Śrīdhara

āsurīṃ sampadaṃ tyaktvā daivīm evāśritā narāḥ |
mucyanta iti nirṇetuṃ tad-viveko 'tha ṣoḍaśe ||

Madhusūdana

anantārādhyāye adhaś ca mūlāny anusantatāni karmānubandhīni manuṣya-loke [Gītā 15.2] ity atra manuṣya-dehe prāg-bhavīya-karmānusāreṇa vyajyamānā vāsanāḥ saṃsārasyāvāntara-mūlatvenoktās tāś ca daivyāsurī rākṣasī ceti prāṇināṃ prakṛtayo navame 'dhyāye sūcitāḥ | tatra veda-bodhita-karmātma-jñānopāyaānuṣṭhāna-pravṛtti-hetuḥ sāttvikī śubha-vāsanā daivī prakṛtir ity ucyate | evaṃ vaidika-niṣedhātikrameṇa svabhāva-siddha-rāga-dveṣānusāri-sarvānartha-hetu-pravṛtti-hetu-bhūtā rājasī tāmasī cāśubha-vāsanāsurī rākṣasī ca prakṛtir ucyate | tatra ca viṣaya-bhoga-prādhānyena rāga-prābalyād āsurītvaṃ hiṃsā-prādhānyena dveṣa-prābalyād rākṣasītvam iti vivekaḥ | samprati tu śāstrānusāreṇa tad-vihita-pravṛtti-hetu-bhūtā sāttvikī śubha-vāsanā daivī sampat | śāstrātikrameṇa tan-niṣiddha-viṣaya-pravṛtti-hetu-bhūtā rājasī tāmasī cāśubha-vāsanā rākṣasy āsuryor ekīkaraṇenāsurī sampad iti dvairāśyenaśubhāśubha-vāsanābhedaṃ dvayā ha prājāpatyā devāś cāsurāś ca ity ādi-śruti-prasiddhaṃ śubhānām ādānāyāśubhānāṃ hānāya ca pratipādayituṃ ṣoḍaśo 'dhyāya ārabhyate | tatrādau śloka-trayenṇādeyāṃ daivīṃ sampadam |
śāstropadiṣṭe 'rthe sandehaṃ vinānuṣṭāna-niṣṭhatvam ekākī sarva-parigraha-śūnyaḥ kathaṃ jīviṣyāmīti bhaya-rāhityaṃ vābhayam | sattvasyāntaḥ-karaṇasya śuddhir nirmalatā tasyāḥ samyaktā bhagavat-tattva-sphūrti-yogyatā sattva-saṃśuddhiḥ para-vañcana-māyānṛtādi-parivarjanaṃ vā | parasya vyājena vaśīkaraṇaṃ para-vañcanam | hṛdaye 'nyathā kṛtvā bahir anyathā vyavaharaṇaṃ māyā, anyathādṛṣṭa-kathanam anṛtam ity ādi | jñānaṃ śāstrād ātma-tattvasyāvagamaḥ | cittaikāgratayā tasya svānubhavārūḍhatvaṃ yogaḥ | tayor vyāvasthitiḥ sarvadā tan-niṣṭhatā jñāna-yoga-vyavasthitiḥ | yadā tv abhayaṃ sarva-bhūtābhaya-dāna-saṅkalpa-pālanam | etac cānyeṣām api paramahaṃsa-dharmāṇām upalakṣaṇam | sattva-saṃśuddhiḥ śravaṇādi-paripākeṇāntaḥ-karaṇasyāsambhāvanā-viparīta-bhāvanādi-mala-rāhityam | jñānam ātma-sākṣātkāraḥ | yogo mano-nāśa-vāsanā-kṣayānukūlaḥ puruṣa-prayatnas tābhyāṃ viśiṣṭā saṃsāri-vilakṣaṇāvasthitir jīvan-muktir jñāna-yoga-vyavasthitir ity evaṃ vyākhyāyate tadā phala-mūrtaiva daivī sampad iyaṃ draṣṭavyā | bhagavad-bhaktiṃ vināntaḥ-karaṇa-saṃśuddher ayogāt tayā sāpi kathitā |
mahātmānas tu māṃ pārtha daivīṃ prakṛtim āśritāḥ |
bhajanty ananya-manaso jñātvā bhūtādim avyayam ||
iti navame daivyāṃ sampadi bhagavad-bhakter uktatvāc ca | bhagavad-bhakter atiśreṣṭhatvād abhayādibhiḥ saha pāṭho na kṛta iti draṣṭavyam |

Viśvanātha

ṣoḍaśe sampadaṃ daivīm āsurīm apy avarṇayat |
sargaṃ ca dvividhaṃ daivam āsuraṃ prabhur akṣayāt ||

Baladeva

daivīṃ tathāsurīṃ kṛṣṇaḥ sampadaṃ ṣoḍaśe 'bravīt |
pādeyatva-heyatve bodhayan kramatas tayoḥ ||

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (rzekł):
he bhārata (o potomku Bharaty)
abhayam (wolność od strachu) sattva-saṃśuddhiḥ (oczyszczenie jestestwa) jñāna-yoga-vyavasthitiḥ (utwierdzenie w wiedzy i jodze) dānam (dobroczynność) damaḥ (powściągliwość) yajñaḥ (ofiara) svādhyāyaḥ (studia) tapaḥ (asceza) ārjavam (prostolinijność)
ahiṃsā (niekrzywdzenie) satyam (prawda) akrodhaḥ (wolność od gniewu) tyāgaḥ (wyrzeczenie) śāntiḥ (spokój) apaiśunam (nieobgadywanie) bhūteṣu dayā (współczucie w stosunku do istot) aloluptam (brak chciwości) mārdavam (delikatność) hrīḥ (wstydliwość) acāpalam (brak chwiejności)
tejaḥ (wigor) kṣamā (tolerancja) dhṛtiḥ (stanowcza wola) śaucam (czystość) adrohaḥ (wolność od wrogości) na ati-mānitā ca (i nie nadmierna duma)
[etāni ṣaḍ-viṃśati-prakārāṇi] (te mające dwadzieścia sześć części) daivīm sampadam (boskiej doskonałości) abhijātasya (zrodzonego do) bhavanti (są).

analiza gramatyczna

 

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m. ; TP : śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √ bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza, bhagavant – posiadacz fortuny);
uvāca	–	√ vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
abhayam	–	a-bhaya 1i.1 n. – wolność od strachu, odwaga, nieustraszoność (od: √ bhī – straszyć);
sattva-saṃśuddhiḥ	–	sattva-saṃśuddhi 1i.1 f. ; TP : sattvasya saṃśuddhir iti  – oczyszczenie jestestwa (od: √ as – być, PPr sant – będący, istnienie, abst. sattva – jestestwo, esencja, mądrość, duch, jedna z trzech gun; sam- √ śudh – stawać się czystym, saṃ-śuddhi – oczyszczenie, zmycie, uświęcenie);
jñāna-yoga-vyavasthitiḥ	–	jñāna-yoga-vyavasthiti 1i.1 f. ; DV / TP : jñāne ca yoge ca vyavasthitir iti  – stała pozycja w wiedzy i jodze (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, jñāna – wiedza, mądrość, inteligencja; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga  – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; vi-ava- √ sthā – rozstawiać, umieszczać, vi-ava-sthiti – stanie, utwierdzenie, stan, pozycja, pobyt, egzystencja);
dānam	–	dāna 1i.1 n. – dar, jałmużna, dobroczynność (od: √ dā – dawać);
damaḥ	–	dama 1i.1 m. – powściągliwość, samokontrola (od: √ dam – powstrzymywać, powściągać, pokonywać);
ca	–	av. – i;
yajñaḥ	–	yajña 1i.1 m. – ofiara, czczenie (od: √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić);
ca	–	av. – i;
svādhyāyaḥ	–	svādhyāya 1i.1 m. – recytacja, powtarzanie [Wedy], studiowanie, czytanie (od: su-ā- √ dhī – kontemplować, rozmyślać);
tapaḥ	–	tapas 1i.1 n. – gorąco, asceza (od: √ tap – topić, palić);
ārjavam	–	ārjava 1i.1 n. – prostolinijność, uczciwość, szczerość, bezpośredniość (od: √ arj  – osiągać; ṛju – właściwy, uczciwy, szczery);

*****

ahiṃsā	–	a-hiṃsā 1i.1 f. – zaniechanie przemocy, niekrzywdzenie (od: √ hiṃs – ranić, krzywdzić, zabijać);
satyam	–	satya 1i.1 n. – prawda, prawdziwość (od: √ as – być, PPr sant – będący);
akrodhaḥ	–	a-krodha 1i.1 m. – wolność od złości, wolność od gniewu (od: √ krudh – gniewać się);
tyāgaḥ	–	tyāga 1i.1 m. – porzucenie, wyrzeczenie się (od: √ tyaj – porzucać);
śāntiḥ	–	śānti  1i.1 f. – spokój, wyciszenie, zadowolenie, zakończenie, śmierć (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć);
apaiśunam	–	a-paiśuna 1i.1 n. – nierzucanie oszczerstw, nieszkalowanie (od: √ piś – rzeźbić, przygotowywać, ozdabiać, piśuna – obgadywanie, szkalowanie, paiśuna – obmawianie, obgadywanie, oszczerstwo, potwarz, nikczemność);
dayā	–	dayā 1i.1 f. – litość, współczucie, sympatyzowanie (od: √ day – dzielić, sympatyzować, mieć litość);
bhūteṣu	–	bhūta 7i.3 m. – w stosunku do istot (od: sarva – wszystko; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt);
aloluptvam	–	a-lolup-tva abst. 1i.1 n. – brak tęsknot, brak chciwości, brak zachłanności (od: √ lup – łamać, niszczyć, intens. lolupa – niezwykle niszczycielski, pragnący, tęskniący; znaczenie prawdopodobnie od: √ lubh – pragnąć, tęsknić, pożądać);
mārdavam	–	mārdava 1i.1 n. – delikatność, giętkość, uprzejmość (od: √ mṛd – łamać, niszczyć, ściskać, mṛdu – delikatny, miły, przyjemny);
hrīḥ	–	hrī 1i.1 f. – wstydliwość, zakłopotanie, skromność, nieśmiałość, płochliwość (od: √ hrī – wstydzić się);
acāpalam	–	a-cāpala 1i.1 n. – brak zmienności, brak niestabilności, brak chwiejności, brak niepewności (od: √ cap – pieścić, łagodzić, cāpala – ruchliwość, zmienność, niestałość);

*****

tejaḥ	–	tejas 1i.1 n. – ostrość, gorąco, blask, moc, witalność, nasienie (od: √ tij – stawać się ostrym, znosić cierpliwie);
kṣamā	–	kṣamā 1i.1 f. – cierpliwość, tolerancja, pobłażanie, wyrozumiałość (od: √ kṣam – wybaczać, tolerować);
dhṛtiḥ	–	dhṛti 1i.1 f. – stanowczość, wola ( √ dhṛ – dzierżyć, PP dhṛta – trzymany, dzierżony);
śaucam	–	śauca 1i.1 n. – czystość (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym, śuci – czysty);
adrohaḥ	–	a-droha 1i.1 m. – brak wrogości, wolność od zdrady (od: √ druh – ranić, być wrogim, droha – zranienie, krzywda, wrogość, zdrada, złośliwość);
na	–	av. – nie;
ati-mānitā	–	ati-mānitā abst. 1i.1 f. – nadmierna duma, nadmierna arogancja (od: ati- – sufiks: zbyt, ponad miarę, bez umiaru, bardzo, ponad; √ man – myśleć, wyobrażać sobie, mānin – wysoce myślący o sobie, dumny, arogancki);
bhavanti	–	√ bhū (być) Praes. P 1c.3 – są, powstają;
saṃpadam	–	saṃpad 2i.1 f. – sukces, spełnienie, doskonałość, bogactwo, wspaniałość, chwała (od: sam- √ pad – osiągać, prosperować);
daivīm	–	daivī 2i.1 f. – boską, związaną z niebianami (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
abhijātasya	–	abhi-jāta (abhi- √ jan – rodzić się) PP 6i.1 m. – narodzonego do;
bhārata	–	bhārata 8i.1 m. – potomku Bharaty;

warianty tekstu

sattva-saṃśuddhir → sattva-saṃsiddhir (udoskonalenie jestestwa);
jñāna-yoga-vyavasthitiḥ → jñāna-yoga-vyavasthitaḥ (pozostawanie w wiedzy i jodze);
tyāgaḥ śāntir → tyāgo ‘saktir (wyrzeczenie, brak lgnięcia);
aloluptvaṃ → alaulyaṃ ca / alolutvam / alaubdhyaṃ ca / alolatvam (i brak niestabilonści / ? / i brak chciwości / brak zmienności);
mārdavam → ārjavaṃ (prostolinijność);
śaucam → tuṣṭir (zadowolenie);
nāti-mānitā → nābhimānitā / nāti-mānatā (nie nadmierna duma);
bhārata → pāṃḍava (Pandowicu!);

Śāṃkara

daivī āsurī rākṣasī ceti prāṇiṇāṃ prakṛtayo navame’dhyāye sūcitāḥ | tāsāṃ vistareṇa pradarśanāya abhayaṃ sattva-saṃśuddhir ity ādir adhyāyaḥ ārabhyate | tatra saṃsāra-mokṣāya daivī prakṛtiḥ, nibandhāyāsurī rākṣasī ceti daivyā ādānāya pradarśanaṃ kriyate | itarayoḥ parivarjanāya ca śrī-bhagavān uvāca—
abhayam abhīrutā | sattva-saṃśuddhiḥ sattvasyāntaḥ-karaṇasya saṃśuddhiḥ | saṃvyavahāreṣu para-vañcanā-māyānṛtādi-parivarjanaṃ śuddha-sattva-bhāvena vyavahāra ity arthaḥ | jñāna-yoga-vyavasthitir jñānaṃ śāstrata ācāryataś ca ātmādi-padārthānām avagamaḥ | avagatānām indriyādy-upasaṃhāreṇaikāgratayā svātma-saṃvedyatāpādanaṃ yogaḥ | tayor jñāna-yogayor vyāvasthitiḥ vyavasthānaṃ tan-niṣṭhatā | eṣā pradhānā daivī sāttvikī socyate | dānaṃ yathā-śakti saṃvibhāgo’nnādīnām | damaś ca bāhya-karaṇānām upaśamaḥ | antaḥ-karaṇasyopaśamaṃ śāntiṃ vakṣyati | yajñaś ca śrauto’gnihotrādiḥ | smārtaś ca deva-yajñādiḥ | svādhyāya ṛg-vedādyadhyayanam adṛṣṭārtham | tapo vakṣyamāṇaṃ śārīrādi | ārjavam ṛjutvaṃ sarvadā |

kiṃ ca—
ahiṃsāhiṃsanaṃ prāṇināṃ pīḍā-varjanam | satyam apriyānṛta-varjitaṃ yathā-bhūtārtha-vacanam | akrodhaḥ parair ākruṣṭasyābhihatasya vā prāptasya krodhasya upaśamanam | tyāgaḥ saṃnyāsaḥ, pūrvaṃ dānasyoktatvāt | śāntir antaḥkaraṇasyopaśamaḥ | apaiśunam apiśunatā | parasmai para-randhra-prakaṭī-karaṇaṃ paiśunam, tad-abhāvo’paiśunam | dayā kṛpā bhūteṣu duḥkhiteṣu | aloluptvam indriyāṇāṃ viṣaya-saṃnidhāv avikriyā | mārdavaṃ mṛdutākrauryam | hrīr lajjā | acāpalam asati prayojane vāk-pāṇi-pādādīnām avyāpārayitṛtvam |

kiṃ ca—
tejaḥ prāgalbhyaṃ na tvag-gatā dīptiḥ | kṣamā ākruṣṭasya tāḍitasya vāntar-vikriyānutpattiḥ | utpannāyāṃ vikriyāyāṃ praśamanam akrodha ity avocāma | itthaṃ kṣamāyā akrodhasya ca viśeṣaḥ | dhṛtir dehendriyeṣv avasādaṃ prāpteṣu tasya pratiṣedhako’ntaḥ-karaṇa-vṛtti-viśeṣaḥ | yenottambhitāni karaṇāni dehaś ca nāvasīdanti | śaucaṃ dvi-vidhaṃ mṛj-jala-kṛtaṃ bāhyam ābhyantaraṃ ca mano-buddhayor nairmalyaṃ māyā-rāgādi-kāluṣyābhāvaḥ | evaṃ dvi-vidhaṃ śaucam | adrohaḥ para-jighāṃsābhāvo’hiṃsanam | nātimānitā atyarthaṃ māno’timānaḥ, sa yasya vidyate so’timānī | tad-bhāvo’timānitā | tad-abhāvo nātimānitā ātmanaḥ pūjyatātiśaya-bhāvanābhāva ity arthaḥ | bhavanty abhayādīni etad-antāni saṃpadam abhijātasya | kiṃ-viśiṣṭaṃ saṃpadaṃ ? daivīṃ devānāṃ yā saṃpat tām abhilakṣya jātasya deva-vibhūty-arhasya bhāvi-kalyāṇasyety arthaḥ | he bhārata !

Rāmānuja

atītenādhyāyatrayeṇa prakṛtipuruṣayor viviktayoḥ saṃsṛṣṭayoś ca yāthātmyaṃ tatsaṃsargaviyogayoś ca guṇasaṅgatadviparyayahetutvam, sarvaprakāreṇāvasthitayoḥ prakṛtipuruṣayor bhagavadvibhūtitvam, vibhūtimato bhagavato vibhūtibhūtād acidvastunaś cidvastunaś ca baddhamuktobhayarūpād avyayatvavyāpanabharaṇasvāmyair arthāntaratayā puruṣottamatvena yāthātmyañ ca varṇitam / anantaram, uktasya kṛtsnasyārthasya sthemne śāstravaśyatāṃ vaktuṃ śāstravaśyatadviparītayor devāsurasargayor vibhāgaṃ

iṣṭāniṣṭaviyogasaṃyogarūpasya duḥkhasya hetudarśanajaṃ duḥkhaṃ bhayam, tannivṛttir abhayam / sattvasaṃśuddhiḥ sattvasyāntaḥkaraṇasya rajastamobhyām aspṛṣṭatvam / jñānayogavyavasthitiḥ prakṛtiviyuktātmasvarūpavivekaniṣṭhā / dānam nyāyārjitadhanasya pātre pratipādanam / damaḥ manaso viṣayonmukhyanivṛttisaṃśīlanam / yajñaḥ phalābhisandhirahitabhagavadārādhanarūpamahāyajñādyanuṣṭhānam / svādhyāyaḥ savibhūter bhagavatas tadārādhanaprakārasya ca pratipādakaḥ kṛtsno veda ityanusandhāya vedābhyāsaniṣṭhā / tapaḥ kṛcchracāndrāyaṇadvādaśyupavāsāder bhagavatprīṇanakarmayogyatāpādanasya karaṇam / ārjavam manovākkāyavṛttīnām ekaniṣṭhatā pareṣu / ahiṃsā parapīḍāvarjanam / satyam yathādṛṣṭārthagocarabhūtahitavākyam / akrodhaḥ parapīḍāphalacittavikārarahitatvam / tyāgaḥ ātmahitapratyanīkaparigrahavimocanam / śāntiḥ indriyāṇāṃ viṣayaprāvaṇyanirodhasaṃśīlanam / apaiśunam parānarthakaravākyanivedanākaraṇam / dayā bhūteṣu sarvabhūteṣu duḥkhāsahiṣṇutvam / aloluptvam alolupatvam / alolutvam iti vā pāṭhaḥ; viṣayeṣu nisspṛhatvam ityarthaḥ / mārdavam akāṭhinyam, sādhujanasaṃśleṣārhatetyarthaḥ / hrīḥ akāryakaraṇe vrīḍā / acāpalam spṛhaṇīyaviṣayasannidhau acañcalatvam / tejaḥ durjanair anabhibhavanīyatvam / kṣamā paranimittapīḍānubhave 'pi pareṣu taṃ prati cittavikārarahitatā / dhṛtiḥ mahatyām apy āpadi kṛtyakartavyatāvadhāraṇam / śaucam bāhyāntarakaraṇānāṃ kṛtyayogyatā śāstrīyā / adrohaḥ pareṣv anuparodhaḥ; pareṣu svacchandavṛttinirodharahitatvam ityarthaḥ / nātimānitā asthāne garvo 'timānitvam; tadrahitatā / ete guṇāḥ daivīṃ saṃpadam abhijātasya bhavanti / devasaṃbandhinī saṃpad daivī; devā bhagavadājñānuvṛttiśīlāḥ; teṣāṃ saṃpat / sā ca bhagavadājñānuvṛttir eva / tām abhijātasya tām abhimukhīkṛtya jātasya, tāṃ nivartayituṃ jātasya bhavantītyarthaḥ

Śrīdhara

pūrvādhyāyās tu etad-buddhvā buddhimān syāt kṛta-kṛtyaś ca bhāratety uktam | tatra ka etat tattvaṃ budhyate | ko vā na budhyate | ity apekṣāyāṃ tattva-jñāne 'dhikāriṇo 'nadhikāriṇaś ca vivekārthaṃ ṣoḍaśādhyāyasyārambhaḥ | nirūpite hi kāryārthe 'dhikāri-jijñāsā bhavati | tad uktaṃ bhaṭṭaiḥ —
bhāro yo yena voḍhavyaḥ sa prāg āndolitā yadā |
tadā kaṇḍasya voḍheti śakyaṃ kartuṃ nirūpaṇam || iti |
tatrādhikāri-viśeṣaṇa-bhūtāṃ daivīṃ sampadam āha abharam iti tribhiḥ | abhayaṃ bhayābhāvaḥ | sattvasya cittasya saṃśuddhiḥ suprasannatā | jñāna-yoga ātma-jñānopāye vyavasthitiḥ pariniṣṭhā | dānaṃ svabhojyasya annāder yathocitaṃ saṃvibhāgaḥ | damo bāhyendriya-saṃyamaḥ | yajño yathādhikāraṃ darśa-paurṇamāsādiḥ | svādhyāyo brahma-yajñādiḥ | japa-yajño vā | tapa uttarādhyāye vakṣyamāṇaṃ śārīrādi | ārjavam avakratā |

kiṃ cāhiṃseti | ahiṃsā para-pīḍāvarjanam | satyaṃ yathā-dṛṣṭārtha-bhāṣaṇam | akrodhas tāḍitasyāpi citte kṣobhānutpattiḥ | tyāga audāryam | śāntiś cittoparatiḥ | paiśunaṃ parokṣe para-doṣa-prakāśanam | tad-varjanam apaiśunam | bhūteṣu dīneṣu dayā | alolupatam alolupatvaṃ lobhābhāvaḥ | avarṇa-lopa ārṣaḥ | mārdavaṃ mṛdutvam akrūratā | hrīr akārya-pravṛttau loka-lajjā | acāpalaṃ vyartha-kriyā-rāhityam |

kiṃ ca teja iti | tejaḥ prāgalbhyam | kṣamā paribhavādiṣu utpadyamāneṣu krodha-pratibandhaḥ | dhṛtir duḥkhādibhir avasīdataś cittasya sthirīkaraṇam | śaucaṃ bāhyābhyantara-śuddhiḥ | adroho jighāṃsā-rāhityam | ātimānitā ātmany atipūjyatvābhimānaḥ | tad-abhāvo nātimānitā | etāny abhayādīni ṣaḍ-viṃśati-prakārāṇi daivīṃ sampadam abhijātasya bhavanti | deva-yogyāṃ sāttvikīṃ sampadam abhilakṣya tad-ābhimukhyena jātasya | bhāvi-kalyāṇasya puṃso bhavantīty arthaḥ

Madhusūdana

mahā-bhāgyānāṃ paramahaṃsānāṃ phala-bhūtāṃ daivīṃ sampadam uktvā tato nyūnānāṃ gṛhasthādīnāṃ sādhana-bhūtām āha dānaṃ sva-svatvāspadānām annādīnāṃ yathā-śakti śāstroktaḥ saṃvibhāgaḥ | damo bāhyendriya-saṃyama ṛtu-kālādy-atirikta-kāle maithunādy-abhāvaḥ | ca-kāro 'nuktānāṃ nivṛtti-lakṣaṇa-dharmāṇāṃ samuccayārthaḥ | yajñaś ca śrauto 'gnihotra-darśapaurṇamāsādiḥ | smārto deva-yajñaḥ pitṛ-yajño bhūta-yajño manuṣya-yajña iti caturvidhaḥ | brahma-yajñasya svādhyāya-padena pṛthag-ukteḥ | ca-kāro 'nuktānāṃ pravṛtti-lakṣaṇa-dharmāṇāṃ samuccayārthaḥ | etat trayaṃ gṛhasthasya | svādhyāyo brahma-yajño 'dṛṣṭārtham ṛg-vedādyadhyayana-rūpaḥ | yajña-śabdena pañca-vidha-mahā-yajñokti-sambhave 'py asādhāraṇyena bramacāri-dharmatva-kathanārthaṃ pṛthag-uktiḥ | tapas tri-vidhaṃ śārīrādi saptadaśe vakṣyamāṇaṃ vānaprasthasyāsādhāraṇo dharmaḥ | evaṃ caturṇām āśramāṇām asādhāraṇān dharmān uktvā caturṇāṃ varṇānām asādhāraṇa-dharmān āha ārjavam avakratvaṃ śraddadhāneṣu śrotṛṣu sva-jñātārthāsaṃgopanam |

prāṇi-vṛtti-cchedo hiṃsā tad-ahetutvam ahiṃsā | satyam anarthānanubandhi yathābhūtārtha-vacanam | parair ākrośe tāḍane vā kṛte sati prāpto yaḥ krodhas tasya tat-kālam upaśamanam akrodhaḥ | dānasya prāg-uktes tyāgaḥ saṃnyāsaḥ | damasya prāg-ukteḥ śāntir antaḥkaraṇasyopaśamaḥ | parasmai parokṣe para-doṣa-prakāśanaṃ paiśunam, tad-abhāvo 'paiśunam | dayā bhūteṣu duḥkhiteṣv anukampā | aloluptvam alolupatvam indriyāṇāṃ viṣaya-saṃnidhāne 'py avikriyatvam | mārdavaṃ akrūratvam vṛthāpūrvapakṣādi-kāriṣv api śiṣyādiṣv apriya-bhāṣaṇādi-vyatirekeṇa yodhayitṛtvam | hrīr akārya-pravṛtty-ārambhe tat-pratibandhikā loka-lajjā | acāpalam prayojanaṃ vināpi vāk-pāṇy-ādi-vyāpārayitṛtvaṃ cāpalaṃ tad-abhāvaḥ | ārjavādayo 'cāpalāntā brāhmaṇasyāsādharaṇā dharmāḥ |

tejaḥ prāgalbhyaṃ strī-bālakādibhir mūḍhair anabhibhāvyatvam | kṣamā saty api sāmarthye paribhava-hetuṃ prati krodhasyānutpattiḥ | dhṛtir dehendriyeṣv avasādaṃ prāpteṣv api tad-uttambhakaḥ prayana-viśeṣaḥ | yenottambhitāni karaṇāni śarīraṃ ca nāvasīdanti | etat trayaṃ kṣatriyasyāsādhāraṇam | śaucam ābhyantaram artha-prayogādau māyānṛtādi-rāhityaṃ na tu mṛjjalādi-janitam bāhyam atra grāhyaṃ tasya śarīra-śuddhi-rūpatayā bāhyatvenāntaḥkaraṇa-vāsanātvābhāvāt | tad-vāsanānām eva sāttvikādi-bheda-bhinnānāṃ daivy-āsuryādi-sampad-rūpatvenātra pratipipādāyiṣitatvāt | svādhyāyādivat kenacid rūpeṇa vāsanā-rūpatve tad apy ādeyam eva | drohaḥ para-jighāṃsayā śastra-grahaṇādi tad-abhāvo 'drohaḥ | etad dvayaṃ vaiśyasyāsādhāraṇam | asty arthaṃ mānitātmani pūjyatvātiśaya-bhāvanātimiānitā | tad-abhāvo nātimānitā pūjyeṣu namratā | ayaṃ śūdrasyāsādhāraṇo dharmaḥ | tam etaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena dānena tapasānāśakena [BAU 4.4.22] ity ādi śrutyā vividiṣaupayikatayā viniyuktā asādhāraṇāḥ sādhāraṇāś ca varṇāśrama-dharmā ihopalakṣyante | ete dharmā bhavanti niṣpadyante daivīṃ śuddha-sattva-mayīṃ sampadaṃ vāsanā-santatiṃ śarīrārambha-kāle puṇya-karmabhir abhivyaktām abhilakṣya jātasya puruṣasya taṃ vidyā-karmaṇī samanvārabhete pūrva-prajñā ca [BAU 4.4.2], puṇyaḥ puṇyena karmaṇā bhavati pāpaḥ pāpena [BAU 4.4.5] ity ādi śrutibhyaḥ | he bhārateti sambhodayn śuddha-vaṃśodbhavatvena pūtatvāt tvam etādṛśa-dharma-yogyo 'sīti sūcayati

Viśvanātha

anantarādhyāye ūrdhva-mūlam adhaḥ-śākham ity ādinā varṇitasya saṃsārāśvattha-vṛkṣasya phalāni na varṇitānīty anusmṛtyāsminn adhyāye tasya dvividhāni mokacāni bandhakāni ca phalāni varṇayiṣyan prathamṃ mokaāny āha abhayam iti tribhiḥ | tyakta-putra-kalatrādika ekākī nirjane vane kathaṃ jīviṣyāmīti bhaya-rāhityam abhayam | sattva-saṃśuddhiś citta-prasādaḥ | jñāna-yoge jñānopāye 'mānitvādau vyavasthitiḥ pariniṣṭhā | dānaṃ svabhojyānnāder yathocitaṃ saṃvibhāgaḥ | damo bāhyendriya-saṃyamaḥ | yajño deva-pūjā | svādhyāyo veda-pāṭhḥ | ādīni spaṣṭāni | tyāgaḥ putra-kalatrādiṣu yamatā-tyāgaḥ | aloluptvaṃ lobhābhāvaḥ | etāni ṣaḍ-viṃśatir abhayādīni daivīṃ sāttvikīṃ samapdam abhilakṣya jātasya sāttvikyāḥ sampadaḥ prāpt-vyañjake kṣaṇe janma labdhavataḥ puṃso bhavanti

Baladeva

pūrvatra aśvattha-mūlāny anusantatāni ity ādinā prācīna-karma-nimittāḥ śubhāśubha-vāsanāḥ saṃsāra-taror avāntara-mūlatvenoktāḥ | etā eva navame daivy āsurī rākṣasī cetei prāṇināṃ prakṛtayo nigaditāḥ | tatra vaidikārthānuṣṭhān ahetuḥ sāttvikī śubha-vāsanā mokṣopāyoginī daivī prakṛtiḥ | saiveha daivī sampat taror upādeyaṃ phalam | svābhāvika-rāga-dveṣānusāriṇī sarvānartha-hetū rājasī tāmasī cāśubha-vāsanā āsurī rākṣasī ca prakṛti-niraya-nipātopayoginī sā | sā cāsura-sampattayor heyaṃ phalam ity etad bodhayituṃ ṣoḍaśasyārambhaḥ |
atra daivīṃ sampadaṃ bhagavān uvāca abhayam ity ādinā trikeṇa | caturṇām āśramāṇāṃ varṇānāṃ ca dharmāḥ kramād iha kathyante | sannyāsināṃ tāvad āha abhayaṃ nirudyamaḥ katham ekākī jiviṣyāmīti bhaya-śūnyatvam | sattva-saṃśuddhiḥ svāśrama-dharmānuṣṭhānena mano-nairmalyam | jñāna-yoge śravaṇādau jñānopāye | vyavasthitiḥ pariniṣṭheti trayam ||
atha brahmacāriṇām āha svādhyāyo brahma-yajñaḥ śaktimato bhagavataḥ prati-pādako 'yam apauruṣeyo 'kṣara-rāśir ity anusandhāya vedābhyāsa-niṣṭhatety ekam |
atha vānaprasthānām āha tapa iti | tac ca śarīrādi-tribhedam ity aṣṭādaśe vakṣyamāṇaṃ bodhyam ity ekam |
atha varṇeṣu viprāṇām āha ārjavaṃ sāralyam | tac ca śraddhālu-śrotṛṣu sva-jñātārthāgopanaṃ jñeyam | ahiṃsā prāṇi-jīvikānucchedakatā | satyam anrthān anubhandi-yathādṛṣṭārtha-viṣayaṃ vākyam | akrodho durjana-kṛte sva-tiraskāre 'bhyuditasya kopasya nirodhaḥ | tyāgo durukter api tatrāprakāśaḥ | śāntir manasaḥ saṃyamaḥ | apaiśunaṃ parokṣe parānartha-kāri-vākyāprakāśanam | bhūteṣu dayā tad-duḥkhāsahiṣṇutā | aloluptvaṃ nirlobhatā | pa-lopaś chāndasaḥ | mārdavaṃ komalatvam sat-pātra-saṅga-vicchedāsahanam | hrīr vikarmaṇi lajjā | acāpalaṃ vyartha-kriyā-viraha iti dvādaśa |
atha kṣatriyāṇām āha tejas tuccha-janānabhibhāvyatvam | kṣamā saty api sāmarthey svāsamānaṃ paribhāvakaṃ prati kopānudayaḥ | dhṛtiḥ śarīrendriyeṣv api tad-uttambhakaḥ prayatno yena teṣāṃ nāvasādaḥ syād iti trayam |
atha vaiśyānām āha śaucaṃ vyāpāre vāṇijye māyānṭrādi-rāhityam | adrohaḥ para-jighāṃsayā khaḍgādya-grahaṇam iti dvayam |
atha śūdrānām āha nātimānitā ātmani pūjyatva-bhāvanā-śūnyatā viprādiṣu triṣu namratety ekam iti ṣaḍ-viṃśatiḥ |
ete tatra tatra pradhāna-bhūtā bodhyā anuktānām apy upalakṣaṇārthāḥ | dehārambha-kālonmukhaiḥ sukṛtair vyaktāṃ daivīṃ śubha-vāsanām abhilakṣīkṛtya jātasya puruṣasya bhavanti udayante –puṇyaḥ puṇye karmaṇā bhavati pāpaḥ pāpena iti śruteḥ | devāh khalu pareśānu-vṛtti-śīlās teṣām iyaṃ sampad anayā tat-prāpaka-jñāna-bhakti-sambhavāt saṃsāra-taror upādeyaṃ phalam etat

Michalski

Wzniosły rzekł:
Bezbojaźliwość, czystość wewnętrzną, stałość w oddaniu się poznaniu, szczodrobliwość i panowanie nad sobą, składanie ofiar, poznawanie szeptem nauki Wed, umartwianie się, prawość, –
nieszkodliwość, prawdomówność, dobroć, wyrzeczenie się, spokój, wierność, litość względem, stworzeń, niepożądliwość, łagodność, wstydliwość, niewzruszoność,
moc ducha, cierpliwość, stałość, czystość, życzliwość, pokorę – wszystkie te przymioty posiada ten, kto się urodził dla boskiego istnienia, Bharato.

Olszewski

Błogosławiony.
Męstwo, oczyszczenie duszy, wytrwałość w Jedności mistycznej nauki, jałmużna, umiarkowanie, pobożność, rozmyślanie, umartwienie, prawość,
pogoda duszy, prawdomówność, słodycz, samozaparcie się, spokój wewnętrzny, dobrotliwość, litość względem istot żyjących, pokój serca, łaskawość, wstydliwość, powaga,
siła, cierpliwość, moc, czystość, nieobrażanie się, skromność: takie są, o Bharato, cnoty tego, kto się urodził w stanie boskim.

Dynowska

Pan rzecze:
Nieustraszoność, czystość i harmonia życia, stałość w jodze mądrości, hojność w darach miłosierdzia, samoopanowanie, ofiary, zgłębianie Ksiąg świętych, gorący wysiłek wewnętrzny (Tapaas) oraz prawość;
nieprzyczynianie nikomu cierpienia, wierność prawdzie, brak chytrości i gniewu, skromność, spokój, równowaga, wyrozumiałość, wyrzeczenie, brak skąpstwa i lekkomyślności, wszechwspółczucie, łagodność;
moc, przebaczenie, wytrzymałość, męstwo i hart, czystość serca, brak zazdrości i pychy; oto, o Bharato, wrodzone cechy człowieka, który z naturą uduchowioną przychodzi na ten świat.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Nieulękłość, czystość serca,
wytrwałość w poznawaniu prawdy i jodze,
hojność, opanowanie, ofiara,
lektura świętych tekstów, asceza, uczciwość,
nieczynienie krzywdy, prawdomówność, łagodność,
zaniechanie [myśli o owocach czynu],
cisza, życzliwość,
współczucie dla [innych] stworzeń,
brak pożądliwości, dobroć, wstyd, stałość,
siła, cierpliwość, wytrwałość,
czystość, brak wrogości, skromność —
oto [przymioty] tego,
kto odradza się dla boskiego losu, Bharato.

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
Nieustraszoność, czystość umysłu, stałość w jodze mądrości, szczodrobliwość, samoopanowanie,
Składanie ofiar, studia nad świętymi księgami, asceza, prawość,
Życzliwość wobec każdej istoty, prawdomówność, wyzbycie się gniewu, wyrzeczenie, spokój,
Nieoczernianie innych, wielkoduszność, wolność od pożądań, uprzejmość, skromność, stałość,
Siła, cierpliwość, wytrwałość, czystość, wolność od zazdrości i dumy,
To są, Bharato, cechy ludzi, którzy rodzą się z boską naturą.

Rucińska

Rzekł Pan:
Odwaga i czystość serca, wierność poznaniu i jodze,
Szczodrość i umiar, ofiary, czytanie Wed, żar, prostota,
Dobroć i szczerość, łagodność, ubóstwo, spokój, życzliwość,
Litość dla stworzeń, brak żądzy, grzeczność, wstydliwość, powaga,
Silą, cierpliwość, wytrwałość, czystość, poczciwość i skromność –
Oto jest boskie dziedzictwo, z jakim się rodzi, Bharato!

Szuwalska

Brak lęku – mówił dalej Najwyższy – harmonia,
Stałość w jodze poznania, hojność, dyscyplina,
Ofiary i zgłębianie nauk pism wedyjskich,
Asceza, wierność prawdzie, łagodność, rzetelność,
Opanowanie, skromność, spokój, równowaga,
Wyrozumiałość, wolność od chciwości, dobroć,
Wstydliwość, niewzruszoność, siła, przebaczenie,
Wytrzymałość i czystość, życzliwość, pokora
Są to cechy człowieka o boskiej naturze.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Jaźni czystość, brak bojaźni,
utwierdzenie w jodze wiedzy,
dar, ofiara, powściągliwość,
prostota, asceza, studia,
niekrzywdzenie, prawdomówność,
wyrzeczenie i brak gniewu,
spokój oraz brak obmowy,
litość dla istoty każdej,
brak chciwości, delikatność,
brak chwiejności i wstydliwość,
wigor, wola, tolerancja,
nie nadmierna duma, czystość,
brak wrogości – oto boska
jest majętność zrodzonego.

analiza syntaktyczna

he pārtha (Prythowicu!),
dambhaḥ (oszustwo) darpaḥ (arogancja) ati-mānaḥ (nadmierna duma) krodhaḥ (gniew) pāruṣyam ca (i szorstkość) ajñānam eva ca (i zaiste niewiedza)
[etāni ṣaḍ-vidhāni] (te mające sześć części) āsurīm sampadam (demonicznej doskonałości) abhijātasya (narodzonego do) [bhavanti] (są).

analiza gramatyczna

dambhaḥ	–	dambha 1i.1 m. – oszustwo, udawanie, hipokryzja (od: √ dabh – oszukiwać, zwodzić, niszczyć);
darpaḥ	–	darpa 1i.1 m. – duma, arogancja (od: √ dṛp – być szalonym, być dumnym);
ati-mānaḥ	–	ati-māna 1i.1 m. – nadmierna duma, nadmierna arogancja (od: ati- – sufiks: zbyt, ponad miarę, bez umiaru, bardzo, ponad; √ man – myśleć, māna – szacunek, honor, duma;);
ca	–	av. – i;
krodhaḥ	–	krodha 1i.1 m. – złość, gniew (od: √ krudh – gniewać się);
pāruṣyam	–	pāruṣya 1i.1 n. – szorstkość, brutalność, nieokrzesanie, niechlujność (od: paruṣa – twardy, nierówny, nieparzysty);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ca	–	av. – i;
ajñānam	–	a-jñāna  1i.1 n. – niewiedza, głupota (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć);
ca	–	av. – i;
abhijātasya	–	abhi-jāta (abhi- √ jan – rodzić się) PP 6i.1 m. – narodzonego do;
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
saṃpadam	–	saṃpad 2i.1 f. – sukces, spełnienie, doskonałość, bogactwo, wspaniałość, chwała (od: sam- √ pad – osiągać, prosperować);
āsurīm	–	āsurī 2i.1 f. – demoniczna, diabelska, związana z przeciwnikami niebian (od: asura – przeciwnik niebian, demon);

warianty tekstu

‘ti-mānaś → ‘bhi-mānaś (duma);
pāruṣyam → pāruṣya (brutalność);

Śāṃkara

athedānīm āsurī saṃpad ucyate—
dambho dharma-dhvajitvam | darpo vidyā-dhana-svajanādi-nimitta utsekaḥ | atimānaḥ pūrvoktaḥ | krodhaś ca | pāruṣyam eva ca paruṣa-vacanam | yathā kāṇaṃ cakṣuṣmān, virūpaṃ rūpavān, hīnābhijanam uttamābhijana ity ādi | ajñānaṃ cāviveka-jñānaṃ kartavyākartavyādi-viṣaya-mithyā-pratyayaḥ | abhijātasya pārtha | kim-abhijātasyety āha—saṃpadam āsurīm asurāṇāṃ saṃpat āsurī tām abhijātasya ity arthaḥ

Rāmānuja

dambhaḥ dhārmikatvakhyāpanāya dharmānuṣṭhānam / darpaḥ kṛtyākṛtyāvivekakaro viṣayānubhavanimitto harṣaḥ / atimānaś ca svavidyābhijanān anuguṇo 'bhimānaḥ / krodhaḥ parapiḍāphalacittavikāraḥ / pāruṣyam sādhūnām udvegakaraḥ svabhāvaḥ / ajñānam parāvaratattvakṛtyākṛtyāvivekaḥ / ete svabhāvāḥ āsurīṃ saṃpadam abhijātasya bhavanti / asurāḥ bhagavadājñātivṛttiśīlāḥ

Śrīdhara

āsurīṃ sampadam āha dambha iti | dambho dharma-dhvajitvam | darpo dhana-vidyādi-nimittaś cittasyotsekaḥ | abhimānaḥ pūrvoktaḥ | krodhaś ca | pāruṣyam eva ca paruṣa-vacanam | yathā kāṇaṃ cakṣuṣmān virūpaṃ rūpavān hīnābhijanam uttamābhijana ity ādi | ajñānaṃ ca aviveka-jñānaṃ mithyā-pratyayaḥ kartavyākartavyādi-viṣayaḥ | abhijātasya pārtha kim abhijātasyeti | āha āsurānāṃ sampad āsurī | tām abhijātasyety arthaḥ

Madhusūdana

ādeyatvena daivīṃ sampadam uktvedānīṃ heyatvenāsurīṃ saṃpadam ekena ślokena saṃkṣipyāha dambha iti | dambho dāarmikatayātmanaḥ khyāpanaṃ tad eva dharma-dhvajitvam | darpo dhana-svajanādi-nimitto mahad-avadhīraṇā-hetur garva-viśeṣaḥ | atimāna ātmany atyanta-pūjyatvātiśayādhyāropaḥ | devāś ca vā asurāś cobhaye prājāpatyāḥ paspṛdhire tato 'surā atimānenaiva kasmin nu vayaṃ juhuyāmeti sveṣv evāsyeṣu juhvataś cerus te 'timānenaiva parāvabhūvus tasmān nātimanyeta parābhavasya hy etan-mukhaṃ yad atimānaḥ iti śatapatha-śruty-uktaḥ | krodhaś ca sva-parāpakāra-vṛtti-hetur abhijvalanātmako 'ntaḥkaraṇa-vṛtti-viśeṣaḥ | pāruṣyam pratyakṣa-rūkṣa-vadana-śīlatvam | ca-kāro 'nuktānāṃ bhāva-bhūtānāṃ cāpalādi-doṣāṇāṃ samuccayārthaḥ | ajñānaṃ kartavyākartavyādi-viṣaya-vivekābhāvaḥ | ca-śabdo 'nuktānām abhāva-bhūtānām adhṛty-ādi-doṣāṇāṃ samuccayārthaḥ | āsurīm asura-ramaṇa-hetu-bhūtāṃ rajas-tamo-mayīṃ sampadam aśubha-vāsanā-santatiṃ śarīrārambha-kāle pāpa-karmabhir abhivyaktām abhilakṣya jātasya kupuruṣasya dambhādyā ajñānāntā doṣā eva bhavanti na tv abhayādyā guṇā ity arthaḥ | he pārtheti sambodhayan viśuddha-mātṛkatvena tad-ayogyatvaṃ sūcayati

Viśvanātha

bandhakāni phalāny āha dambhaḥ svasyādharmikatve 'pi dhārmikatva-prakhyāpanam | darpo dhana-vidyādi-hetuko garvo 'bhimāno 'nya-kṛta-sammānanākāṅkṣitatvaṃ kalatra-putrādiṣv āsaktir vā | krodhaḥ prasiddhaḥ | pāruṣyaṃ niṣṭhuratā | ajñānam avivekaḥ | āsurīm ity upalakṣaṇaṃ rākṣasīm api sampadam abhijātasya rājasyāstāmasasyaś ca sampadaḥ prāpti-sūcaka-kṣaṇe janma labdhavataḥ puṃsa etāni dambhādīni bhavantīty arthaḥ

Baladeva

atha naraka-hetum āsurīṃ sampadam āha dambha ity ekena | dambho dhārmikatva-khyātaye dharmānuṣṭhānam | darpo vidyābhijana-janyo garvaḥ | svasminn abhyarcatva-buddhiḥ | krodhaḥ prasiddhaḥ | pāruṣyam pratyakṣaṃ rukṣa-bhāṣitam | ca-kāraś cāpalādeḥ samuccāyakaḥ | ajñānaṃ kāryākārya-viveka-dhī-śūnyatvam | cakāro 'dhṛtyādeḥ samuccāyakaḥ | ete dehārambha-kālonmukhair duṣkṛtair vyaktām āsurīm aśubha-vāsanām abhilakṣya jātasya puruṣasya bhavanti | pāpaḥ pāpena iti śrutiḥ

Michalski

Obłudę, dumę i pychę, gniew oraz szorstkość, niewiedzę – wszystko to posiada urodzony dla szatańskiego istnienia, o Partho!

Olszewski

Obłuda, pycha, próżność, gniew, twardość mowy, nieświadomość, to są, synu Prithy znaki tego, kto się urodził w stanie asurowym (demonicznym).

Dynowska

Obłuda, zuchwałość, pycha, próżność i zarozumiałość, złość, brutalność i bezrozum – oto, o Bharato, właściwości tych, co się rodzą z najniższej natury przewagą.

Sachse

Nieszczerość, próżność, buta,
gniew i opryskliwość, i niewiedza —
to [cechy] tego, o synu Prithy,
kto odradza się dla losu asurów.

Kudelska

Obłuda, pycha, samolubstwo, gniew, hardość i niewiedza,
To, są, Partho, cechy ludzi, którzy rodzą się z demoniczną natura.

Rucińska

Obłuda, wyniosłość, pycha, gniew, opryskliwość, niewiedza –
Dziedzictwem są asurowym, z jakim się rodzi, o Partho!

Szuwalska

Obłuda, duma, pycha, gniew, zarozumialstwo
I niewiedza to cechy demoniczne, Partho!

Babkiewicz

Obłuda, nadmierna duma,
arogancja, złość, niewiedza,
szorstkość – oto sześcioraka
antyboska jest majętność.

analiza syntaktyczna

he pāṇḍava (Pandowicu!),
daivī sampad (boska doskonałość) vimokṣāya (do wyzwolenia),
āsurī (demoniczna) nibandhāya (do uwięzienia) matā (uważana),
[tvam] (ty) daivīm sampadam (boską doskonałością) abhijātaḥ (urodzony do) asi (jesteś)
[ataḥ eva] (dlatego) mā śucaḥ (nie martw się).

analiza gramatyczna

daivī	–	daivī 1i.1 f. – boska, niebiańska, związana z bogami (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
saṃpat	–	saṃpad 1i.1 f. – sukces, spełnienie, doskonałość, bogactwo, wspaniałość, chwała (od: sam- √ pad – osiągać, prosperować);
vimokṣāya	–	vimokṣa 4i.1 m. – uwolnieniu, wyzwoleniu, porzuceniu (od: vi- √ muc – wyzwalać);
nibandhāya	–	ni-bandha 4i.1 m. – spętaniu, więzom, więzieniu (od: ni- √ bandh – wiązać, pętać);
āsurī	–	āsurī 1i.1 f. – demoniczna, diabelska, związana z przeciwnikami niebian (od: asura – przeciwnik niebian, demon);
matā	–	matā (od: √ man – myśleć, wierzyć) PP 1i.1 f. – myślana, uważana;
mā	–	av. – nie! (bardzo silne zaprzeczenie najczęściej stosowane z aorystem pozbawionym partykuły „a”);
śucaḥ	–	√ śuc (rozpaczać, palić) Aor. P 2c.1 aśucaḥ – rozpaczałeś; użyty z partykułą mā traci prefiks „a-” i nabiera silnie rozkazującego charakteru: nie rozpaczaj!
saṃpadam	–	saṃpad 2i.1 f. – sukces, spełnienie, doskonałość, bogactwo, wspaniałość, chwałę (od: sam- √ pad – osiągać, prosperować);
daivīm	–	daivī 2i.1 f. – boską, niebiańską, związaną z bogami (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
abhijātaḥ	–	abhi-jāta (abhi- √ jan – rodzić się) PP 1i.1 m. – narodzony do;
asi	–	√ as (być) Praes. P 2c.1 – jesteś;
pāṇḍava	–	pāṇḍava 8i.1 m. – o synu Pandu (od: pāṇḍu – biały, jasny, blady);

warianty tekstu

pāṇḍava → bhārata (o potomku Bharaty!);

Śāṃkara

anayoḥ saṃpadoḥ kāryam ucyate—
daivī saṃpat yā sā vimokṣāya saṃsāra-bandhanāt | nibandhāya niyato bandho nibandhas tad-artham āsurī saṃpat matā abhipretā | tathā rākṣasī ca | tatraivam ukte saty ar junasyāntar-gataṃ bhāvaṃ kim aham āsura-saṃpad-yuktaḥ ? kiṃ vā daiva-saṃpad-yuktaḥ ? ity evam ālocanā-rūpam ālakṣya āha bhagavān—mā śucaḥ śokaṃ mā kārṣīḥ | saṃpadaṃ daivīm abhijāto’sy abhilakṣya jāto’si | bhāvi-kalyāṇas tvam asīty arthaḥ | he pāṇḍāva

Rāmānuja

daivī madājñānuvṛttirūpā saṃpad vimokṣāya bandhān muktaye bhavati / krameṇa matprāptaye bhavatītyarthaḥ / āsurī madājñātivṛttirūpā saṃpan nibandhāya bhavati adhogatiprāptaye bhavatītyarthaḥ //
etac chrutvā svaprakṛtyanirdhāraṇād atibhītāyārjunāyaivam āha
śokaṃ mā kṛthāḥ; tvaṃ tu daivīṃ saṃpadam abhijāto 'si / pāṇḍava / dhārmikāgresarasya hi pāṇḍos tanayas tvam ityabhiprāyaḥ

Śrīdhara

etayoḥ sampadoḥ kāryaṃ darśayann āha daivīti | daivī vā sampat tayā yukto mayopadiṣṭe tattva-jñāne 'dhikārī | āsuryā sampadā yuktas tu nityaṃ saṃsārīty arthaḥ | etac chrutvā kim aham atrādhikārī na veti sandeh-vvyākula-cittam arjunam āśvāsayati he pāṇḍava mā śucaḥ śokaṃ mā kārṣīḥ | yatas tvaṃ daivīṃ sampad abhijāto 'si

Madhusūdana

anayoḥ sampadoḥ phala-vibhāgo 'bhidhīyate daivīti | yasya varṇasya yasyāśramasya ca yā vihitā sāttvikī phalābhisandhi-rahitā kriyā sā tasya daivī sampat sā sattva-śuddhi-bhagavad-bhakti-jñāna-yoga-sthiti-paryantā satī saṃsāra-bandhanād vimokṣāya kaivalyāya bhavati | ataḥ saivopādeyā śreyo 'rthibhiḥ | yā tu yasya śāstra-niṣiddhā phalābhisandhi-pūrvā sāhaṅkārā ca rājasī tāmasī kriyā tasya sā sarvāpy āsurī sampat | ato rākṣasī api tad-antar-bhūtaiva | sā nibandhāya niyatāya saṃsāra-bandhāya matā saṃmatā śāstrāṇāṃ tad-anusāriṇāṃ ca | ataḥ sā heyaiva śreyo 'rthibhir ity arthaḥ | tatraivaṃ saty ahaṃ kayā sampadā yukta iti sandihānam arjunam āśvāsayati bhagavān | mā śucaḥ | aham āsuryāṃ sampadā yukta iti śaṅkayā śokam anutāpaṃ mā kārṣīḥ | daivīṃ sampadam abhilakṣya jāto 'si prāg-arjita-kalyāṇo bhāvi-kalyāṇaś ca tvam asi he pāṇḍava pāṇḍu-putreṣv anyeṣv api daivī sampat prasiddhā kiṃ punas tvayīti bhāvaḥ

Viśvanātha

etayoḥ sampadoḥ kāryaṃ darśayati daivīti | hanta hanta śar-prahārair bandhūn jighaṃsoḥ pāruṣya-krodhādi-mato mamaiveyam āsurī-sampat saṃsāra-bandha-prāpikā dṛśyata iti khidyantam arjunam āśvāsayati mā śucaḥ iti | pāṇḍaveti tava kṣatriya-kulotpannasya saṅgrāme pāruṣya-krodhādyā dharma-śāstre vihitā eva | tad-anyatraiva te hiṃsādyā āsurī sampad iti bhāvaḥ

Baladeva

etayoḥ sampadoḥ phala-bhedam āha daivīty ardhakena sphuṭam | bāṇa-vṛṣṭyā pūjyā droṇādīn jighaṃsoḥ krodha- pāruṣyavato mameyam āsurī sampat narakaṃ janayed iti śocayantaṃ pārtham ālakṣāha mā śuca iti | he pāṇḍaveti kṣatriyasya te yuddhe bāṇa-nikṣepa-pāruṣyādikaṃ vihitatvāt diavy eva sampat tato 'nyatra tv āsurīti mā śucaḥ śokaṃ mā kuru

Michalski

Wiadomo, że boskie istnienie prowadzi do wybawienia, szatańskie – do związania. Lecz nie smuć się, Pandawo! Tyś dla boskiego istnienia zrodzony!

Olszewski

Stan boski prowadzi do wyzwolenia, stan asurowy prowadzi do niewoli. Nie płacz, synu Bharata, tyś się urodził w stanie boskim.

Dynowska

Szlachetne cechy ku wyzwoleniu wiodą, niskie i nędzne – niewolę gotują. Lecz nie smuć się Ardżuno, tyś bowiem od urodzenia szlachetną obdarzony naturą.

Sachse

Los boski [wiedzie] ku wyzwoleniu,
los asurów — ku niewoli.
Nie martw się, albowiem ty
odrodziłeś się dla boskiego losu, o synu Pandu!

Kudelska

Powiadają, że boskie cechy prowadzą do pełnego wyzwolenia, zaś
demoniczne do więzów wiodą,
Lecz ty się nie smuć, Pandawo, tyś w boskiej naturze zrodzony.

Rucińska

Boskie dziedzictwo uwalnia, zniewala zaś asurowe.
Nie martw się! Tyś się narodził z boskim dziedzictwem, Pandawo!

Szuwalska

To, co boskie, wyzwala, a co demoniczne,
Prowadzi do niewoli. Nie smuć się, Ardżuno.
Ty jesteś obdarzony pobożną naturą.

Babkiewicz

Wyzwala majętność boska,
pęta zaś ta antyboska.
Lecz się nie martw, synu Pandu,
tyś zrodzony z boskim mieniem.

analiza syntaktyczna

he pārtha (Prythowicu!)
asmin loke (w tym świecie) daivaḥ āsuraḥ ca (boskie i demoniczne) [etau] dvau bhūta-sargau (te dwie emanacje bytów).
daivaḥ [sargaḥ] (emanacja boska) vistaraśaḥ (obszernie) proktaḥ (omówiona),
[tvam] (ty) āsuram [sargam] (o emanacji demonicznej) me (ode mnie) śṛṇu (posłuchaj).

analiza gramatyczna

dvau	–	dvi 1i.2 m. – dwa;
bhūta-sargau	–	bhūta-sarga 1i.2 m. ; TP : bhūtānāṃ sargav iti – emanacje bytów (od: √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt; √ sṛj – wypuszczać, emitować, sarga – emanacja, stworzenie);
loke	–	loka 7i.1 m. – w świecie;
asmin	–	idam sn. 7i.1 m. – w tym;
daivaḥ	–	daiva 1i.1 m. – boski, niebiański, związany z bogami (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
āsuraḥ	–	āsura 1i.1 m. – demoniczny, diabelski, związany z przeciwnikami niebian (od: asura – przeciwnik niebian, demon);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ca	–	av. – i;
daivaḥ	–	daiva 1i.1 m. – boski, niebiański, związany z bogami (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
vistaraśaḥ	–	av. – rozlegle, rozwlekle, w pełni (od: vi- √ stṛ – rozciągać, ekspandować, vistara – rozwlekły);
proktaḥ	–	prokta (pra- √ vac – mówić) PP 1i.1 m. – powiedziany;
āsuram	–	āsura 2i.1 m. – demoniczny, diabelski, związany z przeciwnikami niebian (od: asura – przeciwnik niebian, demon);
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √ pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
me	–	asmat sn. 6i.1 – moich [słów] (skrócona forma od: mama);
śṛṇu	–	√ śru (słuchać) Imperat. P 2c.1 – słuchaj;

warianty tekstu

bhūta-sargau → bhūta-saṃghau (w zbiorach bytów);
loke 'smin → bhūte 'smin  (w tym bycie);
daiva → daivī (boska);
vistaraśaḥ → vistarataḥ (obszernie);

Śāṃkara

dvau dvi-saṃkhyākau bhūta-sargau bhūtānāṃ manuṣyāṇāṃ sargau sṛṣṭī bhūta-sargau sṛjyeteti sargau bhūtāny eva sṛjyamānāni daivāsura-saṃpad-dvaya-yuktānīti dvau bhūta-sargāv ity ucyate | dvayā ha vai prājāpatyā devāś cāsurā ca [bhāvātmauttaṃ 1.3.1] iti śruteḥ | loke’smin, saṃsāra ity arthaḥ | sarveṣāṃ dvaividhyopapatteḥ | kau tau bhūta-sargau ? ity ucyate—prakṛtāv eva daiva āsura eva ca | uktayor eva punar anuvāde prayojanam āha—daivo bhūta-sargo’bhayaṃ sattva-saṃśuddhir ity ādinā vistaraśo vistara-prakāraiḥ proktaḥ kathitaḥ, na tu āsuro vistaraśaḥ | atas tat-parivarjanārtham āsuraṃ pārtha me mama vacanād ucyamānaṃ vistaraśaḥ sṛṇu avadhāraya

Rāmānuja

asmin karmaloke karmakarāṇāṃ bhūtānāṃ sargo dvividhau daivaś cāsuraś ceti / sargaḥ utpattiḥ, prācīnapuṇyapāparūpakarmavaśād bhagavadājñānuvṛttitadviparītakaraṇāyotpattikāla eva vibhāgena bhūtāny utpadyanta ityarthaḥ / tatra daivaḥ sargo vistaraśaḥ proktaḥ devānāṃ madājñānuvṛttiśīlānām utpattir yadācārakaraṇārthā, sa ācāraḥ karmayogajñānayogabhaktiyogarūpo vistaraśaḥ proktaḥ / asurāṇāṃ sargaś ca yadācārārthaḥ, tam ācāraṃ me śṛṇu mama sakāśāc chṛṇu

Śrīdhara

āsurī sampat sarvātmanā varjayitavyety etad artham āsurīṃ sampadaṃ prapañcayitum āha dvāv iti | dvau dvi-prakārau bhūtānāṃ sargau me sad-vacanāt śṛṇu | āsura rākṣasa-prakṛtyor ekī-karaṇena dvāv ity uktam | ato rākṣasīm āsurīṃ caiva prakṛtiṃ mohinīṃ śritā ity ādinā navādhyāyokta-prakṛti-traividhyenāvirodhaḥ | spaṣṭam anyat

Madhusūdana

nanu bhavatu rākṣasī prakṛtir āsuryām antar-bhūtā śāstra-niṣiddha-kriyonmukhatvena sāmānyāt kāmopabhoga-prādhānya-prāṇi-hiṃsā-prādhānyābhyāṃ kvacid bhedena vyapadeśopapatteḥ, mānuṣī tu prakṛtis tṛtīyā pṛthag asti trayāḥ prājāpatyāḥ prajāpatau pitari brahmacaryam ūṣur devā manuṣyā asurāḥ [BAU 5.2.1] iti śruteḥ | ataḥ sāpi heya-koṭāv upādeya-koṭau vā vaktavyety atrāha dvāv iti |
asmin loke sarvasminn api saṃsāra-mārge dvau dvi-prakārāv eva bhūta-sargau manuṣya-sargau bhavataḥ | kau tau daiva āsuraś ca, na tu rākṣaso mānuṣo vādhikaḥ sargo 'stīty arthaḥ | yo yadā manuṣyaḥ śāstra-saṃskāra-prābalyena svabhāva-siddhau rāga-dveṣāv abhibhūya dharma-parāyaṇo bhavati sa tadā devaḥ | yadā tu svabhāva-siddha-rāga-dveṣa-prābalyena śāstra-saṃskāram abhibhūyādharma-parāyaṇo bhavati sa tadāsura iti dvaividhyopapatteḥ | na hi dharmādharmābhyāṃ tṛtīyā koṭir asti | tathā ca śrūyate — dvayā ha prājāpatyā devāś cāsurāś ca | tataḥ kānīyasā eva devā jyāyasā asurās ta eṣu lokeṣv aspardhanta | te ha devā ūcur hantāsurān yajña udgīthenātyayām eti [BAU 1.3.1] iti | dama-dāna-dayā-vidhi-pare tu vākye trayāḥ prājāpatyā ity ādau dama-dāna-dayā-rahitā manuṣyā asurā eva santaḥ kenacit sādharmyeṇa devā manuṣyā asurā ity upacaryanta iti nādhikyāvakāśaḥ | ekenaiva da ity akṣareṇa prajāpatinā dama-rahitān manuṣyān prati damopadeśaḥ kṛtaḥ | dāna-rahitān prati dānopadeśaḥ, dayā-rahitān prati dayopadeśaḥ, na tu vijātīyā eva devāsura-manuṣyā iha vivakṣitā mauṣyādhikāratvāc chāstrasya | tathā cānta upasaṃharati — tad etad evaiṣā daivī vāg anuvadati stanayitnur da da da iti dāmyata datta dayadhvamiti | tad etat trayaṃ śikṣed damaṃ dānaṃ dayām [BAU 5.2.3] iti | tasmād rākṣasī mānuṣī ca prakṛtir āsuryām evāntarbhavatīti yuktam uktaṃ dvau bhūta-sargāv iti |
tatra daivo bhūta-sargo mayā tvāṃ prati visataraśo vistara-prakāraiḥ proktaḥ sthita-prajña-lakṣaṇe dvitīye bhakta-lakṣaṇe dvādaśe jñāna-lakṣaṇe trayodaśe guṇātīta-lakṣaṇe caturdaśa iha cābhayam ity ādinā | idānīm āsuraṃ bhūta-sargaṃ me mad-vacanair vistaraśaḥ pratipādyamānaṃ tvaṃ śṛṇu hānārtham avadhāraya samyaktayā jñātasya hi parivarjanaṃ śakyate kartum iti | he pārtheti sambandha-sūcanenānupekṣaṇīyatāṃ darśayati

Viśvanātha

tad api viṣaṇṇam arjunaṃ praty āsurīṃ sampadaṃ prapañcayitum āha dvāv iti | vistaraśaḥ prokta ity abhayaḥ sattva-saṃśuddhir ity ādi

Baladeva

tathāpy anivṛtta-śokaṃ tam ālakṣya āsurīṃ sampadaṃ prapañcayati dvāv iti | asmin karmādhikāriṇi manuṣya-loke dvivdhau bhūta-sargau manuṣya-sṛṣṭī bhavataḥ | yadāyaṃ manuṣya-loke śāstrāt svābhāvikau rāga-dveṣau vinirdhūya śāstrīyārthānuṣṭhāyī tadā daivaḥ | yadā śāstram utsṛjya svābhāvika-rāga-dveṣādhīno 'śāstrīyān dharmān ācarati, tadā tv āsuraḥ | na hi dharmādharmābhyām anyā koṭi-sṛtīyāsti | śrutiś caivam āha – dvayā ha prājapatyā devāś cāsurāś ca ity [BAU 1.3.1] ādinā | tatra daivo vistaraśaḥ proktaḥ abhayam ity ādinā | athāsuraṃ śṛṇu vistaraśo vakṣyāmi

Michalski

Dwojakie istoty żyją na świecie: boskie i szatańskie. O boskich mówiłem ci już szeroko, posłuchaj teraz, Partho, o szatańskich.

Olszewski

Są dwie natury między żyjącymi: natura boska i natura asurowa. Wyjaśniłem ci obszernie pierwszą: posłuchaj teraz, jaką jest druga.

Dynowska

Dwa rodzaje istot żywych na tym świecie istnieją: jedne o naturze świetlistej, inne o mrocznej naturze; o pierwszych mówiłem ci już, o Parto, teraz usłysz o drugich ode Mnie.

Sachse

Dwa są rodzaje stworzeń na tym świecie,
boski i asurowy.
O boskim mówiłem szczegółowo.
Posłuchaj więc o asurowym, o synu Prithy.

Kudelska

Dwa są rodzaje stworzeń na tym świecie, boskie i demoniczne,
Boskie już dokładnie omówiono; posłuchaj teraz, Partho, o demonicznych.

Rucińska

Dwa stwory, Partho, są w Świecie tym: boski i asurowy.
O boskim rzekłem szeroko – o asurowym posłuchaj!

Szuwalska

W tym świecie dwa rodzaje istot są stworzone:
Boskie i demoniczne. Pierwsze opisałem.
A teraz, synu Kunti, posłuchaj o drugich.

Babkiewicz

W świecie tym dwie emanacje
istot: boska, antyboska.
Rzekłem o tej boskiej wiele,
słuchaj więc o antyboskiej.

analiza syntaktyczna

āsurāḥ janāḥ (demoniczni ludzie) pravṛttiṃ ca (i aktywności) nivṛttiṃ ca (i powściągnięcia) na viduḥ (nie znają),
teṣu [janeṣu] (w tych ludziach) śaucam (czystość) na vidyate (nie jest),
ācāraḥ api ca (i nawet właściwe zachowanie) na [vidyate] (nie jest),
satyam (prawda) na [vidyate] (nie jest).

analiza gramatyczna

pravṛttim	–	pravṛtti 2i.1 f. – aktywności, działania (od: pra- √ vṛt – wprawiać w ruch, obracać, dziać się);
ca	–	av. – i;
nivṛttim	–	nivṛttim 2i.1 f. – zatrzymania, zawrócenia, powściągnięcia (od: ni- √ vṛt – zatrzymywać);
ca	–	av. – i;
janāḥ	–	jana 1i.3 m. – ludzie, rasy, rody (od: √ jan – rodzić, stwarzać);
na	–	av. – nie;
viduḥ	–	√ vid (wiedzieć) Perf. P 1c.3 – dowiedzieli się, poznali; użyte w znaczeniu teraźniejszym – wiedzą, rozumieją;
āsurāḥ	–	āsura 1i.3 m. – demoniczni, diabelscy, związani z przeciwnikami niebian (od: asura – przeciwnik niebian, demon);
na	–	av. – nie;
śaucam	–	śauca 1i.1 n. – czystość (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym, śuci – czysty);
na	–	av. – nie;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
ca	–	av. – i;
ācāraḥ	–	ācāra 1i.1 m. –  postępowanie, zwyczaj, właściwe zachowanie (od: ā- √ car – zbliżać się do);
na	–	av. – nie;
satyam	–	satya 1i.1 n. – prawda, prawdziwość (od: √ as – być, PPr sant – będący);
teṣu	–	tat sn. 7i.3 m. – w nich;
vidyate	–	√ vid (być, istnieć) Praes. Ā 1c.1 – jest;

warianty tekstu

na śaucaṃ nāpi → na śaucaṃ vāpi (lub też nie czystość);
cācāro → vācāro (lub właściwe zachowanie);

Pierwsza pada BhG 16.7 jest taka sama jak pierwsza pada BhG 18.30;

Śāṃkara

ā adhyāya-parisamāpter āsurī saṃpat prāṇi-viśeṣaṇatvena pradarśyate, pratyakṣī-karaṇena ca śakyate tasyāḥ parivarjanaṃ kartum iti—
pravṛttiṃ ca pravartanaṃ yasmin puruṣārtha-sādhane kartavye pravṛttis tām, nivṛttiṃ ca etad-viparītāṃ yasmāt anartha-hetoḥ nivartitavyaṃ sā nivṛttis tāṃ ca, janā āsurā na vidur na jānanti | na kevalaṃ pravṛtti-nivṛttī eva te na viduḥ, na śaucaṃ nāpi cācāro na satyaṃ teṣu vidyate | aśaucā anācārā māyāvino’nṛta-vādino hy āsurāḥ

Rāmānuja

pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca abhyudayasādhanaṃ mokṣasādhanaṃ ca vaidikaṃ dharmam āsurā na viduḥ na jānanti / śaucam vaidikakarmayogyatvaṃ śāstrasiddham; tad bāhyam āntaraṃ cāsureṣu na vidyate / nāpi cācāraḥ tad bāhyāntaraśaucaṃ yena sandhyāvandanādinā ācāreṇa jāyate, so 'py ācāras teṣu na vidyate / yathoktam, „saṃdhyāhīno 'śucir nityam anarhas sarvakarmasu” iti / tathā satyaṃ ca teṣu na vidyate yathājñātabhūtahitarūpabhāṣaṇaṃ teṣu na vidyate

Śrīdhara

āsurīṃ vistaraśo nirūpayati pravṛttiṃ cety ādi-dvādaśabhiḥ | dharme pravṛttim adharmān nivṛttiṃ cāsura-svabhāvā janā na jānanti | ataḥ śaucam ācāraḥ satyaṃ ca teṣu nāsty eva

Madhusūdana

varjanīyām āsurīṃ sampadaṃ prāṇi-viśeṣaṇatayā tān aham ity ataḥ prāktanair dvādaśabhiḥ ślokair vivṛṇoti pravṛttim iti | pravṛttiṃ pravṛtti-viṣayaṃ dharmaṃ ca-kārāt tat-pratipādakaṃ niṣedha-vākyaṃ cāsura-svabhāvā janā na jānanti | atas teṣu na śaucaṃ dvividhaṃ nāpy ācāro manv-ādibhir uktaḥ | na satyaṃ ca priya-hita-yathārtha-bhāṣaṇaṃ vidyate | śauca-satyayor ācārāntarbhāve 'pi brāhmaṇa-parivrājaka-nyāyena pṛthag-upādānam | aśaucā anācārā anṛta-vādino hy āsurā māyāvinaḥ prasiddhāḥ

Viśvanātha

dharme pravṛttim adharmān nivṛttim

Baladeva

āsuraṃ sargam āha pravṛttiṃ ceti dvādaśabhiḥ | āsurā janā dharme pravṛttim adharmān nivṛttim ca na jānanti | ca-kārābhyāṃ tayoḥ pratipādake vidhi-niṣedha-vākye ca na jānanti | vedeṣv āsthābhāvād ity uktam | teṣu śaucaṃ bāhyābhyantaraṃ tat-pravṛtty-upayogi na vidyate | nāpy ācāro manvādibhir uktaḥ | na ca satyaṃ prāṇihitānubandhi yathā-dṛṣṭārtha-viṣaya-vākyam iti gṛdhra-gomāyuvat teṣām upadeśādi

Michalski

Ludzie szatańscy nie wiedzą, kiedy mają działać, a kiedy wyrzec się działania. Niemasz u nich ani czystości, ani cnotliwego życia, ani prawdy.

Olszewski

Ludzie natury piekielnej nie znają emanacyi ani powrotu; nie masz w nich ani czystości, ani obrzędów, ani prawdy.

Dynowska

Ludzie o nikczemnej i mrocznej naturze nie wiedzą czym jest prawy czyn, ni słuszne wyrzeczenie; bez wstydu są, bez prawdy, bez godności, nawet postępować godziwie nie umieją.

Sachse

Ludzie o naturze asurów
nie wiedzą, czym jest działanie,
a czym — niedziałanie.
Nie ma w nich ani czystości,
ani postawy godziwej, ani prawdy.

Kudelska

Ludzie demoniczni nie wiedzą, czym jest działanie, czym zaniechanie
działania,
Nie znajdziesz w nich czystości, dobrego postępowania i prawdy.

Rucińska

Nakazów ani zakazów nie znają ludzie-asury,
Ni czystość, ni obyczajność, ni prawda w nich nie przebywa!

Szuwalska

Co czynem jest pobożnym i na czym polega
Wyrzeczenie się grzechu, nie wiedzą bezbożni.
Nie ma w nich nic czystego, godnego, prawego.

Babkiewicz

Co wykonać, co poniechać –
ród demonów nie rozumie.
Nie masz w nich krztyny czystości,
manier czy prawdomówności.

analiza syntaktyczna

jagat (świat) asatyam (nieprawdziwy) apratiṣṭham (bez podstawy) anīśvaram (bez władcy) aparaspara-sambhūtam (nie powstały jeden z drugiego),
kim anyat (co innego?) kāma-haitukam iti (mający przyczynę w żądzy)
te [āsurāḥ]  (ci demoniczni) āhuḥ (powiedzieli).

analiza gramatyczna

asatyam	–	a-satya 1i.1 n. ; BV : yasmin satyaṃ nāsti tat – ten, w którym nie ma prawdy (od: √ as – być, PPr sant – będący);
apratiṣṭham	–	a-pratiṣṭha 1i.1 n. ; BV : yasya pratiṣṭhā nāsti tat – ten, który nie ma podstawy, niestabilny (od: prati- √ sthā – stać stabilnie, pratiṣṭhā – podstawa, fundamenty, rezydencja);
te	–	tat sn. 1i.3 m. – oni;
jagat	–	jagat 1i.1 n. – świat, poruszający się, ludzkość (od: √ gam – iść);
āhuḥ	–	√ ah (mówić – odmiana jedynie w Perf. reszta form od: √ brū) Perf. P 1c.3 – powiedzieli;
anīśvaram	–	an-īśvara 1i.1 n. ; BV : yasyeśvaro nāsti tat – nieposiadający władcy (od: √ īś – posiadać, władać, īśa / īśvara – pan, władca);
aparaspara-saṃbhūtam	–	a-paras-para-saṃbhūta 1i.1 n. ; TP : paras-parato asaṃbhūtam iti – niestworzony jeden po drugim, niepowstały jeden z drugiego (od: para – drugi, inny, obcy, paras-para – wzajemny, jeden po drugim; sam- √ bhū – powstawać, PP saṃbhūta – powstały); lub DV / TP : aparaś ca paraś cety aparasparam, aparasparataḥ strī-puruṣa-mithunāt saṃbhūtam iti – powstałe ze związku wyższego i niższego, [czyli] z zespolenia mężczyzny i kobiety;
kim	–	kim  sn. 1i.1 n. – co?
anyat	–	anya sn. 1i.1 n. – inne;
kāma-haitukam	–	kāma-haituka 1i.1 n. ; BV : yasya hetuḥ kāmo ‘sti tat – to, którego przyczyną jest żądza (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność; hetu – przyczyna, impuls, powód, haituka – mający przyczynę);

warianty tekstu

te → ca (i);
kim anyat kāma-haitukam → akiṃcit kama-hetukam / kim anyat kāma-hetukam / akiṃcit kāmahaitukam  (nic innego [tylko] żądzę mający za przyczynę / co innego jak nie żądza jest [jego] przyczyną? / nic innego [tylko] żądzę mający za przyczynę);

Śāṃkara

kiṃ ca—
asatyaṃ yathā vayam anṛta-prāyās tathedaṃ jagat sarvam asatyam | apratiṣṭhaṃ ca nāsya dharmādharmau pratiṣṭhāto’pratiṣṭhaṃ ceti | te āsurāḥ janāḥ jagad āhur anīśvaraṃ na ca dharmādharma-sa-vyapekṣako’sya śāsiteśvaro vidyata ity ato’nīśvaraṃ jagad āhuḥ | kiṃ ca, aparaspara-saṃbhūtaṃ kāma-prayuktayoḥ strī-puruṣayor anyonya-saṃyogāj jagat sarvaṃ saṃbhūtam | kim anyat kāma-haitukam | kāma-hetukam eva kāma-haitukam | kim anyaj jagataḥ kāraṇaṃ ? na kiṃcit adṛṣṭaṃ dharmādharmādi kāraṇāntaraṃ vidyate | jagataḥ kāma eva prāṇināṃ kāraṇam iti lokāyatika-dṛṣṭir iyam

Rāmānuja

kiṃ ca
asatyam jagad etat satyaśabdanirdiṣṭabrahmakāryatayā brahmātmakam iti nāhuḥ / apratiṣṭham tathā brahmaṇi pratiṣṭhitam iti na vadanti / brahmaṇānantena dhṛtā hi pṛthivī sarvān lokān bibharti / yathoktam, „teneyaṃ nāgavaryeṇa śirasā vidhṛtā mahī / bibharti mālāṃ lokānāṃ sad evāsuramānuṣām” iti / anīśvaram / satyasaṃkalpena pareṇa brahmaṇā sarveśvareṇa mayaitanniyamitam iti ca na vadanti / „ahaṃ sarvasya prabhavo mattas sarvaṃ pravartate” iti hy uktam / vadanti caivam aparas parasaṃbhūtam; kim anyat / yoṣitpuruṣayoḥ parasparasaṃbandhena jātam idaṃ manuṣyapaśvādikam upalabhyate; anevaṃbhūtaṃ kim anyad upalabhyate ? kiṃcid api nopalabhyata ityarthaḥ / ataḥ sarvam idaṃ jagat kāmahetukam iti

Śrīdhara

nanu vedoktayor dharmādharmayoḥ pravṛttiṃ nivṛttiṃ ca kathaṃ na viduḥ | kuto vā dharmādharmayor anaṅgīkāre jagataḥ sukha-duḥkhādi-vyavasthā syāt | kathaṃ vā śaucācārādi-viṣayān īśvarājñān ativarteran | īśvarānaṅgīkāre ca kuto jagad-utpattiḥ syāt | ata āha asatyam iti | nāsti satyaṃ veda-purāṇādi-pramāṇaṃ yasmin tādṛśaṃ jagad āhuḥ | vedādīnāṃ prāmāṇyaṃ na manyanta ity arthaḥ | tad uktaṃ trayo vedasya kartāro bhaṇḍa-dhūrta-niśācarā ity ādi || ataeva nāsti dharmādharma-rūpā pratiṣṭhā vyavasthā-hetur yasya tat | svābhāvikaṃ jagad-vaicitryam āhur ity arthaḥ | ataeva nāsti īśvaraḥ kartā vyavasthāpakaś ca yasya tādṛśaṃ jagad āhuḥ | tarhi kuto 'sya jagata utpattiṃ vadantīti | ata āha aparaspara-sambhūtam iti | aparaś cety aparasparam | aparasparato 'nonyataḥ strī-puruṣayor mithunāt sambhūtaṃ jagat | kim anyat | kāraṇam asya nāsti anyat kiñcit | kintu kāma-haitukam eva | strī-puruṣayor ubhayoḥ kāma eva pravāha-rūpeṇa hetur asyety āhur ity arthaḥ

Madhusūdana

nanu dharmādharmayoḥ pravṛtti-nivṛtti-viṣayayoḥ pratipādakaṃ vedākhyaṃ pramāṇam asti nirdoṣaṃ bhagavad-ājñā-rūpaṃ sarva-loka-prasiddhaṃ tad-upajīvīni ca smṛti-purāṇetihāsādīni santi, tat kathaṃ pravṛtti-nivṛtti-tat-pramāṇādy ajñānam | jñāne vājñollaṅghināṃ śāsitari bhagavati sati kathaṃ tad-ananuṣṭhānena śaucācārādi-rahitatvaṃ duṣṭānāṃ śāsitur bhagavato 'pi loka-veda-prasiddhatvād ata āha asatyam iti | satyam abādhita-tātparya-viṣayaṃ tattvāvedakaṃ vedākhyaṃ pramāṇaṃ tad-upajīvi purāṇādi ca nāsti yatra tad asatyaṃ veda-svarūpasya pratyakṣa-siddhatve 'pi tat-prāmāṇyānabhyupagamād viśiṣṭābhāvaḥ | ata eva nāsti dharmādharma-rūpā pratiṣṭhitā vyavasthā-hetur yasya tad apratiṣṭham | tathā nāsti śubhāśubhayoḥ karmaṇoḥ phala-dāneśvaro niyantā yasya tad anīśvaraṃ ta āsurā jagad āhuḥ | balavat pāpa-pratibandhād vedasya prāmāṇyaṃ te na manyante | tataś ca tad bodhitayor dharmādharmayor īśvarasya cānaṅgīkārād yatheṣṭācaraṇena te puruṣārtha-bhraṣṭā ity arthaḥ |
śāstraika-samadhigamya-dharmādharma-sahāyena prakṛty-adhiṣṭhātrā parameśvareṇa rahitaṃ jagad iṣyate cet kāraṇābhāvāt kathaṃ tad utpattir ity āśaṅkyāha aparaspara-saṃbhūtaṃ kāma-prayuktayoḥ strī-puruṣayor anyonya-saṃyogāt saṃbhūtam jagat kāma-haitukaṃ kāma-hetukam eva kāma-haitukaṃ kāmātiriktaa-kāraṇa-śūnyam |
nanu dharmādy apy asti kāraṇam ? nety āha kim anyat, anyad adṛṣṭaṃ kāraṇaṃ kim asti ? nāsty evety arthaḥ | adṛṣṭāṅgīkāre 'pi kvacid gatvā svabhāve paryavasānāt svābhāvikam eva jagad-vaicitryam astu dṛṣṭe sambhavaty adṛṣṭa-kalpanānavakāśāt | ataḥ kāma eva prāṇināṃ kāraṇaṃ nānyad adṛṣṭeśvarādīty āhur iti lokāyatika-dṛṣṭir iyam

Viśvanātha

asurāṇāṃ matam āha asatyaṃ mithyā-bhūtaṃ bhramopalabdham eva jagat te vadnait | apratiṣṭhaṃ pratiṣṭhāśrayas tad-rahitam | na hi kha-puṣpasya kiñcid adhiṣṭhānam astīti bhāvaḥ | anīśvaraṃ mithyābhūtatvād eva īśvara-kartṛkam etan na bhavati | svedajādīnām akasmād eva jātatvāt aparaspara-sambhūtam | anyat kiṃ vaktavyam | kāma-haitukam kāmo vādinām icchaiva hetur yasya tat | mithyābhūtatvād eva ye yathā kalpayituṃ śaknuvanti tathiavaitad iti |
kecit punar evaṃ vyācakṣate asatyaṃ nāsti satyaṃ veda-purāṇādikaṃ pramāṇaṃ yatra tat | tad uktaṃ trayo vedasya kartāro bhaṇḍa-dhūrta-niśācarā ity ādi | apratiṣṭhaṃ nāsti dharmādharma-rūpā pratiṣṭhā vyavasthā yatra tat | dharmādharmāv api bhramopalabdhāv iti bhāvaḥ | anīśvaram īśvaro 'pi bhrameṇopalabhyata iti bhāvaḥ |
nanu strī-puṃsayoḥ paraspara-prayatna-viśeṣād jagad etad utpannaṃ dṛśyata ity api bhrama eva kulālasya ghaṭotpādane jñānam iva mātāpitros tādṛśa-bālotpādane kila nāsti jñānm iti bhāvaḥ | kim anyat kim anyat vaktavyam iti bhāvaḥ | tasmād idaṃ jagat kāma-hetukaṃ kāmena svecchayaiva hetukā hetu-kalpakā yatra tat | yukti-balena ye yat paramāṇu-māyeśvarādikaṃ jalpayituṃ śaknuvanti te tad eva tasya hetuṃ vadantīty arthaḥ

Baladeva

teṣāṃ siddhāntān darśayati tatraika-jīva-vādinām āha asatyam iti | idaṃ jagad asatyaṃ śukti-rajatādivad bhrānti-vijṛmbhitam | apratiṣṭhaṃ kha-puṣpavan nirāśrayam | nāsty eveśvaro janmādi-hetur yasya tat | so 'pi tadvad bhrānti-racita eva | pāramārthike tasmin sthite tan nirmita-jagat tadvad dṛṣṭa-naṣṭa-prāyaṃ na syāt | tasmād asatyaṃ jagat ta eva manyante | ekaiva nirviśeṣo sarva-pramāṇāvedyā cid-bhramād eko jīvas tato 'nyaj jaḍa-jīveśvarātmakaṃ tad-ajñānāt pratibhāṣate | ā-svarūpa-sākṣāt-kārād avisaṃvādi svāpnikam iva hasty-aśva-rathādikam ā-jāgarāt | sati ca svarūpa-sākṣātkāre tad-ajñāna-kalpitaṃ taj-jīvatvena saha nivarteta svāpnika-rathāśādīva suṣuptāv iti |
atha svabhāva-vādināṃ bauddhānām āha aparaspara-sambhūtam iti strī-puruṣa-sambhoga-janyaṃ jagan na bhavati ghaṭotpādane kulālasyeva bālotpādane pitrāder jñānābhāvāt saty apy asakṛt sambhoge santānān utpatteś ca svedajādīnām akasmād utpatteś ca | tasmāt svabhāvād evedaṃ bhavatīti |
atha lokāyatikānām āha kāma-hetukam iti | kim anyad vācym | strī-puruṣayoḥ kāma eva pravāhātmanā hetur asyeti svārthe ṭhañ | athavā jainānām āha kāmaḥ svecchayaiva hetur asyeti | yukti-balena yo yat kalpayituṃ śaknuyāt sa tad eva tasya hetuṃ vadatīty arthaḥ

Michalski

Mówią oni, że świat jest bez prawdy, bez podstawy, bez władcy, że nie powstał drogą prawidłowych następstw i że niema on innej przyczyny, jak żądzę.

Olszewski

Oni powiadają, że na świecie nie istnieje ani prawda, ani porządek, ani opatrzność, że świat jest złożony ze zjawisk jedne drugie popychających i niczem innem nie jest, jak grą przypadku.

Dynowska

Twierdzą: „nie ma Prawdy, ni Boga, świat ten bez celu istnieje, żadne moralne nie rządzi nim prawo, z przypadku powstał, z elementów złączenia, z chuci się zrodził”.

Sachse

O świecie mówią, że nieprawdziwy jest,
pozbawiony podstawy i władcy.
Zaprzeczają [prawdzie] o kolejnych okresach jego rozwoju
i twierdzą, że nie rządzi nim nic, prócz pożądliwości.

Kudelska

Oni powiadają, że świat nie jest rzeczywisty, bez podstawy i bez Boga,
A narodził się z pożądania; żadnej innej przyczyny powstania nie uznają.

Rucińska

Mówią, że świat jest bez prawdy, nie ma podstawy ni Pana,
Że powstał z żądzy wzajemnej, nic w nim nie rządzi prócz chuci.

Szuwalska

Twierdzą, że świat jest w próżni zawieszony, twierdzą,
Że nie ma Boga, celu ni przyczyny innej
Niż tylko pożądanie.

Babkiewicz

Mówią, że świat nie ma władcy,
bez podstawy, nieprawdziwy,
że nie powstał z wcześniejszego.
Czyż chuć nie jest jego źródłem?

analiza syntaktyczna

alpa-buddhayaḥ (mający małą roztropność) etāṃ dṛṣṭim (taki pogląd) avaṣṭabhya (utwierdziwszy),
naṣṭātmānaḥ (którzy zniszczyli siebie) ugra-karmāṇaḥ (których czyny są przerażające) ahitāḥ (wrogowie) jagataḥ kṣayāya (w celu zniszczenia świata) prabhavanti (powstają).

analiza gramatyczna

etām	–	etat sn. 2i.1 f. – tę;
dṛṣṭim	–	dṛṣṭi 2i.1 f. – widzenie, pogląd, opinię, teorię (od: √ dṛś – widzieć PP dṛṣṭa – widziany);
avaṣṭabhya	–	ava- √ stambh (spoczywać na, chwytać, blokować) absol. – utwierdziwszy, zapanowawszy nad;
naṣṭātmānaḥ	–	naṣṭa-ātman 1i.3 m. ; BV : yeṣām ātmā naṣṭo ‘sti te – ci, których jaźń jest zniszczona; ci, którzy zniszczyli siebie (od: √ naś – zanikać, być straconym, PP naṣṭa – zniszczony; ātman – jaźń);
alpa-buddhayaḥ	–	alpa-buddhi 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ buddhir alpāsti te – ci, których roztropność jest mała (od: alpa – mały, drobny, nieznaczny; √ budh – budzić, rozumieć, percepować; buddhi – roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd);
prabhavanti	–	pra- √ bhū (powstawać, wyłaniać się) Praes. P 1c.3 – powstają, wyłaniają się;
ugra-karmāṇaḥ	–	ugra-karman 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ karmāṇy ugrāṇi santi te  – ci, których czyny są straszliwe (od: √ rūp – formować, ugra – silny, straszny, okrutny; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki);
kṣayāya	–	kṣaya ( √ kṣi – zmniejszać się) PF 4i.1 m. – dla zniszczenia, dla zmniejszenia, w celu destrukcji;
jagataḥ	–	jagat 6i.1 n. – świata, poruszającego się, ludzkości (od: √ gam – iść);
ahitāḥ	–	a-hita 1i.1 m. – niewłaściwi, niekorzystni, wrogowie (od: √ dhā – umieszczać, PP hita – umieszczony, ustanowiony, opanowany; dobroczynny, korzystny, pomyślny);

warianty tekstu

dṛṣṭim → budhim (roztropność);
prabhavanti → pravartaṃti / pravartate (działają, powstają);
‘hitāḥ → ‘śubhāḥ (niepomyślni);

Śāṃkara

etāṃ dṛṣṭim avaṣṭabhya āśritya naṣṭatmāno naṣṭa-svabhāvā vibhraṣṭa-para-loka-sādhanā alpa-buddhayo viṣaya-viṣayālpaiva buddhir yeṣāṃ te’lpa-buddhayaḥ prabhavanti udbhavanti ugra-karmāṇaḥ krūra-karmāṇo hiṃsātmakāḥ | kṣayāya jagataḥ prabhavantīti saṃbandhaḥ || jagato’hitāḥ śatravaḥ ity arthaḥ

Rāmānuja

etāṃ dṛṣṭim avaṣṭabhya avalambya, naṣṭātmānaḥ adṛṣṭadehātiriktātmānaḥ, alpabuddhayaḥ ghaṭādivaj jñeyabhūte dehe jñātṛtvena dehavyatirikta ātmopalabhyata iti vivekākuśalāḥ, ugrakarmāṇaḥ sarveṣāṃ hiṃsakā jagataḥ kṣayāya prabhavanti

Śrīdhara

kiṃ ca etām iti | etāṃ lokāyatikānāṃ dṛṣṭiṃ darśanam āśritya naṣṭātmano malīmasa-cittāḥ santo 'lpa-buddhayo duṣṭārtha-mātra-matayaḥ | ateva ugraṃ hiṃsraṃ karma yeṣāṃ te ahitā vairiṇo bhūtvā jagataḥ kṣayāya prabhavanti udbhavantīty arthaḥ

Madhusūdana

iyaṃ dṛṣṭiḥ śāstrīya-dṛṣṭivad iṣṭaivety āśaṅkyāha etām iti | etāṃ prāg-uktāṃ lokāyatika-dṛṣṭim avaṣṭabhyālambya naṣṭatmāno bhraṣṭa-para-loka-sādhanā alpa-buddhayo dṛṣṭa-mātroddeśa-pravṛtta-mataya ugra-karmāṇo hiṃsā ahitāḥ śatravo jagataḥ prāṇi-jātasya kṣayāya vyāghra-sarpādi-rūpeṇa prabhavanti utpadyante | tasmād iyaṃ dṛṣṭir atyantādho-gati-hetutayā sarvātmanā śreyo 'rthibhir avaheyaivety arthaḥ

Viśvanātha

evaṃ vādino 'surāḥ kecin naṣṭātmānaḥ kecid alpajñānāḥ kecid ugra-karmāṇaḥ svacchandācārā mahā-nārakino bhavantīty āha | etām ity ekādaśabhiḥ | avaṣṭabhya ālambya

Baladeva

sva-sva-mata-nirṇāyakāni darśanāni ca taiḥ kṛtāni yāny āsthāya jagad-vinaśyatīty āha etām iti jātyaika-vacanam | etāni darśanāny avaṣṭabhyālambyālpa-buddhayo naṣṭātmāno 'dṛṣṭa-dehādi-viviktātma-tattvā ugra-karmāṇo hiṃsā-paiśunya-pāruṣyādi-karma-niṣṭhā jagato 'hitāḥ śatravaś ca santasya kṣayāya prabhavanti parmārthāj jagad-bhraṃśayantīty arthaḥ

Michalski

Uwięźli w takim pojmowaniu gubią swą duszę – nierozumni, rodząc się na ziemi dla gwałtownych czynów na zgubę świata, niby wrogowie rodzaju ludzkiego.

Olszewski

Takiem jest ich świata pojmowanie, i gubiąc się w samych sobie, zmniejszając władze swej duszy, oddają się czynom gwałtownym i są wrogami rodzaju ludzkiego.

Dynowska

Widząc tak wszystko na opak, ci bezrozumni gubią swe dusze; dzikich, okrutnych dopuszczając się czynów, stając się siłą niszczącą, na zgubę świata działają.

Sachse

Takie żywiąc przekonania,
zgubieni, niewiele zdolni zrozumieć,
mnożą, nieszczęśni, czyny zbrodnicze,
na zgubę światu.

Kudelska

Ci ludzie, tak niewiele wiedzący, przyjmując taki pogląd, niszczą swe dusze i dopuszczają się czynów okrutnych,
Oni, nienawistni wobec świata, dążą ku jego zagładzie.

Rucińska

Hołdując takim poglądom, straceńcy, ciasnych umysłów,
Złoczyńcy i krzywdziciele, powstają na zgubę światu!

Szuwalska

W takim przekonaniu
Na zgubę swą, niemądrzy, przez czyny okrutne
Niszczą świat.

Babkiewicz

W sądzie tym się utwierdziwszy,
wrodzy, o okrutnych czynach,
ich myśl wąska, jaźń zgubiona,
dążą do zagłady świata.

analiza syntaktyczna

duṣpūram kāmam (na pragnieniu trudnym do zaspokojenia) āśritya (oparłszy się),
dambha-māna-madānvitāḥ (połączeni z oszustwem, szaleństwem i zarozumialstwem) mohāt (z omroczenia) asad-grāhān (nieprawdziwe poglądy) gṛhītvā (pochwyciwszy),
aśuci-vratāḥ (mający nieczyste śluby) pravartante (działają).

analiza gramatyczna

kāmam	–	kāma 2i.1 m. – pragnienie, żądzę (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić);
āśritya	–	ā- √ śri (przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) absol. – wsparłszy się, schroniwszy się – u kogo? – łączy się z accusativusem);
duṣpūram	–	duṣ-pūra 2i.1 m. – trudny do zaspokojenia (od: dur / dus – prefiks: trudny, zły, twardy; √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūra – napełnianie, zaspokajanie, danie satysfakcji);
dambha-māna-madānvitāḥ	–	dambha-māna-mada-anvita 1i.3 m. ; DV / TP : dambhena ca mānena ca madena cānvitāḥ – ci, którzy obdarzeni są oszustwem, szaleństwem i zarozumialstwem (od: √ dabh – oszukiwać, zwodzić, niszczyć, dambha – oszustwo, udawanie, hipokryzja; √ man – myśleć, māna – szacunek, honor, duma; √ mad – bawić się, cieszyć się, być skonfundowanym, mada – upojenie, szaleństwo, zachwyt, zabawa, duma, arogancja; anu- √ i – podążać, PP anv-ita – połączony, wyposażony, obdarzony: w co? – wymaga instrumentalu);
mohāt	–	moha 5i.1 m. – z ogłupienia, z oszołomienia, z zamętu (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym);
gṛhītvā	–	√ grah (chwytać) absol. – pochwyciwszy;
asad-grāhān	–	asad-grāha 2i.3 m. ; KD : asataḥ grāhān iti  – nieprawdziwe poglądy (od: √ as – być, PPr sant  – prawdziwy, będący, istniejący, esencja, a-sant – nieprawdziwy, nieistniejący; √ grah – chwytać, grāha – chwytanie, zrozumienie, pochwycone, pogląd, koncepcja);
pravartante	–	pra- √ vṛt (toczyć się, poruszać) Praes. Ā 1c.3 – poruszają się, działają;
aśuci-vratāḥ	–	aśuci-vrata 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ vratāny aśucīni santi te – ci, których śluby są nieczyste (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym, śuci – czysty; √ vṛ – wybierać, lubić lub √ vṛ – zakrywać, powściągać, vrata – pokuty, asceza, ślub);

warianty tekstu

dambha-māna-madānvitāḥ → daṃbha-māna-madānvitaḥ / daṃbha-lobha-madānvitāḥ (połączony z oszustwem, dumą i zarozumialstwem / połączeni z oszustwem, chciwością i zarozumialstwem);
mohād gṛhītvāsad-grāhān → asad-grahāśritāḥ (wsparci na nieprawdziwych poglądach);
pravartante ‘śuci-vratāḥ → prabhavaṃtaḥ śuci-vratāḥ / pracaraṃty aśuci-vratāḥ (mającymi czyste śluby stają się / mający nieczyste śluby postępują);

Śāṃkara

te ca—
kāmam icchā-viśeṣam āśritya avaṣṭabhya duṣpūram aśakya-pūraṇaṃ dambha-māna-madānvitā dambhaś ca mānaś ca madaś ca dambha-māna-madās tair anvitāḥ dambha-māna-madānvitā mohād avivekato gṛhītvā upādāya asad-grāhān aśubha-niścayān pravartante loke aśuci-vratāḥ aśucīni vratāni yeṣāṃ te’śuci-vratāḥ

Rāmānuja

duṣpūram duṣprāpaviṣayaṃ kāmam āśritya tatsisādhayiṣayā mohād ajñānāt, asadgrāhān anyāyagṛhītaparigrahān gṛhītvā, aśucivratāḥ aśāstravihitavratayuktāḥ dambhamānamadānvitāḥ pravartante

Śrīdhara

api ca kāmam āśrityeti | duṣpūraṃ purayitum aśakyaṃ kāmam āśritya dambhādibhir yuktāḥ santaḥ kṣudra-devatārādhanādau pravartante | katham | asad-grāhān gṛhītvā anena mantreṇaitāṃ devatām ārādhya mahā-nidhīn sādhayiṣyāma ity ādīn durāgrahān moha-mātreṇa svīkṛtya pravartante | aśuci-vratāḥ aśucīni madya-māṃsādi-viṣayīṇi vratāni yeṣāṃ te

Madhusūdana

te ca yadā kenacit karmaṇā manuṣya-yonim āpadyante, tadā kāmaṃ tat tad dṛṣṭa-viṣayābhilāṣaṃ duṣpūraṃ pūrayitum aśakyaṃ dambhenādhārmikatve 'pi dhārmikatva-khyāpanena mānenāpūjyatve 'pi pūjyatva-khyāpanena madenotkarṣa-rahitatve 'py utkarṣa-viśeṣādhyāropeṇa mahad-avadhīraṇā-hetunānvitā asad-grāhān aśubha-niścayān anena mantreṇemāṃ devatām ārādhya kāminīnām ākarṣaṇaṃ kariṣyāmaḥ, anena mantreṇemāṃ devatām ārādhya mahānidhīn sādhayiṣyāma ity ādi-durāgraha-rūpān mohād avivekād gṛhītvā na tu śāstrāt, aśuci-vratāḥ pravartante yatra kutrāpy avaidike dṛṣṭa-phale kṣudra-devatārādhanādāv iti śeṣaḥ | etādṛśāḥ patanti narake 'śucāv ity agrimeṇānvayaḥ

Viśvanātha

asad-grāhān pravartante kumate eva pravṛttā bhavanti | aśucīni śaucācāra-varjitāni vratāni yeṣāṃ te

Baladeva

atha teṣāṃ durvṛttatāṃ durācāratāṃ cāha kāmam iti | duṣpūraṃ kāmaṃ viṣaya-tṛṣṇām āśritya mohān na tu śāstrād asad-grāhān gṛhītvāśuci-vratāḥ santaḥ pravartante | asad-grāhān duṣṭa-nakravad ātma-vināśakān kalpita-devatā-tan-mantra-tad-ārādhana-nimittaka-kāminī-pārthiva-nidhy-ākarṣaṇa-rūpān durāgrahān ity arthaḥ | aśucīni śmaśāna-niṣevaṇa-madya-māṃsa-viṣayāṇi vratāni yeṣāṃ te | dambhenādhariṣṭhatve 'pi dharmiṣṭhatva-khyāpanena mānenāpūjyatve 'pi pūjyatvaṃ khyāpanena madenaānutkṛṣṭatve 'py utkṛṣṭatvāropaṇena cānvitāḥ

Michalski

Oddani nieposkromionej żądzy, pełni obłudy, dumy i pychy, chwytają się w zaślepieniu złych myśli i gnuśne życie prowadzą.

Olszewski

Oddani są żądzom nienasyconym, skłonni do oszukaństwa, próżności, szaleństwa, błąd ich pociąga ku niesprawiedliwym zdobyczom i budzi w nich pragnienia nieczyste.

Dynowska

Zuchwali, nieugaszoną owładnięci żądzą, upojeni próżnością i pychą, zaślepieńcy ci trwają w fałszu i błędzie i z nieczystych działają pobudek.

Sachse

Kierowani nienasyconą żądzą,
podstępni, pyszni, pełni podniecenia,
w zaślepieniu trzymają się prawd pozornych
i żyją w służbie zła.

Kudelska

Oni oddają się żądzom nienasyconym, obłudni, dumni i pyszni,
Z powodu zaślepienia mylny pogląd przyjmują i działają z nieczystych pobudek.

Rucińska

O żądzy nienasyconej, obłudni, pyszni, wyniośli,
Z głupoty plany złe snując, tak żyją, ślubów nieczystych!

Szuwalska

Przez swą żądzę, dumę i zuchwalstwo
W obłudzie pogrążeni, w zaślepieniu swoim
Żyją tym, co ulotne, tkwią w tym, co nieczyste.
Potężny strach ich trawi.

Babkiewicz

A na żądzy się oparłszy,
którą trudno jest nasycić,
dumni, pyszni i obłudni
w omroczeniu się chwytają
złych przekonań i spełniają
śluby, które są nieczyste.

analiza syntaktyczna

pralayāntām (skutkującej w zniszczeniu) aparimeyām ca (i nie do zmierzenia) cintām (myśli) upāśritāḥ (wsparci na),
kāmopabhoga-paramāḥ (ci, dla których radowanie się przyjemnościami jest najwyższe) etāvat iti (tak dalece) niścitāḥ (pewni)
āśā-pāśa-śataiḥ (setkami pęt nadziei) baddhāḥ (związani) kāma-krodha-parāyaṇāḥ (oddani żądzy i złości) kāma-bhogārtham (w celu radowania się przyjemnościami) anyāyena (działaniem niezgodnym z regułą) artha-saṃcayān (sterty bogactw) īhante (starają się osiągnąć).

analiza gramatyczna

cintām	–	cintā 2i.1 f. – myśl, rozważanie (od: √ cint – myśleć, rozważać);
aparimeyām	–	a-pari-meya (a-pari- √ mā – odmierzać) PF 2i.1 f. – nie do zmierzenia, niezmierzoną, bezkresną;
ca	–	av. – i;
pralayāntām	–	pralaya-antā 2i.1 f. ; yasyā antaḥ prayayo ‘sti tām – tę, która skutkuje w zniszczeniu (od: pra- √ lī – rozpuszczać, zakańczać, pralaya – zniknięcie, rozpuszczenie, koniec, śmierć; anta – koniec, limit, granica, śmierć);
upāśritāḥ	–	upāśrita (upa-ā- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.3 m. – wsparci, schronieni; przybyli – do kogo? – łączy się z accusativusem);
kāmopabhoga-paramāḥ	–	kāma-upabhoga-parama 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ kāmānām upabhogaḥ paramo ‘sti te – ci, dla których radowanie się przyjemnościami jest najwyższe (od: √ kam – pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze; √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać, upa-bhoga – przyjemność, jadło; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, parama – najdoskonalszy, najlepszy);
etāvat	–	av. – tak dalece, tak dużo, w takim stopniu (od: etāvat – tak duży);
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
niścitāḥ	–	niścita (nir- √ ci – ustalać, decydować) PP 1i.3 m. – ci, którzy postanowili, pozbawieni wątpliwości;

*****

āśā-pāśa-śataiḥ	–	āśā-pāśa-śata 3i.3 n. ; BV : āśāyāḥ pāśānām śataiḥ – setkami pęt nadziei (od: √ aś – zdobywać, osiągać, jeść, radować się, āśa – zdobycz, pożywienie, āśā – nadzieja, pragnienie; √ paś – zamykać, pętać, wiązać, pāśa – sidła, pęta, sieci, wnyki, potrzask, śata – sto);
baddhāḥ	–	baddha ( √ bandh – wiązać) PP 1i.3 m. – związani, spętani;
kāma-krodha-parāyaṇāḥ	–	kāma-krodha-parāyaṇa 1i.3 m. ; BV : yeṣāṃ kāmaś ca krodhaś ca parāyaṇam asti te – ci, dla których żądza i gniew są najwyższym celem (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, miłość, przyjemność; √ krudh – gniewać się, krodha – złość, gniew; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; ayana – droga; parāyaṇa – najwyższa droga, ostateczny cel; w złożeniach – całkowicie poświęcony czemuś, oddany);
īhante	–	√ īh (starać się osiągnąć, pragnąć) Praes. Ā 1c.3 – starają się osiągnąć, pragną;
kāma-bhogārtham	–	av. – kāmānāṃ bhogasyārtham – w celu radowania się przyjemnościami (od: √ kam – pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze; √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać, bhoga – przyjemność, jadło; √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie, na końcu złożeń: w celu, z powodu);
anyāyena	–	a-nyāya 3i.1 m. – działaniem niezgodnym z regułą (od: √ nī – prowadzić, nyāya – zasada, reguła, system);
artha-saṃcayān	–	artha-saṃcaya 2i.3 m. ; TP :  arthāṇāṃ saṃcayān iti – zbiory bogactw (od: √ arth – pragnąć, prosić, artha – korzyść, zdobycz, cel, zamiar, sprawa, kwestia, rzecz, użycie; sam- √ ci – spiętrzać, tłoczyć, gromadzić, saṃcaya – gromada, zbiór, sterta, stos);

warianty tekstu

aparimeyāṃ → aparimeye / aparimīyāṃ / aparameyāṃ (w niezmierzonym);
ca → tāṃ (tę);
upāśritāḥ → apāśritāḥ (wsparci na);
īhante → rohaṃte / īhate (wspinają się na / stara się osiągnąć);
kāma-bhogārtham → kāma-bhogārthān / kāma-lobhārtham (zdobycze radowania się i przyjemności / w celu zdobycia przyjemności);
artha-saṃcayān → artha-saṃcayaṃ / artha-saṃjayān (stos bogactw / zdobycia bogactw);

Śāṃkara

kiṃ ca—
cintām aparimeyāṃ ca, na parimātuṃ śakyate yasyāś cintāyā iyattā sāparimeyā, tām aparimeyām, pralayāntāṃ maraṇāntām upāśritāḥ, sadā cintā-parā ity arthaḥ | kāmopabhoga-paramāḥ, kāmyante iti kāmā viṣayāḥ śabdādayas tad-upabhoga-paramā ayam eva paramaḥ puruṣārtho yaḥ kāmopabhoga ity evaṃ niścitātmānaḥ | etāvat iti niścitāḥ|

āśā-pāśa-śatair āśaiva pāśās tac-chatair baddhāḥ niyantritāḥ santaḥ sarvata ākṛṣyamāṇāḥ, kāma-krodha-parāyaṇāḥ kāma-krodhau param ayanam āśrayo yeṣāṃ te kāma-krodha-parāyaṇāḥ | īhante ceṣṭante kāma-bhogārthaṃ kāma-bhoga-prayojanāya na dharmārtham | anyāyena para-svāpaharaṇādinety arthaḥ | kiṃ ? artha-saṃcayān artha-pracayān

Rāmānuja

adya śvo vā mumūrṣavaḥ cintām aparimeyām aparicchedyāṃ pralayāntāṃ prākṛtapralayāvadhikālasādhyaviṣayām upāśritāḥ, tathā kāmopabhogaparamāḥ kāmopabhoga eva paramapuruṣārtha iti manvānāḥ, etāvad iti niścitāḥ ito 'dhikaḥ puruṣārtho na vidyata iti saṃjātaniścayāḥ /

āśāpāśaśataiḥ āśākhyapāśaśatair baddhāḥ, kāmakrodhaparāyaṇāḥ kāmakrodhaikaniṣṭhāḥ, kāmabhogārtham anyāyenārthasaṃcayān prati īhante

Śrīdhara

kiṃ ca cintām iti | pralayo maraṇam evānto yasyāstām aparimeyāṃ parimātum aśakyāṃ cintām āśritāḥ | nityaṃ cintāparā ity arthaḥ | kāmopabhoga eva paramo yeṣāṃ te | etāvad iti kāmopabhoga eva paramaḥ puruṣārtho nānyad astīti kṛta-niścayāḥ | artha-sañcayān īhantu ity uttareṇānvayaḥ | tathā ca bārhaspatyaṃ sūtraṃ – kāma evaikaḥ puruṣārtha iti | caitanya-viśiṣṭaḥ kāmaḥ puruṣa iti ca

ataeva āśeti | āśā eva pāśāḥ | teṣāṃ śatair baddhā itas tata ākṛṣyamāṇāḥ | kāma-krodha-parāyaṇāḥ kāma-krodhau param-ayanāśrayo yeṣāṃ te | kāma-bhogārtham anyāyena cauryādinārthānāṃ sañcayān rāśīn īhanta icchanti

Madhusūdana

tān eva punar viśinaṣṭi cintām iti | cintām ātmīya-yoga-kṣemopāyālocanātmikām aparimeyām aparimeya-viṣayatv}at parm}atum aśakyāṃ pralayo maraṇam evānto yasyās tāṃ pralayāntāṃ yāvaj-jīvam anuvartamānām iti yāvat | na kevalam aśuci-vratāḥ pravartante kiṃ tv etādṛśīṃ cintāṃ copāśritā iti samuccayārthaś ca-kāraḥ |
sadānanta-cintā-parā api na kadācit pāralaukika-cintāyutāḥ kiṃ tu kāmopabhoga-paramāḥ kāmyanta iti kāmā dṛṣṭāḥ śabdādayo viṣayās tad-upabhoga eva paramaḥ puruṣārtho na dharmādir yeṣāṃ te tathā | pāralaukikam uttamaṃ sukhaṃ kuto na kāmayante tatrāha etāvad dṛṣṭam eva sukhaṃ nānyad etac charīra-viyoge bhogyaṃ sukham asti etat kāyātiriktasya bhoktur abhāvād iti niścitā evaṃ-niścayavantaḥ | tathā ca bārhaspatyaṃ sūtraṃ caitanya-viśiṣṭaḥ kāyaḥ puruṣaḥ, kāma evaikaḥ puruṣārthaḥ iti ca

ta īdṛśā asurāḥ aśakyopāyārtha-viṣayā anavagatopāyārtha-viṣayā vā prārthanā āśāstā eva pāśā iva bandhana-hetutvāt pāśās teṣāṃ śataiḥ samūhair baddhā iva śreyasaḥ pacyāvyetas tata ākṛṣya nīyamānāḥ kāma-krodhau param ayanam āśrayo yesāṃ te kāma-krodha-parāyaṇāḥ strī-vyatikarābhilāṣa-parāniṣṭābhilāṣābhyāṃ sadā parigṛhītā iti yāvat | īhante kartuṃ ceṣṭante kāma-bhogārthaṃ na tu dharmārtham anyāyena parasva-haraṇādinārtha-saṃcayān dhana-rāśīn | saṃcayān iti bahu-vacanena dhana-prāptāv api tat-tṛṣṇānuvṛtter viṣaya-prāpti-vardhamāna-tṛṣṇatva-rūpo lobho darśitaḥ

Viśvanātha

komentarz wspólny przy BhG 16.15

Baladeva

aparimeyām aparā pralayāntāṃ ca maraṇa-kālāvadhi-sādhya-vastu-viṣayāṃ cintām upāśritaḥ kāmopabhogaḥ samyag-viṣaya-sevaiva paramaḥ pumartho yeṣāṃ te | etāvad eva kāmopabhoga-mātram evaihikam | na tvato 'nyat pāralaukikaṃ sukham astīti kṛta-niścayāḥ

āśeti spaṣṭam | īhante kartuṃ ceṣṭante anyāyena kūṭa-sākṣyeṇa cauryeṇa ca

Michalski

Oddani myśli niepomiernej, iż śmierć jest końcem, – mają oni na celu wyłącznie używanie rozkoszy, mniemając, iż to jest wszystko.
Związani setnemi węzłami nadziei, opanowani przez żądze i gniew, starają się w nieprawy sposób gromadzić bogactwa, byle tylko używać rozkoszy.

Olszewski

Ich myśli błądzą: oni wierzą, że wszystko kończy się wraz ze śmiercią; zwracają wszystkie swe siły na zadowolenie żądz swoich, przekonani, że w tem jest cel wszystkiego.
Skrępowani więzami tysiąca nadziei, oddani całkowicie swoim pożądaniom i swoim gniewom; aby zaspakajać swoje pragnienia, silą się niesprawiedliwemi drogami gromadzić bogactwa.

Dynowska

W żądzach i użyciu widząc jedyny swój cel, oddają się nieposkromionej za nim pogoni, żrącym troskom i zabiegom, aż do ostatniej chwili swego żywota.
Niewolnicy chciwości, przez chuć i złość trawieni, uczciwość lekko sobie ważąc, bogactwa ku zmysłów uciesze, nieprawnie gromadzą

Sachse

Aż do śmierci dręczy ich niezmierny niepokój.
Najwyższym ich celem jest zaspokojenie pragnień,
albowiem sądzą, że to właśnie jest sensem życia.
Uwikłani w stokrotne sidła nadziei,
kierowani pożądaniem lub gniewem,
nawet nieuczciwie dążą do zdobycia majątku,
byleby uczynić zadość swym pragnieniom.

Kudelska

Zabiegając o niezliczone rzeczy, kończące się w chwili śmierci,
Nasycenie swych pożądań uważają za najwyższy cel, tylko tego są pewni.
Wplątani w sieć setek narodzin, ogarnięci gniewem, oczekujący nasycenia swych namiętności,
Dążą nieuczciwymi środkami do zdobycia bogactw.

Rucińska

I troskom swym niepomiernym oddani po kres żywota,
Najwyżej cenią doznanie, że celem jest, wierzą święcie!
Setkami sideł nadziei związani, w gniewie, w pragnieniu,
Gromadzić próbują dobra wbrew prawu, by ich zażywać.

Szuwalska

Do samego końca
Jedynym celem dla nich jest zmysłowa rozkosz.
Zniewoleni setkami nadziei przez żądzę
Oraz gniew, w głębi serca pożądają bogactw,
Które wszelkim sposobem zdobywają, myśląc:

Babkiewicz

W trosk bezmiarze pogrążeni,
których skutkiem jest zniszczenie,
pewni, że uciechy, żądze
są najwyższą tu rozkoszą.
W setki pragnień zamotani,
są oddani żądzy, złości,
dla jadła i uciech dążą
bezprawnie do dóbr sutości.

analiza syntaktyczna

adya (dzisiaj) mayā (przeze mnie) idam labdham (to zdobyte) [asti] (jest),
[aham] (ja) idam manoratham (to pragnienie) prāpsye (osiągnę),
idam (to) asti (jest),
punaḥ (ponownie) me (moje) idam api dhanam (również to bogactwo) bhaviṣyati (będzie).

analiza gramatyczna

idam	–	idam 1i.1 n. – to;
a-dya	–	av. – dzisiaj, teraz (od: √ div – jaśnieć, dyu – dzień, niebiosa);
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
labdham	–	labdha ( √ labh – zabierać, zdobywać) PP 1i.1 n. – osiągnięte, zdobyte, zabrane;
idam	–	idam 2i.1 n. – to;
prāpsye	–	pra- √ āp (osiągać) Fut. Ā 3c.1 – osiągnę;
mano-ratham	–	mano-ratha 2i.1 n. ; BV : yasya ratho manaḥ asti tat – to, którego rydwanem jest umysł; pragnienie, wyobrażenie, iluzja (od: √ man – myśleć, manas – umysł; ratha – rydwan);
idam	–	idam 1i.1 n. – to;
asti	–	√ as (być) Praes. P 1c.1 – jest;
idam	–	idam 1i.1 n. – to;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
me	–	asmat sn. 6i.1 – moje (skrócona forma od: mama);
bhaviṣyati	–	√ bhū (być) Fut. P 1c.1 – będzie;
punaḥ	–	av. – ponownie, jeszcze raz, z powrotem;
dhanam	–	dhana 2i.1 n. – podbój, łup, bogactwo;

warianty tekstu

idaṃ → imaṃ (to);
mano-rathaṃ → mano-gataṃ (przebywające w umyśle);

Śāṃkara

īdṛśaś ca teṣām abhiprāyaḥ—
idaṃ dravyam adya idānīṃ mayā labdham | idaṃ cānyat prāpsye manorathaṃ manas-tuṣṭi-karam | idaṃ cāstīdam api me bhaviṣyati āgāmini saṃvatsare punar dhanaṃ tenāhaṃ dhanī vikhyāto bhaviṣyāmīti

Rāmānuja

idam kṣetraputrādikaṃ sarvaṃ mayā matsāmarthyenaiva labdham, nādṛṣṭādinā; imaṃ ca manoratham aham eva prāpsye, nādṛṣṭādisahitaḥ / idaṃ dhanaṃ matsāmarthyena labdhaṃ me asti, idam api punar me matsāmarthyenaiva bhaviṣyati

Śrīdhara

teṣāṃ manorathaṃ kathayan naraka-prāptim āha idam adya mayeti caturbhiḥ | prāpsye prāpsyāmi | manorathaṃ manasaḥ priyam | spaṣṭam anyat | eteṣāṃ ca trayāṇāṃ ślokānām ity ajñāna-vimohitāḥ santo narake patantīti caturthenānvayaḥ

Madhusūdana

teṣām īdṛśīṃ dhana-tṛṣṇānuvṛttiṃ manorājya-kathanena vivṛṇoti idam iti | idaṃ dhanam adyedānīṃ anenopāyena mayā labdham | idaṃ tad anya-manorathaṃ manas-tuṣṭi-karaṃ śīghram eva prāpsye | idaṃ puraiva saṃcitaṃ mama gṛhe 'sti | idam api bahutaraṃ bhaviṣyaty āgāmini saṃvatsare punar dhanam | evaṃ dhana-tṛṣṇākulāḥ patanti narake 'śucāv ity agrimeṇānvayaḥ

Viśvanātha

komentarz wspólny przy BhG 16.15

Baladeva

teṣāṃ dhanāśānuvṛttiṃ manorājyoktyā vivṛṇvan naraka-nipātam āha idam iti caturbhiḥ | idaṃ kṣetraṃ paśu-putrādi mayaivādya sva-dhī-balena labdham | imaṃ manorathaṃ manaḥ-priyam artham aham eva sva-balena prāpsyāmi, svabalenaiva labdham idaṃ dhanaṃ mama sampraty asti | idam iṣyamāṇaṃ dhanam āgāmi-varṣe mad-balenaiva me bhaviṣyati | na tv adṛṣṭa-balena īśvara-prasādena vety arthaḥ | evaṃ dhana-tṛṣṇāṃ prapañcya duṣṭaṃ bhāvaṃ prapañcayati asāv iti | yajña-dattākhyo 'sau śatrur mayātibalinā hataḥ | aparān api śatrūn aham eva haniṣyāmi | teṣāṃ dāra-dhanādi ca neṣyāmīti ca-śabdāt matto na ko 'pi jīved iti bhāvaḥ | nanv īśvarecchām adṛṣṭaṃ ca kecij jaya-hetum āhus tatrāhaaham eveśvaraḥ svatantro yad ahaṃ bhogī svato nikhila-bhoga-sampannaḥ siddho 'smīti | yadi kaścid īśvaraṃ kalpayati | tarhi sa mām eveśvaraṃ kalpayatu na tu matto 'nyam anupalabdher iti bhāvaḥ

Michalski

„To zostało dzisiaj przezemnie osiągnięte, to moje żądanie będzie spełnione, to bogactwo już teraz jest moim, to znowu będzie moje.

Olszewski

»Oto, powiadają, co zrobiłem dziś; będę mógł sprawić sobie taką to uciechę; mam to, później będę miał taki to zysk.

Dynowska

i mówią: „otom dziś zdobył tę rzecz pożądaną, jutro zdobędę nową; dziś dóbr mam tyle, jutro chcę posiąść ich więcej;

Sachse

„Oto moja dzisiejsza zdobycz.
Tamto życzenie spełnię wkrótce.
To jest moje obecne bogactwo,
tamto niedługo też będzie należało do mnie”.

Kudelska

I tak wciąż powtarzają: „To oto już dzisiaj osiągnąłem, to pragnienie mam jeszcze do spełnienia,
Wszystko tutaj już jest moje i tamto bogactwo również zdobędę.

Rucińska

„To dziś zdobyłem, i tamto zdobędę wnet, upragnione,
To już posiadam i tamto bogactwo też będzie moim!”

Szuwalska

‘Dzisiaj to osiągnąłem, wkrótce pragnę zdobyć
Jeszcze większe bogactwo. Tak wiele posiadam,
A w przyszłości posiadać będę jeszcze więcej.

Babkiewicz

„Oto dzisiaj to zdobyłem,
tamto też marzenie spełnię.
To bogactwo jest już moim,
inne również wnet osiągnę.

analiza syntaktyczna

mayā (przeze mnie) asau śatruḥ (tamten wróg) hataḥ [asti] (jest zabity),
[aham] (ja) aparān [śatrūn] api (również innych wrogów) haniṣye (zabiję).
aham (ja) īśvaraḥ [asmi] (jestem władcą),
aham (ja) bhogī [asmi] (jestem radującym się),
aham (ja) siddhaḥ (doskonałym) balavān (potężnym) sukhī ca (i szczęśliwym) [asmi] (jestem).

analiza gramatyczna

asau	–	adas sn. 1i.1 m. – tamten (zaimek wskazujący na odległego, niedostępnego dla wzroku);
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
hataḥ	–	hata ( √ han – zabijać) PP 1i.1 m. – zabity;
śatruḥ	–	śatru 1i.1 m. – wróg, rywal (od: √ śad – upadać, uprowadzać, zabijać);
haniṣye	–	√ han (zabić) Fut. Ā 3c.1 – zabiję;
ca	–	av. – i;
aparān	–	apara 2i.3 m. – innych, późniejszych;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
īśvaraḥ	–	īśvara 1i.1 m. – władca (od: √ īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
bhogī	–	bhogin 1i.1 m. –mający przyjemności, jadło, bogactwo (od: √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać, bhoga – przyjemność, jadło, bogactwo; -in, -min, -vin – sufiksy tworzące przymiotniki posesywne);
siddhaḥ	–	siddha ( √ sidh – odnosić sukces, osiągać doskonałość) PP 1i.1 m. – ten, który osiągnął sukces, doskonały;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
balavān	–	balavant 1i.1 m. – posiadający siłę, potężny, mocarny (od: bala – siła, moc; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
sukhī	–	sukhin 1i.1 m. – szczęśliwy, mający szczęście (od: su – prefiks: dobry, wspaniały, piękny, szlachetny; kha – zagłębienie, otwór, piasta; su-kha – radość, szczęście, dosłownie: dobre zagłębienie [przez które przechodzi oś rydwanu] stąd poruszanie się gładko; lub od: su- √ sthā; przeciwieństwo do: duḥkha  – cierpienie, niedola);

warianty tekstu

bhogī → yogī / bhāgī (jogin / szczęśliwy, mający udział);
balavān → balavat (silnie, bardzo [szczęśliwy]);

Śāṃkara

asau devadattanāmā mayā hato durjayaḥ śatruḥ | haniṣye cāparān anyān varākān api | kim ete kariṣyanti tapasvinaḥ | sarvathāpi nāsti mattulyaḥ | kathaṃ ? īśvaro’ham, ahaṃ bhogī | sarva-prakāreṇaś ca siddho’haṃ saṃpannaḥ putraiḥ naptṛbhiḥ, na kevalaṃ mānuṣaḥ, balavān sukhī cāham eva | anye tu bhūmibhārāyāvitīrṇāḥ

Rāmānuja

asau mayā balavatā hataḥ śatruḥ / aparān api śatrūn ahaṃ śūro dhīraś ca haniṣye / kim atra mandadhībhir durbalaiḥ parikalpitenādṛṣṭaparikareṇa //
tathā ca
īśvaro 'ham svādhīno 'ham; anyeṣāṃ cāham eva niyantā / ahaṃ bhogī svata evāhaṃ bhogī; nādṛṣṭādibhiḥ / siddho 'ham svatassiddho 'ham; na kasmāccid adṛṣṭādeḥ / tathā svata eva balavān; svata eva sukhī

Śrīdhara

asāv iti | siddhaḥ kṛta-kṛtyaḥ | spaṣṭam anyat

Madhusūdana

evaṃ lobhaṃ prapañcya tad-abhiprāya-kathanenaiva teṣāṃ krodhaṃ prapañcayati asāv iti | asau devadatta-nāmā mayā hataḥ śatrur atidurjayaḥ | ata idānīm anāyāsena haniṣye ca haniṣyāmi aparān sarvān api śatrūn | na ko 'pi mat-sakāśāj jīviṣyatīty aper arthaḥ | ca-kārān na kevalaṃ haniṣyāmi tān kiṃ tu teṣāṃ dāra-dhanādikam api grahīṣyāmīty abhiprāyaḥ | kutas tavaitādṛśaṃ sāmarthyaṃ tvat-tulyānāṃ tvad-adhikānāṃ vā śatrūṇāṃ sambhavād ity ata āha – īśvaro 'haṃ na kevalaṃ mānuṣo yena mat-tulyo 'dhiko vā kaścit syāt | kim ete kariṣyanti varākāḥ sarvathā nāsti mat-tulyaḥ kaścid ity anenābhiprāyeṇśvaratvaṃ vivṛṇoti | yasmād ahaṃ bhogī sarvair bhogopakaraṇair upetaḥ siddho 'haṃ putra-bhṛtyādibhiḥ sahāyaiḥ saṃpannaḥ svato 'pi balavān atyojasvī sukhī sarvathā nīrogaḥ

Viśvanātha

komentarz wspólny przy BhG 16.15

Baladeva

komentarz wspólny przy BhG 16.16

Michalski

Tamten wróg został przezemnie zabity, wkrótce zabiję innych. – Ja jestem władca, ja zażywam rozkoszy, ja mam powodzenie, jestem silny, szczęśliwy!

Olszewski

Zabiłem tego nieprzyjaciela, zabiję także innych. Jestem królem, jestem bogaty, jestem szczęśliwy, jestem silny, jestem wesoły,

Dynowska

dziś tego pokonałem wroga, jutro unicestwię innych; jam pan i władca, silny, potężny, doskonały, szczęśliwy;

Sachse

„Oto wróg zabity przeze mnie.
Zabiję i innych.
Jestem panem, używam życia, powodzi mi się,
silny jestem i szczęśliwy”.

Kudelska

Jednego wroga już zabiłem, w przyszłości zgładzę innych nieprzyjaciół,
Ja jestem Panem, wszystkiego doznaję, jestem doskonały, mocny i szczęśliwy.

Rucińska

„Zabiłem już tego wroga, zabiję także i innych!
Jam pan, używam, mam wszystko, jam silny jest i szczęśliwy!”

Szuwalska

Zniszczyłem swego wroga, wkrótce zniszczę innych.
Jestem panem i władcą. Jestem doskonały,
Potężny. Los mi sprzyja.

Babkiewicz

Tego wroga już zabiłem,
tamtych także się pozbędę.
Jam jest władcą, ja doświadczam,
jam spełniony, szczęsny, silny.

analiza syntaktyczna

[aham] (ja) āḍhyaḥ (majętny) abhijana-vān [ca] (i szlachetnie urodzony) asmi (jestem).
mayā (do mnie) kaḥ sadṛśaḥ anyaḥ (kto inny podobny?) asti (jest).
[aham] (ja) yakṣye (złożę ofiarę),
[aham] (ja) dāsyāmi (będę rozdawał [dary]),
[aham] (ja) modiṣye iti (będę się radować),
[evam] (w ten sposób) [te] ajñāna-vimohitāḥ (oni omroczeni przez niewiedzę) [santi] (są).

analiza gramatyczna

āḍhyaḥ	–	āḍhya 1i.1 m. – bogaty, majętny (od: √ ṛdh – wzrastać, prosperować);
abhijanavān	–	abhi-janavant 1i.1 m. – mający szlachetne pochodzenie (od: -abhi – prefiks: ze wszystkich stron; √ jan – rodzić, stwarzać, jana – człowiek, stworzenie; abhi-jana – rodzina, ród, szlachetne pochodzenie; -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
asmi	–	√ as (być) Praes. P 3c.1 – jestem;
kaḥ	–	kim sn. 1i.1 m. – kto;
anyaḥ	–	anya sn. 1i.1 m. – inny;
asti	–	√ as (być) Praes. P 1c.1 – jest;
sadṛśaḥ	–	sadṛśa 1i.1 m. – przypominający, podobny (do kogo: wymaga instrumentalisu);
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – do mnie;
yakṣye	–	√ yaj (poświęcać, składać w ofierze, czcić) Fut. Ā 3c.1 – ofiaruję, będę składać ofiarę;
dāsyāmi	–	√ dā (cieszyć się) Fut. P 3c.1 – będę rozdawać;
modiṣye	–	√ mud (cieszyć się) Fut. Ā 3c.1 – będę się cieszył, będę się radować;
iti	–	av. – tak (zaznacza koniec wypowiedzi);
ajñāna-vimohitāḥ	–	ajñāna-mohita 1i.3 m. ; TP : ajñānena vimohitā iti – wprawieni w omroczenie przez niewiedzę (od: √ jñā – wiedzieć, rozumieć, a-jñāna – niewiedza, głupota; vi- √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym) PP caus. vi-mohita – omroczony, wprowadzony w błąd);

warianty tekstu

āḍhyo ‘bhijanavān → adyābhijanavān / āḍhyo ‘pi janavān  (dzisiaj szlachetnie urodzony / majętny i posiadający ludzi);
sadṛśo mayā → sadṛśo ‘pi vā (lub choćby podobny);
modiṣya ity ajñāna-vimohi → madiṣye ‘ty-ajñāna-vimohi (będę się cieszyć, nadmiernie omroczeni niewiedzą);
ity ajñāna-vimohi → iti jñāna-vimohi (tak omroczeni wiedzą);

Śāṃkara

āḍhyaḥ dhanena, abhijanavān saptapuruṣaṃ śrotriyatvādisaṃpannaḥ—tenāpi na mama tulyo’sti kaścit | ko’nyo’sti sadṛśas tulyaḥ mayā ? kiṃ ca, yakṣye yāgenāpy anyān abhibhaviṣyāmi, dāsyāmi naṭādibhyaḥ, modiṣye harṣaṃ cātiśayaṃ prāpsyāmi, iti evam ajñānavimohitāḥ ajñānena vimohitāḥ vividham avivekabhāvam āpannāḥ

Rāmānuja

ahaṃ svataś cāḍhyo 'smi; abhijanavān asmi svata evottamakule prasūto 'smi; asmin loke mayā sadṛśaḥ ko 'nyaḥ svasāmarthyalabdhasarvavibhavo vidyate? ahaṃ svayam eva yakṣye dāsyāmi, modiṣye ityajñānavimohitāḥ īśvarānugrahanirapekṣeṇa svenaiva yāgadānādikaṃ kartuṃ śakyam ityajñānavimohitā manyante

Śrīdhara

kiṃ ca āḍhya iti | āḍhyo dhanādi-sampannaḥ | abhijanavān kulīnaḥ | yakṣye yāgādy-anuṣṭhānenāpi dīkṣitāntarebhyaḥ sakāśān mahatīṃ pratiṣṭhāṃ prāpsyāmi | dāsyāmis tāvakebhyaḥ | modiṣye harṣaṃ prāpsyāmi ity evam ajñānena vimohitā mithyābhiniveśaṃ prāpitāḥ

Madhusūdana

nanu dhanena kulena vā kaścit tat-tulyaḥ syād ity ata āha āḍhya iti | āḍhyo dhanī, abhijanavān kulīno 'py aham evāsmi | ataḥ ko 'nyo 'sti sadṛśo mayā na ko 'pīty arthaḥ | yogena dānena vā kaścit tat-tulyaḥ syād ity ata āha — yakṣye yāgenāpy anyān abhibhaviṣyāmi, dāsyāmi dhanaṃ stāvakebhyo naṭādibhyaś ca | tataś ca modiṣye harṣaṃ lapsye nartakyādibhiḥ sahety evam ajñānenāvivekena vimohitā vividhaṃ mohaṃ bhrama-paramparāṃ prāpitāḥ

Viśvanātha

pralayāntāṃ pralayo maraṇaṃ tat-paryantām | etāvad iti indriyāṇi viṣaya-sukhe majjantu nāma kā cintā ity etāvad eva śāstrārtha-tātparyam iti niścitaṃ yeṣāṃ te

Baladeva

komentarz wspólny przy BhG 16.16

Michalski

Ja jestem bogaty i dobrze urodzony, – któż jest mi równy? – Ja będę składał ofiary i będę rozrzutny, będę się cieszył”, – tak myślą ludzie oślepieni przez niewiedzę.

Olszewski

jestem bogaczem, jestem wielkim panem. Któż się ze mną przyrównać może? Będę składał ofiary, szczodre jałmużny, będę zażywał uciech. – Oto jak powiadają, otumanieni przez nieświadomość;

Dynowska

jam możny, świetny, wysoko postawiony, któż mi dorówna? Będę hojne składał ofiary, rozrzucał jałmużnę i będę używał”. Tak oto, omamieni głupstwem,

Sachse

„Bogaty jestem i wysokiego rodu.
Któż inny może się ze mną równać?
Złożę ofiary, będę hojny, będę szczęśliwy”.
Tak myślą zaślepieni niewiedzą.

Kudelska

Jestem bogaty i szlachetnie urodzony, nikt nie jest mi równy,
Będę składał ofiary, rozdzielał dary i tym wszystkim się radował!”, tak są omamieni ludzie ci niemądrzy.

Rucińska

„Jam bogacz, znacznego rodu, któż równać się ze mną może?
Ofiary i dary złożę i cieszyć się będę!” – tak to

Szuwalska

Mam bogatych krewnych.
Nikt się ze mną nie równa. Chcę składać ofiary
I rozdawać jałmużnę, cieszyć się’ – tak myśli
Człowiek, który w niewiedzy żyje i obłędzie.

Babkiewicz

Jam majętny, ród mój przedni,
kogóż ze mną można równać?
Dary dam, ofiarę złożę,
będę kontent” – tak to ważą
ci niewiedzą zamroczeni.

analiza syntaktyczna

aneka-citta-vibhrāntāḥ (ci, którzy są zdezorientowani licznymi myślami) moha-jāla-samāvṛtāḥ (okryci siecią omroczenia) kāma-bhogeṣu (do radowania się przyjemnościami) prasaktāḥ (którzy przylgnęli) aśucau narake (w nieczyste piekło) patanti (upadają).

analiza gramatyczna

aneka-citta-vibhrāntāḥ	–	aneka-citta-vibhrānta 1i.3 m. ; BV : yeṣām anekeṣu [manoratheṣu pravṛttena] cittena vibhrānto ‘sti te – ci, którzy są zdezorientowani skutkiem umysłu [podążającego] ku licznym [pragnieniom] (od: an-eka – nie jeden, liczny, wiele; √ cit – myśleć, poznawać, PP citta – pomyślany; myśl, umysł, serce, świadomość; vi- √ bhram – wędrować, włóczyć się, być zdezorientowanym, vibhrānta – wędrowanie, tułaczka, dezorientacja, pomieszanie);
moha-jāla-samāvṛtāḥ	–	moha-jāla-samāvṛta 1i.3 m. ; TP : mohasya jālena samāvṛtā iti – okryci siecią omroczenia (od: √ muh – mylić się, być skonfundowanym, omroczonym, ogłupiałym, moha – konsternacja, brak świadomości, oszołomienie, bycie w błędzie; jāla – sieć, sidła; sam–ā- √ vṛ – okrywać PP sam-ā-vṛta – okryty);
prasaktāḥ	–	prasakta (pra- √ sañj – polegać na, być przymocowanym do) PP 1i.3 m. – przywiązani, przylegli, oddani;
kāma-bhogeṣu	–	kāma-bhoga 7i.3 m. ; TP : kāmānāṃ bhogeṣv iti – w radowaniu się przyjemnościami (od: √ kam – pragnąć, kochać, tęsknić, kāma – pragnienie, żądze; √ bhuj – cieszyć się, jeść, posiadać, bhoga – przyjemność, jadło);
patanti	–	√ pat (upadać) Praes. P 1c.3 – upadają;
narake	–	naraka 7i.1 m. – w piekle;
aśucau	–	aśuci 7i.1 m. – w nieczystym (od: √ śuc – jaśnieć, być mokrym, śuci – czysty);

warianty tekstu

aneka-citta-vibhrāntā → aneka-cittā vibhrāntā (mający wiele myśli, zdezorientowani);
moha-jāla-samāvṛtāḥ → mohasyaiva vaśaṃ gatāḥ / moha-jāla-vimohitāḥ (ci, którzy dostali się pod wpływ omroczenia / omroczeni siecią omroczenia);
kāma-bhogeṣu → kāma-yajñais ([upadają] na skutek ofiar żądzy);
narake → niraye (w miejscu bez radości, w piekle);
‘śucau → ‘śubhau (w niepomyślnym);

Śāṃkara

aneka-citta-vibhrāntā ukta-prakārair anekaiś cittaiḥ vividhaṃ bhrāntāḥ aneka-citta-vibhrāntāḥ, mohajālasamāvṛtāḥ moho’viveko’jñānaṃ tad eva jālamiva āvaraṇātmakatvāt, tena samāvṛtāḥ | prasaktāḥ kāmabhogeṣu tatraiva niṣaṇṇāḥ santas tena upacita-kalmaṣāḥ patanti narake’śucau vaitaraṇyādau

Rāmānuja

adṛṣṭeśvarādisahakāram ṛte svenaiva sarvaṃ kartuṃ śakyam iti kṛtvā, evaṃ kuryām, tac ca kuryām, anyac ca kuryām ity anekacittavibhrāntāḥ, evaṃrūpeṇa mohajālena samāvṛtāḥ, kāmabhogeṣu prakarṣeṇa saktāḥ, madhye mṛtāḥ aśucau narake patanti

Śrīdhara

evambhūtā yat prāpnuvanti tac chṛṇu aneketi | anekeṣu manoratheṣu pravṛttaṃ cittam anke-cittam | tena vibhrāntā vikṣiptāḥ | tenaiva mohamayena jālena samāvṛtāḥ | matsyā iva sūtramayena jālena yantritāḥ | evaṃ kāma-bhogeṣu prasaktā abhiniviṣṭā santo 'śucau kalmaṣe narake patanti

Madhusūdana

ukta-prakārair anekaiś cittais tat-tad-duṣṭa-saṅkalpair vividhaṃ bhrāntāḥ, yato moha-jāla-samāvṛtāḥ moho hitāhita-vastu-vivekāsāmarthyaṃ tad eva jālam ivāvaraṇātmakatvena bandha-hetutvāt | tena samyag-āvṛtāḥ sarvato veṣṭitā matsyā iva sūtramayena jālena para-vaśī-kṛtā ity arthaḥ | ata eva svāniṣṭa-sādhanesv api kāma-bhogeṣu prasaktāḥ sarvathā tad-eka-parāḥ pratikṣaṇam upacīyamāna-kalmaṣāḥ patanti narake vaitaraṇyādāv aśucau viṇ-mūtra-śleṣmādi-pūrṇe

Viśvanātha

aśucau narake vaitarṇyādau

Baladeva

nanu sampadā kulena cānye tvat-samā vīkṣyante tat katham īśvaras tvam iti ced āha āḍhyaḥ sampannaḥ svato 'ham asmy abhijanavān kulīnaś ca | na tu kenacin nimittenāto mat-sadṛśo 'nyaḥ ko 'sti | na ko 'pīty aham eveśvaraḥ | ato 'haṃ tv abalenaiva yakṣye divyāṅganānāṃ saṅgatiḥ kariṣye | dāsyāmi | tāsām adharādi khaṇḍayiṣāmy eva mohiṣa ity ajñāna-vimohitāḥ santo narake patantīty agrimeṇānvayaḥ | anekeṣu cira-prayāsa-sādhyeṣu vastuṣ yac cittaṃ tena vibhrāntā vikṣiptā moha-mayena jālena samāvṛtā matsyā iva tato nirgantu-kṣamāḥ | kāma-bhogeṣu prasaktā madhye mṛtāḥ santo narake patanty aśucau vaitaraṇyādau

Michalski

Otumanieni wieloma takiemi myślami, opętani sieciami obłędu, przywiązani do używania rozkoszy, spieszą oni do mrocznego piekła.

Olszewski

poruszani licznemi myślami, zaplątani w sieć błędu, zajęci zadowoleniem swoich żądz, spadają do piekła nieczystego.

Dynowska

uwiedzeni kłębowiskiem myśli, w sieć błędu schwytani, z żądz zaspokajaniu niepodzielnie oddani, spadają w nieczyste piekło własnej złości.

Sachse

Plączą się w bezliku swych myśli,
uwikłani w sieć zaślepienia.
Chciwi spełnienia swych pragnień
spadają do piekieł nieczystych.

Kudelska

Zagubieni wśród różnorakich myśli, zaplątani w sieć omamień,
Przywiązani do zaspokajania swych pragnień, wpadają w piekło nieczyste.

Rucińska

Ślepi z niewiedzy, błądzący w pomysłach licznych, spowici
W sieć złudy, lgnąc do doznania, w piekło wpadają nieczyste!

Szuwalska

Spętani siecią złudzeń, pogrążeni w myślach,
Pragnąc służyć swym żądzom, zmierzają do piekła
Nieczystego.

Babkiewicz

Błądząc w myślach bez umiaru,
zamotani w sieci złudzeń,
lgną do uciech i rozkoszy –
ci w nieczyste piekło runą.

analiza syntaktyczna

te ātma-sambhāvitāḥ (oni szanowani przez siebie) stabdhāḥ (aroganccy) dhana-māna-madānvitāḥ (obdarzeni są dumą i szaleństwem z powodu bogactwa) dambhena (oszustwem) nāma-yajñaiḥ (ofiarami dla [zdobycia] dobrego imienia) avidhi-pūrvakam (niezgodnie z zasadami) yajante (składają ofiary).

analiza gramatyczna

ātma-saṃbhāvitāḥ	–	ātma-saṃbhāvita 1i.3 m. ; TP : ātmanā saṃbhāvitā iti  – szanowani przez siebie (od: ātman – jaźń; sam- √ bhū – schodzić się, powstawać, być właściwym, PP caus. saṃ-bhāvita – szanowany, uważany, stosowny);
stabdhāḥ	–	stabdha ( √ stambh – stać stabilnie, zatrzymywać, stawać się nieruchomym) PP 1i.3 m. – nieruchomi, dumni, aroganccy;
dhana-māna-madānvitāḥ	–	dhana-māna-mada-anvita 1i.3 m. ; TP : dhanasya mānena ca madena cānvitāḥ – ci, którzy obdarzeni są dumą i szaleństwem z powodu bogactwa (od: dhana – podbój, łupy, bogactwo; √ man – myśleć, māna – szacunek, honor, duma; √ mad – bawić się, cieszyć się, być skonfundowanym, mada –zachwyt, zabawa, duma, arogancja, alkohol; anu- √ i – podążać, PP anv-ita – połączony, obdarzony, wyposażony: w co? – wymaga instrumentalu);
yajante	–	√ yaj (poświęcać, składać w ofierze, czcić) Praes. Ā 1c.3 – czczą, składają ofiary;
nāma-yajñaiḥ	–	nāma-yajña 3i.3 m. ; TP : ye nāma-mātra-prasiddhaye yajñāḥ taiḥ – ofiarami [spełnianymi w celu zdobycia] dobrego imienia / ofiary jedynie z nazwy (od: nāman – imię, zawołanie, dobre imię, sława; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie) lub ye nāma-mātrena yajñāḥ taiḥ – ofiary jedynie z imienia;
te	–	tat sn. 1i.3 m. – oni;
dambhena	–	dambha 3i.1 m. – oszustwem, udawaniem, hipokryzją, dumą (od: √ dabh – oszukiwać, zwodzić, niszczyć);
avidhi-pūrvakam	–	av. – niezgodnie z zasadami (od: vidhi – zasada, nakaz, prawo; pūrvaka – wcześniejszy, starożytny, na końcu złożeń: poprzedzony;

warianty tekstu

dhana-māna-madānvitāḥ → dhana-māna-samanvitāḥ (obdarzeni dumą z powodu bogactwa);
nāma-yajñais → kāma-yajñais / māna-yajñais (ofiarami dla zdobycia uciech / ofiarami dla zdobycia szacunku);

Śāṃkara

ātmasaṃbhāvittāḥ sarvaguṇaviśiṣṭatayā ātmanaiva saṃbhāvitāḥ ātmasaṃbhāvitāḥ, na sādhubhiḥ | stabdhāḥ apraṇatātmānaḥ | dhanamānamadānvitāḥ dhananimittaḥ mānaḥ madaś ca, tābhyāṃ dhanamānamadābhyām anvitāḥ | yajante nāmayajñaiḥ nāmamātrair yajñais te dambhena dharmadhvajitayāvidhipūrvakaṃ vidhivihitāṅgetikartavyatārahitam

Rāmānuja

ātmanaiva saṃbhāvitāḥ / ātmanaivātmānaṃ saṃbhāvayantītyarthaḥ / stabdhāḥ paripūrṇaṃ manyamānā na kiṃcitkurvāṇāḥ / katham ? dhanamānamadānvitāḥ dhanena vidyābhijanābhimānena ca janitamadānvitāḥ, nāmayajñaiḥ nāmaprayojanaiḥ yaṣṭetināmamātraprayojanair yajñaiḥ yajante / tad api dambhena hetunā yaṣṭṛtvakhyāpanāya, avidhipūrvakam ayathācodanaṃ yajante

Śrīdhara

yaksya iti ca yas teṣāṃ manoratha uktaḥ sa kevalaṃ dambhāhaṅkārādi-pradhāna eva na tu sāttvika ity abhiprāyeṇāha ātmeti dvābhyām | ātmanaiva sambhāvitāḥ pūjyatāṃ nītāḥ | na tu sādhubhiḥ kaiścit | ataeva stabdhā anamrāḥ | dhanena yo manomadaś ca tābhyāṃ samanvitāḥ santas te | nāma-mātreṇa ye yajñās te nāma-yajñāḥ | yad vā dīkṣitaḥ soma-yājīty evam ādi nāma-mātra-prasiddhaye ye yajñās tair yajante | katham | dambhena | na tu śraddhayā | avidhi-pūrvakaṃ ca yathā bhavati tathā

Madhusūdana

nanu teṣām api keṣāṃcid vaidike karmaṇi yāga-dānādau pravṛtti-darśanād ayuktaṃ narake patanam iti nety āha ātma-sambhāvitā iti | sarva-guṇa-viśiṣṭatā vayam ity ātmanaiva saṃbhāvitāḥ pūjyatāṃ prāpitā na tu sādhubhiḥ kaiścit | stabdhā anamrāḥ | yato dhana-māna-madānvitā dhana-nimitto yo māna ātmani pūjyatvātiśayādhyāsas tan-nimittaś ca yo madaḥ parasmin gurvādāv apy apūjyatvābhimānas tābhyām anvitās te nāma-yajñaiḥ nāma-mātrair yajñair na tāttvikair dīkṣitāḥ soma-yājīty ādinām amātra-sampādakair vā yajñair avidhi-pūrvakaṃ vihitāṅgeti-kartavyatā-rahitair dambhena dharma-dhvajitayā na tu śraddhayā yajante | atas tat-phala-bhājo na bhavantīty arthaḥ

Viśvanātha

ātmanaiva sambhāvitāḥ pūjyatāṃ nītā na tu sādhubhiḥ kaiścid ity arthaḥ | ataeva stabdhā anamrāḥ | nāma-mātreṇaiva ye yajñās te nāma-yajñās taiḥ

Baladeva

ātmanaiva sambhāvitāḥ śraiṣṭhyaṃ nītāḥ | na tu śāstrajñaiḥ sadbhiḥ | stabdhāḥ anamrāḥ | dhanena sampadā mānena ca paramahaṃso mahā-śramaṇaḥ śrī-pūjya-pādo mahā-pūjāvid ity evaṃ lakṣaṇena ssat-kāreṇa yo mado garvas tenānvitāḥ | nāma-yajñair nāma-mātreṇa yajñaiḥ pūjā-vidhibhiḥ sva-kalpitā devatā yajante sva-svakānāṃ gṛhiṇām abhyudayāya dambhena dharma-dhvajitvena viśiṣṭā virakta-veśāḥ santa ity arthaḥ | avidhi-pūrvakam aveda-vihitaṃ yathā bhavati tathā

Michalski

Poważani tylko przez siebie, uparci, pełni pychy i dumy ze swych bogactw, składają nie według nakazów obłudne ofiary, które są ofiarami tylko z imienia.

Olszewski

Zarozumiali, uparci, opętani pychą i bezrozumnością swoich bogactw, składają ofiary obłudne, w których nie zachowują przepisów, i które są tylko z imienia ofiarami.

Dynowska

Pełni samouwielbienia, zaciętości i pychy, pijani zbytkiem, obłudnie – tylko z próżności – składają ofiary, wbrew Ksiąg świętych przepisom.

Sachse

Zadufani w sobie, próżni,
pełni podniecenia i pychy płynącej z bogactwa,
składają ofiary będące nimi z imienia tylko,
nieszczerze, a więc niezgodnie z tym, co się godzi.

Kudelska

W pełni z siebie zadowoleni, niezwykle wyniośli, durnni ze swych bogactw i zaszczytów,
Składają ofiary, które są ofiarami tylko z nazwy, gdyż są pełne pychy i niezgodne z odwiecznymi zasadami.

Rucińska

Zarozumiali, zuchwali, dumni z bogactwa i pyszni,
Z nazwy składają ofiary, obłudnie i wbrew przepisom.

Szuwalska

Uparci, zachwyceni sobą,
Oszołomieni zbytkiem, kierując się dumą,
Składają wiele ofiar, choć nie znają zasad.

Babkiewicz

Sami siebie wielce cenią,
dumni, mieniem upojeni,
wbrew zasadom i obłudne
jeno z nazwy ich ofiary.

analiza syntaktyczna

[te] abhyasūyakāḥ (ci zazdrośnicy) ahaṃ-kāram (na egotyzmie) balam (na sile) darpam (na dumie) kāmam (na żądzy) krodham ca (na gniewie) saṃśritāḥ (którzy się wsparli)
ātma-para-deheṣu (w [ich] własnym i w innych ciałach) mām (mnie) pradviṣantaḥ (nienawidzący) [santi] (są).

analiza gramatyczna

ahaṃ-kāram	–	ahaṃ-kāra 2i.1 m. – egotyzm, ego, samolubność, dumę (od: aham – ja; √ kṛ – robić, kāra – twórca);
balam	–	bala 2i.1 n. – siłę, armię;
darpam	–	darpa 2i.1 m. – dumę, arogancję (od: √ dṛp – być szalonym, być dumnym);
kāmam	–	kāma 2i.1 m. – pragnienie, żądzę (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić);
krodham	–	krodha 2i.1 m. – złość, gniew (od: √ krudh – gniewać się);
ca	–	av. – i;
saṃśritāḥ	–	saṃśrita (sam- √ śri – przylegać, spoczywać na, wspierać się na, polegać na) PP 1i.3 m. – wsparci, którzy się schronili (u kogo? – łączy się z accusativusem);
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
ātma-para-deheṣu	–	ātma-para-deha 7i.3 m. ; DV / TP : ātmanaḥ svasya pareṣāṃ ca deheṣu – w ciałach innych i we własnym (od: ātman – jaźń; para – inny, drugi; √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało);
pradviṣantaḥ	–	pra-dviṣant (pra- √ dviṣ – nienawidzić, czuć odrazę) PPr 1i.3 m. – nienawidzący, czujący odrazę;
abhyasūyakāḥ	–	abhy-asūyaka 1i.3 m. – oburzeni, zawistni, zazdrośni, złośliwi (od: √ asūya – być niezadowolonym)

warianty tekstu

kāmaṃ krodhaṃ → kāma-krodhe (żądzę i gniew);
ca saṃśritāḥ → samāśritāḥ / ca saṃsthitāḥ (wsparci / i stojący);
mām ātma-para-deheṣu → māmātmā para-deheṣu (jaźń mnie w innych ciałach);
abhyasūyakāḥ → abhisūryakaḥ / hy asūyakāḥ / abhyasūyayā (przypominający słońce / zaiste zawistni / przez zawiść);

Pierwsza i druga pada BhG 16.18 są podobne do pierwszej i drugiej pady BhG 18.53;

Śāṃkara

ahaṃkāram ahaṃkaraṇam ahaṃkāraḥ | vidyamānair avidyamānaiś ca guṇair ātmany adhyāropitair viśiṣṭam ātmānam aham iti manyate, so’haṃkāro’vidyākhyaḥ kaṣṭatamaḥ sarva-doṣāṇāṃ mūlaṃ sarvānartha-pravṛttīnāṃ ca, tam | tathā balaṃ parābhibhava-nimittaṃ kāma-rāgānvitam | darpaṃ darpo nāma yasya udbhave dharmam atikrāmati so’yam antaḥkaraṇāśrayo doṣa-viśeṣaḥ | kāmaṃ stry-ādi-viṣayam | krodham aniṣṭa-viṣayam | etān anyāṃś ca mahato doṣān saṃśritāḥ | kiṃ ca te mām īśvaram ātma-para-deheṣu sva-dehe para-deheṣu ca tad-buddhi-karma-sākṣi-bhūtaṃ māṃ pradviṣantaḥ, mac-chāsanātivartitvaṃ pradveṣaḥ, taṃ kurvanto’bhyasūyakāḥ san-mārga-sthānāṃ guṇeṣu asahamānāḥ

Rāmānuja

te cedṛgbhūtā yajanta ity āha
ananyāpekṣo 'ham eva sarvaṃ karomītyevaṃrūpam ahaṃkāram āśritāḥ, tathā sarvasya karaṇe madbalam eva paryāptam iti ca balam, ato matsadṛśo na kaścid astīti ca darpam, evaṃbhūtasya mama kāmamātreṇa sarvaṃ saṃpatsyata iti kāmam, mama ye aniṣṭakāriṇas tān sarvān haniṣyāmīti ca krodham, evam etān saṃśritāḥ, svadeheṣu paradeheṣu cāvasthitaṃ sarvasya kārayitāraṃ puruṣottamaṃ mām abhyasūyakāḥ pradviṣantaḥ, kuyuktibhir matsthitau doṣam āviṣkurvanto mām asahamānāḥ / ahaṃkārādikān saṃśritā yāgādikaṃ sarvaṃ kriyājātaṃ kurvata ityarthaḥ

Śrīdhara

avidhi-pūrvakatvam eva prapañcayati ahaṅkāram iti | ahaṅkārādīn saṃśritāḥ santaḥ ātma-para-deheṣv ātma-deheṣu para-deheṣu ca cid-aṃśena sthitaṃ māṃ pradviṣanto yajante | dambha-yajñeṣu śraddhāyā abhāvād ātmano vṛthaiva pīḍā bhavati | tathā paśv-ādīnām apy avidhinā hiṃsāyāṃ caitanya-droha evāvaśiṣyata iti pradviṣanta ity uktam | abhyasūyakāḥ san-mārga-vartināṃ guṇeṣu doṣāropakāḥ

Madhusūdana

yakṣye dāsyāmīty ādi-saṅkalpena dambhāhaṅkārādi-pradhānena pravṛttānām āsurāṇāṃ bahiraṅga-sādhanam api yāga-dānādikaṃ karma na sidhyati, antaraṅga-sādhanaṃ tu jñāna-vairāgya-bhagavad-bhajanādi teṣāṃ durāpās tam evety āha ahaṅkāram iti | aham abhimāna-rūpo yo 'haṅkāraḥ sa sarva-sādhāraṇaḥ | etais tv āropitair guṇair ātmano mahattvābhimānam ahaṅkāraṃ tathā balaṃ para-paribhava-nimittaṃ śarīra-gata-sāmarthya-viśeṣaṃ darpaṃ parāvadhīraṇā-rūpaṃ guru-nṛpādy-atikrama-kāraṇaṃ citta-doṣa-viśeṣaṃ kāmam iṣṭa-viṣayābhilāṣaṃ krodham aniṣṭa-viṣaya-dveṣam | ca-kārāt para-guṇāsahiṣṇutva-rūpaṃ mātsaryam | evam anyāṃś ca mahato doṣān saṃśritāḥ |
etādṛśā api patitās tava bhaktyā pūtāḥ santo narake na patiṣyantīti cen nety āha mām īśvaraṃ bhagavantam apara-deheṣu ātmanāṃ teṣām āsurāṇāṃ pareṣāṃ ca tat-putra-bhāryādīnāṃ deheṣu premāspadeṣu tat-tad-buddhi-karma-sākṣitayā santam atipremāspadam api durdaiva-paripākāt pradviṣanta īśvarasya mama śāsanaṃ śruti-smṛti-rūpaṃ tad-uktārthānuṣṭhāna-parāṅmukhatayā tad-ativartanaṃ me pradveṣas taṃ kurvantaḥ | nṛpādy-ājñā-laṅghanam eva hi tat-pradveṣa iti prasiddhaṃ loke |
nanu gurvādayaḥ kathaṃ tān nānuśāsati tatrāha abhyasūyakā gurv-ādīnāṃ vaidika-mārga-sthānāṃ kāruṇyādi-guṇeṣu pratāraṇādi-doṣāropakāḥ | atas te sarva-sādhana-śūnyā naraka eva patantīty arthaḥ |
mām ātma-para-deheṣv ity asyāparā vyākhyā sva-deheṣu para-deheṣu ca cid-aṃśena sthitaṃ māṃ pradviṣantāṃ yajante dambha-yajñeṣu śraddhāyā abhāvād dīkṣādinātmano vṛtahiva pīḍā bhavati | tathā paśv-ādīnām apy avidhinā hiṃsayā caitanya-droha-mātram avaśiṣyata iti |
aparā vyākhyā ātma-dehe jīvān āviṣṭe bhagaval-līlā-vigrahe vāsudevādi-samākhye manuṣyatvādi-bhramān māṃ pradviṣantaḥ | tathā para-deheṣu bhakta-deheṣu prahlādādi-samākhyeṣu sarvadāvirbhūtaṃ māṃ pradviṣanta iti yojanā | uktaṃ hi navame –
avajānanti māṃ mūḍhā mānuṣīṃ tanum āśritam |
paraṃ bhāvam ajānanto mama bhūta-maheśvaram ||
moghāśā mogha-karmāṇo mogha-jñānā vicetasaḥ |
rākṣasīm āsurīṃ caiva prakṛtiṃ mohinīṃ śritāḥ || [Gītā 9.11-12]
avyaktaṃ vyaktim āpannaṃ manyante mām abuddhayaḥ [Gītā 8.23] iti cānyatra | tathā ca bhajanīye dveṣān na bhaktyā pūtanā teṣāṃ sambhavatīty arthaḥ

Viśvanātha

māṃ paramātmānam amānayanta eva pradviṣantaḥ | yad vā ātma-parāḥ paramātma-parāyaṇāḥ sādhavas teṣāṃ deheṣu sthitaṃ māṃ pradviṣantaḥ sādhu-deha-dveṣād eva mad-dveṣa iti bhāvaḥ | abhyasūyakāḥ sādhūnāṃ guṇeṣu doṣāropakāḥ

Baladeva

sarvathā veda-tat-pratipādyeśvarāvamantarāc ta ity āha ahaṅkāram iti | ahaṅkārādīn saṃśritās te ātmanaḥ pareṣāṃ ca deheṣu niyāmakatayā bhartṛtayā cāvasthitaṃ māṃ sarveśvaraṃ mad-viṣayakaṃ vedaṃ ca pradviṣanto 'vajñayākurvanto bhavanti | abhyasūyakāḥ kuṭila-yuktibhir mama vedasya ca guṇeṣu doṣān āropayantaḥ | aham eva svatantraḥ karomīty ahaṅkāraḥ | aham eva parākramīti balam | mat-tulyo na ko 'py astīti darpaḥ | mad-icchaiva sarva-sādhiketi kāmaḥ | mat-pratīpam aham eva haniṣyāmīti krodhaś ca

Michalski

Oddani samolubstwu, gwałtom, chwale swej, żądzy i gniewowi, nienawidzą oni mnie we własnych i cudzych ciałach, – wiecznie szemrzący!

Olszewski

Samolubni, gwałtowni, próżni, rozpustni, unoszący się gniewem, potwarcy, oni mię nienawidzą w innych i w sobie samych.

Dynowska

Przez egoizm i poczucie swej siły opętani, powodowani swych gniewów i chuci gwałtownością, a zapalczywym uniesieni zuchwalstwem, gardzą Mną w sobie samych i w innych.

Sachse

Pełni pychy, poczucia siły, buty,
pożądliwości i gniewu,
nienawidzą mnie,
obecnego w nich samych i w innych ciałach.
Zżera ich zawiść.

Kudelska

Samolubni, pewni swej siły, zuchwalstwa, pożądań i gniewu,
Ci zawistni ludzie gardzą mną, zarówno w sobie, jak i w ciałach innych.

Rucińska

W egoizm, siłę i butę, pragnienie i gniew przybrani,
Nie cierpią mnie, co w ich ciele i cudzym mieszkam, zawistni!

Szuwalska

Samolubni, swą siłą pysznią się i płoną
Z pożądania i gniewu, a Mną pogardzają.
Nienawidzą Mnie w sobie, nienawidzą w innych.
Zawistni tak i mściwi,

Babkiewicz

Zazdrośnicy, którzy trwają
w sile, dumie, egotyzmie,
żądzy, gniewie – nienawidzą
w cudzym ciele mnie i w swoim.

analiza syntaktyczna

aham (ja) tān (tych) [mām] (mnie) dviṣataḥ (nienawidzących) narādhamān (najgorszych z ludzi) krūrān (okrutnych) aśubhān (niedobrych) saṃsāreṣu (w transmigracje) āsurīṣu yoniṣu eva (właśnie w demoniczne łona) ajasram (wiecznie) kṣipāmi (wrzucam).

analiza gramatyczna

tān	–	tat sn. 2i.3 m. – tych;
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
dviṣataḥ	–	dviṣant (pra- √ dviṣ – nienawidzić, czuć odrazę) PPr 2i.3 m. – nienawidzących, czujących odrazę;
krūrān	–	krūra 2i.3 m. – okrutnych, gwałtownych, zażartych, dzikich;
saṃsāreṣu	–	saṃsāra  7i.3 m. – w transmigracje, w śmierci, w przechodzenia (od: sam- √ sṛ – płynąć razem, podlegać transmigracji);
narādhamān	–	nara-adhama 1i.3 m. ; TP : nareṣv adhamān iti – najgorszych wśród ludzi (od: nṛ – człowiek, ludzkość, nara – człowiek; adhas – niżej, adhara – niższy, adhama – najniższy, nikczemny, najgorszy);
kṣipāmi	–	√ kṣip (rzucać) Praes. P 3c.1 – rzucam, wysyłam, umieszczam;
ajasram	–	av. – wiecznie, nieustannie, na zawsze (od: √ jas – iść, być wyzwolonym; ajasra – niemający przeszkód, wieczny)
aśubhān	–	aśubha 2i.3 m. – niedobrych (od: √ śubh – jaśnieć, śubha – piękne, przyjemne, pomyślne, dobre);
āsurīṣu	–	āsurī 7i.3 f. – w demonicznych, w związanych z rywalami niebian (od: asura – rywal niebian, demon);
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
yoniṣu	–	yoni 1i.1 f. – w łonach, w pochwach, w miejscach powstania, w źródłach;

warianty tekstu

aśubhān āsurīṣv eva → aśubhāsv āsurīṣv eva / aśubhām āsurīṣv eva (w niedobre zaiste w demoniczne / zaiste w demoniczne pośród pozbawionych piękna);

Śāṃkara

tān ahaṃ sanmārgapratipakṣabhūtān sādhudveṣiṇo dviṣataś ca māṃ krūrān saṃsāreṣu evānekanarakasaṃsaraṇamārgeṣu narādhamān adharmadoṣavattvāt kṣipāmi prakṣipāmy ajasraṃ saṃtatam aśubhān aśubhakarmakāriṇaḥ āsurīṣveva krūra-karma-prāyāsu vyāghrāṇāṃsahādiyoniṣu kṣipāmītyanena saṃbandhaḥ

Rāmānuja

ya evaṃ māṃ dviṣanti, tān krūrān narādhamān aśubhān aham ajasraṃ saṃsāreṣu janmajarāmaraṇādirūpeṇa parivartamāneṣu saṃtāneṣu, tatrāpy āsurīṣv eva yoniṣu kṣipāmi madānukūlyapratyanīkeṣv eva janmasu kṣipāmi / tattajjanmaprāptyanuguṇapravṛttihetubhūtabuddhiṣu krūrāsv aham eva saṃyojayāmītyarthaḥ

Śrīdhara

teṣāṃ ca kadācid api āsura-svabhāva-pracyutir na bhavatīty āha tān iti dvābhyām | tān ahaṃ dviṣataḥ krūrān saṃsāreṣu janma-mṛtyu-mārgeṣu tatrāpy āsurīṣv evātikrūrāsu vyāghra-sarpādi-yoniṣu ajasram anavarataṃ kṣipāmi | teṣāṃ pāpa-karmaṇāṃ tādṛśaṃ phalaṃ dadāmīty arthaḥ

Madhusūdana

teṣāṃ tvat-kṛpayā kadācin nistāraḥ syād iti nety āha tān iti | tān san-mārga-pratipakṣa-bhūtān dviṣataḥ sādhūn mā ca krūrān hiṃsā-parān ato narādhamān atininidtān ajasraṃ santatam aśubhān aśubha-karma-kāriṇo 'haṃ sarva-karma-phala-dāteśvaraḥ saṃsāreṣv eva naraka-saṃsaraṇa-mārgeṣu kṣipāmi pātayāmi | naraka-gatāś cāsurīṣv evātikrūrāsu vyāghra-sarpādi-yoniṣu tat-tat-karma-vāsanānusāreṇa kṣipāmīty anuṣajyate | etādṛśeṣu drohiṣu nāsti mameśvarasya kṛpety arthaḥ | tathā ca śrutiḥ – atha ya iha kapūya-caraṇā abhyāśo ha yat te kapūyāṃ yonim āpadyerañ śva-yoniṃ vā sūkara-yoniṃ vā caṇḍāla-yoniṃ vā [ChāU 5.10.7] iti | kapūya-caraṇāḥ kutsita-karmāṇo 'bhyāśo ha śīghram eva kapūyāṃ kutsitāṃyonim āpadyanta iti śruter arthaḥ | ata eva pūrva-pūrva-karmānusāritvān neśvarasya vaiṣamyaṃ nairghṛṇyaṃ vā | tathā ca pāramarṣaṃ sūtraṃ – vaiṣamya-nairghṛṇye na sāpekṣatvāt tathā hi darśayati [Vs 2.1.34] iti | evaṃ ca pāpa-karmāṇy eva teṣāṃ kārayati bhagavāṃs teṣu tad-bīja-sattvāt | kāruṇikatve 'pi tāni na nāśayati tan-nāśaka-puṇyopacayābhāvāt purṇyopacayaṃ na kārayati teṣām ayogyatvāt | na hīśvaraḥ pāṣāṇeṣu yavāṅkurān karoti | īśvaratvād ayogyasyāpi yogyatāṃ sampādayituṃ śaknotīti cet, śaknoty eva satya-saṅkalpatvāt yadi saṅkalpayet | na tu saṅkalpayati ājñā-laṅghiṣu svabhakta-drohiṣu durātma-sva-prasannatvāt | ata eva śrūyate – eṣa u hy eva sādhu karma kārayati taṃ yam unninīṣate, eṣa u evāsādhu karma kārayati taṃ yam adho ninīṣate iti | yeṣu prasāda-kāraṇam asty ājñā-pālanādi teṣu prasīdati | yeṣu tu tad-vaiparītyaṃ teṣu na prasīdati sati kāraṇe kāryaṃ kāraṇābhāve kāryābhāva iti kim atra vaiṣamyam | parāt tu tac chruteḥ [Vs. 2.3.39] iti nyāyāc ca | antato gatvā kiṃcid vaiṣamyāpādane mahā-māyatvād adoṣaḥ

Viśvanātha

brak komentarza do BhG 16.20

Baladeva

eṣām āsura-svabhāvān kvacid api vimokṣo na bhavatīty āha tān iti dvābhyām | āsurīṣv eva hiṃsā-tṛṣṇādi-yuktāsu mleccha-vyādha-yoniṣu tat-tat-karmānu-guṇa-phaladaḥ sarveśvaro 'ham ajasraṃ punaḥ punaḥ kṣipāmi

Michalski

Tych nienawidzących, okrutnych, najniższych, najniegodniejszych chwytam bez ustanku w ich wędrówkach i rzucam w szatańskie łona matczyne!

Olszewski

Lecz ja biorę tych ludzi, tchnących nienawiścią i okrucieństwem, tych najmarniejszych i rzucam ich na wieczne czasy na pastwę śmierci, by się odradzali nędzni w łonie szatana,

Dynowska

Tych nienawistnych, mściwych, okrutnych, najnikczemniejszych spośród ludzi, w coraz to bardziej mroczne rzucam Ja łona.

Sachse

Tych to, pełnych nienawiści i okrutnych,
nieczystych, najnędzniejszych z ludzi,
rzucam wciąż w kołowrót narodzin i śmierci,
do asurowego łona.

Kudelska

Tych nienawidzących, nieczystych, najgorszych ludzi,
Ja wciąż szybko odsyłam w łono demona, by się tam rodzili i umierali.

Rucińska

Nienawidzących, okrutnych, tych najpodlejszych wśród ludzi
Rzucam w krąg wcieleń, raz po raz grzeszących, w łona asurów!

Szuwalska

Zawistni tak i mściwi, w najgłębsze otchłanie
Oceanu materii zostaną strąceni.

Babkiewicz

Okrutnych, nienawidzących,
najpodlejszych, niepomyślnych
ciskam wciąż w kołowrót wcieleń,
jeno w łona demoniczne.

analiza syntaktyczna

he kaunteya (Kuntjowicu!)
janmani janmani (w kolejnych narodzinach) mūḍhāḥ (omroczeni) āsurīm yonim (w demoniczne łono) āpannāḥ (którzy weszli)
mām (mnie) aprāpya eva (zaiste nie osiągnąwszy)
tataḥ (wówczas) adhamām gatim (do najniższej siedziby) yānti (idą).

analiza gramatyczna

āsurīm	–	āsurī 2i.1 f. – demoniczną, związaną z rywalami niebian (od: asura – rywal niebian, demon);
yonim	–	yoni 2i.1 f. – łono, pochwę, miejsce powstania, źródło;
āpannāḥ	–	ā-panna (ā- √ pad – zbliżać się, osiągać) PP 1i.3 m. – ci, którzy osiągnęli, którzy weszli;
mūḍhāḥ	–	mūḍha ( √ muh – mylić się, być skonsternowanym, omroczonym, ogłupiałym) PP 1i.3 m. – omroczeni, skonfundowani;
janmani janmani	–	janman 7i.1 n. – w kolejne narodziny (od: √ jan – rodzić; powtórzenie w znaczeniu continuum);
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
aprāpya	–	na pra- √ āp (osiągać) absol. – nie osiągnąwszy, nie otrzymawszy;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
kaunteya	–	kaunteya 8i.1 m. – o synu Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców);
tataḥ	–	av. – wówczas, po tym, od tego, wskutek tego (od: tat – ablativus nieodmienny zakończony na -tas);
yānti	–	√ yā (iść, osiągać) Praes. P 1c.3 – idą, osiągają;
adhamām	–	adhama 2i.1 f. – najgorszą, najniższą, nikczemną (od: adhas – niżej, adhara – niższy);
gatim	–	gati 2i.1 f. – poruszanie się, drogę, podróż, rezultat, cel, schronienie, źródło (od: √ gam – iść);

warianty tekstu

āsurīṃ yonim → āsurī-yonim (demoniczne łono);
aprāpyaiva → aprāpya ca / aprāpyeva (i nie osiągnąwszy / jakby nie osiągnąwszy);

Śāṃkara

āsurīṃ yonim āpannāḥ pratipannāḥ mūḍhāḥ avivekino janmani janmani pratijanma tamobahulāsveva yoniṣu jāyamānāḥ adho gacchanto mūḍhāḥ mām īśvaram aprāpyānāsādya eva he kaunteya, tatas tasmādapi yānty adhamāṃ gatiṃ nikṛṣṭatamāṃ gatim | mām aprāpyaiveti na mat-prāptau kācid api āśaṅkāsti, ataḥ macchiṣṭasādhumārgam aprāpya ity arthaḥ

Rāmānuja

madānukūlyapratyanīkajanmāpannāḥ punar api janmani janmani mūḍhāḥ madviparītajñānā mām aprāpyaiva „asti bhagavān sarveśvaro vāsudevaḥ” iti jñānam aprāpya tataḥ tato janmano 'dhamām eva gatiṃ yānti

Śrīdhara

kiṃ ca āsurīm iti | te ca mām aprāpyaiva iti eva-kāreṇa mat-prāpti-śaṅkāpi kutas teṣām | mat-prāpty-upāyaṃ san-mārgam aprāpya tato 'py adhamāṃ kṛmi-kīṭādi-yoniṃ yāntīty uktam | śeṣaṃ spaṣṭam

Madhusūdana

nanu teṣām api krameṇa bahūnāṃ janmanām ante [Gītā 7.19] śreyo bhaviṣyati nety āha āsurīm iti | ye kadācid āsurīṃ yonim āpannās te janmani janmani prati janma mūḍhās tamo-bahulatvenāvivekinas tatas tasmād api yānty adhamāṃ gatiṃ nikṛṣṭatamāṃ gatim | mām aprāpyeti na mat-prāptau kācid āśaṅkāpy asti | ato mad-upadiṣṭaṃ veda-mārgam aprāpyety arthaḥ | eva-kāras tiryak-sthāvarādiṣu veda-mārga-prāpti-svarūpāyogyatāṃ darśayati | tenātyantatamo-bahulatvena veda-mārga-prāpti-svarūpāyogyā bhūtvā pūrva-pūrva-nikṛṣṭa-yonito nikṛṣṭatamām adhamāṃ yonim uttarottaraṃ gacchantīty arthaḥ | he kaunteyeti nija-sambandha-kathanena tvam ito nistīrṇa iti sūcayati | yasmād ekadāsurīṃ yonim āpannānām uttarottaraṃ nikṛṣṭatara-nikṛṣṭatama-yoni-lābho na tu tat-pratīkāra-sāmarthyam atyanta-tamo-bahulatvāt, tasmād yāvan manuṣya-deha-lābho 'sti tāvan mahatāpi prayatnenāsuryāḥ sampadaḥ parama-kaṣṭatamāyāḥ parihārāya tvarayaiva yathā-śakti daivī sampad anuṣṭheyā śreyo 'rthibhir anyathā tiryag-ādi-deha-prāptau sādhanānuṣṭhānāyogyatvān na kadāpi nistāro 'stīti mahat saṅkaṭam āpadyeteti samudāyārthaḥ | tad uktaṃ –
ihaiva naraka-vyādheś cikitsāṃ na karoti yaḥ |
gatvā nirauṣadhaṃ sthānaṃ sa-rujaḥ kiṃ kariṣyati || iti

Viśvanātha

mām aprāpyaiveti na tu māṃ prāpyeti | vaivasvata-manvantararīyāṣṭāviṃśa-caturvyuga-dvāparānte 'vatīrṇaṃ māṃ kṛṣṇaṃ kaṃsādi-rūpās te prāpya pradviṣanto 'pi muktim eva prāpnuvantīti bhakti-jñāna-paripākato labhyām api muktiṃ tādṛśa-pāpibhyo 'py aham apāra-kṛpā-sindhur dadāmi | nibhṛta-marun-mano 'kṣa dṛḍha-yoga-yujo hṛdi yan munaya upāsate tad-arayo 'pi yayuḥ smaraṇāt [BhP 10.87.23] iti śrutayo 'py āhuḥ | ataḥ pūrvoktā mamaiva sarvotkarṣo varīvartīti bhāgavatāmṛta-kārikā yathā –
māṃ kṛṣṇa-rūpiṇaṃ yāvan nāpnuvanti mama dviṣaḥ |
tāvad evādhamaṃ yoniṃ prāpnuvantīti hi sphuṭam || iti | [LBhāg 1.5.83]

Baladeva

nanu bahu-janmānte teṣāṃ kadācit tvad-anukampayāsurayoner vimuktiḥ syād iti cet tatrāha āsurīm iti | te mūḍhā janmany āsurīṃ yonim āpannā mām aprāpyaiva tato 'py adhamām atinikṛṣṭāṃ śvādi-yoniṃ yānti | mām aprāpyaiva atra eva-kāreṇa mad-anukampāyāḥ sambhāvanāpi nāsti | tal-lābhopāya-yogyā saj-jātir api durlabheti | śrutiś caivam āha – atha kapūya-caraṇā abhyāso ha yat te kapūyāṃ yonim āpadyeran śva-yoniṃ vā śūkara-yoniṃ vā caṇḍāla-yoniṃ vā [ChāU 5.10.7] ity ādikā |
nanv īśvaraḥ satya-saṅkalpatvāday ayogyasyāpi yogyatāṃ śaknuvāt kartum iti cet, śaknuyād eva | yadi saṅkalpayet bījābhāvān na saṅkalpayatīty atas tasyā vaiṣamyam āha sūtrakāraḥ – vaiṣyamya-niarghṛṇye na [Vs 2.1.35] ity ādinā | tataś ca tān aham ity ādi-dvayaṃ sūpapannam | ete nāstikāḥ sarvadā nārakino darśitāḥ | ye tu śāpād asurās tad-anuyāyinaś ca rājanyāḥ pratyakṣe upendra-nṛhari-varāhādau viṣṇau sva-śatru-pakṣatvena vidveṣiṇo 'pi veda-vaidika-karma-parāḥ sarva-niyantāraṃ kāla-śaktikam apratyakṣaṃ sarveśvaraṃ manyante | te tūpendrādibhir nihatāḥ kramāt tyajanty āsurī-yonim | kṛṣṇena nihatās tu vimucyante ceti | na te veda bāhyāḥ

Michalski

Dostawszy się do tych szatańskich łon, przechodzą ci zaślepieńcy od jednego narodzenia w drugie i nigdy nie mogąc mnie osiągnąć, zstępują w końcu na najniższą drogę, Kauntejo!

Olszewski

Spadłszy w takie łono, błądząc z pokolenia w pokolenie, nie mogąc nigdy do mnie dojść, wreszcie wstępują oni, synu Kunti, na drogę piekielną.

Dynowska

W ciemnych, najpodlejszych uwięzieni łonach, w każdym życiu coraz bardziej zaślepieni błędem, Mnie nie są w stanie zobaczyć i na samo dno otchłani spadają.

Sachse

Wtrąceni do asurowego łona
trwają w zaślepieniu w ciągu wielu, wielu wcieleń.
A nie odnalazłszy mnie, o synu Kunti,
zstępują w końcu na najniższą ścieżkę.

Kudelska

Ci, którzy wpadli w łono demona, błądzą zaślepieni od narodzin do narodzin,
Nie osiągają mnie, synu Kunti, lecz wciąż w niższe wchodzą stany.

Rucińska

W asurów łono wtrącani głupcy w kolejnych żywotach,
Mnie nie znalazłszy, Kauntejo, najniższą zdążają drogą.

Szuwalska

W łonach matek bezbożnych poczęci, by cierpieć,
Raz dostawszy się do nich, rozpoczną wędrówkę,
Która życie po życiu trwać będzie. Ci głupcy
Nigdy Mnie nie osiągną, Kauntejo. Dlatego
Ich celem są otchłanie.

Babkiewicz

Wchodząc w łona demoniczne,
głupcy w żadnych narodzinach
do mnie nigdy nie dochodzą,
idą do podłego celu.

analiza syntaktyczna

kāmaḥ (żądza) krodhaḥ (gniew) tathā (jak również) lobhaḥ [iti] (chciwość)
narakasya (piekła) idam tri-vidham dvāram (ta mająca trzy części brama) ātmanaḥ nāśanam (jaźni zniszczeniem) [asti] (jest).
tasmāt (dlatego) etat trayam (tej trójki) tyajet (oby się wyrzekł).

analiza gramatyczna

tri-vidham	–	tri-vidha 1i.1 n. – trojakie, mające trzy części (od: tri – trzy; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
narakasya	–	naraka 6i.1 m. – piekła;
idam	–	idam 1i.1 n. – to;
dvāram	–	dvāra 1i.1 n. – brama, wejście, droga;
nāśanam	–	nāśana 1i.1 n. – zniszczenie, usunięcie (od: √ naś – niszczeć, zanikać, nāśa – zniszczenie);
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni;
kāmaḥ	–	kāma 1i.1 m. – pragnienie, żądza, miłość, przyjemność (od: √ kam –pragnąć, kochać, tęsknić);
krodhaḥ	–	krodha 1i.1 m. – złość, gniew (od: √ krudh – gniewać się);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
lobhaḥ	–	lobha 1i.1 m. – chciwość, zachłanność, pożądliwość (od: √ lubh – być chciwym);
tasmāt	–	av. – dlatego (od: tat sn. 5i.1 m. – z tego);
etat	–	etat sn. 2i.1 n. – to;
trayam	–	traya 2i.1 n. – potrójne (od: tri – trzy);
tyajet	–	√ tyaj (porzucać) Pot. Ā 1c.1 – powinien porzucić;

warianty tekstu

narakasyedaṃ → narakasyaitad (ten piekła);
nāśanam → nāśakam (niszczyciel);
kāmaḥ krodhas → kāma-krodhas (żądza, gniew);
tyajet → tyaja (porzuć);

Śāṃkara

sarvasyā āsuryāḥ saṃpadaḥ saṃkṣepo’yam ucyate, yasmin trividhe sarvaḥ āsurīsaṃpadbhedo’nanto’py antarbhavati | yatparihāreṇa parihṛtaś ca bhavati, yat mūlaṃ sarvasyānarthasya, tat etad ucyate—

trividhaṃ triprakāraṃ narakasya prāptāv idaṃ dvāraṃ nāśanam ātmanaḥ, yat dvāraṃ praviśanneva naśyati ātmā | kasmaicit puruṣārthāya yogyo na bhavatītyetat, atar ucyate dvāraṃ nāśanam ātmanaḥ iti | kiṃ tat ? kāmaḥ krodhas tathā lobhaḥ | tasmāt etat trayaṃ tyajet | yataḥ etat dvāraṃ nāśanam ātmanas tasmāt kāmāditrayametat tyajet

Rāmānuja

asyāsurasvabhāvasyātmanāśasya mūlahetum āha
asyāsurasvabhāvarūpasya narakasyaitat trividhaṃ dvāram, tac cātmano nāśanam; kāmaḥ krodho lobha iti trayāṇāṃ svarūpaṃ pūrvam eva vyākhyātam / dvāram mārgaḥ; hetur ityarthaḥ / tasmād etattrayaṃ tyajet; tasmād atighoranarakahetutvāt kāmakrodhalobhānām, etattritayaṃ dūrataḥ parityajet

Śrīdhara

uktānām āsura-doṣāṇāṃ madhye sakala-doṣa-mūla-bhūtaṃ doṣa-trayaṃ sarvathā varjanīyam ity āha trividham iti | kāmaḥ krodho lobhaś ceti idaṃ trividhaṃ narakasya dvāram | ata evātmano nāśanaṃ nīcayoni-prāpakam | tasmād etat trayaṃ sarvātmanā tyajet

Madhusūdana

nanv āsurī sampad ananta-bhedavatī kathaṃ puruṣāyuṣeṇāpi parihartuṃ śakyaitetvāśaṅkya tāṃ saṅkṣipyāha trividham iti | idaṃ trividhaṃ tri-prakāraṃ narakasya prāptau dvāraṃ sādhanaṃ sarvasyā āsuryāḥ sampado mūla-bhūtam ātmano nāśanaṃ sarva-puruṣārthāyogyatā-sampādanenātyantādhama-yoni-prāpakam | kiṃ tat ? ity ata āha kāmaḥ krodhas tathā lobha iti | prāg vyākhyātam | yasmād etat trayam eva sarvānartha-mūlaṃ tasmād etat trayaṃ tyajet | etat-traya-tyāgenaiva sarvāpy āsurī sampat tyaktā bhavati | etat-traya-tyāgaś cotpannasya vivekena kārya-pratibandhaḥ | tataḥ paraṃ cānutpattir iti draṣṭavyam

Viśvanātha

tad evam āsurīḥ samapttīr vistārya proktā itas tataḥ sādhūktam mā śucaḥ sampadaṃ daivīm abhijāto 'si bhārata iti | kiṃ vāsurāṇām etat trikam eva svābhāvikam ity āha trividham iti

Baladeva

nanv āsurīṃ prakṛtiṃ naraka-hetuṃ śrutvā ye manuṣyās tāṃ parihartum icchanti | taiḥ kim anuṣṭheyam iti cet tatrāha trividham iti | etat-traya-parihāre tasyāḥ parihāraḥ syād ity arthaḥ

Michalski

Trojakie są wrota piekielne, które przynoszą szkodę Atmanowi: żądza, gniew i chciwość. Dlatego unikać należy tej trójki.

Olszewski

Piekło ma trzy bramy, któremi oni doń wpadają: chuć, gniew i skąpstwo. Przeto wystrzegać się ich należy.

Dynowska

Trzy są piekieł tych bramy, ku zatraceniu duszy wiodące: chciwość, nienawiść i chuć; niechże tych trzech wystrzegają się ludzie.

Sachse

Potrójne są wrota piekieł
niosące człowiekowi zgubę:
pragnienie, gniew i żądza.
Niech więc odrzuci te trzy [zgubne namiętności]!

Kudelska

Trzy bramy wiodą do piekła, bodącego zgubą duszy:
Pożądanie, gniew i chciwość, odrzuć je wszystkie!

Rucińska

Trojakie są bramy piekieł wiodące duszę do zguby:
Pragnienie, gniew oraz chciwość – przeto te trzy niech porzuci!

Szuwalska

Trzy bramy prowadzą
Do samozatracenia w piekielnych obszarach:
Pożądanie, gniew, chciwość. Unikać ich trzeba.

Babkiewicz

Wrota piekieł są potrójne:
żądza, gniew, a z nimi chciwość.
Śmiercią one są dla jaźni,
trójkę tę precz trzeba rzucić.

analiza syntaktyczna

he kaunteya (Kuntjowicu!),
etaiḥ tribhiḥ tamo-dvāraiḥ (od tych trzech bram ciemności) vimuktaḥ naraḥ (wyzwolony człowiek) ātmanaḥ (swoje) śreyaḥ (dobro) ācarati (czyni).
tataḥ (wówczas) parām gatim (do najwyższej siedziby) yāti (idzie).

analiza gramatyczna

etaiḥ	–	etat sn. 3i.3 m. – od tych;
vimuktaḥ	–	vimukta (vi- √ muc – całkowicie wyzwalać, uwalniać) PP 1i.1 m. – wyzwolony, wolny;
kaunteya	–	kaunteya 8i.1 m. – o synu Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców);
tamo-dvāraiḥ	–	tamas-dvāra 3i.3 n. ; TP : tamaso dvārair iti – od bram ciemności (od: √ tam – dławić się, mdleć, znikać, zatrzymywać; tamas – ciemność, mrok, tępota, bierność, jedna z trzech gun; √ dvṛ – przeszkadzać, okrywać, dvāra – brama, wejście, droga);
tribhiḥ	–	tri 3i.3 m. – od trzech;
naraḥ	–	nara 1i.1 m. – człowiek (od: nṛ – człowiek, ludzkość);
ācarati	–	ā- √ car (działać, wykonywać) Praes. P 1c.1 – wykonuje;
ātmanaḥ	–	ātman 6i.1 m. – jaźni, siebie;
śreyaḥ	–	śreyas 2i.1 n. –lepsze, wyższe, doskonałe, pomyślność, dobro (stopień wyższy od: śrī – śreyas, śreṣṭha);
tataḥ	–	av. – wówczas, po tym, od tego, wskutek tego (od: tat – ablativus nieodmienny zakończony na -tas);
yāti	–	√ yā (iść, osiągać) Praes. P 1c.1 – idzie, osiąga;
parām	–	para 2i.1 f. – daleką, ostateczną, najwyższą, najlepszą;
gatim	–	gati 2i.1 f. – poruszanie się, drogę, podróż, rezultat, schronienie, źródło (od: √ gam – iść);

warianty tekstu

vimuktaḥ → vimuktāḥ / viyuktaḥ (wyzwoleni / niezaprzężony);
yāti → yāṃti (idą);

Trzecia pada BhG 16.22 jest podobna do trzeciej pady BhG 6.45; 8.13, 9.32, 13.28;

Śāṃkara

tyāga-stutir iyaṃ—
etaiḥ vimuktaḥ kaunteya tamo-dvārais tamaso narakasya duḥkha-mohātmakasya dvārāṇi kāmādayas taiḥ, etais tribhiḥ vimukto nara ācaraty anutiṣṭhati | kiṃ ? ātmanaḥ śreyaḥ | yat-pratibaddhaḥ pūrvaṃ nācacāra, tad-apagamād ācarati | tatas tad-ācaraṇāt yāti parāṃ gatiṃ mokṣam apīti

Rāmānuja

etaiḥ kāmakrodhalobhaiḥ tamodvāraiḥ madviparītajñānahetubhiḥ vimuko naraḥ ātmanaḥ śreya ācarati labdhamadviṣayajñāno madānukūlye prayatate / tato mām eva parāṃ gatiṃ yāti

Śrīdhara

tyāge ca viśiṣṭaṃ phalam āha etair iti | tamaso narakasya dvāra-bhūtair etais tribhiḥ kāmādibhir vimukto nara ātmanaḥ śreyaḥ sādhanaṃ tapo-yogādikam ācarati | tataś ca mokṣaṃ prāpnoti

Madhusūdana

etat trayaṃ tyajataḥ kiṃ syād iti tatrāha etair iti | etaiḥ kāma-krodha-lobhais tribhir tamo-dvārair naraka-sādhanair vimukto virahitaḥ puruṣa ācaraty ātmanaḥ śreyo yad dhitaṃ veda-bodhitaṃ he kaunteya pūrvaṃ hi kāmādi-pratibaddhaḥ śreyo nācarati yena puruṣārthaḥ sidhyet | aśreyaś cācarati yena nirapayātaḥ syāt | adhunā tat-pratibandha-rahitaḥ sann aśreyo nācarati śreyaś cācarati tata aihikaṃ sukham anubhūya samyag-dhī-dvārā yāti parāṃ gatiṃ mokṣam

Viśvanātha

brak komentarza do BhG 16.23

Baladeva

tat-tyāge phalam āha etair iti | śreyaḥ svāśrama-karmādi-śreyaḥ-sādhanam | parāṃ gatiṃ muktim

Michalski

Człowiek, Kauntejo, który uwolnił się od tych trzech wrót ciemności, idzie ku własnemu szczęściu i wstępuje na najwyższą drogę.

Olszewski

Człowiek, który umiał uniknąć tych trzech bram mroku, jest na drodze do zbawienia i kroczy po drodze najwyższej.

Dynowska

Dopiero gdy od tych ciemności bram uwolni się człowiek, może dobro swej duszy zgotować, o synu Kunti i ku Drodze najwyższej się zwrócić.

Sachse

Człowiek wolny, o synu Kunti,
od tych trzech wrót ciemności,
przyczynia się do swego szczęścia
i idzie ku najwyższemu przeznaczeniu.

Kudelska

Kto uwolniony z trzech bram ciemności, i postępuje tak, aby to było najlepsze dla jego duszy,
Taki człowiek, Kauntejo, osiąga najwyższy cel.

Rucińska

I z owych trzech bram ciemności wyrwany człowiek, Kauntejo,
Dla dobra swojego działa i cel osiąga najwyższy.

Szuwalska

Kto je zamknął na zawsze, jest prawdziwie wolny
I uczynił dla siebie największą przysługę,
Ku najwyższym obszarom kierując swe kroki.

Babkiewicz

Człowiek, który się wyzwolił
od tej trójki wrót ku mroku,
działa dla swojego dobra,
do przedniego kroczy celu.