BhG 3.34

analiza syntaktyczna

indriyasya indriyasya (każdego ze zmysłów) arthe (w celu) rāga-dveṣau (namiętność i awersja) vyavasthitau (umieszczone) [staḥ] (są).
[puruṣaḥ] (człowiek) tayoḥ [rāga-dveṣayoḥ] (tych dwóch – namiętności i awersji) vaśaṃ (w moc) na gacchet (niechaj nie idzie).
tau [rāga-dveṣau] hi (zaiste te dwie – namiętność i awersja) asya [puruṣasya] (tego – człowieka) paripanthinau (przeszkodami) [staḥ] (są).

analiza gramatyczna

indriyasya indriyasya	–	indriya 6i.1 n. – każdego zmysłu (od: √ ind – posiadać moc; użycie dystrybutywne);
arthe	–	artha 7i.1 m. – w celu, w korzyści, w przedmiocie, w obiekcie (od: √ arth – pragnąć, prosić);
rāga-dveṣau	–	rāga-dveṣa 1i.2 m. ; DV : rāgaś ca dveṣaś ceti – namiętność i awersja (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rāga – kolor, namiętności, podniecenie, miłość, piękno; √ dviṣ – nienawidzić, dveṣa – nienawiść, awersja, wrogość);
vyavasthitau	–	vi-ava-sthita (vi-ava- √ sthā – rozstawiać, umieszczać) PP 1i.2 m. – umieszczone;
tayoḥ	–	tat sn. 6i.2 m. – tych dwóch;
na	–	av. – nie;
vaśam	–	vaśa 2i.1 m. – kontrolę (od: √ vaś – pragnąć, podporządkowywać, rozkazywać);
āgacchet	–	ā- √ gam (przychodzić) Pot. P 1c.1 – niechaj przyjdzie;
tau	–	tat sn. 1i.2 m. – te dwa;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
asya	–	idam sn. 6i.1 n. – jego;
paripanthinau	–	pari-panthin 1i.2 m. – stojący na drodze, przeszkadzający (pari- √ path – iść naprzeciw);

warianty tekstu

indriyasyendriyasyārthe → indriyasyendriyārthe ha (rzeczywiście zmysłu w celu zmysłu);
paripanthinau → paribaṃdhinau (dwa wiążące w koło);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Jeśli wszystkie istoty działają na podobieństwo Przyrody (prakṛti), i nikt nie jest wolny od [swej] natury (prakṛti), to wysiłek człowieka dążący do wypełnienia wskazówek pism jest bezsensowny. Odpowiada:		yadi sarvo jantur ātmanaḥ prakṛti-sadṛśam eva ceṣṭate, na ca prakṛti-śūnyaḥ kaścid asti, tataḥ puruṣa-kārasya viṣayānupapatteḥ śāstrānarthakya-prāptāv idam ucyate —
Namiętność i awersja znajdują się w obiekcie każdego ze zmysłów. [Człowiek] nie powinien poddawać się ich kontroli. To one właśnie stoją mu na drodze.		indriyasyendriyasyārthe rāga-dveṣau vyavasthitau | tayor na vaśam āgacchet tau hy asya paripanthinau ||3.34||
W obiekcie każdego zmysłu – w przedmiotach, począwszy od dźwięku, wszystkich kolejnych zmysłów, z konieczności znajdują się namiętność i awersja – pierwsza do pożądanego [obiektu], druga do niechcianego.		indriyasyendriyasyārthe sarvendriyāṇām arthe śabdādi-viṣaye iṣṭe rāgo ’niṣṭe dveṣa ity evaṃ pratīndriyārthaṃ rāgadveṣāv avaśyaṃ bhāvinau |
Mówi tutaj o przedmiocie wysiłku człowieczego i znaczeniu [pouczeń] pism. Przed wypełnianiem [pouczeń] pism [człowiek] powinien uwolnić się spod wpływu namiętności i awersji.		tatrāyaṃ puruṣakārasya śāstrārthasya ca viṣaya ucyate | śāstrārthe pravṛttaḥ pūrvam eva rāga-dveṣayor vaśaṃ nāgacchet |
To jedynie natura człowieka, poprzedzająca namiętność i awersję, skłania go do swych obowiązków. Wówczas porzuca się swą prawość i przyjmuje prawość innych.		yā hi puruṣasya prakṛtiḥ sā rāga-dveṣa-puraḥsaraiva sva-kārye puruṣaṃ pravartayati | tadā svadharma-parityāgaḥ para-dharmānuṣṭhānaṃ ca bhavati |
Kiedy, z kolei namiętność i awersja, skutkiem ich odwrotności, zostaje powściągnięta, wówczas człowiek zaczyna kierować się [pouczeniami] pism i nie jest już w mocy natury.		yadā punā rāga-dveṣau tat-prati-pakṣeṇa niyamayati tadā śāstra-dṛṣṭir eva puruṣo bhavati, na prakṛti-vaśaḥ |
Dlatego nie powinien poddawać się ich, czyli namiętności i awersji, kontroli. To one właśnie stoją mu, czyli człowiekowi, na drodze – niczym dwaj złodzieje na trakcie, niszczący pomyślność wyprawy. Oto znaczenie.		tasmāt tayo rāga-dveṣayor vaśaṃ nāgacchet | yatas tau hy asya puruṣasya paripanthinau śreyo-mārgasya vighna-kartārau taskarāv iva pathīty arthaḥ ||3.34||

Rāmānuja

prakṛtyanuyāyitvaprakāram āha

śrotrādijñānendriyasyārthe śabdādau vāgādikarmendriyasya cārthe vacanādau prācīnavāsanājanitatadanububhūṣārūpo yo rāgo 'varjanīyo vyavasthitaḥ; tadanubhave pratihate cāvarjanīyo yo dveṣo vyavasthitaḥ, tāv evaṃ jñānayogāya yatamānaṃ niyamitasarvendriyaṃ svavaśe kṛtvā prasahya svakāryeṣu saṃyojayataḥ / tataś cāyam ātmasvarūpānubhavavimukho vinaṣṭo bhavati / jñānayogārambheṇa rāgadveṣavaśam āgamya na vinaśyet / tau hi rāgadveṣau asya durjayau śatrū jñānābhyāsaṃ vārayataḥ

Śrīdhara

nanv evaṃ prakṛty-adhīneva cet puruṣasya pravṛttis tarhi vidhi-niṣedha-śāstrasya vaiyarthyaṃ prāptam ity āśaṅkyāha indriyasyeti | indriyasyendriyasyeti-vīpsayā sarveṣām indriyāṇāṃ praty ekam ity uktam | arthe sva-sva-viṣaye 'nukūle rāgaḥ pratikūle dveṣa ity evaṃ rāga-dveṣau vyavasthitāv avaśyaṃ bhāvinau | tataś ca tad-anurūpā pravṛttir iti bhūtānāṃ prakṛtiḥ | tathāpi tayor vaśavartī na bhaved iti śāstreṇa niyamyate | hi yasmād | asya mumukṣos tau parinpanthinau pratipakṣau | ayaṃ bhāvaḥ – viṣaya-smaraṇādinā rāga-dveṣaāv utpādyānavahitaṃ puruṣam anarthe 'tigambhīre srotasīva prakṛtir balā pravartayati | śāstraṃ tu tataḥ prāg eva viṣayeṣu rāga-dveṣa-pratibandhake parameśvara-bhajanādau taṃ pravartayati | tataś ca gambhīra-srotaḥ-pātāt pūrvam eva nāvam āśrita iva nānarthaṃ prāpnoti | tad evaṃ svābhāvikī paśv-ādi-sadṛśīṃ pravṛttiṃ tyaktvā dharme pravartitavyam ity uktam

Madhusūdana

nanu sarvasya prāṇi-vargasya prakṛti-vaśa-vartitve laukika-vaidika-puruṣakāra-viṣayābhāvād vidhi-niṣedhārthakyaṃ prāptaṃ, na ca prakṛti-śūnyaḥ kaścid asti yaṃ prati tad-arthavattvaṃ syād ity ata āha indriyasyendriyasyārthe iti | indriyasyendriyasyeti vīpsayā sarveṣām indriyāṇām arthe viṣaye śabde sparśe rūpe gandhe ca | evaṃ karmendriya-viṣaye 'pi vacanādāv anukūle śāstra-niṣiddhe 'pi rāgaḥ pratikūle śāstra-vihite 'pi dveṣa ity evaṃ pratīndriyārthaṃ rāga-dveṣau vyavasthitāv ānukūlya-prātikūlya-vyavasthayā sthitau na tv aniyamena sarvatra tau bhavataḥ | tatra puruṣakārasya śāstrasya cāyaṃ viṣayo yat tayor vaśaṃ nāgacched iti | kathaṃ yā hi puruṣasya prakṛtiḥ sā balavad aniṣṭānubandhitva-jñānābhāva-sahakṛteṣṭa-sādhanatva-jñāna-nibandhanaṃ rāgaṃ puraskṛtyaiva śāstra-niṣiddhe kalañja-bhakṣaṇādau pravartayati | tathā balavad-aniṣṭānubandhitva-jñānābhāva-sahakṛteṣṭa-sādhanatva-jñāna-nibandhanaṃ rāgaṃ puraskṛtyaiva śāstra-niṣiddhe kalañja-bhakṣaṇādau pravartayati | tatra śāstreṇa pratiṣiddhasya balavad aniṣṭānubandhitve jñāpite sahakārya-bhāvāt kevalaṃ dṛṣṭeṣṭa-sādhanatājñānaṃ madhu-viṣa-saṃpṛktānna-bhojana iva tatra na rāgaṃ janayituṃ śaknoti | evaṃ vihitasya śāstreṇa balavad iṣṭānubandhitve bodhite sahakārya-bhāvāt kevalam aniṣṭa-sādhanatva-jñānaṃ bhojanādāv iva tatra na dveṣaṃ janayituṃ śaknoti | tataś cāpratibaddhaṃ śāstraṃ vihite puruṣaṃ pravartayati niṣiddhāc ca nivartayatīti śāstrīya-viveka-vijñāna-prābalyena svābhāvika-rāga-dveṣayoḥ kāraṇopamardenopamardān na prakṛtir viparīta-mārge puruṣaṃ śāstra-dṛṣṭiṃ pravartayituṃ śaknotīti na śāstrasya puruṣakārasya ca vaiyarthya-porasaṅgaḥ |

tayo rāga-dveṣayor vaśaṃ nāgacchet tad-adhīno na pravarteta nivarteta vā kintu śāstrīya-tad-vipakṣa-jñānena tat-kāraṇa-vighaṭana-dvārā tau nāśayet | hi yasmāt tau rāga-dveṣau svābhāvika-doṣa-prayuktāv asya puruṣasya śreyo 'rhtinaḥ paripanthinau śatrū śreyo-mārgasya vighna-kartārau dasyū iva pathikasya | idaṃ ca dvayā ha prājāpatyā devāś cāsurāś ca tataḥ kānīyasā eva devā jyāyasā asurās ta eṣu lokeṣv aspardhanta ity ādi-śrutau svābhāvika-rāga-dveṣa-nimitta-śāstra-viparīta-pravṛttim asuratvena śāstrīya-pravṛttiṃ ca devatvena nirūpya vyākhyātam ativistareṇety uparamyate

Viśvanātha

yasmād duḥsvabhāveṣu lokeṣu vidhi-niṣedha-śāstraṃ na prabhavati, tasmād yāvat pāpābhyāsottha-duḥsvabhāvo nābhūt tāvad yatheṣṭam indriyāṇi na cārayed ity āha indriyasendriyasyeti vīpsā pratyekam | sarvendriyāṇām arthe sva-sva-viṣaye para-strī-mātra-gātra-darśana-sparśana-tat-sampradānaka-dravya-dānādau śāstra-niṣiddhe 'pi rāgas tathā guru-vipra-tīrthātithi-darśana-sparśana-paricaraṇa-tat-sampradānaka-dhana-vitaraṇādau śāstra-vihite 'pi dveṣa ity etau viśeṣaṇāvasthitau vartete | tayor vaśam adhīnatvaṃ na prāpnuyāt | yad vā, indriyārthe strī-darśanādau rāgas tat-pratighāte kenacit kṛte sati dveṣa ity asya puruṣārtha-sādhakasya kvacit tu mano 'nukūle 'rthe surasa-snigdhānnādau rāgo manaḥ pratikūle 'rthe virasa-rukṣānnādau dveṣas tathā sva-putrādi-darśana-śravaṇādau rāgo vairi-putrādi-darśana-śravaṇādau dveṣaḥ | tayor vaśaṃ na gacched ity vyācakṣate

Baladeva

nanu prakṛty-adhīnā cet puṃsāṃ pravṛttis tarhi vidhi-niṣedha-śāstre vyartha iti cet tatrhā indriyasyendriyasyeti | vīpsayā sarveṣām ity uktam | tataś ca jñānendriyāṇāṃ śrotrādīnām arthe viṣaye śabdādau, karmendriyāṇām ca vāg-ādīnām arthe vacanādau rāgaḥ, pratikūle śāstra-vihite 'pi sat-sambhāṣaṇa-sat-sevana-sat-tīrthāgamanādau dveṣa ity evaṃ rāga-dveṣau vyavasthitau cānukūlya-prātikūlye vyavasthayā sthitau bhavato na tv aniyamenety arthaḥ | yadyapi tad-anuguṇā prāṇināṃ pravṛttis tathāpi śreyo-lipsur janas tayo rāga-dveṣayor vaśaṃ nāgacchet | hi yasmāt tāv asya paripanthinau vighna-kartārau bhavataḥ pānthasyeva dasyū | etad uktaṃ bhavati – anādi-kāla-pravṛttā hi vāsanā niṣṭhānubandhitva-jñānābhāva-sahakṛteneṣṭa-sādhanatva-jñānena niṣiddhe 'pi para-dāra-sambhāṣaṇādau rāgam utpādya puṃsaḥ pravartayati | tatheṣṭa-sādhanatva-jñānābhāva-sahakṛtenāniṣṭa-sādhanatva-jñānena vihite 'pi sat-sambhāṣaṇādau dveṣam utpādya tatas tān nivartayati | śāstraṃ kila sat-prasaṅga-śrutam aniṣṭānubhandhitva-bodhanena niṣiddhān mano 'nukūlād api nivartayati dveṣam utpādya | iṣṭānubandhitva-bodhanena vihite manaḥ-pratikūle 'pi rāgam utpādya pravartayatīti na vidhi-niṣedha-śāstrayor vaiyarthyam iti

Michalski

Skłonność lub niechęć ku rzeczom zmysłowym tkwi mocno w każdym ze zmysłów, – nie należy się poddawać ani niechęci, ani skłonności – to są wrogowie.

Olszewski

Koniecznem jest, aby przedmioty zmysłowe wzbudzały pożądanie lub wstręt. Tylko niech mędrzec nie ulega ich władzy, albowiem to są jego nieprzyjaciele.

Dynowska

Upodobanie w przedmiotach pożądania, jak i ku nim wstręt, to zmysłów naszych przyrodzona cecha; nie należy tym dwojgu niewolniczo ulegać, albowiem wrogiem i przeszkodą nam są.

Sachse

W przedmiotach podpadających pod zmysły
czai się pragnienie i nienawiść.
Oby nikt nie poddawał się władzy
żadnego z tych uczuć,
albowiem to one są przeszkodą człowieka
na jego drodze.

Kudelska

Upodobanie, jak niechęć do przedmiotów zmysłów, to cechy zmysłom przyrodzone;
Nie należy tym uczuciom ulegać, gdyż na drodze naszej są one przeszkodą.

Rucińska

W zmysłach mieszka pragnienie i niechęć do ich przedmiotów.
Niech się nie podda ich władzy – to są dwaj jego wrogowie!

Szuwalska

Przywiązanie i niechęć od zmysłów pochodzą.
Nie należy tym stanom poddawać się wrogim.

Byrski

W zmysłu każdego przedmiocie tkwi namiętność i nienawiść.
Oby w moc ich nie popadał –są to dlań zawalidrogi.

Babkiewicz

W zmysłowym przedmiocie każdym
tkwi namiętność oraz niechęć.
Niech nie będzie pod ich wpływem,
one drogę mu blokują.