BhG 4.13

analiza syntaktyczna

mayā (przeze mnie) guṇa-karma-vibhāgaśaḥ (zgodnie z podziałem na guny i czyny) cātur-varṇyam (czterowarnowość) sṛṣṭam (wyemanowana) [asti] (jest).
[tvam] (ty) mām (mnie) tasya (jej) kartāram api (choć sprawcę)
avyayam (niezmiennego) akartāram (niesprawcę) viddhi (znaj).

analiza gramatyczna

 

cātur-varṇyam	–	cātur-varṇya 1i.1 n. – czworaka warnowość (od: catur – cztery; √ varṇ – barwić, rozpościerać, opowiadać, varṇa – kolor, stan społeczny, varṇya – związane z barwą, ze stanami);
mayā	–	asmat sn. 3i.1 – przeze mnie;
sṛṣṭam	–	sṛṣṭa ( √ sṛj – uwalniać, emitować) PP 1i.1 n. – uwolnione, wypuszczone, stworzone;
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ	–	av. guṇānāṃ ca karmaṇāṃ ca vibhāgaśa iti – odpowiednio do sfery gun i czynu (od: √ grah – chwytać, guṇa – cecha, zaleta, sznur; √ kṛ – robić, karman – czyn, działanie i jego skutki; vi- √ bhāj – dzielić, rozszczepiać; vi-bhāga – sekcja, porcja, dział, podział; -śas – na końcu wyrazu: odpowiednio do, po kolei, zgodnie z; vibhāga-śas – odpowiednio do części, oddzielnie, proporcjonalnie);
tasya	–	tat sn. 6i.1 m. – tego;
kartāram	–	kartṛ 2i.1 m. – sprawcę (od: √ kṛ – robić);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet, chociaż;
mām	–	asmat sn. 2i.1 – mnie;
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
akartāram	–	a-kartṛ 2i.1 m. – nie sprawcę (od: √ kṛ – robić);
avyayam	–	a-vyaya 2i.1 n. – niezmiennego (od: vi- √ i – odchodzić, znikać, vyaya – odejście, rozchód, zniszczenie);

warianty tekstu

cātur-varṇyaṃ → catur-varṇyaṃ (czterowarnowość);
cātur-varṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ → cātur-varṇā mayā sṛṣṭāḥ (cztery warny przeze mnie stworzone);
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ → guṇa-karma-vibhāgataḥ (z podziału na guny i czyny);
viddhy akartāram → viddhi kartāram (znaj jako twórcę);

Śāṃkara

mānuṣa eva loke varṇāśramādi-karmādhikāraḥ | nānyeṣu lokeṣv iti niyamaḥ kiṃ-nimittaḥ ? iti | athavā varṇāśramādi-pravibhāgopetā manuṣyā mama vartmānuvartante sarvaśa [gītā 4.11] ity uktaṃ kasmāt punaḥ kāraṇān niyamena tavaiva vartmānuvartante, nānyasya kiṃ ? ucyate —

cāturvarṇyaṃ catvāra eva varṇāś cāturvarṇyaṃ mayeśvareṇa sṛṣṭam utpāditaṃ brāhmaṇo’sya mukham āsīt [rādhāk 8.4.19.2, ayatiajuḥ 32.11] ity ādi śruteḥ | guṇa-karma-vibhāgaśo guṇa-vibhāgaśaḥ karma-vibhāgaśaś ca | guṇāḥ sattva-rajas-tamāṃsi | tatra sāttvikasya sattva-pradhānasya brāhmaṇasya śamo damas tapaḥ [gītā 18.42] ity ādīni karmāṇi | sattvopa-sarjana-rajaḥ-pradhānasya kṣatriyasya śaurya-tejaḥ-prabhṛtīni karmāṇi | tama-upasarjana-rajaḥ-pradhānasya vaiśyasya kṛṣy-ādīni karmāṇi | raja-upasarjana-tamaḥ-pradhānasya śūdrasya śuśrūṣaiva karma | ity evaṃ guṇa-karma-vibhāgaśaś cāturguṇyaṃ mayā sṛṣṭam ity arthaḥ | tac cedaṃ cāturvarṇyaṃ nānyeṣu lokeṣu | ato mānuṣe loke iti viśeṣaṇam | hanta tarhi cāturvarṇya-sargādeḥ karmaṇaḥ kartṛtvāt tat-phalena yujyase’to na tvaṃ nitya-mukto nityeśvaraś ceti | ucyate—yadyapi māyā-saṃvyavahāreṇa tasya karmaṇaḥ kartāram api santaṃ māṃ paramārthato viddhy akartāraṃ, ataevāvyayam asaṃsāriṇaṃ ca māṃ viddhi

Rāmānuja

yathoktakarmayogārambhavirodhipāpakṣayahetum āha

cāturvarṇyapramukhaṃ brahmādistambaparyantaṃ kṛtsnaṃ jagat sattvādiguṇavibhāgena tadanuguṇaśamādikarmavibhāgena ca vibhaktaṃ mayā sṛṣṭam / sṛṣṭigrahaṇaṃ pradarśanārtham / mayaiva rakṣyante, mayaiva copasaṃhriyate / tasya vicitrasṛṣtyādeḥ kartāram apy akartāraṃ māṃ viddhi

Śrīdhara

nanu kecit sakāmatayā pravartante, kecit niṣkāmatayā iti karma-vaicitryam | tat-kartṛṇā ca brāhmaṇādīnām uttama-madhyamādi-vaicitryaṃ kurvatas tava kathaṃ vaiṣamyaṃ nāsti ? ity āśaṅkyāha cāturvarṇyam iti | catvāro varṇā eveti cāturvarṇyaṃ svārthe ṣyañ-pratyayaḥ | ayam arthaḥ — sattva-pradhānā brāhmaṇās teṣāṃ śama-damādīni karmāṇi | sattva- rajaḥ-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ śaurya-yuddhādīni karmāṇi | rajas- tamaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ kṛṣi-vāṇijyādīni karmāṇi | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ traivarṇika-śuśrūṣādīni karmāṇi | ity evaṃ guṇānāṃ karmaṇāṃ ca vibhāgaiś cāturvarṇyaṃ mayaiva sṛṣṭam iti satyam, tathāpy evaṃ tasya kartāram api phalato 'kartāram eva māṃ viddhi | tatra hetuḥ — avyayam āsakti-rāhityena śrama-rahitaṃ nāśādi-rahitaṃ vā

Madhusūdana

śarīrārambhaka-guṇa-vaiṣamyād api na sarve samāna-svabhāvā ity āha cāturvarṇyam iti | catvāro varṇā eva cāturvarṇyaṃ svārthe ṣyañ | mayeśvareṇa sṛṣṭam utpāditaṃ guṇa-karma-vibhāgaśo guṇa-vibhāgaśaḥ karma-vibhāgaśaś ca | tathā hi sattva-pradhānā brāhmaṇās teṣāṃ ca sāttvikāni śama-damādīni karmāṇi | sattvopasarjana-rajaḥ-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ ca tādṛśāni śaurya-tejaḥ-prabhṛtīni karmāṇi | tama-upasarjana-rajaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ ca kṛṣy-ādīni tādṛśāni karmāṇi | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ ca tāmasāni traivarṇika-śuśrūṣādīni karmāṇīti mānuṣe loke vyavasthitāni |

evaṃ tarhi viṣama-svabhāva-cāturvarṇya-sraṣṭṛtena tava vaiṣamyaṃ durvāram ity āśaṅkya nety āha tasya viṣama-svabhāvasya cāturvarṇyasya vyavahāra-dṛṣṭyā kartāram api māṃ paramārtha-dṛṣṭyā viddhy akartāram avyayaṃ nirahaṅkāratvenākṣīṇa-mahimānam

Viśvanātha

nanu bhakti-jñāna-mārgau mocakau, karma-mārgas tu bandhaka iti sarva-mārga-sraṣṭari tvayi parameśvare vaiṣamyaṃ prasaktam | tatra nahi nahīty āha cāturvarṇyam iti | catvāro varṇā eva cāturvarṇyam | svārthe ṣyañ | atra sattva-pradhānā brāhmaṇās teṣāṃ śama-damādīni karmāṇi | rajaḥ-sattva-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ śaurya-yuddhādīni karmāṇi | tamo-rajaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ kṛṣi-go-rakṣādīni karmāṇi | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ paricaryātmakaṃ karmety evaṃ guṇa-karma-vibhāgaśo guṇānāṃ karmaṇāṃ ca vibhāgaiś catvāro varṇā mayā dharma-mārgāśritatvena sṛṣṭāḥ | kintu teṣāṃ kartāraṃ sraṣṭāram api mām akartāram asraṣṭāram eva viddhi | teṣāṃ prakṛti-guṇa-sṛṣṭatvāt prakṛteś ca mac-chaktitvāt | sraṣṭāram api māṃ vastutas tv asraṣṭāram | mama prakṛti-guṇātīta-svarūpatvād iti bhāvaḥ | ataevāvyayam | sraṣṭṛtve 'pi na sāmyaṃ kiṃcid evety arthaḥ

Baladeva

atha niṣkāma-karmānuṣṭhāna-virodhi-bhoga-vāsanā-vināśa-hetum āha cāturvarṇyam iti dvābhyām | catvāro varṇāś cāturvarṇyaṃ svārthikaḥ ṣyañ | sattva-pradhānāḥ viprās teṣāṃ śamādīni karmāṇi | rajaḥ-sattva-pradhānāḥ kṣatriyās teṣāṃ yuddhādīni | tamo-rajaḥ-pradhānā vaiśyās teṣāṃ kṛṣy-ādīni | tamaḥ-pradhānāḥ śūdrās teṣāṃ viprādi-trika-paricaryādīnīti guṇa-vibhāgaiḥ karma-vibhāgaiś ca vibhaktāś catvāro varṇāḥ sarveśvareṇa mayā sṛṣṭāḥ sthiti-saṃhṛtyor upalakṣaṇam etat | brahmādi-stambāntasya prapañcasyāham eva sargādi-karteti | yad āha sūtrakāraḥ – janmādy asya yataḥ [Vs 1.1.2] iti | tasya sargādeḥ kartāram api māṃ tat tat karmāntaritatvād akartāraṃ viddhīti svasmin vaiṣamyādikaṃ parihṛtam | etat prāhāvyayaym iti sraṣṭṛtve 'pi sāmyān na vyemīty arthaḥ

Michalski

Ja to stworzyłem cztery kasty, każdą z jej własnościami i czynami; lecz chociaż jestem ich twórcą, wiedz, iż ja nie działam, że jestem, niezmienny.

Olszewski

Ja utworzyłem cztery kasty i rozdzieliłem pomiędzy nie prawa i powinności. Wiedz, że one są dziełem mojem; ja nie mam żadnych szczególnych czynności i nie zmieniam się nigdy.

Dynowska

Cztery Warny, wedle przewagi wrodzonych cech, a stąd różnych zadań, Ja Sam ustanowiłem; wiedz, iż Jam jest twórcą czworakiego ładu, choć Sam niezmienny, ponad działaniem trwam

Sachse

To ja stworzyłem system czterech stanów,
stosownie do [ich] właściwości i obowiązków.
Wiedz, że chociaż jestem jego stwórcą,
pozostaję niezmiennie bezczynny.

Kudelska

To Ja stworzyłem początek czterech warn zgodnie z zasadą cech im przynależnych i zadań,
Wiedz że tego wszystkiego Ja jestem stwórcą, choć jestem ponad działaniem i czasem.

Rucińska

Ja cztery stany stworzyłem przez podział gun i czynności –
Choć jestem twórcą, wiedz, że ja nie tworzę i nie przemijam!

Szuwalska

Cztery stworzyłem kasty – porządki społeczne,
Żywiołami natury i rodzajem pracy,
Kierując się. Choć jestem tym, kto je ustalił,
Nie podlegam im wcale i tak pozostanie.

Babkiewicz

Cztery stany ja stworzyłem
z podziału na czyn i cechy
choć ich stwórcą przecież jestem,
jam niezmiennym jest nie-sprawcą.