Śrīdhara

nyāsa-tyāga-vibhāgena sarva-gītārtha-saṅgraham |
spaṣṭam aṣṭādaśe prāha paramārtha-vinirṇaye ||

Viśvanātha

sannyāsa-jñāna-karmādes traividhyaṃ mukti-nirṇayaḥ |
guhya-sāratamā bhaktir ity aṣṭādaśa ucyate ||

Baladeva

gītārthān iha saṅgṛhṇan harir aṣṭādaśe 'khilān |
bhaktes tatra prapatteś ca so 'bravīd atigopyatām ||

analiza syntaktyczna

arjuna (Ardźuna) uvāca (rzekł):
he keśi-niṣūdana (o zabójco Keśina!) he mahā-bāho (o potężnoramienny!) he hṛṣīkeśa (Hryszikeśo!),
sannyāsasya (wyrzeczenia) tyāgasya ca (i odrzucenia) tattvam (prawdę) pṛthak (z osobna) veditum (poznać) icchāmi (pragnę).

analiza gramatyczna

arjunaḥ	–	arjuna 1i.1 m. – biały, jasny;
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
saṃnyāsasya	–	saṃnyāsa 6i.1 m. – odrzucenia, rezygnacji, wyrzeczenia (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać);
mahābāho	–	mahā-bāhu 8i.1 m. ; BV : yasya bāhū mahāntau staḥ saḥ – o ty, którego ramiona są potężne (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ baṃh – zwiększać, bāhu – ramię, przedramię);
tattvam	–	tat-tva abst. 2i.1 n. – tość, prawda, realność (od: tat – to);
icchāmi	–	√ iṣ (pragnąć) Praes. P 3c.1 – pragnę;
veditum	–	√ vid (wiedzieć) inf. – dowiedzieć się, poznać;
tyāgasya	–	tyāga 6i.1 m. – porzucenia, wyrzeczenia (od: √ tyaj – porzucać);
ca	–	av. – i;
hṛṣīkeśa	–	hṛṣīkeśa 1i.1 m. – wzniesione włosy (od: √ hṛṣ – być podekscytowanym; hṛṣī – wzniesiony; keśa – włos) lub TP : hṛṣīkāṇām / indriyāṇām īśa iti – Pan zmysłów (od: hṛṣīka – zmysł; √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
pṛthak	–	av. – oddzielnie, pojedynczo (od: √ pṛth – rozszerzać);
keśi-niṣūdana	–	keśi-niṣūdana 8i.1 m. ; TP : keśinaḥ niṣūdaneti – o zabójco Keśina (od: keśa – włos; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne; ni- √ sūd – usuwać, zabijać, niṣūdana – zabicie, zniszczenie)

warianty tekstu

saṃnyāsasya → saṃnyāsas tu (ale wyrzeczenia);
pṛthak keśi-niṣūdana → pṛthak keśi-nisūdana / pṛthak karma-niṣūdana (oddzielnie, o zabójco Keśina / oddzielnie, o niszczycielu czynu);

Pierwsza pada BhG 18.1 jest taka sama jak pierwsza pada BhG 5.6;

Śāṃkara

sarvasyaiva gītāśāstrasyārtho’smin adhyāye upasaṃhṛtya sarvaś ca vedārtho vaktavyaḥ ity evam artho’yam adhyāya ārabhyate | sarveṣu hy atīteṣu adhyāyeṣūkto’rtho’sminn adhyāye’vagamyate | arjunas tu saṃnyāsa-tyāga-śabdārthayor eva viśeṣa-bubhutsur uvāca—

pūrvādhyāye śraddhā-traividhyenāhāra-yajña-tapo-dāna-traividhyena ca karmiṇāṃ traividhyam uktaṃ sāttvikānām ādānāya rājasa-tāmasāṃ ca hānāya | idānīṃ tu saṃnyāsa-traividhya-kathanena saṃnyāsinām api traividhyaṃ vaktavyam | tatra ttva-bodhānantaraṃ yaḥ phala-bhūtaḥ sarva-karma-saṃnyāsaḥ sa caturdaśe’dhyāye guṇātītatvena vyākhyātatvān na sāttvika-rājasa-tāmasa-bhedam arhati | yo’pi tattva-bodhāt prāk tad-arthaṃ sarva-karma-saṃnyāsas tattva-bubhutsayā vedānta-vākya-vicārāya bhavati so’pi traiguṇya-viṣayā vedā nistraiguṇyo bhavārjuna ity ādinā nirguṇatvena vyākhyātaḥ | yas tv anutpanna-tattva-bodhānām anutpanna-tattva-bubhutsānāṃ ca karma-saṃnyāsaḥ sa saṃnyāsī ca yogī ca ity ādinā gauṇo vyākhyātas tasya traividhya-sambhavāt tad-viśeṣaṃ bubhutsuḥ arjuna uvāca saṃnyāsasyeti |

aviduṣām anupajāta-vividiṣāṇāṃ ca karmādhikṛtānām eva kiṃcit karma-parigrahena kiṃcit karma-parityāgo yaḥ sa tyāgāṃśa-guṇa-yogāt saṃnyāsa-śabdenocyate | etādṛśasyāntaḥ-karaṇa-śuddhy-artham avidvat-karmādhikāri-kartṛkasya saṃnyāsasya kenacid rūpeṇa karma- tyāgasya tattvaṃ svarūpaṃ pṛthak sāttvika-rājasa-tāmasa-bhedena veditum icchāmi | tyāgasya ca tattvaṃ veditum icchāmi |

kiṃ saṃnyāsa-tyāga-śabdau ghaṭa-paṭa-śabdāv iva bhinna-jātīya-padārthau kiṃ vā brāhmaṇa-parivrājaka-śabdāv ivaika-jātīyārthau | yady ādyas tarhi tyāgasya tattvaṃ saṃnyāsāt pṛthag veditum icchāmi | yadi dvitīyas tarhy avāntaropādhi-bheda-mātraṃ vaktavyam | eka-vyākhyānenaivobhayaṃ vyākhyātaṃ bhaviṣyati |
mahābāho keśiniṣūdaneti sambodhanābhyāṃ bāhyopadrava-nivāraṇa-svarūpa-yogyatā-phalopadhāne pradarśite | hṛṣīkeśa ity antar-upadrava-nivāraṇa-sāmarthyam iti bhedaḥ | atyanurāgāt sambodhana-trayam |
atrārjunasya dvau praśnau | karmādhikāri-kartṛkena pūrvokta-yajñādi-sādharmyeṇa saṃnyāsa-śabda-pratipādyatvena ca guṇātīta-saṃnyāsa-dvaya-sādharmyeṇa traiguṇya-sambhavāsambhavābhyāṃ saṃśayaḥ prathamasya praśnasya bījam | dvitīyasya tu saṃnyāsa-tyāga-śabdayoḥ paryāyatvāt karma-phala-tyāga-rūpeṇa ca vailakṣaṇyokteḥ saṃśayo bījaṃ saṃnyāsatyāgaśabdau

Rāmānuja

atītenādhyāyadvayena abhyudayaniśśreyasasādhanabhūtaṃ vaidikam eva yajñatapodānādikaṃ karma, nānyat; vaidikasya ca karmaṇas sāmānyalakṣaṇaṃ praṇavānvayaḥ; tatra mokṣābhyudayasādhanayor bhedaḥ tatsacchabdanirdeśyatvena; mokṣasādhanaṃ ca karma phalābhisandhirahitaṃ yajñādikam; tadārambhaś ca sattvodrekād bhavati; sattvavṛddhiś ca sāttvikāhārasevayā ityuktam / anantaraṃ mokṣasādhanatayā nirdiṣṭayos tyāgasaṃnyāsayor aikyam, tyāgasya ca svarūpam, bhagavati sarveśvare ca sarvakarmaṇāṃ kartṛtvānusandhānam, sattvarajastamasāṃ kāryavarṇanena sattvaguṇasyāvaśyopādeyatvam, svavarṇocitānāṃ karmaṇāṃ paramapuruṣārādhanabhūtānāṃ paramapuruṣaprāptinirvartanaprakāraḥ, kṛtsnasya gītāśāstrasya sārārtho bhaktiyoga ity ete pratipādyante / tatra tāvat tyāgasaṃnyāsayor pṛthaktvaikatvanirṇayāya svarūpanirṇayāya cārjunaḥ pṛcchati

tyāgasaṃnyāsau hi mokṣasādhanatayā vihitau, „na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaike amṛtatvam ānaśuḥ vedāntavijñānasuniścitārthās saṃnyāsayogād yatayaś śuddhasattvāḥ / te brahmaloke tu parāntakāle parāmṛtāt parimucyanti sarve//” ityādiṣu / asya saṃnyāsasya tyāgasya ca tattvam yāthātmyaṃ pṛthak veditum icchāmi / ayam abhiprāyaḥ kim etau saṃnyāsatyāgaśabdau pṛthagarthau, utaikārthav eva yadā pṛthagarthau, tadā anayoḥ pṛthaktvena svarūpaṃ veditum icchāmi; ekatve 'pi tasya svarūpaṃ vaktavyam iti

Śrīdhara

atra ca –
sarva-karmāṇi manasā
sannyasyāste sukhaṃ vaśī | (Gītā 5.13)
sannyāsa-yoga-yuktātmā (Gītā 9.28)
ity ādiṣu karma-sannyāsa upadiṣṭaḥ | tathā –
tyaktvā karma-phalāsaṅgaṃ
nitya-tṛpto nirāśrayaḥ |
sarva-karma-phala-tyāgaṃ
tataḥ kuru yatātmavān || (Gītā 4.20)
ity ādiṣu ca phala-mātra-tyāgena karmānuṣṭhānam upadiṣṭam | na ca paraspara-viruddhaṃ sarvajñaḥ parama-kāruṇiko bhagavān upadiśet | ataḥ karma-sannyāsasya tad-anuṣṭhānasya cāvirodha-prakāraṃ bubhutsur arjuna uvāca sannyāsasyeti | bho hṛṣīkeśa sarvendriya-niyāmaka | he keśī-nisūdana keśī-nāmno mahato hayākṛteḥ daityasya yuddhe mukhaṃ vyādāya bhakṣayitum āgacchato atyantaṃ vyātte mukhe vāma-bāhuṃ praveśya tat-kṣaṇam eva vivṛddhena tenaiva bāhunā karkaṭikā-phalavat taṃ vidārya nisūditavān | ataeva he mahābāho iti sambodhanam | sannyāsasya tyāgasya ca tattvaṃ pṛthag vivekena veditum icchāmi

Viśvanātha

anantarādhyāye –
tad ity anabhisandhāya
phalaṃ yajña-tapaḥ-kriyāḥ |
dāna-kriyāś ca vividhāḥ
kriyante mokṣa-kāṅkṣibhiḥ || (Gītā 17.25)

ity atra bhagavad-vākye mokṣa-kāṅkṣi-śabdena sannyāsina eva ucyante | anye vā yady anya eva te, tarhi – sarva-karma-phala-tyāgaṃ tataḥ kuru yatātmavān iti (Gītā 12.11) tvad-uktānāṃ sarva-karma-phala-tyāgināṃ teṣāṃ sa tyāgaḥ kaḥ | sannyāsināṃ ca ko sa sannyāsa iti vivekato jijñāsur āha sannyāsasyeti | pṛthag iti yadi sannyāsa-tyāga-śabdau bhinnārthau tadā sannyāsasya tyāgasya ca tattvaṃ pṛthag veditum icchāmi | yadi tv ekārthau tāv api tvan-mate anya-mate vā tayor aikyārtham arthād ekārthatvam iti pṛthag veditum icchāmi | he hṛṣīkeśeti mad-buddheḥ pravartakatvāt tvam eva imaṃ sandeha-mukhāpayasi | keśi-nisūdana iti taṃ ca sandehaṃ tvam eva keśinam iva vidārayasīti bhāvaḥ | mahābāho iti tvaṃ mahā-bāhu-balānvito 'haṃ kiñcid bāhubalānvita ity etad aṃśenaiva mayā saha sakhyaṃ tava | na tu sārvajñyādibhir aṃśair atas tvad-datta-kiñcit-sakhya-bhāvād eva praśne mama niḥśaṅkateti bhāvaḥ

Baladeva

sarva-karmāṇi manasā sannyasyāste sukhaṃ vaśī | (Gītā 5.13) ity ādau sannyāsa-śabdena kim uktam — tyaktvā karma-phalāsaṅgaṃ (Gītā 4.20) ityādau tyāga-śabdena ca kim uktaṃ bhagavatā tatra sandihāno 'rjunaḥ pṛcchati sannyāsasyeti | sannyāsa-tyāga-śabdau śaila-taru-śabdāv iva vijātīyārthau kiṃ vā kuru-pāṇḍava-śabdāv iva sajātīyārthau | yady ādyas tarhi sannyāsasya tyāgasya ca tattvaṃ pṛthag-veditum icchāmi | yadyantas tarhi tatrāvāntaropādhi-mātraṃ bhedakaṃ bhāvi, tac ca veditum icchāmi | he mahābāho kṛṣṇa hṛṣīkeśeti dhī-vṛtti-prerakatvāt tvam eva mat-sandeham utpādayasi | keśi-nisūdaneti tvaṃ mat-sandehaṃ keśinam iva vināśayeti

Michalski

Ardżuna rzekł:
Chcę się dowiedzieć, o silnoramienny, co to jest prawdziwe zaparcie się siebie i co wyrzeczenie się, Hriszikeśo, – o każdym oddzielnie, zabójco Keśina!

Olszewski

Ardżuna.
O bohaterze długowłosy, chciałbym znać istotę samowyrzeczenia i samozaparcia się, zabójco Kesina.

Dynowska

Ardżuna mówi:
Pragnę poznać, o Kriszno potężny, istotną treść tego, co odejściem od świata czyli – Sanjasą, a co wyrzeczeniem się zowie.

Sachse

Ardżuna rzekł:
Chciałbym poznać prawdę
porzuceniu, o Waleczny,
zaniechaniu, Władco Zmysłów.
O każdym z osobna, Pogromco Kesina.

Kudelska

Ardżuna powiada:
Teraz chciałbym poznać, o Potężnoramienny zabójco Keśina,
Czym jest porzucenie wszystkiego, a czym wyrzeczenie.

Rucińska

Rzekł Ardżuna:
Istotę chcę znać sannjasy i wyrzeczenia, Potężny,
l ich odrębność, o Panie Zmysłów, Zabójco Kesina!

Szuwalska

Pragnę poznać, Potężny – powiedział Ardżuna –
Prawdę o wyrzeczeniu, Wielki Władco Zmysłów,
Oraz na czym polega potęga pokuty.

Babkiewicz

Ardźuna rzekł:
Panie Zmysłów, Keśigromco,
pragnął poznać bym z osobna
i istotę wyrzeczenia,
i istotę zaniechania.

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (Chwalebny Pan) uvāca (rzekł):
kavayaḥ (wieszczowie) kāmyānām karmaṇām (intencji czynów) nyāsam (odstawienie) sannyāsam (wyrzeczeniem) viduḥ (znają).
vicakṣaṇāḥ (mędrcy) sarva-karma-phala-tyāgam (odrzucenie wszelkich owoców czynu) tyāgam (odrzuceniem) prāhuḥ (nazwali).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
kāmyānām	–	kāmyā 6i.3 f. – pragnień, intencji, tęsknot (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność);
karmaṇām	–	karman 6i.3 n. – czynów, działań (od: √ kṛ – robić);
nyāsam	–	nyāsa 2i.1 m. – zostawienie, odstawienie (od: ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać);
saṃnyāsam	–	saṃnyāsa 2i.1 m. – odrzuceniem, rezygnacją, wyrzeczeniem (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać);
kavayaḥ	–	kavi 1i.3 m. – poeci, śpiewacy, wieszczowie (od: √ kav – opisywać, kolorować);
viduḥ	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się, poznali;
sarva-karma-phala-tyāgam	–	sarva-karma-phala-tyāga 2i.1 m. ; TP : sarveṣāṃ karmaṇāṃ phalasya tyāgam iti  – porzucenie owoców wszelkich czynów (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się);
prāhuḥ	–	pra- √ ah (obwieszczać) Perf. P 1c.3 – nazwali (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū);
tyāgam	–	tyāga 2i.1 m. – porzuceniem, wyrzeczeniem się (od: √ tyaj – porzucać);
vicakṣaṇāḥ	–	vicakṣaṇa 1i.3 m. – jaśniejący, mający jasną wizję, uczeni, mądrzy (od: vi- √ cakṣ – jaśnieć, postrzegać, widzieć, oznajmiać);

warianty tekstu

nyāsaṃ → tyāgaṃ (wyrzeczenie się);

Trzecia pada BhG 18.2 jest taka sama jak trzecia pada BhG 12.11;

Śāṃkara

tatra tatra nirdiṣṭau, na nirluṭhitārthau pūrveṣv adhyāyeṣu | ato’rjunāya pṛṣṭavate tan-nirṇayāya bhagavān uvāca—
kāmyānām aśvamedhādīnāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ saṃnyāsa-śabdārtham, anuṣṭheyatvena prāptasyānuṣṭhānam, kavayaḥ paṇḍitāḥ kecid vidur vijānanti | nitya-naimittikānām anuṣṭhīyamānānāṃ sarva-karmaṇām, ātma-sambandhitayā prāptasya phalasya parityāgaḥ sarva-karma-phala-tyāgas taṃ prāhuḥ kathayanti tyāgaṃ tyāga-śabdārthaṃ vicakṣaṇāḥ paṇḍitāḥ | yadi kāmya-karma-parityāgaḥ phala-parityāgo vārtho vaktavyaḥ, sarvathā parityāga-mātraṃ saṃnyāsa-tyāga-śabdayor eko’rthaḥ syāt, na ghaṭa-paṭa-śabdāv iva jāty-antara-bhūtārthau |

nanu nitya-naimittikānāṃ karmaṇāṃ phalam eva nāstīti āhuḥ | katham ucyate teṣāṃ phala-tyāgaḥ, yathā vandhyāyāḥ putra-tyāgaḥ ? naiṣa doṣaḥ, nityānām api karmaṇāṃ bhagavatā phalavattvasya iṣṭatvāt | vakṣyati hi bhagavān aniṣṭa miṣṭaṃ miśraṃ ca iti na tu saṃnyāsināṃ kvacit [gītā 18.12] iti ca | saṃnyāsinām eva hi kevalaṃ karma-phalāsambandhaṃ darśayann asaṃnyāsināṃ nitya-karma-phala-prāptiṃ bhavaty atyāgināṃ pretya [gītā 18.12] iti darśayati

Rāmānuja

athānayor ekam eva svarūpam, tac cedṛśam iti nirṇetuṃ vādivipratipattiṃ darśayan śrībhagavān uvāca

kecana vidvāṃsaḥ kāmyānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ svarūpatyāgaṃ saṃnyāsaṃ viduḥ / kecic ca vicakṣaṇāḥ nityānāṃ naimittikānāṃ ca kāmyānāṃ sarveṣāṃ karmaṇāṃ phalatyāga eva mokṣaśāstreṣu tyāgaśabdārtha iti prāhuḥ / tatra śāstrīyatyāgaḥ kāmyakarmasvarūpaviṣayaḥ; sarvakarmaphalaviṣaya iti vivādaṃ pradarśayan ekatra saṃnyāsaśabdam itaratra tyāgaśabdaṃ prayuktavān / atas tyāgasaṃnyāsaśabdayor ekārthatvam aṅgīkṛtam iti jñāyate / tathā „niścayaṃ śṛṇu me tatra tyāge bharatasattama” iti tyāgaśabdenaiva nirṇayavacanāt, „niyatasya tu saṃnyāsaḥ karmaṇo nopapadyate / mohāt tasya parityāgaḥ tāmasaḥ parikīrtitaḥ // BhGR_18.”, „aniṣṭam iṣṭaṃ miśraṃ ca trividhaṃ karmaṇaḥ phalam / bhavaty atyāgināṃ pretya na tu saṃnyāsināṃ kvacit /” iti parasparaparyāyatādarśanāc ca tayor ekārthatvam aṅgīkṛtam iti niścīyate

Śrīdhara

tatrottaraṃ śrī-bhagavān uvāca – kāmyānām iti | kāmyānāṃ putra-kāmo yajeta svarga-kāmo yajetety evam ādi kāmopabandhena vihitānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ parityāgaṃ sannyāsaṃ kavayo viduḥ | samyak-phalaiḥsaha sarva-karmaṇām api nyāsaṃ sannyāsaṃ paṇḍitā vidur jānantīty arthaḥ | sarveṣāṃ kāmyānāṃ nitya-naimittikānāṃ ca karmaṇāṃ phala-mātra-tyāgaṃ prāhus tyāgaṃ prāhus tyāgaṃ vicakṣaṇā nipuṇāḥ | na tu svarūpataḥ karma-tyāgam |

nanu nitya-naimittikānāṃ phalāśravaṇād avidyamānasya phalasya kathaṃ tyāgaḥ syāt | nahi bandhyāyāḥ putra-tyāgaḥ sambhavanti |
ucyate yadyapi svarga-kāmaḥ paśukāma ity ādivad aharahaḥ sandhyām upāsīta yāvaj-jīvam agnihotraṃ juhotīty ādiṣu phala-viśeṣo na śrūyate tathāpy apuruṣārthe vyāpāre prekṣāvantaṃ pravartayitum aśaknuvan vidhir viśvajitā yajetety ādiṣv iva sāmānyataḥ kim api phalam ākṣipaty eva | na cātīva-gurum ataḥ śraddhayā sva-siddhir eva vidheḥ prayojanam iti mantavyam | puruṣa-pravṛtty-anupapatter duṣparaharatvāt | śrūyate ca nityādiṣv api phalam – sarva ete puṇya-lokā bhavatīti | karmaṇā pitṛ-loka iti | dharmeṇa pāpam apanudanti ity evam ādiṣu | tasmād yuktam uktaṃ sarva-karma-phala-tyāgaṃ prāhus tyāgaṃ vicakṣaṇā iti |

nanu phala-tyāgena punar pai niṣphaleṣu karmasu pravṛttir eva na syāt | tan na, sarveṣām api karmaṇāṃ saṃyoga-pṛthaktvena vividiṣārthatayā viniyogāt | tathā ca śrutiḥ – tam etaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena dānena tapasānāśakeneti | tataś ca śruti-padoktaṃ sarvaṃ phalaṃ bandhakatvena tyaktvā vividiṣārthaṃ sarva-karmānuṣṭhānaṃ ghaṭata eva | vividiṣā ca nityānitya-vastu-vivekena nivṛtta-dehādy-abhimānatayā buddheḥ pratyak-pravaṇatā | tāvat paryantaṃ ca sattva-śuddhy-arthaṃ jñānāviruddhaṃ yathocitam avaśyakaṃ karma kurvatas tat-phala-tyāga eva karma-tyāgo nāma | na svarūpeṇa | tathā ca śrutiḥ kurvann eveha karmāṇi jijīviṣec chatāṃ samāḥ (Īśo 2) iti | tataḥ parantu sarva-karma-nivṛttiḥ svata eva bhavati | tad uktaṃ naiṣkarmya-siddhau –
pratyak-pravaṇatāṃ buddheḥ karmāṇi utpādya śuddhitaḥ |
kṛtārthānyastam āyānti prāvṛḍaste ghanā iva ||
uktaṃ ca bhagavatā – yas tv ātma-ratir eva syād ity ādi | vaśiṣṭhena coktam –
na karmāṇi tyajed yogī
karmabhis tyajyate hy asau |
karmaṇo mūla-bhūtasya
saṅkalpasyaiva nāśataḥ || iti |
jñāna-niṣṭhā-vikṣepakatvam ālakṣya tyajed vā | tad uktaṃ śrī-bhāgavate –
tāvat karmāṇi kurvīta
na nirvidyeta yāvatā |
mat-kathā-śravaṇādau vā
śraddhā yāvan na jāyate || (BhP 11.20.9)
jñāna-niṣṭho virakto vā
mad-bhakto vānapekṣakaḥ |
saliṅgānāśramāṃs tyaktvā
cared avidhi-gocaraḥ || (BhP 11.18.28) ity ādi |
alam atiprasaṅgena prakṛtam anusarāmaḥ

Viśvanātha

prathamaṃ prācyaṃ matam āśritya sannyāsa-tyāga-śabdayor bhinna-jātīyārthatvam āha kāmyānām iti | putra-kāmo yajeta svarga-kāmo yajeta ity evaṃ kāmopabandhena vihitānāṃ kāmyānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ svarūpeṇaiva tyāgaṃ sannyāsaṃ vidur na tu nityānām api sandhyopāstādīnām iti bhāvaḥ | sarveṣāṃ kāmyānāṃ nityānām api karmaṇāṃ phalaṃ karmaṇā pitṛlokaḥ iti | dharmeṇa pāpam upanudati ity ādyāḥ śrutayaḥ pratipādayanty eva ity atas tyāge phalābhisandhi-rahitaṃ sarva-karma-karaṇam | sannyāse tu phalābhisandhi-rahitaṃ nitya-karma-karaṇam | kāmya-karmaṇāṃ tu svarūpeṇaiva tyāga iti bhedo jñeyaḥ

Baladeva

evaṃ pṛṣṭo bhagavān uvāca kāmyānām iti | putra-kāmo yajeta svarga-kāmo yajeta ity evaṃ kāmopanibandhena vihitānāṃ putreṣṭi-jyotiṣṭomādīnāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ svarūpeṇatyāgaṃ kavayaḥ paṇḍitāḥ sannyāsaṃ vidur na tu nityānām agnihotrādīnām ity arthaḥ | teṣu vicakṣaṇās tu sarveṣāṃ kāmyānāṃ nityānāṃ ca karmaṇāṃ phala-tyāgam eva, na tu svarūpatas tyāgaṃ sannyāsa-lakṣaṇaṃ tyāgaṃ prāhuḥ | nitya-karmaṇāṃ ca phalam asti – karmaṇāṃ pitṛ-loko dharmeṇa pāpam apanudati ity ādi śravaṇāt | yadyapi aharahaḥ sandhyām upāsīta, yāvaj-jīvanam agnihotraṃ juhoti ity ādau, putra-kāmo yajeta ity ādāv iva phala-viśeṣo na śrutayas tathāpi viśvajitā yajeta ity ādāv iva vidhiḥ kiñcit phalam ākṣiped eva | itarathā puruṣa-pravṛtty-anupapatter duṣpariharatāpattiḥ | tathā ca kāmya-karmaṇāṃ svarūpatas tyāgo, nitya-karmaṇāṃ tu phala-tyāgaḥ sannyāsa-śabdārthaḥ | sarveṣāṃ karmaṇāṃ phalecchāṃ tyaktvānuṣṭhānaṃ khalu tyāga-śabdārthaḥ | pūrvokta-rītyā jñānodaya-phalasya sattvād apravṛtter duṣpariharatvaṃ pratyuktam

Michalski

Wzniosły rzekł:
Zaparciem się siebie nazywają wieszczowie zaniechanie działalności, związanej z jakąkolwiekbądź żądzą, wyrzeczeniem zaś poznawcy nazywają wyrzeczenie się owoców wszystkich swych czynów.

Olszewski

Błogosławiony.
Wieszcze nazywają samozrzeczeniem zaniechanie wszelkich czynów żądzy; a uczeni nazywają samozaparciem zrzeczenie się owocu wszelkich dzieł.

Dynowska

Pan rzecze:
Zaniechanie z pożądań zrodzonych czynów, odejściem od świata nazywali mędrcy, a wyzbycie się pragnienia jakichkolwiek czynu owoców – prawdziwym wyrzeczeniem mienią.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Porzuceniem nazwali wieszczowie
porzucenie upragnionych uczynków,
zaniechaniem jest natomiast, zdaniem oświeconych,
zaniechanie owocu wszelkich uczynków.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Poprzez porzucenie wszystkiego mędrcy rozumieją odrzucenie czynów płynących z pożądania,
Zaś uczeni powiadają, że brak pragnień nagrody jest wyrzeczeniem.

Rucińska

Rzekł Pan:
Gdy się porzuca zyskowny czyn, wieszcze zwą to sannjasą,
Zrzeczenie się plonu czynów wiedzący zwą wyrzeczeniem.

Szuwalska

Pan na to odpowiedział: »Porzucenie pracy
I pragnień wyrzeczeniem nazwali wieszczowie,
Pokutą zaś uznali bezowocną pracę.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Podług wieszczów wyrzeczenie
to zrzeczenie miłych czynów,
zaniechaniem zwą wiedzący
odstąpienie od owoców.

analiza syntaktyczna

[tatra tyāge] (w kwestii porzucenia) eke manīṣiṇaḥ (jedni mędrcy) karma doṣa-vat iti (czyn posiadający wady) tyājyam (do odrzucenia) prāhuḥ (mówią),
apare [mīmāṃsakāḥ] (inni myśliciele) yajña-dāna-tapaḥ-karma (czyny ofiarne, jałmużna i asceza) na tyājyam iti (nie do porzucenia) [prāhuḥ] (mówią).

analiza gramatyczna

tyājyam	–	tyājya ( √ tyaj – porzucać) PF 1i.1 n. – do porzucenia;
doṣa-vat	–	doṣa-vant 1i.1 n. – mający błędy, pełne przewiny, grzeszne (od: √ duṣ – stawać się złym, psuć się, ginąć, doṣa – błąd, wada, przewina; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
eke	–	eka sn. 1i.3 m. – jedni, niektórzy;
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
prāhuḥ	–	pra- √ ah (obwieszczać) Perf. P 1c.3 – nazwali (odmieniane jedynie w Perf. , pozostałe formy od: √ brū);
manīṣiṇaḥ	–	manīṣin 1i.3 m. – mądrzy, myślący (od: √ man – myśleć, wierzyć);
yajña-dāna-tapaḥ-karma	–	yajña-dāna-tapaḥ-karma 1i.1 n. ; DV / TP : yajñānāṃ ca dānānāṃ ca tapasāṃ ca karmeti – czyny ofiarne, darowizny i czyny asetyczne (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ dā – dawać, dāna – dar, jałmużna, dobroczynność; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki);
na	–	av. – nie;
tyājyam	–	tyājya ( √ tyaj – porzucać) PF 1i.1 n. – do porzucenia;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
ca	–	av. – i;
apare	–	a-para 1i.3 m. – inni, późniejsi, różni;

warianty tekstu

tyājyam → tyāgam (wyrzeczenie się);
doṣa-vat → mokṣa-vat (niczym wyzwolenie);
eke → ete (oni);
manīṣiṇaḥ → vicakṣaṇaḥ (mądry);

Trzecia pada BhG 18.3 jest podobna do drugiej pady BhG 17.24 oraz taka sama jak pierwsza pada BhG 18.5;

Śāṃkara

tyājyaṃ tyaktavyaṃ doṣavad doṣo’syāstīti doṣavat | kiṃ tat ? karma bandha-hetutvāt sarvam eva | athavā, doṣo yathā rāgādis tyajyate, tathā tyājyam ity eke karma prāhur manīṣiṇaḥ paṇḍitāḥ sāṃkhyādi-dṛṣṭim āśritāḥ, adhikṛtānāṃ karmiṇām apīti | tatraiva yajña-dāna-tapaḥ-karma na tyājyam iti cāpare | karmiṇa evādhikṛtās tān apekṣyaite vikalpāḥ, na tu jñāna-niṣṭhān vyutthāyinaḥ saṃnyāsino’pekṣya | jñāna-yogena sāṃkhyānāṃ [gītā 3.3] niṣṭhā mayā purā proktā iti karmādhikārād arpitā ye, na tān prati cintā ||

nanu karma-yogena yogināṃ [gītā 3.3] ity adhikṛtāḥ pūrvaṃ vibhakta-niṣṭhā apīha sarva-śāstrārthopasaṃhāra-prakaraṇe yathā vicāryante, tathā sāṃkhyāpi jñāna-niṣṭhā vicāryantām iti | na, teṣāṃ moha-duḥkha-nimitta-tyāgānupapatteḥ | na kāya-kleśa-nimittaṃ duḥkhaṃ sāṃkhyā ātmani paśyanti, icchādīnāṃ kṣetra-dharmatvenaiva darśitatvāt | atas te na kāya-kleśa-duḥkha-bhayāt karma parityajanti | nāpi te karmāṇy ātmani paśyanti, yena niyataṃ karma mohāt parityajeyuḥ | guṇānāṃ karma naiva kiṃcit karomi [gītā 5.8] iti hi te saṃnyasyanti |

sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya [gītā 5.13] ity ādibhis tattva-vidaḥ saṃnyāsa-prakāra uktaḥ | tasmād ye’nye’dhikṛtāḥ karmaṇy anātma-vido, yeṣāṃ ca moha-nimittas tyāgaḥ sambhavati kāya-kleśa-bhayāc ca, ta eva tāmasās tyāgino rājasāś ceti nindyante karmiṇām anātma-jñānāṃ karma-phala-tyāga-stuty-artham | sarvārambha-parityāgī maunī santuṣṭo yena kenacit | aniketaḥ sthira-matir [gītā 12.19] iti guṇātīta-lakṣaṇe ca paramārtha-saṃnyāsino viśeṣitvāt | vakṣyati ca niṣṭhā jñānasya yā parā [gītā 18.10] iti | tasmāt jñāna-niṣṭhāḥ saṃnyāsino na iha vivakṣitāḥ | karma-phala-tyāga eva sāttvikatvena guṇena tāmasatvādy-apekṣayā saṃnyāsocyate, na mukhyaḥ sarva-karma-saṃnyāsaḥ ||

sarva-karma-saṃnyāsāsambhave ca na hi deha-bhṛtā [gītā 18.11] iti hetu-vacanāt mukhya eveti cet, na | hetu-vacanasya stuty-arthatvāt | yathā tyāgāc chāntir anantaraṃ [gītā 12.12] iti karma-phala-tyāga-stutir eva yathoktāneka-pakṣānuṣṭhānāśaktimantam arjunam ajñaṃ prati vidhānāt | tathedam api na hi deha-bhṛtā śakyaṃ [gītā 18.11] iti karma-phala-tyāga-stuty-artham | na sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya naiva kurvan na kārayann āste [gītā 5.12] ity asya pakṣasyāpavādaḥ kenacid darśayituṃ śakyaḥ | tasmat karmaṇy adhikṛtān praty evaiṣa saṃnyāsa-tyāga-vikalpaḥ | ye tu paramārtha-darśinaḥ sāṃkhyāḥ, teṣāṃ jñāna-niṣṭhāyām eva sarva-karma-saṃnyāsa-lakṣaṇāyām adhikāraḥ, nānyatra, iti na te vikalpārhāḥ | tac copapāditam asmābhir vedāvināśinaṃ [gītā 2.21] ity asmin pradeśe, tṛtīyādau ca

Rāmānuja

eke manīṣiṇaḥ kāpilāḥ vaidikāś ca tanmatānusāriṇaḥ rāgādidoṣavad bandhakatvāt sarvaṃ yajñādikaṃ karma mumukṣuṇā tyājyam iti prāhuḥ; apare paṇḍitāḥ yajñādikaṃ karma na tyājyam iti prāhuḥ

Śrīdhara

aviduṣaḥ phala-tyāga-mātram eva tyāga-śabdārthaḥ | na karma-tyāga iti | etad eva matāntara-nirāsena dṛḍhīkartuṃ mata-bhedaṃ darśayati tyājyam iti | doṣavad dhiṃsādi-doṣakatvena kevalaṃ bandhakam iti hetoḥ sarveṣām api karma tyājyam iti eke sāṅkhyāḥ prāhur manīṣiṇa iti | asyāyaṃ bhāvaḥ – mā hiṃsyāt sarva-bhūtānīti niṣedhaḥ puruṣasyānartha-hetur hiṃsā ity āha | agnīṣomīyaṃ paśum ālabhetety ādi-prākaraṇiko vidhis tu hiṃsāyāḥ kratūpakārakatvam āha | ato bhinna-viṣayakatvena sāmānya-viśeṣa-nyāyāgocaratvād vādhyavādhakatā nāsti | dravya-sādhyeṣu ca sarveṣv api karmasu hiṃsādeḥ sambhavāt sarvam api karma tyājyam eveti | tad uktaṃ – dṛṣṭavad ānuśravikaḥ sa hy aviśuddhi-kṣayātiśaya-yukta iti | asyārthaḥ guru-pāṭhād anuśrūyata iti anuśravo vedaḥ | tad bodhita upāyo jyotiṣṭhomādir ānuśravikaḥ | tatrāviśuddhir hiṃsā | tathā kṣayo vināśaḥ | agnihotra-jyotiṣṭhomādi-janyeṣu svargeṣu tāratamyaṃ ca vartate | parotkarṣas tu sarvān duḥkhīkaroti |

apare tu mīmāṃsakā yajñādikaṃ karma na tyājyam iti prāhuḥ | ayaṃ bhāvaḥ kratv-arthāpi satīyaṃ hiṃsā puruṣeṇa kartavyā | sā cānyoddeśenāpi kṛtā puruṣasya pratyavāya-hetur eva | yathā hi vidhir vidheyasya tad-uddeśyenānuṣṭhānaṃ vidhatte | tādarthya-lakṣaṇatvāc cheṣatvasya | na tv evaṃ niṣedho niṣedhasya tādarthyam apekṣate prāpti-mātrāpekṣitatvāt | anyathājñāna-pramādādi-kṛte doṣābhāva-prasaṅgāt | tad evaṃ samāna-viṣayakatvena sāmānya-śāstrasya viśeṣeṇa bādhān nāsti doṣavattvam | ato nityaṃ yajñādi-karma na tyājyam iti | anena vidhi-niṣedhayoḥ samāna-balatā bādhyate sāmānya-viśeṣa-nyāyaṃ sampādayitum

Viśvanātha

tyāge punar api mata-bhedam upakṣipati tyājyam iti | doṣavat hiṃsādi-doṣavattvāt karma svarūpata eva tyājyām ity eke sāṅkhyāḥ | pare mīmāṃsakā yajñādikaṃ karma śāstre vihitatvān na tyājyam ity āhuḥ

Baladeva

tyāge punar api mata-bhedam āha tyājyam iti | eke manīṣiṇo doṣavat na hiṃsyāt sarva-bhūtānīti śruti-nidarśinaḥ kāpilāḥ karma-doṣavat paśu-hiṃsādi-doṣa-yuktaṃ bhavaty atas tyājyaṃ svarūpato heyam ity āhuḥ | agnīṣomīyaṃ paśum ālabheteti śrutis tu hiṃsāyāḥ kratv-aṅgatvam āha tv anartha-hetutvaṃ tasyā nivārayati | tathā ca dravya-sādhyatvena hiṃsāyāḥ sambhavāt | sarvaṃ karma tyājyam iti | apare jaiminīyās tu yajñādikarma na tyājyaṃ tasya veda-vihitatvena nirdoṣatvād ity āhuḥ – yadyapi hiṃsānugrahātmakaṃ karma tathāpi tasya vedena dharmatvābhidhānān na doṣavattvam ataḥ kāryam evety arthaḥ | na hiṃsyāt iti sāmānyato niṣedhas tu krator anyatra tasyāḥ pāpatām āheti na kiñcid avadyam

Michalski

Jedni mędrcy mówią, iż należy wyrzec się każdego czynu, jak grzechu, inni zaś mówią, że czynów, dotyczących ofiary, darów i pokuty, wyrzekać się nie trzeba.

Olszewski

Niektórzy mędrcy mówią, że wszelki czyn, który trzeba zaniechać jest niejako grzechem; inni powiadają, że nie należy wyrzekać się dzieł litości, szczodrobliwości i surowości.

Dynowska

„Należy zaniechać działania, bowiem ono cierpienie sprowadza”, mówią niektórzy biegli w Piśmie; „Ofiar, wewnętrznego wysiłku, darów miłosierdzia, oraz czynów szlachetnych nie należy zaprzestawać nigdy”, mówią inni.

Sachse

Niektórzy twierdzą,
że należy zaniechać wszelkiego czynu,
jako że niesie on zło.
Inni — że nie należy zaniechać czynu,
który służy ofierze, darowi i ascezie.

Kudelska

Jedni mędrcy powiadają, że należy wyrzec się czynu, gdyż czyn jest grzeszny,
Zaś inni sądzą, że nie należy się wyrzekać ofiar, darów, ani ascezy.

Rucińska

”Czyn wszelki trzeba porzucić, gdyż złem jest” – mówią uczeni,
Zas inni: „Nie wolno zrzec się ofiary, darów, ascezy”.

Szuwalska

Pewne czyny należy porzucić, tak mówią
Niektórzy myśliciele. Inni uważają,
Że ofiar, darów, pokut i czynów nie można
Zaniechać,

Babkiewicz

Jedni mędrcy zapewniają:
„czyn ma wady, trza się zrzec go”,
inni zrzekać się nie radzą
ofiar, darów i ascezy.

analiza syntaktyczna

he bharata-sattama (o najlepszy z potomków Bharaty) he puruṣa-vyāghra (o tygrysie między ludźmi),
tena (dlatego) me (mojej) niścayam (zdecydowanej opinii) śṛṇu (słuchaj).
tyāgaḥ hi (zaiste odrzucenie) tri-vidhaḥ (mające trzy działy) saṃprakīrtitaḥ (jest znane).

analiza gramatyczna

niścayam	–	niścaya 2i.1 m. – pewności, przekonania, pewnej opinii (od: niś- √ ci – decydować się, upewniać);
śṛṇu	–	√ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
tatra	–	av. tam (od: tat; locativus nieodmienny zakończony na -tra);
tyāge	–	tyāga 7i.1 m. – w porzuceniu, w wyrzeczeniu się (od: √ tyaj – porzucać);
bharata-sattama	–	bharata-sattama 8i.1 m. ; TP : bharatāṇām sattama ti – o najlepszy wśród Bharatów (od: od: √ bhṛ – dzierżyć lub bharata – król Bharata, utrzymywany, aktor, w l. mnogiej – potomkowie Bharaty; √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, stopień najwyższy od: sat – sat-tara, sat-tama);
tyāgaḥ	–	tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: √ tyaj – porzucać);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
puruṣa-vyāghra	–	puruṣa-vyāghra 8i.1 m. ; KD : puruṣo vyāghra iva – człowiek niczym tygrys (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie; vyāghra – tygrys); lub TP : puruṣāṇām vyāghreti – o tygrysie wśród ludzi;
tri-vidhaḥ	–	tri-vidha 1i.1 m. – trojakie, mające trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
saṃprakīrtitaḥ	–	saṃ-pra-kīrtita (pra- √ kīrt – sławić) PP 1i.1 m. – wysławiony, powiedziany, oznajmiony, znany (od: kīrti – sława);

warianty tekstu

niścayam → niścayaḥ (pewny, wyzbyty wątpliwości);
bharata-sattama → bhārata-sattama (najlepszy wśród Bharatowiców);
saṃprakīrtitaḥ →  saṃpradarśitaḥ / parikīrtitaḥ (ukazany / wysławiany);

Śāṃkara

tatraiteṣu vikalpa-bhedeṣu—
niścayaṃ sṛṇv avadhāraya me mama vacanāt | tatra tyāge tyāga-saṃnyāsa-vikalpe yathā-darśite bharata-sattama bharatānāṃ sādhutama ! tyāgo hi | tyāga-saṃnyāsa-śabda-vācyo hi yo’rthaḥ sa eka evety abhipretyāha—tyāgo hīti | puruṣa-vyāghra ! tri-vidhas tri-prakāras tāmasādi-prakāraiḥ samprakīrtitaḥ śāstreṣu samyak kathitaḥ | yasmāt tāmasādi-bhedena tyāga-saṃnyāsa-śabda-vācyo’rtho’dhikṛtasya karmiṇo’nātma-jñasya tri-vidhaḥ sambhavati, na paramārtha-darśina ity ayam artho durjñānaḥ, tasmād atra tattvaṃ nānyo vaktuṃ samarthaḥ | tasmān niścayaṃ paramārtha-śāstrārtha-viṣayam adhyavasāyam aiśvaraṃ me mattaḥ sṛṇu

Rāmānuja

tatra evaṃ vādivipratipanne tyāge tyāgaviṣayaṃ niścayaṃ mattaś śṛṇu; tyāgaḥ kriyamāṇeṣv eva vaidikeṣu karmasu phalaviṣayatayā, karmaviṣayatayā, kartṛtvaviṣayatayā ca pūrvam eva hi mayā trividhas saṃprakīrtitaḥ, „mayi sarvāṇi karmāṇi saṃnyasyādhyātmacetasā / nirāśīr nirmamo bhūtvā yuddhyasva vigatajvaraḥ” iti / karmajanyaṃ svargādikaṃ phalaṃ mama na syād iti phalatyāgaḥ; madīyaphalasādhanatayā madīyam idaṃ karmeti karmaṇi mamatāyāḥ parityāgaḥ karmaviṣayas tyāgaḥ; sarveśvare kartṛtvānusaṃdhānenātmanaḥ kartṛtātyāgaḥ kartṛtvaviṣayas tyāgaḥ

Śrīdhara

evaṃ mata-bhedam upanyasya svamataṃ kathayitum āha niścayam iti | tatraivaṃ vipratipanne tyāge niścayaṃ ye vacanāt śṛṇu | tyāgasya loka-prasiddhatvāt kim atra śrotavym iti māvamaṃsthā ity āha he puruṣa-vyāghra puruṣa-śreṣṭha | tyāgo 'yaṃ durbodhaḥ | hi yasmād ayaṃ karma-tyāgas tattvavidhbis tāmasādi-bhedena trividhaḥ samyag-vivekena prakīrtitaḥ | traividhyaṃ ca niyatasya tu sannyāsaḥ karmaṇa ity ādinā vakṣyati

Viśvanātha

svamatam āha niścayam iti | trividhaḥ sāttviko rājasas tāmasaś ceti | atra tyāgasya traividhyam uktramya niyatasya tu sannyāsaḥ karmaṇo nopapadyate | mohāt tasya parityāgas tāmasaḥ parikīrtitaḥ || iti tasya eva tāmasa-bhedaiḥ sannyāsa-śabda-prayogād bhagavan-mate tyāga-sannyāsa-śabdayor aikyārtham evety avagamyate

Baladeva

evaṃ mata-bhedam upavarṇya svamatam āha niścayam iti | mata-bheda-graste tyāge me parameśvarasya sarvajñasya niścayaṃ śṛṇu | nanu tyāgasya khyātatvāt tatra śrotavyaṃ kim asti | tatrāha tyāgo hīti | hi yatas tyāgas tāmasādi-bhedena vijñais trividhaḥ samprakīrtito vivicyoktaḥ | tathā ca durbodho 'sau śrotavya iti tyāga-traividhyam | niyatasya tu ity ādibhir agre vācyam

Michalski

A teraz posłuchaj, jakie jest moje postanowienie o wyrzeczeniu się, najlepszy z Bharatów! Otóż wyrzeczenie określa się trojako, człowieku-tygrysie!

Olszewski

Posłuchaj teraz, o najlepszy z Bharatów, rad moich co do wyrzeczenia się. Wodzu wojowników, trzeba rozróżniać w niem trzy rodzaje.

Dynowska

Co myślę o wyrzeczeniu powiem ci, o najlepszy z Bharatów; wyrzeczenie również trojakiego bywa rodzaju, o Ardżuno mocarny.

Sachse

Posłuchaj więc mej nauki o zaniechaniu,
o najlepszy z Bharatów,
albowiem zaniechanie może być trojakie,
o najdzielniejszy z mężów.

Kudelska

Posłuchaj mnie teraz, o najlepszy wśród Bharatów,
Czym jest wyrzeczenie, bowiem wyrzeczenie, o Tygrysie wśród ludzi, trojakiego bywa rodzaju.

Rucińska

Posłuchaj mego wyroku w tej sprawie, pierwszy z Bharatów!
Trojakie się wyrzeczenie podaje, lwie pośród ludzi!

Szuwalska

więc posłuchaj, czym jest Moim zdaniem
Pokuta, bo pokuta, potężny Bharato,
Przejawia się w trojakiej postaci.

Babkiewicz

O tygrysie między ludźmi,
więc konkluzji mej wysłuchaj –
zaniechanie jest trojakie,
o najlepszy wśród Bharatów.

analiza syntaktyczna

yajña-dāna-tapaḥ-karma (czyn ofiarny, darowizna i czyn ascetyczny) na tyājyaṃ (nie do porzucenia) [asti] (jest),
[parantu] (lecz) tat kāryam eva [asti] (on jest do wypełnienia).
yajñaḥ (ofiara) dānam (dar) tapaḥ ca eva (i zaiste asceza) manīṣiṇāṃ (ludzi) pāvanāni (czyścicielami) [santi] (są).

analiza gramatyczna

yajña-dāna-tapaḥ-karma	–	yajña-dāna-tapaḥ-karma 1i.1 n. ; DV / TP : yajñānāṃ ca dānānāṃ ca tapasāṃ ca karmeti – czyny ofiarne, darowizny i czyny ascetyczne (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie, imię Wisznu; √ dā – dawać, dāna – dar, jałmużna, dobroczynność; √ tap – topić, palić, tapas – gorąco, asceza; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki);
na	–	av. – nie;
tyājyam	–	tyājya ( √ tyaj – porzucać) PF 1i.1 n. – do porzucenia;
kāryam	–	kārya ( √ kṛ – robić) PF 1i.1 n. – do zrobienia, praca, obowiązek szczególnie religijny;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
tat	–	tat sn. 1i.1 n. – to;
yajñaḥ	–	yajña 1i.1 m. – ofiara, czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić);
dānam	–	dāna 1i.1 n. – dar, jałmużna, dobroczynność (od: √ dā – dawać);
tapaḥ	–	tapas 1i.1 n. – gorąco, asceza (od: √ tap – topić, palić);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
pāvanāni	–	pāvana 1i.3 n. – oczyszczające, czyste (od: √ pū – oczyszczać);
manīṣiṇām	–	manīṣin 6i.3 m. – mądrych, myślących (od: √ man – myśleć, wierzyć);

warianty tekstu

yajña-dāna-tapaḥ-karma → yajño dānaṃ tapaḥ-karma (ofiara, dar i czyn ascetyczny);

Pierwsza pada BhG 18.5 jest podobna do drugiej pady BhG 17.24 oraz taka sama jak trzecia pada BhG 18.3;

Śāṃkara

kaḥ punar asau niścayaḥ ? ity ata āha—
yajño dānaṃ tapa ity etat tri-vidhaṃ karma na tyājyaṃ na tyaktavyam, kāryaṃ karaṇīyam eva tat | kasmāt ? yajño dānaṃ tapaś caiva pāvanāni viśuddhi-karāṇi manīṣiṇāṃ phalānabhisaṃdhīnām ity etat

Rāmānuja

yajñadānatapaḥprabhṛti vaidikaṃ karma mumukṣuṇā na kadācid api tyājyam, api tu ā prayāṇād aharahaḥ kāryam eva
kutaḥ ?
yajñadānatapaḥprabhṛtīni varṇāśramasaṃbandhīni karmāṇi manīṣiṇāṃ mananaśīlānāṃ pāvanāni / mananam upāsanam; mumukṣūṇāṃ yāvajjīvam upāsanaṃ kurvatām upāsananiṣpattivirodhiprācīnakarmavināśanānītyarthaḥ

Śrīdhara

prathamaṃ tāvan niścayam āha yajñeti dvābhyām | manīṣiṇāṃ vivekināṃ pāvanāni citta-śuddhi-karāṇi

Viśvanātha

kāmyānām api madhye bhagavan-mate sāttvikāni yajña-dāna-tapāṃsi phalākāṅkṣā-rahitaiḥ kartavyānīty āha yajñādikaṃ kartavyam eva | tatra hetuḥ pāvanānīti citta-śuddhikaratvād ity arthaḥ

Baladeva

prathamaṃ tasmin svaniścayam āha yajñeti dvābhyām | yajñādīni manīṣiṇāṃ kāryāṇy eva na tyājyāni yad amūni viṣa-tantuvad antarabhyudita-jñāna-dvārā pāvanāni saṃsṛti-doṣa-vināśakāni bhavanti

Michalski

Nie należy wyrzekać się czynów, związanych z ofiarą, darowaniem, pokutą, – przeciwnie, należy je spełniać. Ofiara, bowiem, dar i pokuta to woda oczyszczająca dla mędrców.

Olszewski

Nie należy wyrzekać się dzieł litości, dobroczynności ani pokuty: albowiem ofiara, dar, pokuta są dla mędrców oczyszczeniem.

Dynowska

Ofiar, darów miłosierdzia, czynów z wewnętrznego płynących wysiłku, nie należy nigdy zaniedbywać, bowiem te serca ludzi myślących zawsze oczyszczają.

Sachse

Czynu, który służy ofierze, darowi i ascezie,
zaniechać nie należy.
Należy go spełniać.
Ofiara, dar i asceza
służą bowiem oczyszczeniu mędrców.

Kudelska

Wypełniania ofiar, darów, jak i ascezy wyrzekać się nie należy,
Gdyż ofiara, dar, jak i asceza człowieka oczyszcza.

Rucińska

Ofiary, darów, ascezy – tych czynów się nie wyrzeka,
Bo dar, ofiara, asceza są tym, co mądrych oczyszcza.

Szuwalska

Posłuchaj!
Ofiary, dary, praca, pokuty – to wszystko
Jest ważne i uwzniośla nawet myślicieli,

Babkiewicz

Dar, ofiara i asceza –
ich nie zrzekaj się, wypełniaj.
Nawet mędrców oczyszczają –
dar, ofiara i asceza.

analiza syntaktyczna

pārtha (Prythowicu!)
saṅgam (lgnięcie) phalāni ca (i owoce) tyaktvā (porzuciwszy)
etāni api tu karmāṇi (ale te czyny) kartavyāni iti (są do wypełnienia)
me niścitam (moja zdecydowana) uttamam (najwyższa) matam (opinia).

analiza gramatyczna

etāni	–	etat sn. 1i.3 n. – te;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
karmāṇi	–	karman 2i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić);
saṅgam	–	saṅga 2i.1 m. – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania (od: sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt);
tyaktvā	–	√ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy;
phalāni	–	phala 2i.3 n. – owoce, rezultaty (od: √ phal – dojrzewać);
ca	–	av. – i;
kartavyāni	–	kartavya ( √ kṛ – robić) PF 1i.3 n. – do zrobienia, do wykonania, obowiązkowe;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
niścitam	–	niścita (nir- √ ci – ustalać, decydować) PP 1i.1 n. – postanowione, ustalone, niewątpliwe,
matam	–	mata ( √ man – myśleć) PP 1i.1 n. – myślany, uważany, szanowany; myśl, opinia, punkt widzenia, wola;
uttamam	–	uttama 1i.1 n. – najlepsze, najbardziej wyniesione, najwyższe (stopień najwyższy od: ud – do góry, ponad);

warianty tekstu

tu → ca (i);
saṅgaṃ tyaktvā → tyaktvā saṅgaṃ (porzuciwszy lgnięcie);

Śāṃkara

etāny api tu karmāṇi yajña-dāna-tapāṃsi pāvanāny uktāni | saṅgam āsaktiṃ teṣu tyaktvā phalāni ca teṣāṃ parityajya kartavyānīty anuṣṭheyānīti me mama niścitaṃ matam uttamam ||
niścayaṃ śṛṇu me tatra iti pratijñāya, pāvanatvaṃ ca hetum uktvā, etāny api karmāṇi kartavyāni ity etat niścitaṃ matam uttamam iti pratijñātārthopasaṃhāra eva, nāpūrvārthaṃ vacanam, etāny apīti prakṛta-saṃnikṛṣṭārthatvopapatteḥ | sāsaṅgasya phalārthino bandha-hetava etāny api karmāṇi mumukṣoḥ kartavyānīty api-śabdasyārthaḥ | na tv anyāni karmāṇy apekṣya etāny apīti ucyate ||

anye tu varṇayanti—nityānāṃ karmaṇāṃ phalābhāvāt saṅgaṃ tyaktvā phalāni ceti nopapadyate | ata etāny apīti yāni kāmyāni karmāṇi nityebhyo’nyāni, etāny api kartavyāni, kim uta yajña-dāna-tapāṃsi nityānīti | tad asat, nityānām api karmaṇām iha phalavattvasya upapāditatvād yajño dānaṃ tapaś caiva pāvanānīty ādinā vacanena | nityāny api karmāṇi bandha-hetutvāśaṅkayā jihāsor mumukṣoḥ kutaḥ kāmyeṣu prasaṅgaḥ ? dūreṇa hy avaraṃ karma [gītā 15.8] iti ca ninditatvāt, yajñārthāt karmaṇo’nyatra [gītā 3.9] iti ca kāmya-karmaṇāṃ bandha-hetutvasya niścitatvāt | traiguṇya-viṣayā vedāḥ [gītā 2.45] traividyā māṃ somapāḥ [gītā 9.20] kṣīṇe puṇye martya-lokaṃ viśantīti [gītā 9.21] ca, dūra-vyavahitatvāc ca, na kāmyeṣu etāny apīti vyapadeśaḥ

Rāmānuja

yasmān manīṣiṇāṃ yajñadānatapaḥprabhṛtīni pāvanāni, tasmād upāsanavad etāny api yajñādikarmāṇi madārādhanarūpāṇi, saṅgam karmaṇi mamatāṃ phalāni ca tyaktvā aharahar āprayāṇād upāsananivṛttaye mumukṣuṇā kartavyānīti mama niścitam uttamaṃ matam

Śrīdhara

yena prakāreṇa kṛtāny etāni pāvanāni bhavanti taṃ prakāraṃ darśayann āha etānīti | yāni yajñādīni karmāṇi mayā pāvanānīty uktam etāny apy eva kartavyāni | katham? saṅgaṃ kartṛtvābhiniveśaṃ tyaktvā kevalam īśvarārādhantayā kartavyānīti | phalāni ca tyaktvā kartavyāni iti ca me mataṃ niścitam | ata evottamam

Viśvanātha

yena prakāreṇa kṛtāny etāni pāvanāni bhavanti taṃ prakāraṃ darśayati etāny apīti | saṅgaṃ kartṛtvābhiniveśaṃ phalābhisandhiṃ ca | phalābhisandhi-kartṛtvābhiniveśayos tyāga eva tyāgaḥ sannyāsaś cocyata ity bhāvaḥ

Baladeva

yajñādīnāṃ pāvanatā-prakāram āha etāny apīti | saṅgaṃ kartṛtvābhiniveśaṃ phalāni ca pratipaoktāni pitṛ-lokādīni ca sarvāṇi tyaktvā kevalam īśvarārcana-dhiyā kartavyānīti me mayā niścitam ata uttamam idaṃ matam | kartṛtvābhiniveśa-tyāgasyāpi praveśāt pārtha-sārather mataṃ varīyaḥ

Michalski

Ale nawet i te czyny należy spełniać, wyrzekszy się skłonności do nich i ich owocu, – oto jest me najwyższe, ostateczne postanowienie, o Partho!

Olszewski

Lecz jeżeliś wypędził żądze i zrzekł się owocu dzieł, moim nakazem, moją wolą najwyższą jest, abyś je czynił.

Dynowska

Lecz i te czynności bezinteresowne być muszą, pełnić je należy na żadną nie licząc nagrodę, jest to Moje niewzruszone przekonanie, o Parto.

Sachse

Należy więc spełniać te uczynki,
bez przywiązania jednak i bez nadziei na ich owoc.
Takie jest me najgłębsze przekonanie,
o synu Prithy.

Kudelska

Każde działanie powinno się wykonywać, porzucając do niego przywiązanie i owoce z niego płynące,
To jest, Partho, me pewne i ostatnie o tym zdanie.

Rucińska

Lecz Czyny te, przywiązania wyrzekłszy się i owoców,
Spełniać należy – to, Partho, mój wyrok i sąd najwyższy!

Szuwalska

Lecz należy je spełniać, nic nie oczekując,
Jak święty obowiązek. Takie jest Me zdanie.

Babkiewicz

Czyny te należy spełniać,
Partho, kiedy się porzuci
przywiązanie oraz owoc –
oto mój najwyższy pogląd.

analiza syntaktyczna

niyatasya tu (uregulowanego) karmaṇaḥ (czyny) sannyāsaḥ (wyrzeczenie) na upapadyate (nie jest właściwe),
mohāt (z omroczenia) tasya (jego) parityāgaḥ (porzucenie) tāmasaḥ (jako tamasowe) parikīrtitaḥ [asti] (jest sławione).

analiza gramatyczna

niyatasya	–	niyata (ni- √ yam – zatrzymywać, regulować) PP 6i.1 m. – uregulowanego, stałego;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
saṃnyāsaḥ	–	saṃnyāsa 1i.1 m. – odrzucenie, rezygnacja, wyrzeczenie (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać);
karmaṇaḥ	–	karman 6i.1 n. – w czynie, w działaniu (od: √ kṛ – robić);
na	–	av. – nie;
upapadyate	–	upa- √ pad (iść ku, zbliżać się, stawać się, być właściwym) Praes. Ā 1c.1 – jest możliwe, przystoi, istnieje;
mohāt	–	moha 5i.1 m. – z ogłupienia, z oszołomienia, z zamętu (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym);
tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – jego;
parityāgaḥ	–	pari-tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: pari- √ tyaj – porzucać);
tāmasaḥ	–	tāmasa 1i.1 m. – związany z tamasem, tamasowy (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun);
parikīrtitaḥ	–	pari-kīrtita (pari- √ kīrt – sławić) PP 1i.1 m. – wysławiony, powiedziany, oznajmiony, znany (od: kīrti – sława);

warianty tekstu

tu → ca (i);
mohāt tasya → mohārtasya (cierpiącego z powodu omroczenia);
parikīrtitaḥ → parikīrtyate (jest oznajmione);

Śāṃkara

tasmād ajñasyādhikṛtasya mumukṣoḥ—
niyatasya tu nityasya saṃnyāsaḥ parityāgaḥ karmaṇo nopapadyate, ajñasya pāvanatvasya iṣṭatvāt | mohād ajñānāt tasya niyatasya parityāgaḥ—niyataṃ cāvaśyaṃ kartavyaṃ tyajyate ceti vipratiṣiddham | ati moha-nimittaḥ parityāgas tāmasaḥ parikīrtitaḥ | mohaś ca tama iti

Rāmānuja

niyatasya nityanaimittikasya mahāyajñādeḥ karmaṇaḥ saṃnyāsaḥ tyāgo nopapadyate, „śarīrayātrāpi ca tena prasiddhyed akarmaṇaḥ” iti śarīrayātrāyā evāsiddheḥ, śarīrayātrā hi yajñaśiṣṭāśanena nirvartyamānā samyagjñānāya prabhavati; anyathā, „te tv aghaṃ bhuñjate pāpāḥ” ity ayajñaśiṣṭāgharūpāśanāpyāyanaṃ manaso viparītajñānāya bhavati / „annamayaṃ hi somya manaḥ” ity annena hi mana āpyāyate / „āhāraśuddhau sattvaśuddhis sattvaśuddhau dhruvā smṛtiḥ / smṛtilambhe sarvagranthīnāṃ vipramokṣaḥ // BhGR_18.” iti brahmasākṣātkārarūpaṃ jñānam āhāraśuddhyāyattaṃ śrūyate / tasmān mahāyajñādinityanaimittikaṃ karma ā prayāṇād brahmajñānāyaivopādeyam iti tasya tyāgo nopapadyate / evaṃ jñānotpādinaḥ karmaṇo bandhakatvamohāt parityāgas tāmasaḥ parikīrtitaḥ / tamomūlas tyāgas tāmasaḥ / tamaḥkāryājñānamūlatvena tyāgasya tamomūlatvam / tamo hy ajñānasya mūlaṃ, „pramādamohau tamaso bhavato 'jñānam eva ca” ity atroktam / ajñānaṃ tu jñānavirodhi viparītajñānam; tathā ca vakṣyate, „adharmaṃ dharmam iti yā manyate tamasāvṛtā / sarvārthān viparītāṃś ca buddhiḥ sā pārtha tāmasī” iti / ato nityanaimittikādeḥ karmaṇas tyāgo viparītajñānamūla evetyarthaḥ

Śrīdhara

pratijñātaṃ tyāgasya traividhyam idānīṃ darśayati niyatasyeti tribhiḥ | kāmyasya karmaṇo bandhakatvāt sannyāso yuktam | niyatasya tu nityasya punaḥ karmaṇaḥ sannyāsas tyāgo nopapadyate | sattva-śuddhi-dvārā mokṣa-hetutvāt | atas tasya parityāga upādeyatve 'pi tyājyam ity evaṃ lakṣaṇān mohād eva bhavet | sa ca mohasya tāmasatvāt tāmasaḥ parikīrtitaḥ

Viśvanātha

prakrāntasya trividha-tyāgasya tāmasaṃ bhedam āha niyatasya nityasya | mohāt śāstra-tātparyājñānāt | sannyāsī kāmya-karmaṇy āvaśyakatvābhāvāt parityajatu nāma, nityasya tu karmaṇas tyāgo nopapadyate iti tu śabdārthaḥ | mohād ajñānāt | tāmasa iti tāmasa-tyāgasya phalam ajñāna-prāptir eva | na tv abhīpsita-jñāna-prāptir iti bhāvaḥ

Baladeva

pratijñātaṃ tyāga-traividhyam āha niyatasyeti tribhiḥ | kāmyasya karmaṇo bandhakatvāt tyāgo yuktaḥ | niyatasya nitya-naimittikasya mahā-yajñādeḥ karmaṇaḥ sannyāsas tyāgo nopapadyate | ātmoddeśād viśīrṇādivad antargata-jñānasya tasya mocakatvād dehayātrā-sādhakatvāc ca tat-tyāgo na yuktaḥ | tena hi devatā-bhagavad-vibhūtir arcatāṃ tac-cheṣaiḥ pūtaiḥ siddhā deha-yātrā tattva-jñānāya sampadyate | vaiparītye pūrvam abhihitaṃ nityataṃ kuru karma tvam ity ādibhis tṛtīyae tasyāpi mohād bandhakam idam ity ajñānāt paritaḥ svarūpeṇa tyāgas tāmaso bhavati – mohasya tamo-dharmatvāt

Michalski

Wyrzeczenie się koniecznego czynu nie jest chwalebne. Wyrzeczenie się działalności przez zaślepienie określa się jako tamas.

Olszewski

Wyrzeczenie się czynu koniecznego jest rzeczą nienależytą; także wyrzeczenie się przez zbłąkanie ducha, rodzi się z mroku.

Dynowska

Porzucanie zalecanych czynności nigdy nie jest słuszne, ze spaczonego wynika myślenia, z ciemnoty się rodzi.

Sachse

Nie godzi się porzucać czynu
będącego obowiązkiem.
Zaniechanie takiego czynu
wynika bowiem z zaślepienia
i zwie się zaniechaniem pod wpływem tamasu,

Kudelska

Ale swych powinności porzucać nie należy,
Takie wyrzeczenie rodzi się z omamienia i mroczne jest z natury.

Rucińska

Natomiast nie jest właściwe porzucać czyn nakazany –
Rzucenie go w zaślepieniu nazywa się tamasowym.

Szuwalska

Kto swoje powinności porzuca zwiedziony,
Ten czyni to pod wpływem nastroju bierności.

Babkiewicz

Niewłaściwym jest porzucać
czyny uregulowane.
Zaniechanie z zaślepienia
jako mroczne jest poznane.

analiza syntaktyczna

duḥkham iti eva (zaiste [to] jest cierpieniem)
[matvā yaḥ] (kto tak pomyślawszy) kāya-kleśa-bhayāt (z powodu strachu przed uciążliwościami dla ciała) yat karma (który czyn) tyajet (porzuciłby),
saḥ (on) rājasam tyāgam (porzucenie radźasowe) kṛtvā (uczyniwszy)
tyāga-phalam (owocu porzucenia) na labhet (nie osiągnąłby).

analiza gramatyczna

duḥkham	–	duḥkha 1i.1 n. – cierpienie (od: dur / dus – na początku wyrazu: trudny, zły, twardy; kha – zagłębienie, otwór, piasta; duḥ-kha – ból, cierpienie; dosłownie: złe zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu], poruszanie się z oporem; lub od: duḥ- √ sthā; przeciwieństwo do: sukha – radość, szczęście);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
yat	–	yat sn. 2i.1 n. – które;
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kāya-kleśa-bhayāt	–	kāya-kleśa-bhaya 5i.1 n. ; TP : kāyasya kleśād bhayād iti – ze strachu przed uciążliwościami dla ciała (od: kāya – ciało; √ kliś – męczyć, dręczyć; kleśa – cierpienie, ból, dolegliwość, udręka; w systemie jogi pięć udręk: avidyā, asmitā, rāga, dveṣa, abhiniveśa);
tyajet	–	√ tyaj (porzucać) Pot. Ā 1c.1 – porzuciłby;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
kṛtvā	–	√ kṛ (robić) absol. – uczyniwszy;
rājasam	–	rājasa 2i.1 m. – związane z radźasem, radźasowe (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun);
tyāgam	–	tyāga 2i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie (od: √ tyaj – porzucać);
na	–	av. – nie;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
tyāga-phalam	–	tyāga-phala 2i.1 m. ; TP : tyāgasya phalam iti – owoc porzucenia (od: √ tyaj – porzucać; tyāga – porzucenie, wyrzeczenie; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat);
labhet	–	√ labh (osiągać) Pot. Ā 1c.1 – osiągnąłby;

warianty tekstu

yat karma → yaḥ karma / yat kāryaṃ (kto czyn / którą powinność);
kāya-kleśa-bhayāt → kārya-kleśa-bhayāt / kāla-kleśa-bhayāt (z powodu strachu przed uciążliwościami powinności / z powodu strachu przed uciążliwościami pojawiającymi się z upływem czasu);
rājasaṃ → rājasāt (z powodu radźasowości);
tyāga-phalaṃ → tatra phalaṃ / tyāgaṃ phalaṃ (tam owoc / wyrzeczenie i owoc);
labhet → bhavet (byłby);

Śāṃkara

duḥkham ity eva yat karma kāya-kleśa-bhayāt śarīra-duḥkha-bhayāt tyajet, sa kṛtvā rājasaṃ rajo-nirvartyaṃ tyāgaṃ naiva tyāga-phalaṃ jñāna-pūrvakasya sarva-karma-tyāgasya phalaṃ mokṣākhyaṃ na labhen naiva labheta

Rāmānuja

yady api paraṃparayā mokṣasādhanabhūtaṃ karma, tathāpi duḥkhātmakadravyārjanasādhyatvād bahvāyāsarūpatayā kāyakleśakaratvāc ca manaso 'vasādakaram iti tadbhītyā yoganiṣpattaye jñānābhyāsa eva yatanīya iti / yo mahāyajñādyāśramakarma parityajet, sa rājasaṃ rajomūlaṃ tyāgaṃ kṛtvā tad ayathāvasthitaśāstrārtharūpam iti jñānotpattirūpaṃ tyāgaphalaṃ na labhate; „ayathāvat prajānāti buddhis sā pārtha rājasī” iti hi vakṣyate / na hi karma dṛṣṭadvāreṇa manaḥprasādahetuḥ, api tu bhavagatprasādadvāreṇa

Śrīdhara

rājasaṃ tyāgam āha duḥkham iti | yaḥ kartā ātma-bodhaṃ vinā kevalaṃ duḥkham ity evaṃ matvā śarīrāyāsa-bhayāt nityaṃ karma tyajet iti yat tādṛśas tyāgo rājaso duḥkhasya rājasatvāt | atas taṃ rājasaṃ tyāgaṃ kṛtvā sa rājasaḥ puruṣas tyāgasya phalaṃ jñāna-niṣṭhā-lakṣaṇaṃ naiva labhata ity arthaḥ

Viśvanātha

duḥkham ity eveti | yadyapi nitya-karmaṇām āvaśyakam eva tat-karaṇe guṇa eva na tu doṣa iti jānāmy eva | tad apii taiḥ śarīraṃ mayā kathaṃ vṛthā kleśayitavyam iti bhāvaḥ | tyāga-phalaṃ jñānaṃ na labheta

Baladeva

niṣkāmatayānuṣṭhitaṃ vihitaṃ karma muktihetur iti jānann api dravopyārjana-prātaḥ-snānādinā duḥkha-rūpam iti kāya-kleśa-bhayāc caitan mumukṣur api tyajet | sa tyāgo rājasaḥ duḥkhasya rajo-dharmatvāt | taṃ tyāgaṃ kṛtvāpi janas tasya phalaṃ jñāna-niṣṭhāṃ na labheta

Michalski

Gdy kto, obawiając się znużenia ciała, wyrzeka się czynu, który wydaje mu się ciężkim, wyrzeczenie takie jest radżas, – człowiek ten nie osiągnie nigdy owocu wyrzeczenia.

Olszewski

Kto lękając się wysiłku cielesnego, wyrzeka się czynu i powiada: »To jest uciążliwe« działa przez instynkt i nie zbiera żadnych owoców samowyrzeczenia się.

Dynowska

A kto usuwa się od czynu tyko dlatego iż jest uciążliwy, lub z obawy fizycznego cierpienia, ten zaprawdę interesowne, namiętne pełni wyrzeczenie, które żadnej nie stanowi zasługi.

Sachse

Jeśli ktoś zaniecha czynu
w obawie przed zmęczeniem swego ciała,
ponieważ dany czyn jest trudny,
dopuści się zaniechania pod wpływem radżasu
i nie osiągnie owocu zaniechania.

Kudelska

Kto powinność swą porzuca z powodu bólu i uciążliwości dla ciała,
Tak działając przynależy namiętnej naturze, jego wyrzeczenie nie da dobrych wyników.

Rucińska

Kto jako ból czyn odrzuca, bojąc się ciała udręki,
Radżas tu działa – owocu nie zbierze on wyrzeczenia!

Szuwalska

Kto wyrzeka się czynu jedynie dlatego,
By uniknąć niewygód, wysiłków nie czynić,
Daleki jest pokucie w swej dynamiczności.

Babkiewicz

„Boli” – myśli i się zrzeka
w strachu przed udręką ciała –
zaniechanie w aktywności
zrzeczenia owocu nie da.

analiza syntaktyczna

he arjuna (Ardźuno),
kāryam iti (do zrobienia) eva [matvā] (właśnie pomyślawszy)
saṅgam (lgnięcie) phalam ca eva (i zaiste owoc) tyaktvā (porzuciwszy)
yat niyatam karma (który uregulowany czyn) kriyate (jest wykonywany),
sa tyāgaḥ (to porzucenie) sāttvikaḥ (za sattwiczne) mataḥ [asti] (jest uważane).

analiza gramatyczna

kāryam	–	kārya ( √ kṛ – robić) PF 1i.1 n. – do zrobienia, praca, obowiązek szczególnie religijny;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
yat	–	yat sn. 1i.1 n. – które;
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
niyatam	–	niyata (ni- √ yam – powściągać, kontrolować) PP 1i.1 n. – powściągnięte, kontrolowane;
kriyate	–	√ kṛ (robić) Praes. pass. 1c.1 – jest wykonywany;
arjuna	–	arjuna 8i.1 m. – biały, jasny;
saṅgam	–	saṅga 2i.1 m. – lgnięcie, zejście się, związek, towarzystwo, nadzieje, pragnienia, przywiązania (od: sam- √ gam – schodzić się lub √ sañj – lgnąć, sklejać, kurczowo trzymać, przywiązywać się, wchodzić w kontakt);
tyaktvā	–	√ tyaj (porzucać) absol. – porzuciwszy;
phalam	–	phala  2i.1 n. – owoc, rezultat (od: √ phal – dojrzewać);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
tyāgaḥ	–	tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: √ tyaj – porzucać);
sāttvikaḥ	–	sāttvika 1i.1 m. – związany z sattwą, sattwiczny (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun);
mataḥ	–	mata ( √ man – myśleć) PP 1i.1 m. – myślany, uważany, szanowany; myśl, opinia, punkt widzenia, wola;

warianty tekstu

kriyate → kurute (czyni);
tyāgaḥ → tyāgī (wyrzeczeniec);
mataḥ → smṛtaḥ (pamiętany);

Śāṃkara

kaḥ punaḥ sāttvikas tyāgaḥ ? ity āha—
kāryaṃ kartavyam ity eva yat karma niyataṃ nityaṃ kriyate nirvartyate, he arjuna ! saṅgaṃ tyaktvā phalaṃ caiva | etan nityānāṃ karmaṇāṃ phalavattve bhagavad-vacanaṃ pramāṇam avocāma | athavā, yady api phalaṃ na śrūyate nityasya karmaṇaḥ, tathāpi nityaṃ karma kṛtam ātma-saṃskāraṃ pratyavāya-parihāraṃ vā phalaṃ karoti ātmana iti kalpayaty evājñaḥ | tatra tām api kalpanāṃ nivārayati phalaṃ tyaktvā ity anena | ataḥ sādhūktaṃ saṅgaṃ tyaktvā phalaṃ ceti | sa tyāgo nitya-karmasu saṅga-phala-parityāgaḥ sāttvikaḥ sattva-nirvṛtto mato ’bhipretaḥ ||

nanu karma-parityāgas tri-vidhaḥ saṃnyāsa iti ca prakṛtaḥ | tatra tāmaso rājasaś coktas tyāgaḥ | katham iha saṅga-phala-tyāgas tṛtīyatvenocyate ? yathā trayo brāhmaṇā āgatāḥ, tatra ṣaḍ-aṅga-vidau dvau, kṣatriyas tṛtīya iti tadvat | naiṣa doṣas tyāga-sāmānyena stuty-arthatvāt | asti hi karma-saṃnyāsasya phalābhisaṃdhi-tyāgasya ca tyāgatva-sāmānyam | tatra rājasa-tāmasatvena karma-tyāga-nindayā karma-phalābhisaṃdhi-tyāgaḥ sāttvikatvena stūyate sa tyāgaḥ sāttviko mataḥ iti

Rāmānuja

nityanaimittikamahāyajñādivarṇāśramavihitaṃ karma madārādhanarūpatayā kāryaṃ svayaṃprayojanam iti matvā saṅgam karmaṇi mamatāṃ phalaṃ ca tyaktvā yat kriyate, sa tyāgaḥ sāttviko mataḥ, sa sattvamūlaḥ, yathāvasthitaśāstrārthajñānamūla ityarthaḥ / sattvaṃ hi yathāvasthitavastujñānam utpādayatīty uktam, „sattvāt saṃjāyate jñānam” iti / vakṣyate ca, „pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca kāryākāryaṃ bhayābhaye / bandhaṃ mokṣaṃ ca yā vetti buddhiḥ sā pārtha sāttvikī// ” iti

Śrīdhara

sāttvikaṃ tyāgam āha kāryam iti | kāryam ity evaṃ niyatam avaśya-kartavyatayā vihitaṃ karma saṅgaṃ phalaṃ ca tyaktvā kriyate iti yat tādṛśas tyāgaḥ sāttviko mataḥ

Viśvanātha

kāryam avaśya-kartavyam iti buddhyā niyataṃ nityaṃ karma, sāttvika iti tyāgāt tyāga-phalaṃ jñānaṃ sa labhetaiveti bhāvaḥ

Baladeva

kāryam avaśya-kartavyatayā vihitaṃ karma niyataṃ yathā bhavati, tathā saṅgaṃ kartṛtvābhiniveśaṃ phalaṃ ca nikhilaṃ tyaktvā kriyata iti yat sa tyāgaḥ sāttvikas tādṛśa-jñānasya sattva-dharmatvāt

Michalski

Kiedy spełniamy czyn konieczny z jedyną myślą, że czyn ten powinien być spełniony i wyrzekamy się skłonności do niego i jego owoców, takie wyrzeczenie, Ardżuno, nazywa się sattwam.

Olszewski

Wszelki czyn konieczny należy wypełniać, mówiąc: »Tak trzeba uczynić«, i jeżeli człowiek wyzbędzie się żądzy i odrzuci owoc czynów, to właśnie będzie istotą samozaparcia się.

Dynowska

Lecz ten, kto obowiązek wykonywa prosto, „bo spełniony być musi”, odrzucając wszelkie upodobania i nadzieje nagrody, tego wyrzeczenie bezinteresowne jest i pełne harmonii, Ardżuno.

Sachse

A jeśli ktoś spełnia czyn należny, Ardżuno,
dlatego tylko, że trzeba go spełnić,
bez przywiązania i bez nadziei na jego owoc,
to jest to zaniechanie pod wpływem sattwy.

Kudelska

Kto każdy czyn wypełnia jak przypisaną mu powinność, porzucając wszelkie więzy i owoce swych czynów,
Takie wyrzeczenie przynależy szlachetnej naturze.

Rucińska

Gdy czyn się spełnia powinny z myślą, że trzeba, Ardżuno,
Bez lgnięcia, zrzekłszy się plonu, to wyrzeczenie sattwiczne.

Szuwalska

Kto pracę wykonuje jako obowiązek,
Nie licząc na korzyści, ten w swym wyrzeczeniu
Znajduje się pod wpływem harmonii, Ardżuno;

Babkiewicz

Myśląc: „oto jest powinność”
regularny czyn wypełnia,
rzuca owoc, przywiązanie –
to w istności zaniechanie.

analiza syntaktyczna

sattva-samāviṣṭaḥ (ogarnięty sattwą) medhāvī (mądry) chinna-saṃśayaḥ (którego wątpliwości są przecięte) tyāgī (asceta) akuśalam karma (niedobrego czynu) na dveṣṭi (nie nienawidzi),
kuśale (do dobrego) na anuṣajjate (nie lgnie).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
dveṣṭi	–	√ dviṣ (nienawidzić) Praes. P 1c.1 – nienawidzi, okazuje nienawiść;
akuśalam	–	a-kuśala 2i.1 n. – niedobre, nieodpowiednie, niezdrowe, brak zręczności;
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kuśale	–	kuśala 7i.1 n. – w dobrym, w odpowiednim, w zdrowym, w zręcznym;
na	–	av. – nie;
anuṣajjate	–	anu- √ sañj (zajmować się, przylegać) Praes. Ā 1c.1 – lgnie, jest przywiązany;
tyāgī	–	tyāgin 1i.1 m. – porzucający, asceta (od: √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
sattva-samāviṣṭaḥ	–	sattva-samāviṣṭa 1i.1 m. ; TP : sattvena samāviṣṭaḥ – ogarnięty sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun; ā- √ viś – wchodzić, PP āviṣṭa – weszły, ogarnięty);
medhāvī	–	medhāvin 1i.1 m. – mądry, inteligentny (od: medhas = medhā – rozum, intelekt, zrozumienie, ofiara; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
chinna-saṃśayaḥ	–	chinna-saṃśaya 1i.1 m. ; yasya saṃchinnāḥ saṃśayāḥ santi saḥ – ten, kogo wątpliwości zostały przecięte (od: sam- √ chid – ciąć, PP saṃchinna – przecięte, zniszczone; sam- √ śī – chwiać się, saṃśaya – wątpliwości, wahania);

warianty tekstu

nānuṣajjate → nānuṣajyate / nānuṣajjati / nānusajjate (nie jest przylgnięte / nie lgnie / nie lgnie);
sattva-samāviṣṭo → satya-samāviṣṭo (ogarnięty prawdą);

Śāṃkara

yas tv adhikṛtaḥ saṅgaṃ tyaktvā phalābhisaṃdhiś ca nityaṃ karma karoti, tasya phala-rāgādinākaluṣī-kriyamāṇam antaḥ-karaṇaṃ nityaiś ca karmabhiḥ saṃskriyamāṇaṃ viśudhyati | tat viśuddhaṃ prasannam ātmālocana-kṣamaṃ bhavati | tasyaiva nitya-karmānuṣṭhānena viśuddhāntaḥ-karaṇasyātma-jñānābhimukhasya krameṇa yathā tan-niṣṭhā syāt, tad vaktavyam ity āha—

na dveṣṭy akuśalam aśobhanaṃ kāmyaṃ karma, śarīrārambha-dvāreṇa saṃsāra-kāraṇaṃ ‘‘kim anena ?’’ ity evam | kuśale śobhane nitye karmaṇi sattva-śuddhi-jñānotpatti-tan-niṣṭhā-hetutvena mokṣa-kāraṇam idam ity evaṃ nānuṣajjate’nuṣaṅgaṃ prītiṃ na karotīty etat | kaḥ punar asau ? tyāgī pūrvoktena saṅga-phala-tyāgena tadvān tyāgī, yaḥ karmaṇi saṅgaṃ tyaktvā tat-phalaṃ ca nitya-karmānuṣṭhāyī sa tyāgī | kadā punar asau akuśalaṃ karma na dveṣṭi, kuśale ca nānuṣajjate ? ity ucyate—sattva-samāviṣṭo yadā sattvena ātmānātma-viveka-vijñāna-hetunā samāviṣṭaḥ saṃvyāptaḥ, saṃyukta ity etat | ata eva ca medhāvī medhayā ātma-jñāna-lakṣaṇayā prajñayā saṃyuktas tadvān medhāvī | medhāvitvād eva cchinna-saṃśayaś chinno’vidyā-kṛtaḥ saṃśayo yasyātma-svarūpāvasthānam eva paraṃ niḥśreyasa-sādhanam, nānyat kiṃcid ity evaṃ niścayena cchinna-saṃśayaḥ ||

yo’dhikṛtaḥ puruṣaḥ pūrvoktena prakāreṇa karma-yogānuṣṭhānena krameṇa saṃskṛtātmā san janmādi-vikriyā-rahitatvena niṣkriyam ātmānam ātmatvena sambuddhaḥ, saḥ sarva-karmāṇi manasā saṃnyasya naiva kurvan na kārayan āsīno naiṣkarmya-lakṣaṇāṃ jñāna-niṣṭhām aśnuta ity etat | pūrvoktasya karma-yogasya prayojanam anenaiva lokena uktam |

Rāmānuja

evaṃ sattvasamāviṣṭo medhāvī yathāvasthitatattvajñānaḥ, tata eva cchinnasaṃśayaḥ, karmaṇi saṅgaphalakartṛtvatyāgī, na dveṣṭy akuśalaṃ karma; śukale ca karmaṇi nānuṣajjate / akuśalaṃ karma aniṣṭaphalam, kuśalaṃ ca karma iṣṭarūpasvargaputrapaśvannādyādiphalam / sarvasmin karmaṇi mamatārahitatvāt, tyaktabrahmavyatiriktasarvaphalatvāt, tyaktakartṛtvāc ca tayoḥ kriyamāṇayoḥ prītidveṣau na karoti / aniṣṭaphalaṃ pāpaṃ karmātra prāmādikam abhipretam; „nāvirato duścaritān nāśānto nāsamāhitaḥ / nāśāntamānaso vāpi prajñānenainam āpnuyāt // BhGR_18.” iti duścaritāvirater jñānotpattivirodhitvaśravaṇāt / ataḥ karmaṇi kartṛtvasaṅgaphalānāṃ tyāgaḥ śāstrīyatyāgaḥ, na karmasvarūpatyāgaḥ

Śrīdhara

evambhūta-sāttvika-tyāga-pariniṣṭhitasya lakṣaṇam āha na dveṣṭīty ādi | sattva-samāviṣṭaḥ sattvena saṃvyāptaḥ sāttvika-tyāgī | akuśalaṃ duḥkhāvahaṃ śiśire prātaḥ-snānādikaṃ karma na dveṣṭi | kuśale ca sukha-kare karmaṇi nidāghe madhyāhna-snānādau nānuṣajjate prītiṃ na karoti | tatra hetuḥ medhāvī sthira-buddhiḥ | yatra para-paribhavādi mahad api duḥkhaṃ sahate svargādi-sukhaṃ ca tyajati tatra kiyad etat tātkālikaṃ sukhaṃ duḥkhaṃ ca ity evam anusandhānavān ity arthaḥ | ataeva chinnaḥ saṃśayo mithyā-jñānaṃ daihika-sukha-duḥkhayor upāditsā-parijihīrṣā-lakṣaṇaṃ yasya saḥ

Viśvanātha

evambhūta-sāttvika-tyāga-pariniṣṭhitasya lakṣaṇam āha na dveṣṭīty ādi | akuśalaṃ asukhadaṃ śīte prātaḥ-snānādikaṃ na dveṣṭi | kuśale sukha-grīṣma-snānādau

Baladeva

sāttvika-tyāgino lakṣaṇam āha dveṣṭīti | akuśalaṃ duḥkhadaṃ hemanta-prātaḥ-snānādi na dveṣṭi | kuśale sukhade nidāgha-madhyāhne snānādau na sajjate | yataḥ sattva-samāviṣṭo 'tidhāro medhāvī sthiradhīś chinno vihitāni karmāṇi kleśānuṣṭhitāni jñānaṃ janayeyur na vety evaṃ lakṣaṇaḥ saṃśayo yena saḥ || īdṛśaḥ sāttvika-tyāgī bodhyaḥ

Michalski

Kto wyrzekł się wszystkiego i jest pełen sattwam, – rozumny, wolny od zwątpień, ten nie czuje ani wstrętu do czynu nieprzyjemnego, ani skłonności do przyjemnego czynu.

Olszewski

Człowiek, znający istotę samozaparcia się, człowiek rozumny i nie podległy zwątpieniom, niema ani niechęci do czynu nieszczęśliwego ani przywiązania do dzieła pomyślnego.

Dynowska

Człowiek, który się tak wyrzeka, bez wahań, z myślą spokojną a sercem czystym – ten nie uchyla się od czynów przykrych, nie przywiązuje do przyjemnych.

Sachse

Ten, kto zaniechał czynu,
kto znajduje się w stanie sattwy,
kto mądry jest i kto przeciął wątpliwości,
nie pragnie łatwego zadania,
ani nie ucieka przed trudnym.

Kudelska

Mędrzec, który wyrzeczenia dokonał, którego natura jest szlachetna, którego wątpliwości rozwiane,
On nie czuje niechęci do czynów niemiłych, ani nie znajduje upodobania w przyjemnościach.

Rucińska

Nie gardzi bezbożnym czynem, nie lgnie do czynu zbożnego
Sattwiczny ów wyrzeczeniec, mędrzec, wyzbyty wątpienia!

Szuwalska

Kto pokutę swą spełnia w nastroju harmonii,
Nie unika czynności niemiłych ni miłych
Nie pragnie wykonywać, wszelkich wątpliwości
Pozbawiony.

Babkiewicz

Asceta, co trwa w istności,
wątpliwości przeciął, mądry,
przed niemiłym się nie wzdraga,
do miłego czynu nie lgnie.

analiza syntaktyczna

deha-bhṛtā (przez nosiciela ciała) karmāṇi (czynów) aśeṣataḥ (bez reszty) tyaktum (porzucić) na hi śakyam (zaiste niemożliwe),
yaḥ tu (ale kto) karma-phala-tyāgī [asti] (jest porzucającym owoce działania),
saḥ tyāgī iti (on jest porzucającym) abhidhīyate (jest mówione).

analiza gramatyczna

na	–	av. – nie;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
deha-bhṛtā	–	deha-bhṛt 3i.1 m. ; ye dehaṃ bibhrati teṣām – przez noszącego ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało; √ bhṛ – nieść, trzymać, dzierżyć, bhṛt – na końcu złożeń: noszący, utrzymujący);
śakyam	–	śakya ( √ śak – być w stanie) PF 1i.1 n. – możliwe, wykonalne;
tyaktum	–	√ tyaj (porzucać) inf. – porzucić;
karmāṇi	–	karman 2i.3 n. – czyny, działania (od: √ kṛ – robić);
aśeṣataḥ	–	av. – całkowicie, bez reszty, kompletnie (od: √ śiṣ – pozostawiać, śeṣa – pozostałość, resztka, koniec; nieodmienny ablativus zakończony na –tas);
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
karma-phala-tyāgī	–	karma-phala-parityāgin 1i.1 m. ; TP : karmaṇaḥ phalānāṃ parityāgīti – porzucający owoce działania (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ phal – dojrzewać; phala – owoc, rezultat; √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
tyāgī	–	tyāgin 1i.1 m. – porzucający, asceta (od: √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
abhidhīyate	–	abhi- √ dhā (nazywać, mówić) Praes. pass. 1c.1 – jest mówione;

warianty tekstu

deha-bhṛtā → deha-bhṛtāṃ / deha-kṛtā (nosicieli ciała / przez twórcę ciała);
yas tu → yat tu (ale który);

Śāṃkara

yaḥ punar adhikṛtaḥ san dehātmābhimānitvena deha-bhṛd ajño’bādhitātma-kartṛtva-vijñānatayāhaṃ kartā iti niścita-buddhis tasyāśeṣa-karma-parityāgasyāśakyatvāt karma-phala-tyāgena codita-karmānuṣṭhāne evādhikāraḥ, na tat-tyāga ity etam, arthaṃ darśayitum āha—
na hi yasmād deha-bhṛtā, dehaṃ bibharti deha-bhṛt | dehātmābhimānavān deha-bhṛd ucyate, na vivekī | sa hi vedāvināśinaṃ [gītā 2.21] ity ādinā kartṛtvādhikārān nivartitaḥ | atas tena deha-bhṛtājñena na śakyaṃ tyaktuṃ saṃnyasituṃ karmāṇy aśeṣato niḥśeṣeṇa | tasmād yas tv ajño’dhikṛto nityāni karmāṇi kurvan karma-phala-tyāgī karma-phalābhisaṃdhi-mātra-saṃnyāsī sa tyāgī ity abhidhīyate karmy api sann iti stuty-abhiprāyeṇa | tasmāt paramārtha-darśitvenaivādeha-bhṛtā dehātma-bhāva-rahitenāśeṣa-karma-saṃnyāsaḥ śakyate kartum

Rāmānuja

tad āha
na hi dehabhṛtā dhriyamāṇaśarīreṇa karmāṇy aśeṣatas tyaktuṃ śakyam; dehadhāraṇārthānām aśanapānādīnāṃ tadanubandhināṃ ca karmaṇām avarjanīyatvāt / tad arthaṃ ca mahāyajñādyanuṣṭhānam avarjanīyam / yas tu teṣu mahāyajñādikarmasu phalatyāgī sa eva, „tyāgenaike amṛtatvam ānaśuḥ” ityādiśāstreṣu tyāgīty abhidhīyate / phalatyāgīti pradarśanārthaṃ phalakartṛtvakarmasaṅgānāṃ tyāgīti; „trividhaḥ saṃprakīrtitaḥ” iti prakramāt

Śrīdhara

nanv evambhutāt karma-phala-tyāgād varaṃ sarva-karma-tyāgaḥ | tathā sati karma-vikṣepābhāvena jñāna-niṣṭhā sukhaṃ sampadyate tatrāha na hīti | deha-bhṛtā dehātmābhimānavatā niḥśeṣeṇa sarvāṇi karmāṇi tyaktuṃ na hi cākyam | tad uktaṃ na hi kaścit kṣaṇam api jātu tiṣṭhaty akarma-kṛd ity ādinā | tasmād yas tu karmāṇi kurvann api karma-phala-tyāgī sa eva mukhas tyāgīty abhidhīyate

Viśvanātha

ito 'pi śāstrīyaṃ karma na tyājyam ity āha na hīti | tyaktuṃ na śakyaṃ na śakyāni | tad uktaṃ na hi kaścit kṣaṇam api jātu tiṣṭhaty akarma-kṛd iti

Baladeva

nanv īdṛśāt phala-tyāgāt svarūpataḥ karma-tyāgo varīyān vikṣepābhāvena jñāna-niṣṭhā sādhakatvād iti cet tatrāha na hīti | deha-bhṛtā karmāṇy aśeṣatas tyaktuṃ na hi śakyaṃ na śakyāni | yad uktaṃ na hi kaścit kṣaṇam apītyādi | tasmād yaḥ karmāṇi kurvann eva tat-phala-tyāgo, sa eva tyāgīty ucyate | tathā ca saniṣṭho 'dhikārī kartṛtvābhiniveśa-phalecchā-śūnyo yathā-śakti sarvāṇi karmāṇi jñānārthī san kuryād iti pārtha-sārather matam

Michalski

Żadna ucieleśniona istota nie może w zupełności wyrzec się czynu, ale ten, kto wyrzekł się owoców czynu, ten jest prawdziwym wyrzeczeńcem.

Olszewski

Albowiem niepobobna, aby człowiek, obdarzony ciałem, powstrzymywał się zupełnie od wszelkiego uczynku: lecz z chwilą, kiedy oderwał się od owocu swoich czynów, odtąd uprawia zaparcie się siebie.

Dynowska

Zaprawdę nikt z istot wcielonych nie może całkowicie działania zaniechać; ten się wyrzeka prawdziwie, kto żadnych owoców swych czynów nie pragnie.

Sachse

Albowiem istota cielesna
nie może całkiem zaniechać [czynu].
Toteż za człowieka, który zaniechał [czynu]
uważa się tego, kto zaniechał owocu uczynków.

Kudelska

Istota cielesna nie może zupełnie działania się wyrzec,
Ten, kto owoców czynu się wyrzeka, wyrzeczenie spełnia właściwie.

Rucińska

Bo całkiem wyrzec się czynu nie mogą noszący ciało –
Lecz kto się plonu wyrzeka, ten wyrzeczeńcem się mieni!

Szuwalska

Żaden byt wcielony nie może
Całkiem czynu się wyrzec. Wyrzec się prawdziwie
Znaczy porzucić tylko pragnienie korzyści.

Babkiewicz

Ten, kto ciało ma, nie może
zupełnie zaniechać czynu,
kto owocu więc zaniechał,
ten ascetą jest nazwany.

analiza syntaktyczna

atyāginām (nie porzucających) pretya (po śmierci) aniṣṭam (niepożądany) iṣṭam (pożądany) miśram ca (i mieszany) tri-vidham (trojaki) karmaṇaḥ phalam (owoc czynu) bhavati (jest).
sannyāsinām tu (ale wyrzeczeńców) kvacit (nigdzie) [tat] na [bhavati] (to nie ma miejsca).

analiza gramatyczna

aniṣṭam	–	an-iṣṭa ( √ iṣ – pragnąć) PP 1i.1 n. – nieupragniony, nieuwielbiony;
iṣṭam	–	iṣṭa ( √ iṣ – pragnąć) PP 1i.1 n. – upragniony, uwielbiony;
miśram	–	miśra 1i.1 n. – pomieszany, różnorodny (od: √ miśr – mieszać);
ca	–	av. – i;
tri-vidham	–	tri-vidha 1i.1 n. – trojakie, mające trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
karmaṇaḥ	–	karman 6i.1 n. – czynu, działania (od: √ kṛ – robić);
phalam	–	phala  1i.1 n. – owoc, rezultat (od: √ phal – dojrzewać);
bhavati	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.1 – staje się, jest;
atyāginām	–	a-tyāgin 6i.3 m. – nieporzucających, nie będących ascetami (od: √ tyaj – porzucać, tyāga – porzucenie, wyrzeczenie się; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
pretya	–	pra-√i (odchodzić, umierać) absol. – umarłszy, po śmierci, w następnym świecie (przeciwieństwo do: iha – tutaj);
na	–	av. – nie;
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
saṃnyāsinām	–	saṃnyāsin 6i.3 m. – wyrzeczeńców (od: sam-ni- √ as – zostawiać, odkładać, porzucać, saṃnyāsa – odrzucenie, rezygnacja, wyrzeczenie, saṃnyāsin – asceta, wyrzeczeniec; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
kva-cit	–	av. – gdziekolwiek, gdzieś (od: kva – gdzie? w jakim miejscu?; -cit – partykuła nieokreśloności);

warianty tekstu

iṣṭaṃ miśraṃ → iṣṭa-miśraṃ (upragniony i mieszany);
bhavaty atyāgināṃ → bhavaṃti atyāgināṃ / bhavaty asaṃgināṃ (stają się niewyrzeczeńców / staje się nielgnących);

Śāṃkara

kiṃ punas tat prayojanam, yat sarva-karma-saṃnyāsāt syāt ? ity ucyate—
aniṣṭaṃ naraka-tiryag-ādi-lakṣaṇam | iṣṭaṃ devādi-lakṣaṇam | miśram iṣṭāniṣṭa-saṃyuktaṃ manuṣya-lakṣaṇaṃ ca | tat tri-vidhaṃ tri-prakāraṃ karmaṇaḥ dharmādharma-lakṣaṇasya phalaṃ bāhyāneka-kāraka-vyāpāra-niṣpannaṃ sad avidyā-kṛtam indrajāla-māyopamaṃ mahā-moha-karaṃ pratyag-ātmopasarpīha—phalgutayā layam adarśanaṃ gacchatīti phala-nirvacanaṃ—tad etad evaṃ-lakṣaṇaṃ phalaṃ bhavaty atyāginām ajñānāṃ karmiṇām aparamārtha-saṃnyāsināṃ pretya śarīra-pātād ūrdhvam | na tu saṃnyāsināṃ paramārtha-saṃnyāsināṃ paramahaṃsa-parivrājakānāṃ kevala-jñāna-niṣṭhānāṃ kvacit | na hi kevala-samyag-darśana-niṣṭhā avidyādi-saṃsāra-bījaṃ nonmūlayati kadācid ity arthaḥ

Rāmānuja

nanu karmāṇy agnihotradarśapūrṇamāsajyotiṣṭomādīni, mahāyajñādīni ca svargādiphalasaṃbandhitayā śāstrair vidhīyante; nityanaimittikānām api „prājāpatyaṃ gṛhasthānām” ityādiphalasaṃbandhitayaiva hi codanā / ataḥ tattatphalasādhanasvabhāvatayāvagatānāṃ karmaṇām anuṣṭhāne, bījāvāpādīnām iva, anabhisaṃhitaphalasyāpi iṣṭāniṣṭarūpaphalasaṃbandhaḥ avarjanīyaḥ / ato mokṣavirodhiphalatvena mumukṣuṇā na karmānuṣṭheyam ity ata uttaram āha
aniṣṭam narakādiphalam, iṣṭam svargādi, miśram aniṣṭasaṃbhinnaṃ putrapaśvannādyādi; etat trividhaṃ karmaṇaḥ phalam, atyāginām kartṛtvamamatāphalatyāgarahitānāṃ pretya bhavati / pretya karmānuṣṭhānottarakālam ityarthaḥ / na tu saṃnyāsināṃ kvacit na tu kartṛtvādiparityāgināṃ kvacid api mokṣavirodhi phalaṃ bhavati / etad uktaṃ bhavati yady apy agnihotramahāyajñādīni tāny eva, tathāpi jīvanādhikārakāmādhikārayor iva mokṣādhikāre ca viniyogapṛthaktvena parihriyate / mokṣaviniyogaś ca, „tam etaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena dānena tapasānāśakena” ityādibhir iti / tad evaṃ kriyamāṇeṣv eva karmasu
kartṛtvādiparityāgaḥ śāstrasiddhiḥ saṃnyāsaḥ; sa eva ca tyāga ity uktaḥ

Śrīdhara

evambhūtasya karma-phala-tyāgasya phalam āha aniṣṭam iti | aniṣṭam nārakitvam | iṣṭaṃ devatvam | miśraṃ manuṣyatvam | evaṃ trividhaṃ pāpasya puṇyasya cobhaya-miśrasya ca karmaṇo yat phalaṃ prasiddham | tat sarvam atyāgināṃ sakāmānām eva pretya paratra bhavati | teṣāṃ trividha-karma-sambhavāt | na tu sannyāsināṃ kvacid api bhavati | sannyāsi-śabdenātra phala-tyāga-sāmyāt prakṛtāḥ karma-phala-tyāgino 'pi gṛhyante | anāśritaḥ karma-phalaṃ kāryaṃ karma karoti yaḥ | sa sannyāsī ca yogī cety evam ādau ca karma-phala-tyāgiṣu sannyāsi-śabda-yoga-darśanāt | teṣāṃ sāttvikānāṃ pāpāsambhavād īśvarārpaṇena ca puṇya-phalasya tyaktatvāt trividham api karma-phalaṃ na bhavatīty arthaḥ

Viśvanātha

evambhūta-tyāgābhāve doṣam āha – aniṣṭaṃ naraka-duḥkhaṃ iṣṭaṃ svarga-sukhaṃ miśraṃ manuṣya-janmani sukha-duḥkham atyāgināṃ evambhūta-tyāga-rahitānām eva bhavati pretya paraloke

Baladeva

īdṛśa-tyāgābhāve doṣam āha aniṣṭam iti | aniṣṭaṃ nārakitvam | iṣṭaṃ svargitvaṃ miśraṃ manuṣyatvam | duḥkha-sukha-yogīti trividhaṃ karma-phalam | atyāginām ukta-tyāga-rahitānāṃ pretya para-kāle bhavati | na tu sannyāsinām ukta-tyāgavatām | teṣāṃ tu karmāntargatena jñānena mokṣo bhavatīti tyāga-phalam uktam

Michalski

Owoc czynu, który jest trojaki: pożądany, niepożądany i mieszany, staje się na tamtym świecie udziałem nie tych, którzy się wyrzekli, lecz tych, którzy się nie chcieli wyrzec.

Olszewski

Pożądana, niepożądana, pomieszanie jednej z drugą, taka bywa po śmierci trojaka nagroda dla tych, którzy nie znali samowyrzeczenia się, lecz nie dla tych, którzy je uprawiali.

Dynowska

Człowiek samolubny i interesowny, pracy swej zbiera trojaki plon: przyjemny, przykry oraz radosny z przykrym pospołu; lecz ten, który się wyrzekł – od wszelkich plonów jest wolny.

Sachse

Trojaki owoc czynu:
Niepożądany, pożądany i mieszany
staje się po śmierci udziałem tych,
którzy nie zaniechali [myśli o owocu czynu],
nie zaś tych, którzy czyn porzucili.

Kudelska

Trojakiego rodzaju owoce czynu spotykają po śmierci człowieka, który się ich nie wyrzekł:
Miłe, nieprzyjemne i miłe z nieprzyjemnymi zmieszane, nie dotyczą one człowieka, który wyrzekł się wszystkiego.

Rucińska

Niechciany, chciany, mieszany – trojaki plon zbiorą czynu
Niewyrzeczeńcy po śmierci, lecz nigdy nie sannyasini!

Szuwalska

Praca przynosi plony – trojakie są one:
Plony niepożądane, plony upragnione,
Plony, co pomieszane są, lecz porzucone
Nie wiążą już osoby plonów wyrzeczonej.

Babkiewicz

Mieszany, niechciany, chciany –
nieascetów jest trojaki
owoc czynu ich po śmierci,
nigdy jednak wyrzeczeńców.

analiza syntaktyczna

he mahā-bāho (o potężnoramienny!),
[tvam] (ty) etāni pañca kāraṇāni (te pięć przyczyn) me (ode mnie) nibodha (dowiedz się).
sāṅkhye (w sankhji) kṛtānte [ca] (i w uczynionej konkluzji) sarva-karmaṇām (wszystkich czynów) siddhaye (dla doskonałości) [etāni] proktāni (one omówione) [santi] (są).

analiza gramatyczna

pañca	–	pañca 2i.3 n. – pięć;
etāni	–	etat sn. 2i.3 n. – te;
mahābāho	–	mahā-bāhu 8i.1 m. ; BV : yasya bāhū mahāntau staḥ saḥ – o ty, którego ramiona są potężne (od: √ mah – powiększać, mahant – wielki; √ baṃh – zwiększać, bāhu – ramię, przedramię);
kāraṇāni	–	kāraṇa 2i.3 n. – przyczyna, powód, motyw, zasada, środek (od: √ kṛ – robić, karaṇa – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik);
nibodha	–	ni- √ budh (dowiadywać się) Imperat. P 2c.1 – dowiedz się;
me	–	asmat sn. 6i.1 – mój (skrócona forma od: mama);
sāṃkhye	–	sāṃkhya 7i.1 n. – w sankhji (od: sam- √ khyā – liczyć, sāmkhya – związany z liczbami, racjonalny, jedna ze szkół filozofii indyjskiej);
kṛtānte	–	kṛta-anta 7i.1 n. ; BV : yasyāntaḥ kṛto ‘sti tasmin – w tym co ma uczynioną konkluzję, w Wedancie (od: √ kṛ – robić, kṛta PP – uczyniony; anta – koniec, kres, granica);
proktāni	–	prokta (pra- √ vac – ogłaszać, mówić) PP 1i.3 n. – ogłoszone, powiedziane;
siddhaye	–	siddhi 4i.1 f. – dla osiągnięcia, dla spełnienia, dla doskonałości, dla sukcesu (od: √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość);
sarva-karmaṇām	–	sarva-karman 6i.3 n. ; TP : sarveṣāṃ karmaṇām iti – wszystkich czynów  (od: sarva – wszystko; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki);

warianty tekstu

pañcaitāni → pañcemāni (tych pięć);
mahābāho → mahābhāga (o szczęsny!);

Śāṃkara

ataḥ paramārtha-darśina evāśeṣa-karma-saṃnyāsitvaṃ sambhavaty avidyādhyāropitatvād ātmani kriyā-kāraka-phalānām | na tv ajñasyādhiṣṭhānādīni kriyā-kartṛ-kārakāṇy ātmatvenaiva paśyato’śeṣa-karma-saṃnyāsaḥ sambhavati | tad etad uttaraiḥ ślokair darśayati—
pañcaitāni vakṣyamāṇāni | he mahābāho ! kāraṇāni nirvartakāni | nibodha me mameti uttaratra cetaḥ-samādhānārtham, vastu-vaiṣamya-pradarśanārthaṃ ca | tāni ca kāraṇāni jñātavyatayā stauti—sāṅkhye jñātavyāḥ padārthāḥ saṃkhyāyante yasmin śāstre tat sāṃkhyaṃ vedāntaḥ | kṛtānte iti tasyaiva viśeṣaṇam | kṛtam iti karmocyate, tasyāntaḥ parisamāptir yatra sa kṛtāntaḥ, karmānta ity etat | yāvān artha udapāne [gītā 2.46] sarvaṃ karmākhilaṃ pārtha jñāne parisamāpyate [gītā 4.33] ity ātma-jñāne saṃjāte sarva-karmaṇāṃ nivṛttiṃ darśayati | atas tasmin ātma-jñānārthe sāṃkhye kṛtānte vedānte proktāni kathitāni siddhaye niṣpatty-arthaṃ sarva-karmaṇām

Rāmānuja

idānīṃ bhagavati puruṣottame antaryāmiṇi kartṛtvānusaṃdhānena ātmani akartṛtvānusaṃdhānaprakāram āha, tata eva phalakarmaṇor api mamatāparityāgo bhavatīti / paramapuruṣo hi svakīyena jīvātmanā svakīyaiś ca karaṇakalevaraprāṇaiḥ svalīlāprayojanāya karmāṇy ārabhate / ato jīvātmagataṃ kṣunnivṛttyādikam api phalam, tatsādhanabhūtaṃ ca karma paramapuruṣasyaiva /
sāṃkhyā buddhiḥ, sāṃkhye kṛtānte yathāvasthitatattvaviṣayayā vaidikyā buddhyā anusaṃhite nirṇaye sarvakarmaṇāṃ siddhaye utpattaye, proktāni pañcaitāni kāraṇāni nibodhe me mama sakāśād anusaṃdhatsva / vaidikī hi buddhiḥ śarīrendriyaprāṇajīvātmopakaraṇaṃ paramātmānam eva kartāram avadhārayati, „ya ātmani tiṣṭhan ātmano 'ntaro yam ātmā na veda yasyātmā śarīraṃ ya ātmānam antaro yamayati sa ta ātmāntaryāmy amṛtaḥ”, „antaḥpraviṣṭaḥ śāstā janānāṃ sarvātmā” ityādiṣu

Śrīdhara

nanu karma kurvataḥ karma-phalaṃ kathaṃ na bhaved ity āśaṅkya saṅga-tyāgino nirahaṅkārasya sataḥ karma-phalena lepo nāstīty upapādayitum āha pañceti pañcabhiḥ | sarva-karmaṇāṃ siddhaye niṣpattaya imāni vakṣyamāṇāni pañca-kāraṇāni me vacanān nibodha jānīhi | ātmanaḥ kartṛtvābhimāna-nivṛtty-artham avaśyam etāni jñātavyānīty evam | teṣāṃ stuty-artham evāha sāṅkhya iti | samyak khyāyate jñāyate paramātmā 'neneti sāṅkhyaṃ tattva-jñānam | prakāśamāna ātma-bodhaḥ sāṅkhyam | tasmin kṛtaṃ karma tasyāntaḥ samāptir asminn iti sāṅkhyam | kṛto 'nto nirṇaye 'sminn iti kṛtāntaṃ sāṅkhya-śāstram eva | tasmin proktāni | ataḥ samyaṅ nibodha ity arthaḥ |

Viśvanātha

nanu karmakurvataḥ karma-phalaṃ kathaṃ na bhaved ity āśaṅkya nirahaṅkāratve sati karma-lepo nāstīty upapādayitum āha pañcamānīti pañcabhiḥ | sarva-karmaṇāṃ siddhaye niṣpattaya imāni pañca-kāraṇāni me mama vacanān nibodha jānīhi | samyak paramātmānaṃ khyāti kathayati iti saṅkhyam eva sāṅkhyaṃ vedānta-śāstraṃ tasmin | kīdṛśe kṛtaṃ karma tasyānto nāśo yasmāt tasmin proktāni |

Baladeva

nanu karmāṇi kurvatāṃ tat-phalāni kuto na syur iti cet svasmin kartṛtvābhiniveśa-tyāgena parameśvare mukha-kartṛtva-niścayena bhavatīty āśayenāha pañcaitānīti pañcabhiḥ | he mahābāho sarva-karmaṇāṃ siddhaye niṣpattaye etāni pañca-kāraṇāni me matto nibodha jānīhi | pramāṇam āha sāṅkhya iti | sāṅkhyaṃ jñānaṃ tat-pratipādakaṃ vedānta-śāstram sāṅkhyaṃ tasmin | kīdṛśīty āha kṛtānte kṛta-nirṇaye sarveṣāṃ karma-hetūnāṃ pravartakaḥ paramātmeti nirṇaya-kāriṇīty arthaḥ | antaryāmi-brahmaṇe viditam etat | ihāpi sarvasya cāhaṃ hṛdi (Gītā 15.15) ity ādy uktaṃ | vakṣyate ca īśvaraḥ sarva-bhūtānām (Gītā 18.61) ity ādi |

Michalski

Poznaj teraz, o silnoramienny, pięć przyczyn, zawierających się w nauce Samkhja, przez które przychodzi do skutku wszelka działalność.

Olszewski

Dowiedz się teraz, o wojowniku, jakich jest pięć zasad, głoszonych przez Sankhyę, jako zawartych we wszelkim czynie całkowitym.

Dynowska

Usłysz teraz ode Mnie, o mocno-orężny, o pięciu czynnikach, które są – wedle filozofii Sankhji – wszelkiego działania przyczyną.

Sachse

Dowiedz się ode mnie, o Waleczny,
o tych pięciu omówionych w sankhji czynnikach,
które zapewniają spełnienie wszelkich uczynków:

Kudelska

Naucz się teraz ode mnie, Potężnoramienny, o pięciu czynnikach,
Które według teorii sankhji składają się na każdy czyn.

Rucińska

O pięciu przyczynach, mężny, ode mnie dowiedz się, w sankhji,
Kładącej kres czynom, danych dla wszelkich czynów spełnienia:

Szuwalska

Pięć przyczyn, o Potężny, ma wszelkie działanie.
Objaśnię ci je wszystkie, posłuchaj uważnie,
Zgodnie z tym, co podaje filozofia sankhji.

Babkiewicz

Piątkę przyczyn ci przedstawię,
długoręki, wyłożonych
w analizie i w konkluzji,
by udoskonalić czyny.

analiza syntaktyczna

adhiṣṭhānam (podstawa) tathā kartā (tak też sprawca) pṛthak-vidham karaṇam ca (i rozmaitość zmysłów) pṛthak (oddzielnie) vividhāḥ (różnorodne) ceṣṭā (wysiłki) atra (tutaj) pañcamam daivam ca eva (i zaiste jako piąte przeznaczenie).

analiza gramatyczna

adhiṣṭhānam	–	adhiṣṭhāna 1i.1 n. – podstawa, pozycja, siedziba, forteca, rząd (od: adhi- √ sthā – stać na, polegać na, władać);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
kartā	–	kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić);
karaṇam	–	karaṇa 1i.1 n. – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik, zmysł (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
pṛthag-vidham	–	pṛthag-vidha 1i.1 n. – mający oddzielne części, wieloraki, różnorodny (od: √ pṛth – rozszerzać, av. pṛthak – oddzielnie, pojedynczo; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
vividhāḥ	–	vi-vidha 1i.3 f. – różnorodne, rozmaite;
ca	–	av. – i;
pṛthak	–	av. – oddzielnie, pojedynczo (od: √ pṛth – rozszerzać);
ceṣṭāḥ	–	ceṣṭā 1i.3 f. – działania, gesty, czyny, zachowania, wysiłki (od: √ ceṣṭ – poruszać się działać);
daivam	–	daiva 1i.1 n. – przeznaczenie, boska wola, los, fatum, przypadek, traf (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
atra	–	av. – tutaj;
pañcamam	–	pañcama 1i.1 n. – piąte (od: pañca – pięć);

warianty tekstu

karaṇaṃ → kāraṇaṃ (przyczyna);
vividhāś ca → vividhā ca (i różnoraka);
ciaiva → eva (właśnie);

Śāṃkara

kāni tāni ? ity ucyate—
adhiṣṭhānam icchā-dveṣa-sukha-duḥkha-jñānādīnām abhivyakter āśrayo’dhiṣṭhānaṃ śarīram | tathā kartā upādhi-lakṣaṇo bhoktā | karaṇaṃ ca śrotrādi śabdādy-upalabdhaye pṛthag-vidhaṃ nānā-prakāraṃ tad dvādaśa-saṃkhyam | vividhāś ca pṛthak-ceṣṭaḥ vāyavīyāḥ prāṇāpānādyāḥ | daivaṃ caiva | daivam eva cātraiteṣu caturṣu pañcamaṃ pañcānāṃ pūraṇam ādityādi- cakṣur-ādy-anugrāhaka

Rāmānuja

komentarz wspólny przy BhG 18.15

Śrīdhara

tāny evāha adhiṣṭhānam iti | adhiṣṭhānaṃ śarīram | kartā cid-acid-granthir ahaṅkāraḥ | pṛthag-vidham aneka-prakāram | karaṇaṃ cakṣuḥ-śrotrādi | vividhāḥ kāryataḥ svarūpataś ca | pṛthag-bhūta-ceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ vyāpārāḥ | atraitad eva pañcamaṃ kāraṇaṃ daivam | cakṣur-ādy-anugrāhakam ādityādi-sarva-prerako 'ntaryāmī vā

Viśvanātha

tāny eva gaṇayati adhīti | adhiṣṭhānaṃ śarīraṃ | kartā cij-jaḍa-granthir ahaṅkāraḥ, karaṇaṃ cakṣuḥ-śrotrādi | pṛthag-vidham aneka-prakāram | pṛthak-ceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ pṛthag-vyāpārāḥ | daivaṃ sarva-prerako 'ntaryāmī ca

Baladeva

tāny eva gaṇayati adhīti | adhiṣṭhīyate jīvenety adhiṣṭhānaṃ śarīraṃ kartā jīvaḥ asya jñātṛtva-kartṛtve śrutir āha eṣa hi draṣṭā sraṣṭā ity (PraśnaU 4.9) ādinā | sūtrakāraś ca jño 'ta eva (Vs 2.3.18) iti kartā śāstrārthavattvāt (Vs 2.3.26) ity ādi ca | karaṇaṃ śrotrādisamanaskam | pṛthag-vidhaṃ karma-niṣpattau pṛthag-vyāpāram | vividhā ca pṛthak-ceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ nānā-vidhā pṛthag-vyāpārāḥ | daivaṃ cety atra karma-niṣpādake hetu-pracaye daivaṃ sarvārādhyaṃ paraṃ brahma pañcamam | karma-niṣpattāv antaryāmī harir mukhyo hetur ity arthaḥ | dehendriya-prāṇa-jīvopakaraṇo 'sau karma-pravartaka iti niścayavatāṃ karma tat-phaleṣu kartṛtvābhiniveśa-spṛhā-virahitānāṃ karmāṇi na bandhakānīti bhāvaḥ |

nanu jīvasya kartṛtve pareśāyatte sati tasya karma sva-niyojyatvāpattiḥ, kāṣṭhādi-tulyatvāt | vidhi-niṣedha-śāstrāṇi ca vyarthāni syuḥ | svadhiyā pravartituṃ na śakto niyojyo dṛṣṭaḥ | ucyate — pareśena dattair dehendriyādibhis tenaivāhita-śaktibhis tad-ādhāra-bhūto jīvas tad-āhita-śaktibhis tad-ādhāra-bhūto jīvas tad-āhita-śaktikaḥ san karma-siddhaye svecchayaiva dehendriyādikam adhitiṣṭhati | pareśas tu tat-sarvāntaḥ-sthas tasminn anumatiṃ dadānas taṃ prerayatīti jīvasya sva-dhiyā pravṛtti-nivṛttimattvam astīti na kiñcic codyam | evam eva sūtrakāro niṛṇītavān parāt tat tac chakteḥ (? parāt tac-chruteḥ, 2.3.40) ity ādinā | nanu muktasya jīvasya kartṛtvaṃ na syāt, tasya dehendriya-prāṇānāṃ vigamād iti cen na, tadā saṅkalpa-siddhānāṃ divyānāṃ teṣāṃ sattvāt |

Michalski

A więc podstawa, dalej sprawca, później różnorodne organy oraz każdego z nich najrozmaitsza działalność i wreszcie los, jako piąta przyczyna.

Olszewski

To są z jednej strony: potęga kierownicza, działacz i narzędzie; z drugiej różnorodne wysiłki i na piątem miejscu interwencya boska.

Dynowska

Są to: działacz, ciało, różne jego organa, rozliczne rodzaje energii, oraz Duchy kierownicze jako czynnik piąty.

Sachse

miejsce, sprawca, różnorodne narzędzia,
rozliczne działania
i piąty — zrządzenie losu.

Kudelska

A zatem: miejsce czynności, sprawca czynności, różnego rodzaju przedmioty działania,
Przeróżne próby ich podejmowania, i jako czynnik piąty – boski pierwiastek.

Rucińska

Siedziba, sprawca i narząd osobny, i różnorodne,
Odrębne działania wiatrów, i grono bóstw jako piąte.

Szuwalska

Miejsce, sprawca, narzędzia, wysiłki przeróżne
Oraz wyższa instancja, jako piąty czynnik,

Babkiewicz

Podstawa, następnie sprawca,
instrumenty różnorakie,
działania z osobna różne,
jako piąte – przeznaczenie.

analiza syntaktyczna

naraḥ (człowiek) śarīra-vāṅ-manobhiḥ (ciałem, mową lub słowami) yat nyāyyam vā viparītam vā (który właściwy lub przeciwny) karma (czyn) prārabhate (podejmuje),
ete pañca (te pięć) tasya (tego) hetavaḥ (przyczynami) [santi] (jest).

analiza gramatyczna

śarīra-vāṅ-manobhiḥ	–	śarīra-vāk-manas 3i.3 m. ; DV : śarīrena ca vācā ca manasā ceti – ciałem, słowami i umysłem (od: √ śṝ – łamać, niszczyć, śarīra – łatwe do zniszczenia, ciało; od: √ vac – mówić, vāk – mowa; √ man – myśleć, manas – umysł);
yat	–	yat sn. 2i.1 n. –który;
karma	–	karman 2i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
prārabhate	–	pra-ā– √ rabh (podejmować, rozpoczynać) Praes. Ā 1c.1 – rozpoczyna, podejmuje;
naraḥ	–	nara 1i.1 m. – człowiek (od: nṛ – człowiek, ludzkość);
nyāyyam	–	nyāyya 2i.1 n. – zwykłe, właściwe, dobre, poprawne (od: √ nī – prowadzić, nyāya – zasada, reguła, system);
vā	–	av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże;
viparītam	–	viparīta (vi-pari- √ i – iść w koło, zawracać) PP 2i.1 n. – przeciwne, odwrotne, złe;
vā	–	av. – lub, i, z drugiej strony, nawet jeśli, jednakże;
pañca	–	pañca 1i.3 n. – pięć;
ete	–	etat sn. 1i.3 m. – ci;
tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – jego;
hetavaḥ	–	hetu 1i.3 m. – przyczyny, impulsy, powody;

warianty tekstu

yat → hi (zaiste);
karma prārabhate → yat karmārabhate (który czyn rozpoczyna);
naraḥ → ‘rjuna (Ardźuno!);
karma prārabhate naraḥ → karma prārabhyate naraiḥ (czyn rozpoczęty przez ludzi);
nyāyyaṃ → nyāyaṃ (zasadę);
nyāyyaṃ vā viparītaṃ vā → vāpi parītaṃ ca (lub też i przeciwne);
pañcaite → paṃca te (te pięć);

Śāṃkara

śarīra-vāṅ-manobhir yat karma tribhir etaiḥ prārabhate nirvartayati naraḥ nyāyyaṃ vā dharmyaṃ śāstrīyam, viparītaṃ vāśāstrīyam adharmyaṃ yac cāpi nimiṣita-ceṣṭitādi jīvana-hetus tad api pūrva-kṛta-dharmādharmayor eva kāryam iti nyāyya-viparītayor eva grahaṇena gṛhītam, pañcaite yathoktās tasya sarvasyaiva karmaṇo hetavaḥ kāraṇāni |

nanv etāny adhiṣṭhānādīni sarva-karmaṇāṃ nirvartakāni katham ucyate śarīra-vāṅ-manobhir yat karma prārabhata iti ? naiṣa doṣaḥ | vidhi-pratiṣedha-lakṣaṇaṃ sarvaṃ karma śarīrādi-traya-pradhānam | tad-aṅgatayā darśana-śravaṇādi ca jīvana-lakṣaṇaṃ tridhaiva rāśīkṛtam ucyate śarīrādibhir ārabhyata iti | phala-kāle’pi tat-pradhānaiḥ sādhanair bhujyata iti pañcānām eva hetutvaṃ na virudhyata iti |

Rāmānuja

tad idam āha
nyāyye śāstrasiddhe, viparīte pratiṣiddhe vā sarvasmin karmaṇi śarīre, vācike, mānase ca pañcaite hetavaḥ / adhiṣṭhānam śarīram; adhiṣṭhīyate jīvātmaneti mahābhūtasaṃghātarūpaṃ śarīram adhiṣṭhānam / tathā kartā jīvātmā; asya jīvātmano jñātṛtvaṃ kartṛtvaṃ ca, „jño 'ta eva”, „kartā śāstrārthavattvāt ” iti ca sūtropapāditam / karaṇaṃ ca pṛthagvidham vākpāṇipādādipañcakaṃ samanaskaṃ karmendriyaṃ pṛthagvidham karmaniṣpattau pṛthagvyāpāram / vividhā ca pṛthakceṣṭā / ceṣṭāśabdena pañcātmā vāyur abhidhīyate tadvṛttivācinā; śarīrendriyadhāraṇasya prāṇāpānādibhedabhinnasya vāyoḥ pañcātmano vividhā ca ceṣṭā vividhā vṛttiḥ / daivaṃ caivātra pañcamam atra karmahetukalāpe daivaṃ pañcamam paramātmā antaryāmī karmaniṣpattau pradhānahetur ityarthaḥ / uktaṃ hi, „sarvasya cāhaṃ hṛdi sanniviṣṭo mattaḥ smṛtir jñānam apohanaṃ ca” iti / vakṣyati ca, „īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ hṛddeśe 'rjuna tiṣṭhati / bhrāmayan sarvabhūtāni yantrārūḍhāni māyayā//” iti / paramātmāyattaṃ ca jīvātmanaḥ kartṛtvam, „parāt tu tacchruteḥ” ityādyupapāditam / nanv evaṃ paramātmāyatte jīvātmanaḥ kartṛtve jīvātmā karmaṇy aniyojyo bhavatīti vidhiniṣedhaśāstrāṇy anarthakāni syuḥ // idam api codyaṃ sūtrakāreṇa parihṛtam, „kṛtaprayatnāpekṣas tu vihitapratiṣiddhāvaiyārthyādibhyaḥ” iti / etad uktaṃ bhavati paramātmanā dattais tadādhāraiś ca karaṇakalebarādibhis tadāhitaśaktibhiḥ svayaṃ ca jīvātmā tadādhāras tadāhitaśaktis san karmaniṣpattaye svecchayā karaṇādyadhiṣṭhānākāraṃ prayatnaṃ cārabhate; tadantaravasthitaḥ paramātmā svānumatidānena taṃ pravartayatīti jīvasyāpi svabuddhyaiva pravṛttihetutvam asti; yathā gurutaraśilāmahīruhādicalanādiphalapravṛttiṣu bahupuruṣasādhyāsu bahūnāṃ hetutvaṃ vidhiniṣedhabhāktvaṃ ceti

Śrīdhara

eteṣām eva sarva-karma-hetutvam āha śarīreti | yathoktaiḥ pañcabhiḥ prārabhyamānaṃ karma triṣv evāntarbhāvyam | śarīra-vāṅ-manobhir ity uktaṃ śārīraṃ vācikaṃ mānasaṃ ca trividhaṃ karmeti prasiddheḥ | śarīrādibhiḥ yat karma dharmyam adharmyaṃ vā karoti naras tasya karmaṇa ete pañca hetavaḥ |

Viśvanātha

śarīrādibhir iti śārīraṃ vācikaṃ mānasaṃ ceti karma trividham | tac ca sarvaṃ dvividham | nyāyyaṃ dharmyaṃ viparītam anyāyyam adharmyaṃ | tasya sarvasyāpi karmaṇa ete pañca-hetavaḥ |

Baladeva

śarīreti – nyāyyaṃ śāstrīyam, viparītam aśāstrīyam |

Michalski

Jakikolwiekbądż czyn – prawy czy nie-prawy, – przedsiębierze człowiek przy pomocy swego ciała, mowy i myśli, zawsze każdy czyn jego będzie miał pięć powyższych przyczyn.

Olszewski

Wszelkie dzieło sprawiedliwe lub niesprawiedliwe, które człowiek spełnia myślą, mową lub uczynkiem, pochodzi z tych pięciu zasad.

Dynowska

Te pięć czynników to sprawcy każdego czynu, czy będzie on dobry czy zły, myślą, mową, czy działaniem spełniany.

Sachse

Jakiekolwiek podjąłby człowiek działanie,
pomyślne, czy niepomyślne,
ciałem, słowem czy myślą,
wywołuje je tych pięć przyczyn.

Kudelska

Każde działanie, które człowiek podejmuje swym ciałem, mową czy umysłem,
l czy działanie to jest właściwe, czy złe, wszystko to zależy od pięciu czynników.

Rucińska

Jaki czyn człowiek podejmie ciałem, umysłem lub mową,
Czy zgodny z prawem, czy sprzeczny, te pięć to jego przyczyny.

Szuwalska

Są przyczyną uczynków, tak złych, jak i dobrych,
Spełnianych ciałem, mową i ludzkim umysłem.

Babkiewicz

Jaki człowiek czyn podejmie
ciałem, słowem czy też myślą,
niestosowny czy właściwy –
piątka ta jest w nim przyczyną.

analiza syntaktyczna

evam sati (gdy tak jest) tatra (tutaj) akṛta-buddhitvāt (z powodu nierozwiniętej roztropności) yaḥ tu (ale kto) kevalam (jedynie) ātmānam kartāram (jaźń jako sprawcę) paśyati (widzi),
saḥ durmatiḥ (ten niemądry) na paśyati (nie widzi).

analiza gramatyczna

tatra	–	av. tam (od: tat; locativus nieodmienny zakończony na -tra);
evam	–	av. – w ten sposób;
sati	–	sant ( √ as – być) PPr 7i.1 m. loc.abs. – gdy [tak] jest;
kartāram	–	kartṛ 2i.1 m. – sprawcę (od: √ kṛ – robić);
ātmānam	–	ātman 2i.1 m. – jaźń;
kevalam	–	av. – jedynie, tylko (od: kevala – pojedynczy, prosty, całkowity);
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
paśyati	–	√ dṛś (widzieć) Praes. P 1c.1 – widzi;
akṛta-buddhitvāt	–	akṛta-buddhitva abst. 5i.1 n. ; KD : akṛtād buddhitvād iti – z powodu nierozwiniętej roztropności (od: √ kṛ – robić, PP kṛta – uczyniony, a-kṛta – nieuczyniony, nierozwinięty, niedokończony; √ budh – budzić, rozumieć, percepować; buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd);
na	–	av. – nie;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
paśyati	–	√ dṛś (widzieć) Praes. P 1c.1 – widzi;
durmatiḥ	–	dur-mati 1i.1 f. – ten, którego myśl jest zła, niemądry, głupiec, tępak (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √ man – myśleć, mati – myśl, opinia, pogląd);

warianty tekstu

tatraivaṃ → tatraiva (zaiste tutaj);
sati kartāram → satya-kartāram (prawdziwego sprawcę);
tu yaḥ → tu yat (lecz który);
paśyaty akṛta-buddhitvān → paśyate ‘kṛta-buddhitvān (widzi z powodu nierozwiniętej roztropności);
sa paśyati → saṃpaśyati (dokładnie widzi);

Śāṃkara

tatra iti prakṛtena sambadhyate | evaṃ sati evaṃ yathoktaiḥ pañcabhir hetubhir nirvartye sati karmaṇi | tatraivaṃ satīti durmatitvasya hetutvena sambadhyate | tatraiteṣv ātmānanyatvenāvidyā-parikalpitaiḥ kriyamāṇasya karmaṇo’ham eva kartā iti kartāram ātmānaṃ kevalaṃ śuddhaṃ tu yaḥ paśyaty avidvān | kasmāt ? vedāntācāryopadeśa-nyāyair akṛta-buddhitvād asaṃskṛta-buddhitvāt | yo’pi dehādi-vyatiriktātma-vādy ātmānam eva kevalaṃ kartāraṃ paśyati, asāv apy akṛta-buddhiḥ | ato’kṛta-buddhitvān na sa paśyaty ātmanas tattvaṃ karmaṇo vety arthaḥ | ato durmatiḥ, kutsitā viparītā duṣṭājasraṃ janana-maraṇa-pratipatti-hetu-bhūtā matir asyeti durmatiḥ | sa paśyann api na paśyati, yathā taimiriko’nekaṃ candram, yathā vābhreṣu dhāvatsu candraṃ dhāvantam, yathā vā vāhane upaviṣṭo’nyeṣu dhāvatsv ātmānaṃ dhāvantam

Rāmānuja

evaṃ vastutaḥ paramātmānumatipūrvake jīvātmanaḥ kartṛtve sati, tatra karmaṇi kevalam ātmānam eva kartāraṃ yaḥ paśyati, sa durmatiḥ viparītamatiḥ akṛtabuddhitvād aniṣpannayathāvasthitavastubuddhitvān na paśyati na yathāvasthitaṃ kartāraṃ paśyati

Śrīdhara

tataḥ kiṃ ? ata āha tatreti | tatra sarvasmin karmaṇi ete pañca hetava iti | evaṃ sati kevalaṃ nirupādhim asaṅgam ātmānaṃ tu yaḥ kartāraṃ paśyati śāstrācāryopadeśābhyām asaṃskṛta-buddhitvād durmatir asau samyak na paśyati

Viśvanātha

tataḥ kiṃ ? ata āha tatreti | tatra sarvasmin karmaṇi ete pañcaiva hetava ity evaṃ sati kevalaṃ vastutaḥ niḥsaṅgam evātmānaṃ jīvaṃ yaḥ kartāraṃ paśyati, so 'haṅkṛta-buddhitvād asaṃskṛta-buddhitvād durmatir naiva paśyati | so 'jñānī anda evocyata iti bhāvaḥ |

Baladeva

tataḥ kiṃ ? ata āha tatreti | tatreti | evaṃ sati jīvasya kartṛtve pareśānumati-pūrvake tad-datta-dehādi-sāpekṣe ca sati, tatra karmaṇi kevalam evātmānaṃ jīvam eva yaḥ kartāraṃ paśyati | sa durmatir akṛta-buddhitvād alabdha-jñānatvān na paśyati yathāndhaḥ |

Michalski

Jeżeli więc rzecz się tak ma, to człowiek, który jedynie siebie samego uważa za sprawcę, właściwie wcale nie widzi, ograniczony, nierozsądny!

Olszewski

A iż tak jest, przeto więc każdy, kto przez nieświadomość uważa siebie za jedynego sprawcę swoich postępków, ten widzi źle i nie rozumie rzeczy.

Dynowska

Jako że tak jest, ten który – dzięki nikłemu rozpoznawaniu – siebie samego uważa za jedynego czynów swych sprawcę, zaiste spaczony ma sąd i nie widzi jasno.

Sachse

Skoro więc tak jest właśnie,
to ten, kto w sobie samym widzi sprawcę czynu,
w rzeczywistości niczego — głupiec — nie widzi,
bo nie jest jeszcze zdolny do rozróżniania.

Kudelska

Gdy człowiek o rozumie niezrównoważonym postrzega, iż on sam jedynie jest sprawcą każdego czynu,
On nie postrzega prawdziwie, mylny jest jego pogląd.

Rucińska

Skoro tak jest, to kto sprawcę w samotnym widzi Atmanie,
Ten skutkiem nierozróżnienia nie widzi nic, tępogłowy!

Szuwalska

Dlatego ten, kto siebie uważa jedynie
Za wyłącznego sprawcę, wyłączną przyczynę,
Nie widzi odpowiednio i brak mu rozumu.

Babkiewicz

W sytuacji takiej, kiedy
jednym sprawcą siebie widzi,
ten niemądry nic nie widzi,
gdyż ma rozum niedojrzały.

analiza syntaktyczna

yasya (kogo) ahaṃ-kṛtaḥ bhāvaḥ (natura uczyniona z ‘ja’) na [asti] (nie jest),
yasya (kogo) buddhiḥ (roztropność) na lipyate (nie jest plamiona),
saḥ (ten) imān lokān (tych ludzi) hatvā api (nawet zabiwszy) na hanti (nie zabija) [tena] (dlatego) na nibadhyate (nie jest pętany).

analiza gramatyczna

yasya	–	yat sn. 6i.1 m. – kogo, którego;
na	–	av. – nie;
ahaṃ-kṛtaḥ	–	ahaṃ-kṛta 1i.1 m. – uczyniony z ‘ja’ (od: aham – ja; √ kṛ – robić, PP kṛta – uczyniony);
bhāvaḥ	–	bhāva 1i.1 m. – egzystencja, istnienie, natura, emocje (od: √ bhū – być);
buddhiḥ	–	buddhi 1i.1 f. – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd (od: √ budh – budzić, rozumieć, percepować);
yasya	–	yat sn. 6i.1 m. – kogo, którego;
na	–	av. – nie;
lipyate	–	√ lip (namaszczać, smarować, plamić, kleić, pokrywać) Praes. pass. 1c.1 – jest obsmarowany, jest plamiony;
hatvā	–	√ han (zabić) absol. – zabiwszy;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;
imān	–	idam sn. 2i.3 m. – te;
lokān	–	loka 2i.3 m. – światy, ludzi;
na	–	av. – nie;
hanti	–	√ han (zabijać, uderzać) Praes. P 1c.1 – zabija;
na	–	av. – nie;
nibadhyate	–	ni- √ bandh (wiązać, pętać) Praes. pass. 1c.1 – jest pętany;

warianty tekstu

nāhaṃ-kṛto → nāhaṃ-kṛte (nie w uczynionym z ‘ja’);
buddhir yasya → yasya buddhir (czyja roztropność);
hatvā → kṛtvā / hivtā (uczyniwszy / uderzywszy);
na hanti na nibadhyate → na nihaṃti na badyate (nie zabija, nie jest pętany);

Śāṃkara

kaḥ punaḥ sumatiḥ ? yaḥ samyak paśyatīty ucyate—
yasya śāstrācāryopadeśa-nyāya-saṃskṛtātmano na bhavaty ahaṃkṛto’haṃ kartā ity evaṃ-lakṣaṇo bhāvo bhāvanā pratyayaḥ | eta eva pañcādhiṣṭhānādayo’vidyayātmani kalpitāḥ sarva-karmaṇāṃ kartāraḥ, nāham | ahaṃ tu tad-vyāpārāṇāṃ sākṣi-bhūtaḥ | aprāṇo hy amanāḥ śubhro hy akṣarāt parataḥ paraḥ kevalo’vikriya [mu.u. 2.1.2] ity evaṃ paśyatīti etat | buddhir antaḥ-karaṇaṃ yasya ātmana upādhi-bhūtā na lipyate nānuśayinī bhavati—idam aham akārṣam, tenāhaṃ narakaṃ gamiṣyāmīty evaṃ yasya buddhir na lipyate—sa sumatiḥ, sa paśyati | hatvāpi sa imān lokān, sarvān imān prāṇinaḥ ity arthaḥ, na hanti hanana-kriyāṃ na karoti, na nibadhyate nāpi tat-kāryeṇādharma-phalena sambadhyate |

nanu hatvāpi na hantīti vipratiṣiddham ucyate yady api stutiḥ | naiṣa doṣaḥ | laukika-pāramārthika-dṛṣṭy-apekṣayā tad-upapatteḥ | dehādy-ātma-buddhyā hantāham iti laukikīṃ dṛṣṭim āśritya hatvāpīty āha | yathā-darśitāṃ pāramārthikīṃ dṛṣṭim āśritya na hanti na nibadhyata iti | etad ubhayam upapadyata eva |

nanv adhiṣṭhānādibhiḥ sambhūya karoty evātmā | kartāram ātmānaṃ kevalaṃ tv [gītā 18.16] iti kevala-śabda-prayogāt | naiṣa doṣaḥ | ātmano’vikriya-svabhāvatve’dhiṣṭhānādibhiḥ saṃhatatvānupapatteḥ | vikriyāvato hy anyaiḥ saṃhananaṃ sambhavati, saṃhatya vā kartṛtvaṃ syāt | na tv avikriyasyātmanaḥ kenacit saṃhananam astīti na sambhūya kartṛtvam upapadyate | ataḥ kevalatvam ātmanaḥ svābhāvikam iti kevala-śabdo’nuvāda-mātram |

avikriyatvaṃ cātmanaḥ śruti-smṛti-nyāya-prasiddham | avikāryo’yam ucyate [gītā 2.15] guṇair eva karmāṇi kriyante [gītā 3.27] śarīra-stho’pi na karotīty [gītā 13.31] ādy asakṛd upapāditaṃ gītāsv eva tāvat | śrutiṣu ca dhyāyatīva lelāyatīva [bhāvāū 4.3.7] ity evam ādyāsu | nyāyataś ca niravayavam aparatantram avikriyam ātma-tattvam iti rāja-mārgaḥ | vikriyāvattvābhyupagame’py ātmanaḥ svakīyaiva vikriyā svasya bhavitum arhati, nādhiṣṭhānādīnāṃ karmāṇy ātma-kartṛkāṇi syuḥ | na hi parasya karma pareṇākṛtam āgantum arhati |

yat tv avidyayā gamitam, na tat tasya | yathā rajatatvaṃ na śuktikāyāḥ | yathā vā tala-malinatvaṃ bālair gamitam avidyayā, nākāśasya, tathādhiṣṭhānādi-vikriyāpi teṣām eva, nātmanaḥ | tasmād yuktam uktam ahaṃkṛtatva-buddhi-lepābhāvād vidvān na hanti vā nibadhyata iti | nāyaṃ hanti vā hanyate [gītā 2.19] iti pratijñāya na jāyate [gītā 2.20] ity ādi-hetu-vacanenāvikriyatvam ātmana uktvā, vedāvināśinaṃ [gītā 2.21] iti viduṣaḥ karmādhikāra-nivṛttiṃ śāstrādau saṃkṣepata uktvā, madhye prasāritāṃ tatra tatra prasaṅgaṃ kṛtveha upasaṃharati śāstrārtha-piṇḍīkaraṇāya vidvān na hanti na nibadhyate iti |

evaṃ ca sati deha-bhṛttvābhimānānupapattau avidyā-kṛtāśeṣa-karma-saṃnyāsopapatteḥ saṃnyāsinām aniṣṭādi tri-vidhaṃ karmaṇaḥ phalaṃ na bhavati [gītā 18.12] ity upapannam | tad-viparyayāc cetareṣāṃ bhavatīty etac cāparihāryam ity eṣa gītā-śāstrārtha upasaṃhṛtaḥ | sa eṣa sarva-vedārtha-sāro nipuṇa-matibhiḥ paṇḍitair vicārya pratipattavya iti tatra tatra prakaraṇa-vibhāgena darśito’smābhiḥ śāstra-nyāyānusāreṇa

Rāmānuja

paramapuruṣakartṛtvānusaṃdhānena yasya bhāvaḥ kartṛtvaviṣayo manovṛttiviśeṣaḥ nāhaṃkṛtaḥ nāhamabhimānakṛtaḥ / ahaṃ karomīti jñānaṃ yasya na vidyata ityarthaḥ / buddhir yasya na lipyate asmin karmaṇi mama kartṛtvābhāvād etatphalaṃ na mayā saṃbadhyate, na ca madīyaṃ karmeti yasya buddhir jāyata ityarthaḥ / sa imān lokān yuddhe hatvāpi tān na nihanti; na kevalaṃ bhīṣmādīn ityarthaḥ / tatas tena yuddhākhyena karmaṇā na nibadhyate / tatphalaṃ nānubhavatītyarthaḥ

Śrīdhara

kas tarhi sumatir yasya karma-lepo nāstīty uktam ity apekṣāyām āha – yasyeti | aham iti kṛto 'haṃ kartā ity evambhūto bhāvaḥ | yad vā ahaṅkṛto 'haṅkārasya bhāvaḥ svabhāvaḥ | kartṛtvābhiniveśo yasya nāsti | śarīrādīnām eva karma-kartṛtvālocanād ity arthaḥ | ataeva yasya buddhir na lipyate iṣṭāniṣṭa-buddhyā karmasu na sajjate | na evambhūto dehādi-vyatiriktātma-darśī imān lokān sarvān api prāṇino loka-dṛṣṭyā hatvāpi viviktatayā sva-dṛṣṭyā na hanti, na tat-phalair nibadhyate bandhaṃ na prāpnoti | kiṃ punaḥ sattva-śuddhi-dvārā parokṣa-jñānotpatti-hetubhiḥ karmabhis tasya baddha-śaṅkety arthaḥ | tad uktaṃ – brahmaṇy ādhāya karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā karoti yaḥ | lipyate na sa pāpena padma-patram ivāmbhasā || (Gītā 5.10)

Viśvanātha

kas tarhi sumatiś cakṣuṣmān ity ata āha yasyeti | ahaṅkṛto ahaṅkārasya bhāvaḥ svabhāvaḥ kartṛtvābhiniveśo yasya nāsti ataeva yasya buddhir na lipyate iṣṭāniṣṭa-buddhyā karmasu nāsajjati, sa hi karma-phalaṃ na prāpnotīti kiṃ kartavyam | sa hi karma bhadrābhadraṃ kurvann api naiva karotīty āha hatvāpīti, sa imān sarvān api prāṇino loka-dṛṣṭyā hatvāpi sva-dṛṣṭyā naiva hanti | nirabhisandhitvād iti bhāvaḥ | ato na badhyate karma-phalaṃ na prāpnotīti |

Baladeva

kas tarhi cakṣuṣmān sumatis tatrāha yasyeti | yasya puruṣasya manovṛtti-lakṣaṇo bhāvo nāhaṅkṛtaḥ sva-kartṛtve pareśāyatte 'nusandhite sati karmāṇy aham eva karomīty abhimāna-kṛto na bhavet | yasya ca buddhir na lipyate karma-phala-spṛhayā, sa imāṅl lokān na kevalaṃ bhīṣmādīn hatvāpi na hanti, na ca tena sarva-loka-hananena karmaṇā nibadhyate lipyate |

Michalski

Kto nie uważa siebie za sprawcę, czyj umysł nie jest zmącony, ten chociażby zabił tych ludzi, właściwie ani nie zabija, ani nie wiąże się ze światem.

Olszewski

Kto niema w sobie pychy i czyj rozum nie jest zamroczony, ten zabijając tych wojowników, nie staje się przez to mordercą i nie jest grzechem związany.

Dynowska

Lecz człowiek od samości swej całkowicie wolny, dalekowidzący i o czystym sądzie, nawet śmierć tych ludzi powodując nie będzie zabójcą , ani czynów swoich niewolnikiem.

Sachse

A ten, kto wolny jest od poczucia własnego „ja”,
czyj rozum nie jest skażony [egoizmem|.
ten nawet jeśliby zabił tych oto ludzi,
nie zabija, ani też nie wikła się [w więzach czynu].

Kudelska

Ten, który wolny od myśli, iż on czynu sprawcą, którego umysł nie jest do tej myśli przywiązany,
On choćby zabił tych oto ludzi, to ani ich nie zabija, ani tym działaniem nie jest związany.

Rucińska

Kto czuje, że nie on działa, i rozum czyj się nie plami,
Ten, choćby zabił tych ludzi, nie zabił ich, od pęt wolny!

Szuwalska

Lecz człowiek, który wolny jest od swego ego
I czystą ma naturę, rozum niezmącony,
Nie ma związku z tym światem, nie czyni nic złego,
Choćby przez niego życia ktoś był pozbawiony.

Babkiewicz

Kto się z „ja” nie utożsamia,
kogo rozum niesplamiony,
chociaż ludzi on zabija,
nie zabija, niespętany.

analiza syntaktyczna

jñānam (wiedza) jñeyam (przedmiot wiedzy) parijñātā [iti] (poznający) tri-vidhā karma-codanā [asti] (istnieje trojaki bodziec czynu).
karaṇam (instument) karma (czyn) kartā iti (sprawca) tri-vidhaḥ karma-saṅgrahaḥ [asti] (istnieje trojaki zbiór czynu).

analiza gramatyczna

jñānam	–	jñāna 1i.1 n. – wiedza, mądrość, inteligencja (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
jñeyam	–	jñeya ( √ jñā – wiedzieć) PF 1i.1 n. – do poznania, do dowiedzenia się;
parijñātā	–	parijñātṛ 1i.1 m. – rozpoznający, znawca (od: pari- √ jñā – poznawać, postrzegać, rozumieć);
tri-vidhā	–	tri-vidha 1i.1 f. – trojaka, mająca trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
karma-codanā	–	karma-codanā 1i.1 f. ; TP : karmaṇāṃ codaneti – impuls czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; √ cud – nakłaniać, podburzać, sprawiać przyspieszenie, codanā – nakłanianie, zapraszanie, impuls);
karaṇam	–	karaṇa 1i.1 n. – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik, zmysł (od: √ kṛ – robić);
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kartā	–	kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
tri-vidhaḥ	–	tri-vidha 1i.1 m. – trojaki, mający trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
karma-saṃgrahaḥ	–	karma-saṃgraha 1i.1 m. ; TP : karmaṇāṃ saṅgraha iti – zbiór czynów (od: √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; sam- √ grah – chwytać razem, wspierać, saṃ-graha – trzymanie razem, zbiór, ochrona);

warianty tekstu

karma-codanā → karma-vedanā / karma-nodanā (wiedza o czynie / impuls czynów);
karaṇaṃ → kāraṇaṃ / trividhaṃ (przyczyna / trojakie);
karma-saṅgrahaḥ →  karma-saṃśrayaḥ / karma-saṃgrahaṃ (wsparcie dla czynów / zbiór czynów);

Śāṃkara

athedānīṃ karmaṇāṃ pravartakam ucyate—
jñānaṃ jñāyate’neneti sarva-viṣayam aviśeṣeṇocyate | tathā jñeyaṃ jñātavyam, tad api sāmānyenaiva sarvam ucyate | tathā parijñātā upādhi-lakṣaṇo’vidyā-kalpito bhoktā | ity etat trayam eṣām aviśeṣeṇa sarva-karmaṇāṃ pravartikā tri-vidhā tri-prakārā karma-codanā | jñānādīnāṃ hi trayāṇāṃ saṃnipāte hānopādānādi-prayojanaḥ sarva-karmārambhaḥ syāt | tataḥ pañcabhir adhiṣṭhānādibhir ārabdhaṃ vāṅ-manaḥ-kāyāśraya-bhedena tridhā rāśī-bhūtaṃ triṣu karaṇādiṣu saṃgṛhyate ity etad ucyate—karaṇaṃ kriyate’neneti bāhyaṃ śrotrādi, antaḥ-sthaṃ buddhyādi, karma īpsitatamaṃ kartuḥ kriyayā vyāpyamānam, kartā karaṇānāṃ vyāpārayitopādhi-lakṣaṇa iti tri-vidhas tri-prakāraḥ karma-saṃgrahaḥ | saṃgṛhyate’sminn iti saṃgrahaḥ, karmaṇaḥ saṃgrahaḥ karma-saṃgrahaḥ | karmaiṣu hi triṣu samavaiti, tenāyaṃ tri-vidhaḥ karma-saṃgrahaḥ

Rāmānuja

sarvam idam akartṛtvādyanusandhānaṃ sattvaguṇavṛddhyaiva bhavatīti sattvasyopādeyatājñāpanāya karmaṇi sattvādiguṇakṛtaṃ vaiṣamyaṃ prapañcayiṣyan karmacodanāprakāraṃ tāvad āha
jñānam kartavyakarmaviṣayaṃ jñānam, jñeyaṃ ca kartavyaṃ karma, parijñātā tasya boddheti trividhā karmacodanā / bodhaboddhavyaboddhṛyukto jyotiṣṭomādikarmavidhir ityarthaḥ / tatra boddhavyarūpaṃ karma trividhaṃ saṃgṛhyate karaṇaṃ karma karteti / karaṇam sādhanabhūtaṃ dravyādikam; karma yāgādikam; kartā anuṣṭhāteti

Śrīdhara

hatvāpi na hanti na nibadhyate ity etad evopapādayituṃ karma-codanāyāḥ karmāśrayasya ca karma-phalādīnāṃ ca triguṇātmakatvān nirguṇasyātmanas tat-sambandho nāstīty abhiprāyeṇa karma-codanāṃ karmāśrayaṃ cāha – jñānam iti | jñānam iṣṭa-sādhanam etad iti bodhaḥ | jñeyam iṣṭa-sādhanaṃ karma | parijñātā evambhūta-jñānāśrayaḥ | evaṃ trividhā karma-codanā | codyate pravartyate 'nayā iti codanā | jñānādi-trayaṃ karma-pravṛtti-hetur ity arthaḥ | yad vā codaneti vidhir ucyate | tad uktaṃ bhaṭṭaiḥ – codanā copadeśaś ca vidhiś caikārtha-vācina iti | tataś cāyam arthaḥ ukta-lakṣaṇaṃ triguṇātmakaṃ jñānādi-trayam avalambhya karma-vidhiḥ pravartate iti | tad uktaṃ traiguṇya-viṣayā vedā iti | tathā ca karaṇaṃ sādhakatamam | karma ca kartur īpsitatamam | kartā kriyā-nirvartakaḥ | karma saṅgṛhyate 'sminn iti karma-saṅgrahaḥ | karaṇādi trividhaṃ kārakam | kriyāśraya ity arthaḥ | sampradānādi kāraka-trayaṃ tu parasparayā kriyā-pravartakam eva kevalam | na tu sākṣāt kriyāyāṃ āśrayaḥ | ataḥ karaṇādi-trayam eva kriyāśraya ity uktam |

Viśvanātha

komentarz wspólny przy BhG 18.19

Baladeva

jñāna-kāṇḍavat karma-kāṇḍe 'pi jñānādi-trayam asti | tac ca saniṣṭhena karmaṭhena bodhyam iti upadiśati jñānam iti | jñānaṃ jñeyam parijñātety evaṃ trika-yuktā karma-codanā jyotiṣṭomādi-karma-vidhiḥ codanā copadeśaś ca vidhiś caikārtha-vācina ity abhiyuktokteḥ | tat trikaṃ svayam eva vyākhyāti karaṇam iti | yaj jñānaṃ tat karaṇaṃ jñāyate 'nena iti nirukteḥ karaṇa-kārakam ity arthaḥ | yaj-jñeyaṃ kartavyaṃ jyotiṣṭomādi tat karma-kārakam | yas tu tasya parito 'nuṣṭhānena jñātā, sa karteti kartṛ-kārakam | evaṃ karma-saṅgraho jyotiṣṭomādi karma-vidhis trividhaḥ karaṇādi-kāraka-traya-sādhyaś codanā-saṅgraha-śabdayor aikyārthaḥ

Michalski

Poznanie, to, co się poznaje i poznający – oto trojakie bodźce do czynu. Narzędzia, czynność, sprawca – oto trojaka treść czynu.

Olszewski

Umiejętność, jej przedmiot, jej podmiot, oto jest troista dźwignia działania; narzędzie, czyn, działacz, oto jest trojakie ujęcie działania.

Dynowska

Poznanie, przedmiot poznawany, oraz poznający – oto trojaki działania impuls; narzędzie czynu, czyn i jego sprawca – oto trzy nieodzowne działania składniki.

Sachse

Wiedza, przedmiot poznania, podmiot poznający
to trzy podniety czynu.
Narzędzie, czyn i sprawca
składają się na trójdzielną całość czynu.

Kudelska

Mądrość, przedmiot poznania i poznający, to są trzy składniki działania,
Sama czynność jest również trojako złożona, z przedmiotu działania, samej czynności i sprawcy działania.

Rucińska

Poznanie, przedmiot i podmiot – oto trzy czynu podniety.
Narzędzie, czyn, sprawca – oto trojaka zbiornica czynu.

Szuwalska

Poznanie, poznający i rzecz poznawana
Są to trojakie bodźce, a czynu składniki
Są to narzędzia oraz czyny i ich sprawca.

Babkiewicz

Wiedza, przedmiot, poznający –
trzy rodzaje podniet czynu.
Czyn, narzędzia oraz sprawca –
oto czynu treść trojaka.

analiza syntaktyczna

guṇa-saṃkhyāne (w wyszczególnieniu gun) jñānam (wiedza) karma ca (i czyn) kartā ca (i sprawca)
guṇa-bhedataḥ (z powodu zróżnicowania na guny) tri-dhā eva (właśnie trojako) procyante (jest powiedziane),
tāni [jñānādīni] api (o nich właśnie poczynając od wiedzy) yathā-vat (odpowiednio) śṛṇu (słuchaj).

analiza gramatyczna

jñānam	–	jñāna 1i.1 n. – wiedza, mądrość, inteligencja (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
kartā	–	kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
tri-dhā	–	av. – trojako (od: tri – trzy; -dhā – sufiks dodawany do liczebnika, by utworzyć liczebnik wieloraki);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
guṇa-bhedataḥ	–	av. – TP : guṇānāṃ bhedata iti – z powodu zróżnicowania na guny (od: √ √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; √ bhid – rozdzielać, bheda – rozdzielenie, rozszczepienie, podział, różnica; ablativus nieodmienny zakończony na -tas);
procyate	–	pra- √ vac (mówić) Praes. pass. 1i.1 – mówi się, jest nazywany;
guṇa-saṃkhyāne	–	guṇa-saṃkhyāna 7i.1 n. ; guṇānāṃ saṃkhyāna iti – w wyliczeniu gun (od: √ √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; sam- √ khyā – liczyć, saṃkhya – liczenie, sumowanie, konflikt, saṃkhyāna – wyliczanie, wyszczególnianie);
yathā-vat	–	av. – jak należy, właściwie, dokładnie;
śṛṇu	–	√ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj;
tāni	–	tat sn. 2i.3 n. – te;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;

warianty tekstu

tri-dhaiva → tri-dheva (jakby trojako);
guṇa-bhedataḥ → karma-bhedataḥ (z powodu zróżnicowania na czyny);
procyate → procyaṃte / prāpyate / ucyate (są nazywane / jest osiągane / jest powiedziane);

Śāṃkara

athedānīṃ kriyā-kāraka-phalānāṃ sarveṣāṃ guṇātmakatvāt sattva-rajas-tamo-guṇa-bhedatas tri-vidho bhedo vaktavya ity ārabhyate—
jñānaṃ karma ca, karma kriyā, na kārakaṃ pāribhāṣikam īpsitatamaṃ karma | kartā ca nirvartakaḥ kriyāṇāṃ tridhā | eva avadhāraṇaṃ guṇa-vyatirikta-jāty-antarābhāva-pradarśanārthaṃ guṇa-bhedataḥ sattvādi-bhedena ity arthaḥ | procyate kathyate guṇa-saṃkhyāne kāpile śāstre tad api guṇa-saṃkhyāna-śāstraṃ guṇa-bhoktṛ-viṣaye pramāṇam eva | paramārtha-brahmaikatva-viṣaye yady api virūdhyate, tathāpi te hi kāpilāḥ guṇa-gauṇa-vyāpāra-nirūpaṇe’bhiyuktā iti tac-chāstram api vakṣyamāṇārtha-stuty-arthatvenopādīyata iti na virodhaḥ | yathāvat yathā-nyāyaṃ yathā-śāstraṃ sṛṇu tāny api jñānādīni tad-bheda-jātāni guṇa-bheda-kṛtāni sṛṇu, vakṣyamāṇe’rthe manaḥ-samādhiṃ kurv ity arthaḥ

Rāmānuja

kartavyakarmaviṣayaṃ jñānam, anuṣṭhīyamānaṃ ca karma, tasyānuṣṭhātā ca sattvādiguṇabhedatas trividhaiva procyate guṇasaṃkhyāne guṇakāryagaṇane / yathāvac chṛṇu tāny api tāni guṇato bhinnāni jñānādīni yathāvac chṛṇu

Śrīdhara

tataḥ kiṃ ? ata āha jñānam iti | guṇāḥ samyak kārya-bhedena khyāyate pratipādyante 'sminn iti guṇa-saṅkhyānaṃ sāṅkhya-śāstram | tasmin jñānaṃ ca karma ca kartā ca pratyekaṃ sattvādi-guṇa-bhedena tridhaivocyate | tāny api jñānādīni vakṣyamāṇāni yathāvat śṛṇu | tridhaivety eva-kāro guṇa-trayopādhi-vyatirekeṇātmanaḥ svataḥ karmāṇi pratiṣedhārthaḥ | caturdeśe 'dhyāye tatra sattvaṃ nirmalatvād ity ādinā guṇānāṃ bandhakatva-prakāro nirūpitaḥ | saptadaśe 'dhyāye yajante sāttvikā devān ity ādinā guṇa-kṛta-trividha-svabhāva-nirūpaṇena rajas-tamaḥ-svabhāvaṃ parityajya sāttvikāhārādi-sevayā sāttvikaḥ svabhāvaḥ sampādanīya ity uktam | iha tu kriyā-kāraka-phalādīnām ātma-sambandho nāstīti darśayituṃ sarveṣāṃ triguṇātmakatvam ucyate iti viśeṣo jñātavyaḥ

Viśvanātha

tad evaṃ bhagavan-mata ukta-lakṣaṇaḥ sāttvikas tyāga eva sannyāso jñāninām, bhaktānāṃ tu karma-yogasya svarūpeṇaiva tyāgo 'vagamyate | yad uktam ekādaśe bhagavataiva
ājñāyaiva guṇān doṣān
mayādiṣṭān api svakān |
dharmān santyajya yaḥ sarvān
māṃ bhajet sa ca sattamaḥ || (BhP 11.11.37) iti |

asyārthaḥ svāmi-caraṇair vyākhyāto yathā – mayā veda-rūpeṇādiṣṭān api svadharmān santyajya yo māṃ bhajet sa ca sattama iti | kim ajñānato nāstikyād vā ? na dharmācaraṇe sattva-śuddhyādīn guṇān vipakṣe doṣān pratyavāyāṃś cājñāya jñātvāpi mad-dhyāna-vikṣepatayā mad-bhaktyaiva sarvaṃ bhaviṣyatīti dṛḍha-niścayenaiva dharmān santyajya ity
atra dharmān dharma-phalāni santyajyeti tu vyākhyā na ghaṭate | na hi dharma-phala-tyāge kaścid atra pratyavāyo bhaved ity avadheyam | ayaṃ bhāvo bhagavad-vākyānāṃ tad-vyākhyātṝṇāṃ ca – jñānaṃ hi citta-śuddhim avaśyam evāpekṣate, niṣkāma-karmabhiś citta-śuddhi-tāratamye vṛtte eva jñānodaya-tāratamyaṃ bhaven nānyathā | ataeva samyag jñānodaya-siddhy-arthaṃ sannyāsibhir api niṣkāma-karma na kartavyam eva | yad uktam –
ārurukṣor muner yogaṃ
karma kāraṇam ucyate |
yogārūḍhasya tasaiva
śamaḥ kāraṇam ucyate || (Gītā 6.2) iti |
yas tv ātma-ratir eva syād
ātma-tṛptaś ca mānavaḥ |
ātmany eva ca santuṣṭas
tasya kāryaṃ na vidyate || (Gītā 3.17) iti |

bhaktis tu paramā svatantrā mahā-prabalā citta-śuddhiṃ naivāpekṣate, yad uktam –
vikrīḍitaṃ vraja-vadhūbhir idaṃ ca viṣṇoḥ
śraddhānvito yaḥ śṛṇuyād ity ādau
bhaktiṃ parāṃ bhagavati parilabhya kāmaṃ
hṛd-rogam āśv apahinoty acireṇa dhīraḥ || (BhP 10.33.42) iti |

atra tv ātma-pratyayeṇa hṛd-rogavattve vādhikāriṇi paramāyā bhakter api prathamam eva praveśas tatas tatraiva kāmādīnām apagamaś ca | tathā –
praviṣṭaḥ karṇa-randhreṇa
svānāṃ bhāva-saroruham |
dhunoti śamalaṃ kṛṣṇaḥ
salilasya yathā śarat || (BhP 2.8.5)

iti ca ity ato bhaktyaiva yadi tādṛśī citta-śuddhiḥ syāt, tadā bhaktaiḥ kathaṃ karma kartavyam iti |
atha prakṛam anusarāmaḥ – kiṃ ca na kevalaṃ dehādi-vyātiriktasyātmanaḥ jñānam eva jñānam, tathātma-tattvam api jñeyam, tādṛśa-jñānāśraya eva jñānī, kintv etat trike karma-sambandho vartate | tad api sannyāsibhir jñeyam ity āha jñānam iti | atra codanā śabdena vidhir ucyate, yad uktaṃ bhaṭṭaiḥ – codanā copadeśaś ca vidhiś caikārtha-vācina iti | uktaṃ ślokārdhaṃ svayam eva vyācaṣṭe karaṇam iti yaj jñānaṃ tat karaṇa-kārakam | jñāyate 'neneti jñānam iti vyutpatteḥ | yaj jñeyaṃ jīvātma-tattvaṃ, tad eva karma-kārakam | yas tasya parijñātā sa kartā iti trividhaḥ karaṇaṃ karma kartā iti trividhaṃ kārakam ity arthaḥ |
karma-saṅgrahaḥ karmaṇā niṣkāma-karmānuṣṭhānenaiva saṅgṛhyata iti karma-codanā pada-vyākhyā | jñānatvaṃ jñeyatvaṃ jñātṛtvaṃ caitat trayaṃ niṣkāma-karmānuṣṭhāna-mūlakam iti bhāvaḥ |

Baladeva

jñānam iti guṇa-saṅkhyāne guṇa-nirūpake śāstre caturdaśe tatra sattvaṃ nirmalatvād ity ādinā guṇānāṃ bandhakatā-prakāraḥ | saptadaśe yajante sāttvikā devān ity ādinā guṇa-kṛta-svabhāva-bhedaś coktaḥ | iha tu guṇa-saṃjñānāṃ jñānādīnāṃ traividhyam ucyata iti bodhyam |

Michalski

Wiedza, czyn i sprawca są trojakie, odpowiednio do trojakiego rodzaju żywiołów, – mowa o tym w „Wyliczeniu Żywiołów”,– w jaki sposób, posłuchaj:

Olszewski

Wiedza, czyn, działacz, są trzech rodzajów według trzech różnych kategoryi. O własnościach już ci mówiłem, posłuchaj teraz, co następuje:

Dynowska

Wiedza, czyn i działacz również trojakiego bywają rodzaju, zależnie od przewagi w nich jednej z trzech Gun Przyrody; posłuchaj o nich, o Parto.

Sachse

W nauce o gunach mówi się,
że wiedza, czyn i sprawca
są — w zależności od gun — trojakie.
Posłuchaj, jak to wygląda.

Kudelska

Powiada się, że również mądrość, czyn i czynu sprawa trojakiego są rodzaju,
W zależności, która z cech natury w nich przeważa, o tym teraz, posłuchaj.

Rucińska

Poznanie, czyn oraz sprawca są z guń podziału trojakie –
Tak mówi nauka sankhji i tak też o nich posłuchaj!

Szuwalska

Poznanie, czyn i sprawca są również trojakie
W swym rodzaju, zależnie od cechy natury,
Która w nich dominuje. Posłuchaj, Ardżuno!

Babkiewicz

Wiedza, czyn, a także sprawca –
z cech podziału ta trojakość
przedstawiona w cech teorii.
Słuchaj o niej jak należy.

analiza syntaktyczna

yena [jñānena] (dzięki której wiedzy) [saḥ] (on) vibhakteṣu sarva-bhūteṣu (w podzielonych wszystkich bytach) avibhaktam (niepodzielony) ekam avyayam bhāvam (jeden niezmienny stan) īkṣate (widzi),
[tvam] (ty) tat jñānam (tę wiedzę) sāttvikam (jako sattwiczną) viddhi (znaj).

analiza gramatyczna

sarva-bhūteṣu	–	sarva-bhūta 7i.3 m. ; sarveṣu bhūteṣu iti – we wszystkich bytach (od: sarva – wszystko; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt);
yena	–	yat sn. 3i.1 n. – przez co, na skutek czego;
ekam	–	eka sn. 2i.1 m. – jeden;
bhāvam	–	bhāva 2i.1 m. – byt, stan, natura (od: √ bhū – być);
avyayam	–	a-vyaya 2i.1 m. – niezmienny (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie);
īkṣate	–	√ īkṣ (patrzeć) Praes. Ā 1c.1 – widzi;
avibhaktam	–	a-vi-bhakta (vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać) PP 2i.1 n. – nierozdzielone, niepodzielone;
vibhakteṣu	–	vi-bhakta (vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać) PP 7i.3 n. – w rozdzielonych, w podzielonych;
tat	–	tat sn. 2i.1 n. – to;
jñānam	–	jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość, inteligencję (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
sāttvikam	–	sāttvika 2i.1 n. – związane z sattwą (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun);

warianty tekstu

avyayam → avyaktam (nieprzejawiony);
īkṣate → īkṣyate (jest widziany);
taj jñānaṃ → yaj jñānaṃ (którą wiedzę);

Śāṃkara

jñānasya tu tāvat tri-vidhatvam ucyate—
sarva-bhūteṣu avyaktādi-sthāvarānteṣu bhūteṣu yena jñānena ekaṃ bhāvaṃ vastu—bhāva-śabdo vastu-vācī, ekam ātma-vastv ity arthaḥ | avyayaṃ na vyeti svātmanā sva-dharmeṇa vā, kūṭastham ity arthaḥ | īkṣate paśyati yena jñānena, taṃ ca bhāvam avibhaktaṃ pratidehaṃ vibhakteṣu deha-bhedeṣu na vibhaktaṃ tad ātma-vastu, vyomavat nirantaram ity arthaḥ | taj jñānaṃ sākṣāt samyag darśanam advaitātma-viṣayaṃ sāttvikaṃ viddhīti

Rāmānuja

brāhmaṇakṣatriyabrahmacārigṛhasthādirūpeṇa vibhakteṣu sarveṣu bhūteṣu karmādhikāriṣu yena jñānenaikam ātmākhyaṃ bhāvaṃ, tatrāpy avibhaktam brāhmaṇatvādyanekākāreṣv api bhūteṣu sitadīrghādivibhāgavatsu jñānākāre ātmani vibhāgarahitam, avyayaṃ vyayasvabhāveṣv api brāhmaṇādiśarīreṣu avyayam avikṛtaṃ phalādisaṅgānarhaṃ ca karmādhikāravelāyām īkṣate, taj jñānaṃ sāttvikaṃ viddhi

Śrīdhara

tatra jñānasya sāttvikādi-traividhyam āha sarva-bhūteṣv iti tribhiḥ | sarveṣu bhūteṣu brahmādi-sthāvarās teṣu vibhakteṣu parasparaṃ vyavṛtteṣv avibhaktam anusyutam ekam avyayaṃ nirvikāraṃ bhāvaṃ paramātma-tattvaṃ yena jñānenekṣata ālocayati taj jñānaṃ sāttvikaṃ viddhi

Viśvanātha

sāttvikaṃ jñānam āha — sarva-bhūteṣv iti | ekaṃ bhāvam ekam eva jīvātmānaṃ nānā-vidha-phala-bhogārthaṃ krameṇa sarva-bhūteṣu manuṣya-deva-tiryag-ādiṣu vartamānam avyayaṃ naśvareṣv api teṣv anaśvaraṃ vibhakteṣu parasparaṃ vibhinneṣv apy avibhaktam eka-rūpaṃ yena karma-sambandhinā jñānenekṣate tat sāttvikaṃ jñānam

Baladeva

sāttvika-jñānam āha — sarveti | sarva-bhūteṣu deva-manuṣyādiṣu deheṣu nānā-karma-phala-bhogāt krameṇa vartamāna-bhāvaṃ jīvātmānaṃ yenaikaṃ vīkṣyate | avyayaṃ naśvareṣu teṣv anaśvaraṃ vibhakteṣu mitho-bhinneṣu teṣv avibhaktam eka-rūpaṃ ca yena taṃ vīkṣyate taj jñānaṃ sāttvikam aupaniṣad-aviviktātma-jñānaṃ tad ity arthaḥ

Michalski

Wiedza, za pomocą której we wszystkich rzeczach jedną tylko widzimy istotę, nieprzemijającą, pośród podzielnych niepodzielną, wiedz, ta wiedza jest sattwam.

Olszewski

Wiedza, która znajduje we wszystkich żyjących istotę jedyną, niezmienną, i niepodzielną w pojedynczych istotach, jest wiedzą prawdy.

Dynowska

Wiedza, która widzi jedyną, niezmienną Istność we wszystkich istotach, Jedność w wielości, Niepodzielne w podzielnym, wiedz, o Ardżuno, iż w harmonii ma swoje źródło.

Sachse

Za pełną sattwy uznaj taką wiedzę,
dzięki której we wszystkich stworzeniach
dostrzega się jeden byt niezmienny i niepodzielny,
choć zawarty w oddzielnych [istotach].

Kudelska

Mądrość, poprzez którą postrzegasz niezmienną istotę w każdym stworzeniu, niepodzielną w tym, co złożone,
Wiedz, iż taka mądrość jest natury szlachetnej.

Rucińska

To, które w stworzeniach wszystkich jeden byt widzi niezmienny,
W oddzielnych nierozdzielony – wiedz, to sattwiczne poznanie!

Szuwalska

Wiedza, która w istotach postrzegać pozwala
Nieskończoność ich bytu, jedność w podzielności,
Znajduje się pod wpływem harmonii jakości;

Babkiewicz

Dzięki niej we wszelkim bycie
jeden stan niezmienny widzi,
w rozdzielonym niepodzielny –
znaj tę wiedzę jako istną.

analiza syntaktyczna

yat jñānam (która wiedza) pṛthaktvena tu (ale z powodu oddzielności) sarveṣu bhūteṣu (we wszystkich bytach) nānā-bhāvān (różne stany) pṛthak-vidhān (jako oddzielne działy) vetti (zna),
tat jñānam (tę wiedzę) rājasam (jako radźasową) viddhi (znaj).

analiza gramatyczna

pṛthaktvena	–	pṛthaktva abst. 3i.1 n. – przez oddzielność (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo); lub av. ( 3i.1 ) – pojedynczo, jeden po drugim, oddzielnie (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo);
tu	–	av. – ale, wtedy, z drugiej strony, i;
yat	–	yat sn. 2i.1 n. – które;
jñānam	–	jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość, inteligencję (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
nānā-bhāvān	–	nānā-bhāva 2i.3 n. – mające rozmaite stany, różnorodne istnienia (od: nānā – różnie, rozmaicie / różny; xbhū – być, bhāva – bycie, istnienie, stan, charakter, uczucie, miłość);
pṛthag-vidhān	–	pṛthag-vidha 1i.3 n. – mające oddzielone części, pojedyncze działy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthak – oddzielnie, pojedynczo; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
vetti	–	√ vid (wiedzieć) Praes. P 1c.1 – zna;
sarveṣu	–	sarva sn. 7i.3 n. – we wszystkich;
bhūteṣu	–	bhūta ( √ bhū – być) PP 7i.3 m. – w bytach, w istotach;
tat	–	tat sn. 2i.1 n. – to;
jñānam	–	jñāna 2i.1 n. – wiedzę, mądrość, inteligencję (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
rājasam	–	rājasa 2i.1 n. – związane z radźasem, radźasowe (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedna z trzech gun);