sarva-bhūta-stham ātmānaṃ sarva-bhūtāni cātmani
īkṣate yoga-yuktātmā sarvatra sama-darśanaḥ
sarva-bhūta-stham | – | sarva-bhūta-stha 2i.1 m. – yo sarveṣu bhūteṣu tiṣṭhati tam – tego, który przebywa we wszystkich istotach (od: sarva – wszystko; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt; √ sthā – stać, stha – na końcu złożeń: znajdujący się w); |
ātmānam | – | ātman 2i.1 m. – jaźń; |
sarva-bhūtāni | – | sarva-bhūta 2i.3 n. ; KD : sarvāṇi bhūtānīti – wszystkie istoty (od: sarva – wszystko; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy, istota, byt); |
ca | – | av. – i; |
ātmani | – | ātman 7i.1 m. – w jaźni, w sobie; |
īkṣate | – | √ īkṣ (patrzeć) Praes. Ā 1c.1 – widzi; |
yoga-yuktātmā | – | yoga-yuktātman 1i.1 m. ; BV : yasyātmā yoge yukto ‘sti saḥ – ten, którego jaźń zaprzężona jest do jogi (od: √ yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; √ yuj – zaprzęgać, łączyć, PP yukta – połączony, zaprzężony, ātman – jaźń); lub: BV : yasyātmā yogena yukto ‘sti saḥ – ten, którego jaźń zaprzężona jest dzięki jodze; |
sarvatra | – | av. – wszędzie, we wszystkim (od: sarva – wszędzie; locativus nieodmienny zakończony na –tra); |
sama-darśanaḥ | – | sama-darśana 1i.1 m. ; BV : yasya darśanaṃ samam asti saḥ – ten, kogo wizja jest jednaka (od: sama – równość, płaskość, jednakowość; √ dṛś – widzieć, darśana – widzenie, obserwacja, spojrzenie); |
sarva-bhūta-sthaṃ sarveṣu bhūteṣu sthitaṃ svam ātmānaṃ sarva-bhūtāni ca ātmani brahmādīni stamba-paryantāni ca sarva-bhūtāni ātmany ekatāṃ gatāni īkṣate paśyati yoga-yuktātmā samāhitāntaḥ-karaṇaḥ sarvatra sama-darśanaḥ sarveṣu brahmādi-sthāvarānteṣu viṣameṣu sarva-bhūteṣu samaṃ nirviśeṣaṃ brahmātmaikatva-viṣayaṃ darśanaṃ jñānaṃ yasya sa sarvatra sama-darśanaḥ
svātmanaḥ pareṣām ca bhūtānāṃ prakṛtiviyuktasvarūpāṇāṃ jñānaikākāratayā sāmyād vaiṣamyasya ca prakṛtigatatvād yogayuktātmā prakṛtiviyukteṣv ātmasu sarvatra jñānaikākāratayā samadarśanaḥ sarvabhūtasthaṃ svātmānaṃ sarvabhūtāni ca svātmanīkṣate sarvabhūtasamānākāraṃ svātmānaṃ svātmasamānākārāṇi ca sarvabhūtāni paśyatītyarthaḥ / ekasmin ātmani dṛṣṭe sarvasyātmavastunas tatsāmyāt sarvam ātmavastu dṛṣṭaṃ bhavatītyarthaḥ / „sarvatra samadarśanaḥ” iti vacanāt / „yo 'yaṃ yogas tvayā proktaḥ sāmyena” ityanubhāṣaṇāc ca / „nirdoṣaṃ hi samaṃ brahma” iti vacanāc ca
sarveṣu bhūteṣu sthāvara-jaṅgameṣu śarīreṣu bhoktṛtayā sthitam ekam eva vibhum ātmānaṃ pratyak-cetanaṃ sākṣiṇaṃ paramārtha-satyam ānanda-ghanaṃ sākṣyebhyo 'nṛta-jaḍa-paricchinna-duḥkha-rūpebhyo vivekenekṣate sākṣātkaroti | tasmiṃś cātmani sākṣiṇi sarvāṇi bhūtāni sākṣyāṇy ādhyāsikena sambandhena bhogyatayā kalpitāni sākṣi-sākṣyayoḥ sambandhāntarānupapatter mithyā-bhūtāni paricchinnāni jaḍāni duḥkhātmakāni sākṣiṇo vivekenekṣate |
kaḥ ? yoga-yuktātmā yogena nirvikcāra-vaiśāradya-rūpeṇa yuktaṃ prasādaṃ prāpta ātmāntaḥkaraṇaṃ yasya sa tathā | tathā ca prāg evoktaṃ – nirvicāra-vaiśāradye 'dhyātma-prasādaḥ [YogaS 1.47] ṛtaṃbharā tatra prajñā [YogaS 1.48] śrutānumāna-prajñābhyām anya-viṣayā viśeṣārthatvāt [YogaS 1.49] iti | tathā ca śabdānumānāgocara-yathārtha-viśeṣa-vastu-gocara-yoga-pratyakṣeṇa ṛtaṃbhara-saṃjñena yugapat sūkṣmaṃ vyavahitaṃ viprakṛṣṭaṃ ca sarvaṃ tulyam eva paśyatīti sarvatra samaṃ darśanaṃ yasyeti sarvatra sama-darśanaḥ sann ātmānam anātmānaṃ ca yoga-yuktātmā yathā-sthitam īkṣata iti yuktam |
athavā yo yoga-yuktātmā yo vā sarvatra-sama-darśanaḥ sa ātmānam īkṣata iti yogi-sama-darśināv ātmekṣaṇādhikāriṇāv uktau | yathā hi citta-vṛtti-nirodhaḥ sākṣi-sākṣātkāra-hetus tathā jaḍa-vivekena sarvānusyūta-caitanya-pṛthak-karaṇam api | nāvaśyaṃ yoga evāpekṣitaḥ | ata evāha vasiṣṭhaḥ –
dvau kramau citta-nāśasya yogo jñānaṃ ca rāghava |
yogo vṛtti-nirodho hi jñānaṃ samyag-avekṣaṇam ||
asādhyaḥ kasyacid yogaḥ kasyacit tattva-niścayaḥ |
prakārau dvau tato devo jagāda paramaḥ śivaḥ || iti |
citta-nāśasya sākṣiṇaḥ sakāśāt tad-upādhi-bhūta-cittasya pṛthak-karaṇāt tad-adarśanasya | tasyopāya-dvayam – eko 'samprajñāta-samādhiḥ | samprajñāta-samādhau hi ātmaikākāra-vṛtti-pravāha-yuktam antaḥ-karaṇa-sattvaṃ sākṣiṇānubhūyate niruddha-sarva-vṛttikaṃ tūpaśāntatvān nānubhūyata iti viśeṣaḥ | dvitīyas tu sākṣiṇi kalpitaṃ sākṣyam anṛtatvān nāsty eva sākṣy eva tu paramārtha-satyaḥ kevalo vidyata iti vicāraḥ | tatra pratamam upāyaṃ prapañca-paramārthatā-vādino hairaṇyagarbhādayaḥ prapedire | teṣāṃ paramārthasya cittasyādarśanena sākṣi-darśane nirodhātiriktopāya-sambhavāt | śrīmac-chaṅkara-bhagavat-pūjya-pāda-matopajīvinas tv aupaniṣadāḥ prapañcānṛtatva-vādino dvitīyam evopāyam upeyuḥ | teṣāṃ hy adhiṣṭhāna-jñāna-dārḍhye sati tatra kalpitasya bādhitasya cittasya tad-dṛśyasya cādarśanam anāyāsenaivopapadyate | ataeva bhagavat-pūjya-pādāḥ kutrāpi brahma-vidāṃ yogāpekṣāṃ na vyutpādayāṃ babhūva | ataeva caupaniṣadāḥ paramahaṃsāḥ śraute vedānta-vākya-vicāra eva gurum upasṛtya pravartante brahma-sākṣātkārāya na tu yoge | vicāreṇaiva citta-doṣa-nirākaraṇena tasyānyathā-siddhatvād iti kṛtam adhikena
Ten, kto widzi jednakowo,
zawsze w jogę się zaprzęga,
ten we wszelkim bycie siebie,
a byt wszelki widzi w sobie.