 'pi rakṣitam paryāptaṃ paripūrṇam | asmābhiḥ saha yuddhe pravīṇam ity arthaḥ

Baladeva

nanv ubhayoḥ sainyayos taulyāt tavaiva vijayaḥ katham ity āśaṅkya sva-sainyādhikyam āha aparyāptam iti | aparyāptam aparimitam asmākaṃ balam | tatrāpi bhīṣmeṇa mahā-buddhimatātirathenābhirakṣitam | eteṣāṃ pāṇḍavānāṃ balaṃ tu paryāptaṃ parimitam | tatrāpi bhīmena tuccha-buddhinārdharathenābhirakṣitam | ataḥ siddha-vijayo 'ham

Michalski

Ale zbyt nikła jest ta nasza siła, dowodzona przez Bhiszmę, podczas gdy tamci mają wiele wojska, nad którym Bhima przewodzi.

Olszewski

Pod wodzą Bhiszmy mamy zastępy wojsk nieprzeliczone; a ich wojsko, którem Bhima dowodzi, zliczonem być może.

Dynowska

Ta armia nasza pod Bhiszmy dowództwem, zaiste ogromna jest ich zaś wojsko, pod Bhimy wodzą niedostatecznym się zdaje.

Sachse

Niezbyt wielka jest nasza siła,
[ale] czuwa nad nią [sam] Bhiszma.
Wielka zaś jest ich silą,
[ale] czuwa nad nią [młody] Bhima.

Kudelska

Nie do pokonania są siły nasze pod Bhiszmy dowództwem,
Jednakże ich armię, dowodzoną przez Bhimę, można pokonać.

Rucińska

Niezmierzone nasze siły, których Bhiszma dobrze strzeże,
A niewielka moc tych oto, nad którymi czuwa Bhima!

Szuwalska

Niezmierzone są siły naszej wielkiej armii.
Wydają się bezpieczne pod ochroną Bhiszmy.
Jednak wojska Pandawów, choć ograniczone,
Strzeżone są przez Bhimę szczerze oddanego.

Byrski

Nasze siły, które Bhiszma ma w swej pieczy są niezmierne,
A ich siły, które Bhima ma w swej pieczy są wymierne.

Babkiewicz

Niezmierzone nasze siły,
które Bhiszma ma w swej pieczy,
siły tamtych dostateczne,
które Bhima skrzętnie chroni.

analiza syntaktyczna

sarveṣu ca (i na wszystkich) ayaneṣu (na drogach) yathā bhāgam (odpowiednio do udziału) avasthitāḥ (stojący) sarve eva hi (zaiste dokładnie wszyscy) bhavantaḥ (panowie) bhīṣmam eva (właśnie Bhiszmę) abhirakṣantu (niech ochraniają).

analiza gramatyczna

ayaneṣu	–	ayana 7i.3 n. – na drogach (vyūha-praveśa-mārgeṣu – na ścieżkach wchodzących do bojowego szyku);
ca	–	av. – i;
sarveṣu	–	sarva sn. 7i.3 n. – na wszystkich;
yathā bhāgam	–	av. – zgodnie z podziałem (od: yathā – jak; bhāga – część, udział);
avasthitāḥ	–	avasthita (ava-√sthā – znajdować się) PP 1i.3 m. – ustawieni;
bhīṣmam	–	bhīṣma 2i.1 m. – Bhiszmę (od: √bhī – straszyć);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
abhirakṣantu	–	abhi-√rakṣ (chronić dokładnie) Imperat. P 1c.3 – niech ochraniają;
bhavantaḥ	–	bhavant 1i.3 m. – panowie (od: √bhū – być, bha-vant – tytuł honoryfikatywny, wygląda tak samo jak PPr od √bhū, ale różni się odmianą w: nominativus liczby poj.; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
sarve	–	sarva sn. 1i.3 m. – wszyscy;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością (nie występuje na początku zdania);

warianty tekstu

ca (pierwsza pada) → tu (ale);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

duryodhanaḥ svayam eva bhīmābhirakṣitaṃ pāṇḍavānāṃ balam, ātmīyaṃ ca bhīṣmābhirakṣitaṃ balam avalokya ātma-vijaye tasya balasya paryāptatām ātmīyasya balasya tad-vijaye cāparyāptatām ācāryāya nivedya, antar viṣaṇṇo’bhavat

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tasmād yuṣmābhiḥ sāvadhānair bhavituvyam ity āha ayaneṣu vyūha-praveśa-mārgeṣu yathā-bhāgaṃ vibhaktāḥ svāṃ svāṃ raṇa-bhūmim aparityajyaivāvasthitā bhavanto bhīṣmam evābhitas tathā rakṣantu yathānyair yudhyamāno 'yaṃ pṛṣṭhataḥ kaiścin na hanyate | bhīṣma-balenaivāsmākaṃ jīvitam iti bhāvaḥ

Viśvanātha

taki sam jak Śrīdhary

Baladeva

athaivaṃ mad-ukti-bhāvaṃ vijñāyācāryaś ced udāsīta tadā mat-kārya-kṣatir iti vibhāvya tasmin sva-kārya-bhāram arpayann āha ayaneṣv iti | ayaneṣu sainya-praveśa-vartmasu yathābhāgaṃ vibhaktāṃ svāṃ svāṃ yuddha-bhūmim aparityajyāvasthitā bhavanto bhavad-ādayo bhīṣmame evābhito rakṣantu yuddhābhiniveśāt pārśvataḥ pṛṣṭhataś cāpaśyantaṃ taṃ yathānyo na vihanyāt tathā kurvantv ity arthaḥ | senāpatau bhīṣme nirbodhe mad-vijaya-siddhir iti bhāvaḥ |
ayam āśayaḥ – bhīṣmo 'smākaṃ pityāmahaḥ | bhavāṃs tu guruḥ | tau yuvām asmad ekānta-hitaiṣiṇau viditau | yāvakṣa-sadasi mad-anyāyaṃ vidantāv api draupadyā nyāyaṃ pṛṣṭau nāvocatāṃ mayā tu pāṇḍaveṣu pratītaṃ snehābhāsaṃ tyājayituṃ tathā niveditam iti

Michalski

Dlatego, stojąc u czoła swych szyków bojo¬wych, jak los wam wypadł, wszyscy, ilu jesteście, strzeżcie, dostojni, Bhiszmę najbardziej!

Olszewski

Niech każdy z was zachowa swoje miejsce, które mu wypadło w szykach, a wszyscy brońcie Bhiszmy.

Dynowska

Wszyscy, wedle rozkazów, na swoich stanowiskach trwając, i wy dowódcy, Bhiszmę ochraniajcie z wszech stron”.

Sachse

Stojąc w każdym starciu
na wyznaczonych miejscach
niech więc wszyscy
czuwają nad Bhiszmą!”

Kudelska

Każdy z owych wojowników na wyznaczonej sobie pozycji,
Zewsząd niech Bhiszmy strzeże.

Rucińska

Przeto wszyscy pańscy ludzie, na swych miejscach ustawieni,
Niech na wszystkich liniach szyku Bhiszmę chronią w szczególności!”

Szuwalska

Dlatego proszę wszystkich, by przez całą walkę
Nie spuszczać z oczu Bhiszmy, chronić w każdej chwili.«

Byrski

Na pozycjach wszystkich wedle zadań swoich ustawiony
Niechaj każdy z panów służy Bhiszmie samemu obroną!”

Babkiewicz

Teraz zaś panowie wszyscy
na swych flankach różnorakich
zgodnie z funkcją rozstawieni
Bhiszmę jeno zręcznie chrońcie”.

analiza syntaktyczna

tasya (jego) harṣaṃ (radość) saṃjanayan (tworzący) kuru-vṛddhaḥ(starzec Kurów) pratāpavān (posiadający majestat) pitāmahaḥ (dziadek) uccaiḥ (głośno) siṃha-nādaṃ (dźwięk niczym lew) vinadya (zagrzmiawszy), śaṅkhaṃ (w konchę) dadhmau (zadął).

analiza gramatyczna

tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – jego;
saṃjanayan	–	sam-janayant (sam-√jan – rodzić się) PPr caus. 1i.1 m. – powodujący powstanie;
harṣaṃ	–	harṣa 2i.1 m. – radość (od: √hṛṣ –  ekscytować się);
kuru-vṛddhaḥ	–	kuru-vṛddha 1i.1 m.; TP:  kurūṇāṃ kule vṛddha iti – nestor w rodzinie Kurów (od: kuru – Kuru, Kurowie – potomkowie Kuru; √vṛdh – wzrastać, PP vṛddha – stary, doświadczony);
pitā-mahaḥ	–	pitā-maha 1i.1 m. – dziadek (od: pitṛ – ojciec; √mah – powiększać, mahant – wielki);
siṃha-nādam	–	siṃha-nāda 2i.1 m.; TP: siṃhasyeva nādam iti – ryk niczym lwa (od: siṃha – lew; √nad – dźwięczeć, grzmieć, krzyczeć, nāda – głośny dźwięk, ryk, krzyk);
vinadya	–	vi-√nad (ryczeć, grzmieć, krzyczeć) absol. – zagrzmiawszy (tu absol. nie ma charakteru dokonanego, dzieje się w czasie wyrażonym przez czasownik – grzmiał dmąc w konchę);
uccaiḥ	–	av. (3i.3) – głośno (od: ucca – wyniosły intensywny);
śaṅkham	–	śaṅkha 2i.1 m. – konchę;
dadhmau	–	√dhmā (dąć) Perf. P 1c.1 – zadął;
pratāpavān	–	pratāpa-vant 1i.1 m. – posiadający żar (od: pra-√tap – palić jaśnieć, pratāpa – ogień, żar, majestat, moc; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.13

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tad evaṃ bahu-māna-yuktaṃ rāja-vākyaṃ śrutvā bhīṣmaḥ kiṃ kṛtavān | tad āha tasyety ādi | tasya rājño harṣaṃ kurvan pitāmaho bhīṣma uccair mahāntaṃ siṃha-nādaṃ vinadya kṛtvā śaṅkhaṃ dadhmau vāditavān

Viśvanātha

tataś ca sva-saṃmāna-śravaṇa-janita-harṣas tasya duryodhanasya bhava-vidhvaṃsanena harṣaṃ sañanayituṃ kuru-vṛddho bhīṣmaḥ siṃha-nādam iti upamāne karmaṇi ceti ṇamul siṃha iva vinadyety arthaḥ

Baladeva

evaṃ duryodhana-kṛtāṃ sva-stutim avadhārya sa-harṣo bhīṣmas tad-antar-jātāṃ bhītim utsādayituṃ śaṅkhaṃ dadhmāv ity āha | siṃha-nādam ity upamāne karmaṇi ceti pāṇini-sūtrāt ṇamul | cāt kartary upamāne ity arthaḥ | siṃha iva vinadyety arthaḥ | mukhataḥ kiñcid anuktvā śaṅkha-nāda-mātra-karaṇena jaya-parājayau khalv īśvarādhīnau tvad-arthe kṣatra-dharmeṇa dehaṃ tyakṣyāmīti vyajyate

Michalski

Wtedy pradziad, najstarszy z Kurawów, zadął głośno w muszlą i wydał lwi głos — on, jaśniejący, pragnąc wzbudzić zapał w Durjodhanie,

Olszewski

Aby wlać ducha w serca, wielki dziab Kauravy wydal okrzyk, podobny do ryku lwa i uderzył w konchę.

Dynowska

Wówczas Bhiszma przesławny, z Kaurawów najstarszy, w swą konchę potężnie uderzył, i rozniósł się dźwięk, jakoby ryk lwa, radując Durjodany serce.

Sachse

A wówczas ku jego radości
najstarszy z Kaurawów, sędziwy starzec
zadął, pełen powagi, w muszlę,
bijąc w niebo rykiem lwa.

Kudelska

Natenczas pradziad Bhiszma jak lew głośno rycknął
I tak potężnie w konchę swoją zadął, że aż Durjodhanę rozradował.

Rucińska

A wtem, ku jego radości, sędziwy Bhiszma, dziad Kuru,
Potężny ryk wydał z siebie i zadął w konchę, waleczny.

Szuwalska

I wtedy stary Bhiszma, niczym lew waleczny,
Wydobył ze swej konchy ryk przerażający.
Ucieszył Durjodhanę odgłos ten potężny.

Byrski

Radość jego wywołując rodu Kurów stary pradziad
Pełen męstwa w konchę zadął, lwim potężnie dudniąc rykiem.

Babkiewicz

Aby zwiększyć jego radość,
dziad, najstarszy pośród Kurów,
pełen żaru w konchę zadął,
lwi ryk głośny z niej wydobył.

analiza syntaktyczna

tataḥ (wówczas) sahasā eva (właśnie gwałtownie) śaṅkhāḥ ca (i konchy) bheryaḥ ca (i kotły) paṇavānaka-gomukhāḥ (bębenki, bębny i krowie rogi) abhyahanyanta (zostały uderzone).
saḥ (ten) śabdaḥ (dźwięk) tumulaḥ (hałaśliwy) abhavat (stał się).

analiza gramatyczna

tataḥ	–	av. – wówczas, po tym, od tego, wskutek tego (od: tat – ablativus nieodmienny zakończony na -tas);
śaṅkhāḥ	–	śaṅkha 1i.3 m. – konchy;
ca	–	av. – i;
bheryaḥ	–	bherī 1i.3 f. – kotły;
ca	–	av. – i;
paṇavānaka-gomukhāḥ	–	paṇava-ānaka-gomukha 1i.3 m.; DV: paṇavāś cānakāś ca gomukhāś ceti – akompaniujące bębenki, duże bębny wojskowe, rogi (od: paṇava – małe bębenki, cymbały akompaniujące; ānaka – duże wojskowe bębny; go-mukha – krowia twarz, rogi, trąbki);
sahasā	–	av. (1i.3) – gwałtownie, z mocą (od: √sah – zwyciężać, być w stanie, sahas – siła, moc, zwycięstwo);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
abhyahanyanta	–	abhi-√han (uderzać) Imperf. pass. 1c.3 – zostały uderzone;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – ten;
śabdaḥ	–	śabda 1i.1 m. – dźwięk;
tumulaḥ	–	tumula 1i.1 m. – zgiełkliwy, przenikliwy;
abhavat	–	√bhū (być) Imperf. P 1c.1 – stał się;

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

tasya viṣādam ālokya bhīṣmas tasya harṣaṃ janayituṃ siṃha-nādaṃ śaṅkhādhmānaṃ ca kṛtvā śaṅkha-bherī-ninādaiś ca vijayābhiśaṃsinaṃ ghoṣaṃ cākarayat

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tad evaṃ senāpateḥ bhīṣmasya yuddhotsavam ālokya sarvato yuddhotsavaḥ pravṛtta iy āha tata ity ādinā | paṇavā mārdalāḥ | ānakāḥ gomukhāś ca vādya-viśeṣāḥ | sahasā tat-kṣaṇam evābhyahanyanta vāditāḥ | sa ca śaṅkhādi-śabdas tumulo mahān abhūt

Viśvanātha

tataś cobhayatraiva yuddhotsāhaḥ pravṛtta ity āha tata iti | paṇavā mārdalāḥ | ānakāḥ paṭahāḥ | gomukhā vādya-viśeṣāḥ

Baladeva

tata iti | senāpatau bhīṣme pravṛtte tat-sainye sahasā tat-kṣaṇam eva śaṅkhādayo 'bhyahanyanta vāditāḥ | karma-kartari prayogaḥ | paṇavādayas trayo vāditra-bhedāḥ | sa śabdas tumula ekākāratayā mahān āsīt

Michalski

I wszędzie zaraz zagrzmiały z mocą muszle, kotły, bębny, bębenki i trąby. Podniósł się straszliwy łoskot.

Olszewski

I natychmiast zagrzmiały konchy, piszczałki, cymbały i bębny z burzliwym hałasem.

Dynowska

I wraz w odpowiedzi zagrzmiały muszle i rogi, bębny, piszczałki i trąby wojenne, hukiem gromu napełniając powietrze.

Sachse

I nagle odezwały się
muszle, bębny, bębenki,
kotły i piszczałki,
a głos ich był donośny.

Kudelska

Wówczas na konchach i kotłach, bębnach, werblach i rogach
Ze wszystkich stron uderzono, aż zgiełk powstał wielki.

Rucińska

A wtedy konchy i kotły, werble, fanfary i rogi
Nagle się w głos odezwały – i wielki podniósł się hałas.

Szuwalska

Chwilę potem rozbrzmiały dźwięki innych muszli,
Rogów, trąbek i bębnów, czyniąc wiele zgiełku.

Byrski

Wtedy w konchy i trąbity, rogi, werble, tarabany,
Uderzono z wielką mocą i ten dźwięk się w łoskot zmienił.

Babkiewicz

Wówczas wielki zgiełk się podniósł,
gdyż gwałtownie uderzono
w bębny, kotły oraz werble,
dęto w konchy, krowie rogi.

analiza syntaktyczna

tataḥ (wówczas) śvetaiḥ (białymi) hayaiḥ (końmi) yukte (w zaprzężonym) mahati (w wielkim) syandane (w powozie) sthitau (stojący) mādhavaḥ (Madhawa) pāṇḍavaḥ ca (i Pandawowic) divyau eva (właśnie w niebiańskie) śaṅkhau (w konchy) pradadhmatuḥ (zadęli).

analiza gramatyczna

tataḥ	–	av. – wówczas, po tym, od tego, wskutek tego (od: tat – ablativus nieodmienny zakończony na -tas);
śvetaiḥ	–	śveta 3i.3 m. – jasnymi;
hayaiḥ	–	haya 3i.3 m. – końmi;
yukte	–	yukta (√yuj – zaprzęgać, łączyć) PP 7i.1 m. – w zaprzęgniętym;
mahati	–	mahant 7i.1 m. – w wielkim (od: √mah – powiększać);
syandane	–	syandana 7i.1 m. – w poruszającym się szybko, w bojowym rydwanie (od: √syand – biec);
sthitau	–	sthita (√sthā – stać) PP 1i.2 m. – dwaj znajdujący się;
mādhavaḥ	–	mādhava 1i.1 m. – potomek króla Madhu (od: madhu – słodycz, miód); lub TP: mātur dhava iti – mąż Matki – Lakszmi (od: mā – matka, Lakszmi; dhava – mąż);
pāṇḍavaḥ	–	pāṇḍava 1i.1 m. – syn Pandu (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
divyau	–	divya 2i.2 m. – boskie (od: √div – jaśnieć, diva – niebiosa);
śaṅkhau	–	śaṅkha 2i.2 m. – konchy;
pradadhmatuḥ	–	pra-√dhmā (dąć) Perf. P 1c.2 – dwaj zadęli;

warianty tekstu

yukte → yuktair (zaprzężonymi);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

tatas taṃ ghoṣam ākarṇya sarveśvareśvaraḥ pārtha-sārathī rathī ca pāṇḍu-tanayas trailokya-vijayopakaraṇa-bhūte mahati syandane sthitau trailokyaṃ kampayantau śrīmat-pāñcajanya-devadattau divyau śaṅkhau pradadhmatuḥ ||1.14||

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tataḥ pāṇḍava-sainye pravṛttaṃ yuddhotsāham āha tata ity ādibhiḥ pañcabhiḥ | tataḥ kaurava-sainya-vādya-kolāhalānantaraṃ mahati syandane rathe sthitau santau śrī-kṛṣṇārjunau divyau śaṅkhau prakarṣeṇa dadhmatur vādayāmāsatuḥ |

Viśvanātha

brak komentarza aż do wersu BhG 1.18

Baladeva

atha pāṇḍava-sainye pravṛttaṃ yuddhosavam āha tata iti | anyeṣām api ratha-sthitatve saty api kṛṣṇārjunayoḥ ratha-sthitatvoktis tad-rathasyāgni-dattatvaṃ trailokya-vijetṛtvaṃ mahā-prabhavatvaṃ ca vyajyate

Michalski

Lecz jednocześnie Madhawa i Pandawa, stojąc na wielkim, w białe rumaki zaprzężonym wozie, zadęli w swe muszle niebieskie: —

Olszewski

Wówczas, stojąc na wielkim wozie, zaprzężonym w białe konie, zabójca Madhu i syn Pandu zatrąbili w swoje konchy niebiańskie.

Dynowska

A wtedy Szri Kriszna i syn Pandu, siedząc w swym rydwanie bojowym, w białe zaprzężonym rumaki, w swe boskie uderzyli konchy.

Sachse

Mąż z rodu Madhów i syn Pandu
stali wówczas na wielkim rydwanie
zaprzężonym w białe rumaki.
I zadęli w boskie muszle:

Kudelska

W odpowiedzi na to Kriszna, stojąc z Ardżuną w wielkim wozie,
W białe rumaki zaprzęgniętym, w swe boskie konchy zadęli.

Rucińska

Wówczas to w świetnym rydwanie ciągnionym przez białe konie
Jadący Kryszna z Ardżuną w niebiańskie zadęli konchy:

Szuwalska

Wtedy Kryszna z Ardżuną zadęli w swe konchy,
Siedząc w wielkim rydwanie zaprzężonym w konie
O maści śnieżnobiałej.

Byrski

Wtedy Kryszna i Ardźuna, którzy w wielkim wozie stali
W białe konie zaprzężonym, wraz zadęli w boskie konchy.

Babkiewicz

Tam Madhawa i syn Pandu,
na powozie wielkim stojąc
zaprzężonym w białe konie,
w boskie konchy swe zadęli.

analiza syntaktyczna

hṛṣīkeśaḥ (Hryszikeśa) pāñca-janyam (w Pańćadźanję) [dadhmau] (zadął),
dhanaṃ-jayaḥ (Dhanandźaja) deva-dattaṃ (w Dewadattę) [dadhmau] (zadął),
bhīma-karmā (ten, którego czyny są straszne) vṛkodaraḥ (Wrykodara) mahā-śaṅkhaṃ (w wielką konchę) pauṇḍram (w Paundrę) dadhmau (zadął).
kuntī-putraḥ (syn Kunti) rājā (król) yudhiṣṭhiraḥ (Judhiszthira) ananta-vijayaṃ (w Anantawidźaję) [dadhmau] (zadął),
nakulaḥ (Nakula) sahadevaś ca (i Sahadewa) sughoṣa-maṇipuṣpakau (w Sughoszę i Manipuszpakę) [śaṅkhau dadhmatuḥ] (w konchy dwaj zadęli).

analiza gramatyczna

pāñca-janyam	–	pāñca-janya 2i.1 m. – Pańćadźanowa – zdobyta od demona Pańćadźany (od: pañca-jana – pięć gatunków istot: deva, mānuṣa, gandharva, naga, pitṛ);
hṛṣīkeśaḥ	–	hṛṣīkeśa 1i.1 m. – wzniesione włosy (od: √hṛṣ – być podekscytowanym; hṛṣī – wzniesiony; keśa – włos) lub TP: hṛṣīkāṇām / indriyāṇām īśa iti – Pan zmysłów (od: hṛṣīka – zmysł; √īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
deva-dattam	–	deva-datta 1i.1 m.; TP: devair dattaṃ iti – w daną przez bogów (od: √div – jaśnieć, deva – bóg, niebianin; √dā – dawać, PP datta – dana);
dhanaṃjayaḥ	–	dhanaṃ-jaya 1i.1 m.; yo dhanaṃ jayati sa – ten, który zdobywa bogactwa (od: dhana – podbój, łupy, bogactwo; √ji – zwyciężać, jaya – zwycięstwo);
pauṇḍram	–	pauṇḍra 2i.1 m. – w Pundrową (od: puṇḍra – Bengal, znak na czole);
dadhmau	–	√dhmā (dąć) Perf. P 1c.1 – zadął;
mahā-śaṅkham	–	mahā-śaṅkha 2i.1 m. – w wielką konchę (KD: śaṅkhaś cāsau mahān ca – i jest muszlą i ona jest wielka; od: √mah – powiększać, mahant – wielki; śaṅkha – koncha);
bhīma-karmā	–	bhīma-karman 1i.1 m.; BV: yasya karmāṇi bhīmāni santi sa – ten, którego czyny są przerażające (od: √bhī – straszyć, bhīma – straszny, przerażający; √kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki);
vṛkodaraḥ	–	vṛka-udara 1i.1 m.; BV: yasya vṛkasyevodaram asti sa – ten, którego brzuch jest jak u wilka (od: vṛka – wilk; udara – brzuch);

******

ananta-vijayam	–	ananta-vijaya 2i.1 m.; BV: yasya vijayam anantam asti tam – w tę, której zwycięstwo nie ma końca (od: anta – koniec, limit, granica, śmierć, an-anta – nie mający końca, nieskończony; vi-√ji – zwyciężać, vijaya – zwycięstwo);
rājā	–	rājan 1i.1 m. – król (od: √raj – władać);
kuntī-putraḥ	–	kuntī-putra 1i.1 m.; TP: kuntyāḥ putra iti – syn Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandawowiców; √puṣ – rozkwitać, putra – dziecko, potomek, tradycyjnie: pu-tra – ratujący od piekła);
yudhiṣṭhiraḥ	–	yudhi-sthira 1i.1 m. – stały w walce (od: √yudh – walczyć, yudh – bitwa, locativus: yudhi – w walce; √sthā – stać, sthira – twardy, solidny, stały);
nakulaḥ	–	nakula 1i.1 m. – mangusta;
sahadevaḥ	–	saha-deva 1i.1 m. – będący z bogami (od: saha – razem z, w towarzystwie; √div – jaśnieć, diva – niebiosa, dzień, deva – bóg, niebianin);
ca	–	av. – i;
sughoṣa-maṇi-puṣpakau	–	su-ghoṣa-maṇi-puṣpaka 2i.2 m.; DV: su-ghoṣam maṇi-puṣpakaṃ ceti – we Wspaniały dźwięk i Kwiat z klejnotu (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; √ghuṣ – rozbrzmiewać, ghoṣa – muzyka, tumult, dźwięk; maṇi – klejnot; √puṣ – kwitnąć, puṣpa – kwiat);

warianty tekstu

sughoṣa-maṇipuṣpakau → saghoṣa-maṇipuṣpakau (w Głośną i Kwiat z klejnotu);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

brak komentarza aż do wersu BhG 1.19

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.18

Viśvanātha

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.18

Baladeva

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.18

Michalski

Pan-swoich-zmysłów zadął w „Lud zwo¬łującą”, łupów zdobywca w „Od Boga daną”, a Wilczy-brzuch, o czynach straszliwych, w wielką muszlę „Poszum trzcinowy”. Syn Kunti, król Judhiszthira, zadął w muszlę „Zwycięstwo bez końca”, Nakula i Sahadewa w „Srebrnogłosą” i „Klejnotami rozkwitłą”.

Olszewski

Wojownik o najeżonych włosach zatrąbił w Ol¬brzymią; bohaterski zwycięzca bogactw w Boską; Bhima Wilczy Brzuch, mąż czynów straszliwych, zatrąbił w wielką
konchę Trzcinową. Syn Kunti, Yudhisztira, dzierżył Tryumfującą; Nakula i Sahadeva nieśli Słodkodźwięczną i Trąbę z drogich kamieni i kwiatów.

Dynowska

Kriszna w Panczadżanię swą zadął, Ardżuna w Dewa-dattę, a Bhima, o czynach straszliwych, w swą Paundrę potężną, król Judisztira, syn Kunti, w swoja zatrąbił, zwaną – „Zwycięstwo niezmierne”, zaś Nakula i Sahadewa w „Słodko-brzmiacą” i „Klejnoto-kwietną”.

Sachse

Pan Zmysłów w Pańczadżanję,
Zdobywca Skarbu w Dewadatte
a sprawca czynów straszliwych,
bohater o wilczym żołądku
zadął w wielką muszlę Paundrę.
Syn Kunti, król Judhiszthira
w Anantawidżaję,
Nakula i Sahadewa
w Sughoszę i Manipuszpeikę,

Kudelska

Kriszna zadął w Pańczdżanję, w Dewadattę zaś Ardżuna,
A straszliwy Bhima, o wilczym apetycie, w wielką konchę zwaną Paundra.
Król Judhiszthira, syn Kunti, zadął w swoją konchę Anantawidżaję,
A Nakula i Sahadewa w swoje konchy – Sughoszę i Manipuszpakę.

Rucińska

Pan Zmysłów w swą Pańczadżanję, Zwycięzca Dóbr w Dewadattę,
A w konchę potężną Paundrę – Brzuch Wilczy, straszliwych czynów…
Syn Kunti, król Judhiszthira, w Anantawidżaję zadął,
Nakula i Sahadewa – w Sughoszę, Manipuszpakę,

Szuwalska

Najpierw Władca Zmysłów
Zadął w swą Panczadżanję, a jego przyjaciel,
Zdobywca Wielkich Bogactw, zadął w Dewadattę,
A w Paundrę nadzwyczajną – Bhima, wielki żarłok,
Który czynów nadludzkich wiele już dokonał.
Król Judhiszthira zadął w Anantawidżaję.
Nakula z Sahadewą, niezwykłe bliźnięta,
Wzięli w dłonie Sughoszę i Manipuszpakę.

Byrski

Kryszna zadął w „Pięciorodną”, a w „Dar bogów” dął Ardźuna,
W „Lotosową” wielką konchę – Wilczybrzuch straszliwych czynów.
Judhiszthira, król, syn Kunti dął w „Zwycięstwo nieskończone”,
Sahadewa i Nakula – w „Dźwięczną” oraz w „Klejnot kwietny”,

Babkiewicz

Władca Zmysłów w „Pięciorodną”,
Dóbr Zdobywca dął w „Dar Bogów”,
a w „Pundrową” wielką konchę
dął Wilczybrzuch przeraźliwy.
Król, syn Kunti, Judhiszthira
dął w „Zwycięstwo Nieskończone”,
Sahadewa i Nakula
w „Pięknie Brzmiącą” i „Kwiat Perły”.

analiza syntaktyczna

he pṛthivīpate (o władco ziemi!),
parameṣv-āsaḥ kāśyaḥ ca (i wielki łucznik król Kaśi), mahā-rathaḥ śikhaṇḍī ca (i wielki rydwannik Śikhandin), dhṛṣṭa-dyumnaḥ (Dhrysztadjumna), virāṭaḥ ca (i Wirata), aparājitaḥ sātyakiḥ (niepokonany Satjaki), drupadaḥ (Drupada), draupadeyāḥ ca (i Draupadejowice), mahā-bāhuḥ saubhadraḥ ca (i potężnoramienny Subhadrowic) sarvaśaḥ (zewsząd) pṛthak pṛthak (z osobna) śaṅkhān (w konchy) dadhmuḥ (zadęli).

analiza gramatyczna

kāśyaḥ	–	kāśya 1i.1 m. – władca Kaśi (od: kāśī – Benares);
ca	–	av. – i;
parameṣvāsaḥ	–	parama-iṣu-āsa 1i.1 m.; BV: yasya parama iṣvāso ‘sti sa – ten, kto posiada najlepszy miotacz strzał (od: parama – najdoskonalszy, najlepszy, stopień najwyższy od: para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny; iṣu-āsa – miotacz strzał, łuk. od: iṣu – strzała; √as – rzucać, ciskać; āsa – miotacz, łuk);
śikhaṇḍī	–	śikhaṇḍin 1i.1 m. – mający kosmyk włosów (od: od: √śi – ostrzyć, śikhā / śikhaṇḍa – kępka włosów na czubku głowy, ogon pawia);
ca	–	av. – i;
mahā-rathaḥ	–	mahā-ratha 1i.1 m.; BV: yasya ratho mahān asti sa – ten, którego rydwan jest wielki (od: √mah – powiększać, mahant – wielki; ratha – rydwan);
dhṛṣṭa-dyumnaḥ	–	dhṛṣṭa-dyumna 1i.1 m.; śmiała moc (od: √dhṛṣ – być śmiałym, dumnym, PP dhṛṣṭa – śmiały; √div – jaśnieć, dyu – dzień, niebiosa, jasność, dyumna – moc, majestat, entuzjazm);
virāṭaḥ	–	virāṭa 1i.1 m. – władający (od: vi-√rāj – świecić, rządzić);
ca	–	av. – i;
sātyakiḥ	–	sātyaki 1i.1 m. – mający naturę prawdy (od: satya – prawdziwość);
ca	–	av. – i;
aparā-jitaḥ	–	a-parā-jita (parā-√ji – być pokonanym) PP 1i.1 m. – niezwyciężony;

******

drupadaḥ	–	dru-pada 1i.1 m. – filar, kolumna lub gwałtowny krok (od: √dru – biec, spieszyć się; pada – stopa);
draupadeyāḥ	–	draupadeya 1i.3 m. – synowie córki Drupady (od: √dru – biec, spieszyć się; pada – stopa, dru-pada – filar, kolumna lub gwałtowny krok, draupadī – córka Drupady);
ca	–	av. – i;
sarvaśaḥ	–	av. – całkowicie, gruntownie, wspólnie, ze wszystkich stron (od: sarva sn. – wszystko);
pṛthivīpate	–	pṛthivī-pati 8i.1 m.; TP: pṛthivyāḥ pata iti – o władco ziemi (od: √pṛth – rozszerzać, pṛthu – szeroki, rozległy, wielki, pṛthivī – ziemia; pati – mąż, pan);
saubhadraḥ	–	saubhadra 1i.1 m. – syn Subhadry (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; bhadra – pomyślność);
ca	–	av. – i;
mahā-bāhuḥ	–	mahā-bāhu 1i.1 m.; BV: yasya bāhū mahāntau staḥ sa – ten, którego ramiona są potężne (od: √mah – powiększać, mahant – wielki; √baṃh – wzrastać, zwiększać, bāhu – ramię);
śaṅkhān	–	śaṅkha 2i.3 m. – w konchy;
dadhmuḥ	–	√dhmā (dąć) Perf. P 1c.3 – zadęli;
pṛthak pṛthak	–	av. – oddzielnie, z osobna, jeden za drugim (od: √pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo);

warianty tekstu

parameṣvāsaḥ → parameṣvāsāḥ (najlepsi łucznicy);
mahā-rathaḥ → mahā-rathāḥ (wielcy rydwannicy);
drupado draupadeyāś ca sarvaśaḥ pṛthivīpate → pāṃcālaś ca maheṣvāso draupadeyāś ca paṃca ye (i wielki łucznik syn Pańćali oraz Draupadejowice, których jest pięciu);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

komentarz wspólny przy wersecie BhG 1.19

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tad eva vibhāgena darśayann āha pāñcajanyam iti | pāñcajanyādīni nāmāni śrī-kṛṣṇādi-śaṅkhānām | bhīmaḥ ghoraṃ karma yasya saḥ | vṛkavat udaraṃ yasya sa vṛkodaro mahā-śaṅkhaṃ pauṇḍraṃ dadhmāv iti | ananteti | nakulaḥ sughoṣaṃ nāma śaṅkhaṃ dadhmau | sahadevo maṇipuṣpakaṃ nāma | kāśyaś ceti | kāśyaḥ kāśirājaḥ | kathambhūtaḥ | paramaḥ śreṣṭhaḥ iṣvāso dhanur yasya saḥ | drupada iti | he pṛthivīpate dhṛtarāṣṭra

Viśvanātha

pāñcajanyādayaḥ śaṅkhādīnāṃ nāmāni | aparājitaḥ kenāpi parājetum aśakyatvāt | athavā cāpena dhanuṣā rājitaḥ pradīptaḥ

Baladeva

pāñcajanyam ity ādi pāñcajanyādayaḥ kṛṣṇādi-śaṅkhānām āhvayāḥ | atra hṛṣīkeśa-śabdena parameśvara-sahāyitvam | pāñcajanyādi-śabdaiḥ prasiddhāhvayāneka-divya-śaṅkhavattvam | rājā bhīmakarmā dhanañjaya ity ebhir yudhiṣṭhirādīnāṃ rāja-sūya-yājitva-hiḍimbādi-nihantṛtva-digvijayāhṛtānanta-dhanatvāni ca vyajya pāṇḍava-senā-sūtkarṣaḥ sūcyate | para-senāsu tad-abhāvād apakarṣaś ca | kāśya iti | kāśyaḥ kāśirājaḥ | parameṣvāsaḥ mahā-dhurdharaḥ | cāparājito dhanuṣā dīptaḥ | drupada iti | pṛthivīpate he dhṛtarāṣṭreti tava durmantraṇodayaḥ kula-kṣaya-lakṣaṇo ’ narthaḥ samāsata iti sūcyate

Michalski

Również król Kaśjów, najlepszy łucznik i Sikhandin na wielkim wozie bojowym, Dhrisztadjumna i Wirata i niezwyciężony Satjaki, Drupada i synowie Draupadi, o władco ziemi, wreszcie silnoramienny syn Subhadry — wszyscy zewsząd raz po raz zadęli w swe muszle.

Olszewski

Król Kaczi o pięknym luku i Śikhandin na wielkim wozie, Dhrsztadyumna, Virata i Satyaki niepokonany; Drupada i wszyscy synowie Draupadi i synowie Subhadry wielkoramienni, wszyscy zatrąbili w swoje konchy.

Dynowska

Podobnie król Kaszi (Kaśi), łucznik wspaniały, i dzielny Skandin, wielkiego wozu bojownik, Drisztadiumna, Wirata i niezwyciężony Satiaki. Drupada i Draupadi synowie i Saubhadra, w mocny oręż zbrojny, wszyscy o królu, z wszech stron w swoje uderzyli konchy;

Sachse

niezrównany łucznik z Kasipury
i Sikhandin na wielkim rydwanie,
Dhrisztadjumna i Wirata,
i niezwyciężony Satjaki,
Drupada i synowie Draupadi,
o Królu Ziemi,
i syn Subhadry waleczny,
wszyscy, każdy z osobna, zadęli w muszle.

Kudelska

I Kasi król, wśród łuczników najlepszy, i Śikhandin, wojownik wielki,
Dhrisztadjumna, Wirata, i niepokonany Satjaki.
Na wszystkie strony w swe konchy zadęli, o panie ziemi całej!
Drupada, synowie Draupadi, a także syn Subhadry o potężnych ramionach.

Rucińska

Król Kasi, łucznik wspaniały, Śikhandin, wielki rydwannik,
Wirata i Dhrysztadjumna, Satjaki niezwyciężony,
Drupada, o władco ziemi, i pięciu synów Draupadi,
I syn Subhadry mocarny – każdy z nich w konchę swą zadął!

Szuwalska

Wielki łucznik – król Kaśi, potężny Śikhandhin,
Dhrysztadjumna, Wirata, zwycięski Satjaki
I synowie Draupadi oraz inni, królu,
Tacy jak syn Subhadry – świetnie uzbrojony,
Zadęli w swoje konchy z tak ogromną siłą,

Byrski

Wielki łucznik nad łuczniki, władca Kaśi i Śikhandin na rydwanie,
Dhrysztadjumna i Wirata, Judhamanju niezwalczony
I Drupada, władca ziemi oraz Draupadejowice
I Subhadry syn potężny, każdy w konchę swoją zadął.

Babkiewicz

Wielki łucznik władca Kaśi,
Śikandin rydwannik przedni,
Dhrysztadjumna i Wirata,
i Satjaki syn niezłomny,
i Drupada, władco ziemi,
synowie Draupadi z nimi,
długoręki syn Subhadry,
w konchy swoje wszyscy dęli.

analiza syntaktyczna

saḥ (ten) tumulaḥ (głośny) ghoṣaḥ (hałas) nabhaḥ (nieba) pṛthivīṃ ca eva (i nawet ziemi) vyanunādayan (powodował rozbrzmienie),
dhārtarāṣṭrāṇām ca (i Dhrytarasztrowiców) hṛdayāni (serca) vyadārayat (rozdarł).

analiza gramatyczna

saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – ten;
ghoṣaḥ	–	ghoṣa 1i.1 m. – hałas (od: √ghuṣ – dźwięczeć);
dhārtarāṣṭrāṇām	–	dhārtarāṣṭra 6i.2 m. – synów Dhrytarasztry (od: dhṛta-rāṣṭra – utrzymujący królestwo, od: √dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany; rāṣṭra – królestwo);
hṛdayāni	–	hṛdaya 2i.3 n. – serca;
vyadārayat	–	vi-√dṝ (rozdzierać) Imperf.  caus. P 1c.1 – rozdarł;
nabhaḥ	–	nabhas 2i.1 n. – niebo;
ca	–	av. – i;
pṛthivīm	–	pṛthivī 2i.1 f. – ziemię (od: √pṛth – rozszerzać, pṛthu – szeroki, rozległy, wielki);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
tumulaḥ	–	tumula 1i.1 m. – zgiełkliwy;
vyanunādayan	–	vi-anu-nādayant (anu-√nad – rozbrzmiewać) PPr caus. 1i.1 m. – powodujący rozbrzmienie;

warianty tekstu

sa ghoṣo → sughoṣo (miły hałas);
vyadārayat → vyakaṃpayat (roztrząsł);
vyanunādayan → ‘bhyanunādayan / ‘py anunādayan (powodujący rozbrzmienie);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

tato yudhiṣṭhiro vṛkodarādayaś ca svakīyān śaṅkhān pṛthak pṛthak pradadhmauḥ | sa ghoṣo duryodhana-pramaukhānāṃ sarveṣām eva bhavat-putrāṇāṃ hṛdayāni bibheda | adayaiva naṣṭaṃ kurūṇāṃ balam iti dhārtarāṣṭrā menire | evaṃ tad-vijayābhikaṅkṣiṇe dhṛtarāṣṭrāya saṃjayo’kathayat

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

Śrīdhara – sa ca śaṅkhānāṃ nādas tvadīyānāṃ mahābhayaṃ janayāmāsety āha sa ghoṣa ity ādi | dhārtarāṣṭrāṇāṃ tvadīyānāṃ hṛṇḍayāṇi vyadārayat vidāritavān | kiṃ kurvan | nabhaś ca pṛthivīṃ caiva tumulo 'bhyanunādayan pratidhvanibhir apūryan ||19||

Viśvanātha

brak komentarza aż do wersu BhG 1.25

Baladeva

sa iti | pāṇḍavaiḥ kṛtaḥ śaṅkha-nādo dhārtarāṣṭrāṇāṃ bhīṣmādīnāṃ sarveṣāṃ hṛṇḍayāṇi vyadārayat | tad-vidāraṇa-tulyāṃ pīḍām ajanayad ity arthaḥ | tumulo 'titīvraḥ abhyanunādayan pratidhvanibhiḥ p”ryann ity arthaḥ | dhārtarāṣṭraiḥ kṛtas tu śaṅkhādinādas tumulo 'pi teṣāṃ kiñcid api kṣobhaṃ nājanayat tathānukter iti bodhyam

Michalski

Ten gwałtowny łoskot, gdy rozszedł się po niebie i ziemi — rozdarł serca synom Dhritarasztry.

Olszewski

Dźwięk surm bojowych, który rozdzierał serca synom Dhrtarasztry, wstrząsał niebem i ziemią.

Dynowska

aż huk niezmierny rozniósł się po ziemi i napełnił niebiosa, wstrząsając serca synów Dritarasztry.

Sachse

Głos ten potężny
przeszył serca synów Dhritarasztry
napełniając echem
niebo i ziemię.

Kudelska

Ten hałas rozdarł serca synów Dhritarasztty,
Całe niebo i ziemia wypełniły się wrzawą.

Rucińska

I hałas ten przeszył serca Dhrytarasztrowych stronników,
I zgiełk ten niebo i ziemię napełnił potężnym echem.

Szuwalska

Że ich ryk, rozbrzmiewając na niebie i ziemi,
Przepełnił strachem serca synów Dhrytarasztry.

Byrski

Głos ten Dhrytarasztrowiców serca rozdarł i dudnienie
W niebie i po całej ziemi echem niosło się potężnym.

Babkiewicz

A ów hałas rozdarł serca
zwolenników Dhrytarasztry,
kiedy przestwór oraz ziemię
głośnym dźwiękiem rozwibrował.

analiza syntaktyczna

he mahī-pate (o panie ziemi!),
atha (wówczas) pravṛtte śastra-sampāte [sati] (gdy miała się rozpocząć bitwa) kapi-dhvajaḥ (ten, na którego chorągwi widniała małpa) pāṇḍavaḥ (syn Pandu) vyavasthitān (ustawionych) dhārtarāṣṭrān (Dhrytarasztrowiców) dṛṣṭvā (zobaczywszy), dhanuḥ (łuk) udyamya (podjąwszy), tadā (wtedy) hṛṣīkeśam (do Hryszikeśi) idaṃ (to) vākyam (słowo) āha (powiedział).

analiza gramatyczna

atha	–	av. – wówczas, a oto, co więcej, lecz, z pewnością, raczej;
vyavasthitān	–	vi-ava-sthita (vi-ava-√sthā – rozstawiać) PP 2i.3 m. – rozstawionych;
dṛṣṭvā	–	√dṛś (widzieć) absol. – zobaczywszy;
dhārtarāṣṭrān	–	dhārtarāṣṭra 2i.3 m. – synów Dhrytarasztry (od: dhṛta-rāṣṭra – utrzymujący królestwo, od: √dhṛ – dzierżyć PP dhṛta – trzymany; rāṣṭra – królestwo);
kapi-dhvajaḥ	–	kapi-dhvaja 1i.1 m.; BV: yasya dhvaje kapir asti saḥ – ten, na którego chorągwi jest małpa (od: kapi – małpa; dhvaja – sztandar, emblemat, znak);
pravṛtte	–	pra-vṛtta (pra-√vṛt – rozpoczynać) PP 7.i1 m. loc.abs. – gdy miało się rozpocząć;
śastra-saṃpāte	–	śastra-saṃpāta m. 7i.1 loc.abs.; TP: śastrāṇāṃ saṃpāta iti – w upadaniu broni (od: √śas – ciąć; śastra – oręż ręczny w przeciwieństwie do rzucanego – astra; sam-√pat – spadać razem, spotykać się, PP saṃpāta – spadanie razem);
dhanuḥ	–	dhanuḥ 2i.1 n. – łuk;
udyamya	–	ud-√yam (podejmować) absol. – podjąwszy;
pāṇḍavaḥ	–	pāṇḍava 1i.1 m. – syn Pandu (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady);

******

hṛṣīkeśam	–	hṛṣīkeśa 2i.1 m. – do mającego wzniesione włosy (od: √hṛṣ – być podekscytowanym; hṛṣī – wzniesiony; keśa – włos) lub TP: hṛṣīkāṇām / indriyāṇām īśam iti – do pana zmysłów (od: hṛṣīka – zmysł; √īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
tadā	–	av. – wtedy;
vākyam	–	vākya (√vac – mówić) PF 2i.1 n. – słowo, wypowiedź;
idam	–	idam 2i.1 n. – to;
āha	–	√ah (mówić) Perf.. P 1c.1 – powiedział (odmieniane jedynie w Perf., pozostałe formy od: √brū);
mahī-pate	–	mahī-pati 8i.1 m.; TP: mahyāḥ pata iti – o władco ziemi (od: √mah – powiększać, mahant – wielki, mahī – ziemia; pati – mąż, pan);

warianty tekstu

vyavasthitāh → avasthitāh (ustawionych);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

brak komentarza aż do wersu BhG 1.25

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

etasmin samaye śrī-kṛṣṇam arjuno vijñāpayāmāsety āha atha ity ādibhiḥ caturbhiḥ ślokaiḥ | atheti athānantaraṃ vyavasthitān yuddhodyogena sthitān | kapidhvajo 'rjunaḥ

Viśvanātha

brak komentarza aż do wersu BhG 1.25

Baladeva

evaṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ yuddhe bhītiṃ pradarśya pāṇḍavānāṃ tu tatrotsāham āha atheti sārdhakena | atha ripu-śaṅkha-nāda-kṛtotsāha-bhaṅgānantaraṃ vyavasthitān tad-bhaṅga-virodhi-yuyutsayāvasthitān dhārtarāṣṭrān bhīṣmādīn kapidhvajo 'rjuno yena śrī-dāśarather api mahānti kāryāni purā sādhitāni tena mahāvīreṇa dhvajam adhitiṣñhitā hanumatānugṛhīto bhaya-gandha-śūnya ity arthaḥ | he mahīpate pravṛtte pravartamāne | hṛṣīkeśam iti hṛṣīkeśaṃ sarvendriya-pravartakaṃ kṛṣṇaṃ tad idaṃ vākyam uvāceti | sarveśvaro harir yeṣāṃ niyojyas teṣāṃ tad ekānta-bhaktānāṃ pāṇḍavānāṃ vijaye sandeha-gandho 'pi neti bhāvaḥ

Michalski

Wówczas ujrzawszy rozstawione do boju wojsko Dhritarasztry, mając nad sobą swój znak bojowy z małpą — Pandawa podniósł do strzału łuk wśród spadających naokoło pocisków, i rzekł do Hriszikeśi te słowa, o władco ziemi,

Olszewski

Natenczas, widząc, że wojska stanęły w szyku bojowym i że strzały krzyżują się już w powietrzu, syn Pandu, którego sztandar nosi obraz małpy, łuk ujął w dłonie. I rzekł bo Krszny:

Dynowska

Natenczas, widząc Kaurawów w szyku bojowym, z orężem już do ataku dobytym syn Pandu – którego sztandar wizerunek Hanumana zdobi, – ujął swój łuk, o królu i w te się słowa, do Kriszny, swego wozu boskiego Woźnicy.

Sachse

A wówczas syn Pandu,
ten, w którego znakach widnieje postać małpy,
widząc ustawionych w szyku synów Dhritarasztry
w chwili gdy rozpoczynała się już bitwa ujął łuk
i tymi słowy, o Królu Ziemi,
przemówił do Pana Zmysłów.
Ardżuna rzekł:

Kudelska

Gdy zaś Ardżuna, Pandu syn, z herbem Hanumata na chorągwi,
Synów Dhritarasztry w szyku bojowym ustawionych zobaczył, łuk podniósł i strzał zaczął dobywać.
Wtedy do Kriszny w te słowa przemówił:

Rucińska

Na widok wojsk Dhrytarasztran stojących w bojowym szyku
Syn Pandu z małpą w chorągwi, podnosząc łuk tuż przed bitwą,
Przemówił do Pana Zmysłów, o królu, w te oto słowa:

Szuwalska

Ardżuna, na rydwanie, który zdobi sztandar
Ze znakiem Hanumanta, spojrzał na Kaurawów
Ustawionych w formacji doskonałej szyki,
Podniósł swój łuk potężny, by uwolnić strzały,
Po czym do Pana Zmysłów skierował te słowa:

Byrski

A zaś Dhrytarasztrowiców w szyku ujrzawszy Pandawa,
Co ma małpę na sztandarze, gdy już broń wzniesiona była,
Łuk ująwszy w te się słowa ozwał, o królu, do Kryszny.

Babkiewicz

Gdy się bitwa miała zacząć,
Pandu syn z małpą w sztandarze
rozstawione ujrzał siły
Dhrytarasztrów i łuk ujął,
i do Pana Zmysłów rzecze
takie słowo, władco ziemi:

analiza syntaktyczna

he acyuta (Aćjuto!),
yāvat (dopóki) ahaṃ (ja) etān (tych) yoddhu-kāmān (żądnych walki) avasthitān (stojących), mayā (przeze mnie) kaiḥ saha (z którymi) asmin (w tym) raṇa-samudyame (bitewnym przedsięwzięciu) yoddhavyam (do walczenia) nirīkṣe (widzę).
ye ete (ci, którzy) atra (tu) samāgatāḥ(zebrani), yuddhe (w walce) dur-buddheḥ (tego, który posiada złą roztropność) dhārtarāṣṭrasya (Dhrytarasztrowica) priya-cikīrṣavaḥ (pragnący sprawić radość).
[yāvat] (dopóki) ahaṃ (ja) [tān] (tych) yotsyamānān (którzy będą walczącymi) avekṣe (patrzę),
[tāvat] (dopóty) ubhayoḥ (obydwu) senayoḥ (dwóch armii) madhye (w środku) me(mój)ratham (rydwan) sthāpaya (spraw stanie).

analiza gramatyczna

senayoḥ	–	senā 6i.2 f. – dwóch armii;
ubhayoḥ	–	ubhā sn. 6i.2 f. – obydwu;
madhye	–	madhya 7i.1 n. – w środku, wewnątrz;
ratham	–	ratha 2i.1 m. – rydwan;
sthāpaya	–	√sthā (stać) Imperat. caus. P 2c.1 – spraw stanie;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
acyuta	–	a-cyuta (√cyu – trząść się, upadać, znikać) PP 8i.1 m. – o niezachwiany;

******

yāvat	–	av. – jak długo, jak dalece;
etān	–	etat sn. 2i.3 m. – tych;
nirīkṣe	–	nir-√īkṣ (obserwować) Praes. Ā 3c.1 – patrzę;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
yoddhu-kāmān	–	yoddhu-kāma 2i.3 m.; ye yoddhuṃ kāmayante tān – tych, którzy pragną walczyć (od: √yudh – walczyć; √kām –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze; na końcu złożeń może występować z inf.. pozbawionym nosówki: yoddhu = yoddhum);
avasthitān	–	ava-sthita (ava-√sthā – stać) PP 2i.3 m. – stojących;
kaiḥ	–	kim sn. 3i.3 m. – z którymi;
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
saha	–	av. – z (postpozycja, wymaga instrumentalisu);
yoddhavyam	–	yoddhavya (√yudh – walczyć) PF 1i.1 n. – będzie trzeba walczyć;
asmin	–	idam sn. 7i.1 m. – w tym;
raṇa-samudyame	–	raṇa-sam-ud-yama 7i.1 m.; TP: raṇasya samudyama iti – w przedsięwzięciu bitewnym (od: √raṇ – radować się, raṇa – radość, bitwa, walka; sam-ud-√yam – przedsiębrać, powstawać, rozpoczynać, samudyama – wysiłek, gotowość, rozpoczęcie, przedsięwzięcie);

******

yotsyamānān	–	yotsyamāna (√yudh – walczyć) PPr fut. 2i.3 m. – tych, którzy będą walczący;
avekṣe	–	ava-√īkṣ (spoglądać) Praes. Ā 3c.1 – spoglądam;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
ye	–	yat sn. 1i.3 m. – którzy;
ete	–	etat sn. 1i.3 m. – ci;
atra	–	av. – tutaj;
samāgatāḥ	–	sam-āgata (ā-√gam – przychodzić) PP 1i.3 m. – zebrani;
dhārtarāṣṭrasya	–	dhārtarāṣṭra 6i.1 m. – syna Dhrytarasztry (od: dhṛta-rāṣṭra – utrzymujący królestwo, od: √dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany; rāṣṭra – królestwo);
durbuddheḥ	–	dur-buddhi 6i.1 m. – posiadającego złą roztropność, nikczemnego (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd);
yuddhe	–	yuddha 7i.1 n. – w walce (od: √yudh – walczyć);
priya-cikīrṣavaḥ	–	priya-cikīrṣu 3i.1 m.; TP: ye priyaṃ kartum icchavas te – ci, którzy pragną uczynić przyjemność (od: √prī – sprawić radość, priya – lubiany, kochany, miłość, radość, przyjemność; √kṛ – robić, des. cikīrṣu – pragnący zrobić);

warianty tekstu

Przed trzecią ćwiartką wersu w manuskryptach pojawia się: arjuna uvāca (Ardźuna rzekł);
senayor ubhayor madhye → ubhayor senayor madhye (pomiędzy obiema armiami);
nirīkṣe → nirīkṣye (jest widziane);
kair → yair / tair (z którymi / z tymi);
raṇa-samudyame → raṇa-samudyate (w rozpoczętej bitwie);
yotsyamānān → yodhyamānān (do walczenia PPr caus.. pass..);
avekṣe → avekṣye (zostanie zobaczone);
dhārtarāṣṭrasya → dhṛtarāṣṭrasya / duryodhanasya (Dhrytarsztry / Durjodhany);

Śāṃkara

brak komentarza aż do wersu BhG 2.10

Rāmānuja

brak komentarza aż do wersu BhG 1.25

Madhva

brak komentarza aż do wersu BhG 2.11

Śrīdhara

tad eva vākyam āha senayor ubhayor ity ādi | yāvad etān iti | nanu tvaṃ yoddhā na tu yuddha-prekṣakas tatrāha kair mayety ādi | kaiḥ saha mayā yoddhavyam | yotsyamānān iti dhārtarāṣṭrasya duryodhanasya priyaṃ kartum icchanto ye iha samāgatāḥ tān ahaṃ drakṣyāmi yāvat | tāvad ubhayoḥ senayor madhye me rathaṃ sthāpayety anvayaḥ

Viśvanātha

brak komentarza aż do wersu BhG 1.25

Baladeva

arjuna-vākyam āha senayor iti | he acyutedi svabhāva-siddhād bhakta-vātsalyāt pāramaiśvaryāc ca na cyavase smeti tena tena ca niyantirto bhaktasya me vākyāt tatra rathaṃ sthitaṃ kuru nirbhaya tatra ratha-sthāpane phalam āha yāvad iti | yoddhu-kāmān na tu sahāsmābhiḥ sandhiṃ cikīrṣūn | avasthitān na tu bhītyā pracalitān |
nanu tvaṃ yoddhā, na tu yuddha-prekṣakas tatas tad-darśanena kim iti cet tatrāha kair iti | asmin bandhūnām eva mitho raṇodyoge kair bandhubhiḥ saha mama yuddhaṃ bhāvīty etaj-jñānāyaivaa madhye ratha-sthāpanam iti |
nanu bandhutvād eet sandhim eva vidhātsyantīti cet tatrāha yotsyamānān iti na tu sandhiṃ vidhāsyataḥ | avekṣe pratyemi | durbuddheḥ kudhiyaḥ svajīvanopāyānabhijñasya yuddhe na tu durbuddhy-apanayane | ato mad-yuddha-pratiyogi-nirīkṣaṇaṃ yuktam iti