BhG 5.27-28

analiza syntaktyczna

bāhyān (zewnętrzne) sparśān (percepcje) bahiḥ (na zewnątrz) kṛtvā (uczyniwszy),
cakṣus ca eva (i właśnie wzrok) bhruvoḥ (brwi) antare (w środku) [kṛtvā](uczyniwszy),
nāsābhyantara-cāriṇau (poruszające się wewnątrz nosa) prāṇāpānau (powietrze idące w górę i w dół) samau (jednakimi) kṛtvā (uczyniwszy),
yaḥ (który) muniḥ (mędrzec) yatendriya-mano-buddhiḥ (posiadający okiełznane zmysły, umysł i roztropność) mokṣa-parāyaṇaḥ (dla którego wyzwolenie jest najwyższe) vigatecchā-bhaya-krodhaḥ (którego pragnienie, strach i złość odeszły),
saḥ (on) sadā (zawsze) muktaḥ eva (zaiste wyzwolony) [asti] (jest).

analiza gramatyczna

sparśān	–	sparśa 2i.3 m. – percepcje, dotyki (od: √ spṛś – dotykać);
kṛtvā	–	√ kṛ (robić) absol. – uczyniwszy;
bahiḥ	–	av. – na zewnątrz;
bāhyān	–	bāhya 2i.3 m. – zewnętrzne (od: bahiḥ – av. na zewnątrz);
cakṣuḥ	–	cakṣuḥ 2i.1 n. – wzrok, spojrzenie, oko (od: √ cakṣ – widzieć, patrzeć, zauważać);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
antare	–	antara 7i.1 n. – w środku, pomiędzy;
bhruvoḥ	–	bhrū  6i.2 f. – dwóch brwi;
prāṇāpānau	–	prāṇāpāna 2i.2 m. ; DV : prāṇaś ca apānaś ceti – wdech i wydech (od: pra- √ an – oddychać w górę → √ prāṇ – oddychać, żyć, prāṇa – oddech, powietrze kierujące się w górę; ap- √ an – oddychać w dół, apāna – jedno z powietrz życia kierujące się w dół);
samau	–	sama 2i.2 m. – równe, płaskie, jednakowe;
kṛtvā	–	√ kṛ (robić) absol. – uczyniwszy;
nāsābhyantara-cāriṇau	–	nāsā-abhy-antara-cārin 2i.2 m. ; TP : nāsāyā abhyantare cāriṇāv iti – poruszające się wewnątrz nosa (od: nāsā – nos; abhi – w kierunku, przed, ku, w; antara – wnętrze, środek; √ car – poruszać się, cārin – poruszający się);

*****

yatendriya-mano-buddhiḥ	–	yata-indriya-mano-buddhi 1i.1 m. ; BV / DV : yasyendriyāṇi ca manaś ca buddhiś ca yatāḥ santi saḥ – ten, którego zmysły, umysł i roztropność są okiełznane (od: √ yam – powściągać, PP yata – powściągnięty, opanowany, kontrolowany; √ ind – posiadać moc, indriya – zmysły; √ man – myśleć, manas – umysł; √ budh – budzić, rozumieć, percepować, buddhi– roztropność, rozum, myśl, rozsądek, intelekt, percepcja, poznanie, idea, pogląd);
muniḥ	–	muni 1i.1 m. – mędrzec, święty, wieszcz (od: √ man – myśleć, wyobrażać sobie);
mokṣa-parāyaṇaḥ	–	mokṣa-parāyaṇa 1i.3 m. ; BV : yasya mokṣaḥ parāyaṇam asti saḥ – ten, dla którego wyzwolenie jest najwyższym celem (od: √ muc – wyzwalać, mokṣa – uwolnienie, wyzwolenie, porzucenie; para – daleki, odległy, poza, wcześniejszy, późniejszy, starożytny, ostateczny, najlepszy; ayana – droga; parāyaṇa – najwyższa droga, ostateczny cel; w złożeniach – całkowicie poświęcony czemuś, oddany);
vigatecchā-bhaya-krodhaḥ	–	vigata-icchā-bhaya-krodha 1i.1 m. ; BV : yasya icchā ca bhayaṃ ca krodhaś ca vigatāḥ santi saḥ – ten, którego pragnienie, strach i złość odeszły (od: vi- √ gam – odchodzić, PP vigata – odeszły; √ iṣ – pragnąć, icchā – pragnienie; √ bhī – straszyć, bhaya – strach; √ krudh – gniewać się, krodha – złość, gniew);
yaḥ	–	yat sn. 1i.1 m. – kto;
sadā	–	av. – zawsze;
muktaḥ	–	mukta ( √ muc – wyzwalać, uwalniać) PP 1i.1 m. – wyzwolony;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
saḥ	–	tat sn. 1i.1 m. – on;

warianty tekstu

bāhyāṃś → bāhyāś (zewnętrzni);
yatendriya-mano-buddhir → jiteṃdriya-mano-buddhir (którego zmysły, umysł i roztropność są pokonane);
vigatecchā-bhaya-krodho → vigatecchā-bhaya-dveṣo (którego pragnienie, strach i nienawiść odeszły);

Śāṃkara

sparśān śabdādīn kṛtvā bahir bāhyān śrotrādi-dvāreṇāntar-buddhau praveśitāḥ śabdādayo viṣayās tān acintayato śabdādayo bāhyā bahir eva kṛtā bhavanti | tān evaṃ bahiḥ kṛtvā cakṣuś caivāntare bhruvoḥ kṛtvety anuṣajyate | tathā prāṇāpānau nāsābhyantara-cāriṇau samau kṛtvā | yatendriya-mano-buddhir yatāni saṃyatānīndriyāṇi mano buddhiś ca yasya sa yatendriya-mano-buddhiḥ | mananāt muniḥ saṃnyāsī | mokṣa-parāyaṇa evaṃ deha-saṃsthānān mokṣa-parāyaṇo mokṣa eva param ayanaṃ parā gatir yasya so’yaṃ mokṣa-parāyaṇo munir bhavet | vigatecchā-bhaya-krodha icchā ca bhayaṃ ca krodhaś cecchā-bhaya-krodhās te vigatāḥ yasmāt sa vigatecchā-bhaya-krodhaḥ | ya evaṃ vartate sadā saṃnyāsī, mukta eva saḥ | na tasya mokṣo’nyaḥ kartavyo’sti

Rāmānuja

uktaṃ karmayogaṃ svalakṣyabhūtayogaśiraskam upasaṃharati

bāhyān viṣayasparśān bahiḥ kṛtvā bāhyendriyavyāpāraṃ sarvam upasaṃhṛtya, yogayogyāsane ṛjukāya upaviśya cakṣuṣī bhruvor antare nāsāgre vinyasya nāsābhyantaracāriṇau prāṇāpānau samau kṛtvā ucchvāsaniśvāsau samagatī kṛtvā ātmāvalokanād anyatra pravṛttyanarhendriyamanobuddhiḥ, tata eva vigatecchābhayakrodhaḥ, mokṣaparāyaṇaḥ mokṣaikaprayojanaḥ, muniḥ ātmāvalokanaśīlaḥ yaḥ, saḥ sadā mukta eva sādhyadaśāyām iva sādhanadaśāyām api mukta evetyarthaḥ

Śrīdhara

sa yogī brahma-nirvāṇam ity ādiṣu yogī mokṣam avāpnotīty uktam | tam eva yogaṃ saṅkṣepeṇāha sparśān iti dvābhyām | bāhyā eva sparśā rūpa-rasādayo viṣayāś cintitāḥ santo 'ntaḥ praviśanti | tāṃs tac-cintā-tyāgena bahir eva kṛtvā | cakṣur bhruvor antare bhrū-madhya eva kṛtvātyantaṃ netrayor nimīlane hi nidrayā mano līyate | unmīlane ca bahiḥ prasarati | tad-ubhaya-doṣa-parihārārtham ardha-nimīlanena bhrū-madhye dṛṣṭiṃ nidhāyety arthaḥ | ucchvāsa-niḥśvāsa-rūpeṇa nāsikayor abhyantare carantau prāṇāpānāv ūrdhvādho-gati-rodhena samau kṛtvā, kumbhakaṃ kṛtvety arthaḥ | yad vā prāṇo 'yaṃ yathā na bhair niryāti yathā cāpāno 'ntar na praviśati, kintu nāsā-madhya eva dvāv api yathā caratas tathā mandābhyām ucchvāsa-niḥśvāsābhyāṃ samau kṛtveti |

yateti | anenopāyena yatāḥ saṃyatā indriya-mano-buddhayo yasya | mokṣa eva param ayanaṃ prāpyaṃ yasya | ataeva vigatā icchā-bhaya-krodhā yasya | evaṃbhūto yo muniḥ sa sadā jīvann api mukta evety arthaḥ

Madhusūdana

pūrvam īśvarārpita-sarva-bhāvasya karma-yogenāntaḥ-karaṇa-śuddhis tataḥ sarva-karma-saṃnyāsas tataḥ śravaṇādi-parasya tattva-jñānaṃ mokṣa-sādhanam udetīty uktam | adhunā sa yogī brahma-nirvāṇam ity atra sūcitaṃ dhyāna-yogaṃ samyag-darśana-syāntaraṅga-sādhanaṃ vistareṇa vaktuṃ sūtra-sthānīyāṃs trīn ślokān āha bhagavān | eteṣām eva vṛtti-sthānīyaḥ kṛtsnaḥ ṣaṣṭho 'dhyāyo bhaviṣyati | tatrāpi dvābhyāṃ saṅkṣepeṇa yoga ucyate | tṛtīyena tu tat-phalaṃ paramātma-jñānam iti vivekaḥ |

sparśān śabdādīn bāhyān bahir bhavān api śrotrādi-dvārā tat-tad-ākārāntaḥ-karaṇa-vṛttibhir antaḥ-praviṣṭān punar bahir eva kṛtvā para-vairāgya-vaśena tat-tad-ākārāṃ vṛttim anutpādyety arthaḥ | yady eta āntarā bhaveyus tadopāya-sahasreṇāpi bahir na syuḥ svabhāva-bhaṅga-prasaṅgāt | bāhyānāṃ tu rāga-vaśād antaḥ-praviṣṭānāṃ vairāgyeṇa bahir gamanaṃ sambhavatīti vadituṃ bāhyān iti viśeṣaṇam | tad anena vairāgyam uktvābhyāsam āha cakṣuś caivāntare bhruvoḥ kṛtvety anuṣajyate | atyanta-nimīlane hi nidrākhyā layātmikā vṛttir ekā bhavet | prasāreṇa tu pramāṇa-viparyaya-viveka-vikalpa-smṛtayaś catasro vikṣepātmikā vṛttayo bhaveyuḥ | pañcāpi tu vṛttayo niroddhavyā iti ardha-nimīlanena bhrū-madhye cakṣuṣo nidhānam | tathā prāṇāpānau samau tulyāv ūrdhvādho-gati-vicchedena nāsābhyantara-cāriṇau kumbhakeṇa kṛtvā, anenopāyena yatāḥ saṃyatā indriya-mano-buddhayo yasya sa tathā | mokṣa-parāyaṇaḥ sarva-viṣaya-virakto munir manana-śīlo bhavet | vigatecchā-bhaya-krodha iti vīrta-rāga-bhaya-krodha ity atra vyākhyātam | etādṛśo yaḥ saṃnyāsī sadā bhavati mukta eva saḥ | na tu tasya mokṣaḥ kartavyo 'sti | athavā ya etādṛśaḥ sa sadā jīvann api mukta eva

Viśvanātha

tad evam īśvarārpita-niṣkāma-karma-yogenāntaḥ-karaṇa-śuddhiḥ | tato jñānaṃ tvaṃ-padārtha-viṣayakam | tatas tat-padārtha-jñānārthaṃ bhaktiḥ | tad-uttha-jñānena guṇātītena brahmānubhava ity uktam | idānīṃ niṣkāma-karma-yogena śuddhāntaḥkaraṇasyāṣṭāṅga-yogaṃ brahmānubhava-sādhanaṃ jñāna-yogād apy utkṛṣṭatvena ṣaṣṭhādhyāye vaktuṃ tat-sūtra-rūpaṃ śloka-trayam āha sparśān iti | bāhyā eva śabda-sparśa-rūpa-rasa-gandhāḥ sparśa-śabda-vācyāḥ | manasi praviśya ye vartante tān, tasmān manasaḥ sakāśād bahiṣkṛtya viṣayebhyo manaḥ pratyāhṛtyety arthaḥ | cakṣuṣī ca bhruvor antare madhye kṭvā netrayoḥ sampūrṇa-nimīlane nidrayā mano līyata unmīlanena bahiḥ prasarati | tad-ubhaya-doṣa-parihārārtham ardha-nimīlanena bhrū-madhye dṛṣṭiṃ nidhāyocchvāsa-niśvāsa-rūpeṇa nāsikayor abhyantare carantau prāṇāpānāv ūrdhvādho-gati-nirodhena samau kṛtvā | yatā vaśīkṛtā indriyādayo yena saḥ

Baladeva

atha karmaṇā niṣkāmeṇa viśuddha-manāḥ samuditātma-jñānas tad-darśanāya samādhiṃ kuryād iti sāṅgaṃ yogaṃ sūcayann āha sparśān iti | sparśā śabdādayo viṣayās te bāhyā eva smṛtāḥ santo manasi praviśanti | tāṃs tat-smṛti-parityāgena bahiṣkṛtya viṣayebhyo manaḥ pratyāhṛtyety arthaḥ | bhruvor antare madhye cakṣuś ca kṭvā netrayoḥ saṃnimīlane nidrayā manaso layaḥ | pronmīlane ca bahis tasya prasāraḥ syāt | tad-ubhaya-vinivṛttaye 'rdha-nimīlanena bhrū-madhye dṛṣṭiṃ nidhāyety arthaḥ | tathā nāsābhyantara-cāriṇau prāṇāpānāv ūrdhvādho-gati-nirodhena samau tulyau kṛtvā kumbhayitvety arthaḥ | etenopāyena yatā ātmāvalokanāya sthāpitā indriyādayo yena saḥ | munir ātma-manana-śīlaḥ | mokṣa-parāyaṇo mokṣaika-prayojanaḥ | ato vigatecchādiḥ | īdṛśo yaḥ sarvadā phala-kālavat sādhana-kāle 'pi mukta eva

Michalski

Odbieżca, który odpycha daleko od siebie zetknięcia ze światem zewnętrznym, wzrok opuszcza pomiędzy brwi i równomiernie wdycha i wydycha przez każde nozdrze,
który powściąga zmysły, serce i rozum, a najwyższy cel widzi w wybawieniu, – który wyzbył się zachceń, strachu i gniewu, – będzie swobodny na zawsze.

Olszewski

Kiedy wypędził uczucia, zrodzone z zetknięć zewnętrznych, skierował swój wzrok prosto przed siebie, zrównoważył poruszenia swej piersi,
poskromił zmysły, skierował swój umysł i rozum wyłącznie ku wyzwoleniu; kiedy
wygnawszy pożądliwość, bojaźń, namiętność, doszedł prawdziwie do wyzwolenia;

Dynowska

Kto ze swej świadomości wszelkie zewnętrzne usunął przedmioty i trwa w zapatrzeniu głębokim, ze wzrokiem wewnętrznym między brwi utkwionym, wdech i wydech płynące przez nozdrza rytmicznie równoważąc;
myślą i Rozumem nad zmysłami panując, a strach, gniew i wszelkie pragnienia na zawsze odrzuciwszy, wyzwolenia pragnie jedynie, ten mędrzec zaprawdę Wolność już zdobył.

Sachse

Mędrzec, który oddalił od siebie
wpływ świata zewnętrznego,
obudził oko pomiędzy brwiami,
zrównoważył prane i apanę
przebiegające w nozdrzach
i zapanował nad zmysłami, umysłem i rozumem,
mędrzec, którego najwyższym
celem jest wyzwolenie
i który nie żywi żadnych pragnień, lęku ani gniewu,
jest wyzwolony na zawsze.

Kudelska

Odrzuciwszy wszelkie zewnętrzne przedmioty,
Skupiwszy wewnętrzny wzrok na punkcie między brwiami, równoważąc wdech i wydech przez nozdrza płynący,
Mędrzec, który opanował zmysłu, umysł, rozum, dla którego celem najwyższym jest wyzwolenie,
Który odrzucił pragnienia, obawę i gniew, jest na zawsze wolny.

Rucińska

Kto świat zewnętrzny oddalił, wzrok utkwił pomiędzy brwiami,
I wydech zrównawszy z wdechem, płynące we wnętrzu nosa,
Zmysły, myśl, rozum powstrzymał, wolności jeno szukając,
Bez żądzy, strachu, bez gniewu, ten mi zawsze jest wolny!

Szuwalska

Kto ze światem zewnętrznym zerwał wszelkie związki,
Wzrok skupiając swój w punkcie między brwi łukami,
Panując nad powietrzem przez nozdrza płynącym
Przy wdechu i wydechu, kontrolując zmysły
Umysłem i rozumem, uwalnia się całkiem
Od lęku, pożądania oraz ognia gniewu.
Kto w tym stanie świadomość utrzymuje wiernie,
Ten z pewnością osiągnie wieczne wyzwolenie.

Babkiewicz

Doznania na zewnątrz trzyma,
wzrok pomiędzy brwi kieruje,
czyni jednym wdech i wydech,
co wędrują wewnątrz nosa,
zmysły, umysł, rozum kiełzna,
wyzwolenie jego celem,
pragnień, strachu, złości zbyty –
wieszcz ten wiecznie wyzwolonym.