BhG 8.4

analiza syntaktyczna

he deha-bhṛtāṃ vara (o najlepszy wśród noszących ciało!),
kṣaraḥ (zniszczalne) bhāvaḥ (istnienie) adhi-bhūtam [ucyate] (jest nazywane rządcą bytu),
puruṣaḥ ca (a Mąż) adhi-daivatam [ucyate] (jest nazywany rządcą bóstw).
atra dehe (w tym ciele) aham eva (ja właśnie) adhi-yajñaḥ [asmi] (jestem rządcą ofiary).

analiza gramatyczna

adhi-bhūtam	–	adhi-bhūta 1i.1 n. – rządca bytu (od: adhi – ponad; √ bhū – być, PP bhūta – będący, prawdziwy);
kṣaraḥ	–	kṣara 1i.1 m. – zniszczalny, ginący (od: √ kṣar – zmniejszać się, znikać);
bhāvaḥ	–	bhāva 1i.1 m. – egzystencja, istnienie, natura, emocje (od: √ bhū – być);
puruṣaḥ	–	puruṣa 1i.1 m. – człowiek (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie);
ca	–	av. – i;
adhi-daivatam	–	adhi-daivata 1i.1 n. – rządca bóstw (od: adhi – ponad; √ div – jaśnieć, bawić się, devatā  – bóstwo, daivata  – boski, związany z bóstwem);
adhi-yajñaḥ	–	adhi-yajña 1i.1 m. – rządca ofiary (od: adhi – ponad; √ yaj – poświęcać, składać w ofierze, czcić, yajña – ofiara, czczenie);
aham	–	asmat sn. 1i.1 – ja;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
atra	–	av. – tutaj;
dehe	–	deha 7i.1 m. – w ciele (od: √ dih – namaszczać, kleić);
deha-bhṛtām	–	deha-bhṛt 6i.3 m. ; ye dehaṃ bibhrati teṣām – wśród tych, którzy noszą ciało (od: √ dih – namaszczać, kleić, deha – forma, kształt, ciało; √ bhṛ – nieść, trzymać, dzierżyć, bhṛt – na końcu złożeń: noszący, utrzymujący);
vara	–	vara 8i.1 m. – wybrany, najlepszy, doskonały (od: √ vṛ – wybierać, lubić);

warianty tekstu

adhi-bhūtaṃ kṣaro → adhi-bhūto ‘kṣaro / adhi-bhūtaṃ karo / adhi-bhūtākṣaro (niezniszczalne to rządca bytu / twórca to rządca bytu / niezniszczalny rządca bytu);
cādhi-daivatam → cādi-daivatam / cādya-daivatam (i pierwsze bóstwo);
adhi-yajño 'ham → adhi-yajñoṃ tam / adhi-yajño 'yam  (ten rządca ofiary);

Śāṃkara

adhibhūtaṃ prāṇi-jātam adhikṛtya bhavatīti | ko’sau ? kṣaraḥ kṣaratīti kṣaro vināśī, bhāvo yat kiṃcit janimat vastv ity arthaḥ | puruṣaḥ pūrṇam anena sarvam iti, puri śayanāt vā, puruṣaḥ ādityāntargato hiraṇyagarbhaḥ, sarva-prāṇi-karaṇānām anugrāhakaḥ, so’dhidaivatam | adhiyajñaḥ sarva-yajñābhimāninī viṣṇv-ākhyā devatā, yajño vai viṣṇuḥ [sthitaittsarv 1.7.4] iti śruteḥ | sa hi viṣṇur aham eva | atrāsmin dehe yo yajñas tasyāham adhiyajñaḥ | yajño hi deha-nirvartyatvena deha-samavāyīti dehādhikaraṇo bhavati, deha-bhṛtāṃ vara!

Rāmānuja

aiśvaryārthināṃ jñātavyatayā nirdiṣṭam adhibhūtaṃ kṣaro bhāvaḥ viyadādibhūteṣu vartamānaḥ tatpariṇāmaviśeṣaḥ kṣaraṇasvabhāvo vilakṣaṇaḥ śabdasparśādis sāsrayaḥ / vilakṣaṇāḥ sāśrayāś śabdasparśarūparasagandhāḥ aiśvaryārthibhiḥ prāpyās tair anusandheyāḥ / puruṣaś cādhidaivatam adhidaivataśabdanirdiṣṭaḥ puruṣaḥ adhidaivatam devatopari vartamānaḥ, indraprajāpatiprabhṛtikṛtsnadaivatopari vartamānaḥ, indraprajāpatiprabhṛtīnāṃ bhogyajātad vilakṣaṇaśabdāder bhoktā puruṣaḥ / sā ca bhoktṛtvāvasthā aiśvaryārthibhiḥ prāpyatayānusandheyā / adhiyajño 'ham eva / adhiyajñaḥ yajñair ārādhyatayā vartamānaḥ / atra indrādau mama dehabhūte ātmatayāvasthito 'ham eva yajñair ārādhya iti mahāyajñādinityanaimittikānuṣṭhānavelāyāṃ trayāṇām adhikāriṇām anusandheyam etat

Śrīdhara

kiṃ ca adhibhūtam iti | kṣaro vinaśvaro bhāvo dehādi-padārthaḥ | bhūtaṃ prāṇi-mātram adhikṛtya bhavatīty adhibhūtam ucyate | puruṣo vairājaḥ sūrya-maṇḍala-madhyavartī svāṃśa-bhūta-sarva-devatānām adhipatir adhidaivatam ucyate | adhidaivatam adhiṣṭhātrī devatā |
sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate |
ādikartā sa bhūtānāṃ brahmāgre samavartata || iti śruteḥ |

atrāsmin dehe 'ntaryāmitvena sthito 'ham evādhiyajño yajñādi-karma-pravartakas tat-phala-dātā ca | katham ity asyāpy uttaram anenaivoktaṃ bhraṣṭavyam | antaryāmiṇo 'saṅgatvādibhir guṇair jīva-vailakṣaṇyena dehāntarvartitvasya prasiddhatvāt | tathā ca śrutiḥ-

dvā suparṇā sayujā sakhāyā
samānaṃ vṛkṣaṃ pariṣasvajāte |
tayor anyaḥ pippalaṃ svādv atty
anaśnann anyo 'bhicākaśīti || [MuṇḍU 7.1.1]

deha-bhṛtāṃ madhye śreṣṭheti sambodhayaṃs tvam apy evambhūtam antaryāmiṇaṃ parādhīna-sva-pravṛtti-nivṛtty-anvaya-vyatirekābhyāṃ boddhum arhasīti sūcayati

Madhusūdana

sampraty agrima-praśna-trayasyottaram āha adhibhūtam iti | kṣaratīti kṣaro vināśī bhāvo yat kiṃcij janimad vastu bhūtaṃ prāṇi-jātam adhikṛtya bhavatīty adhibhūtam ity ucyate | puruṣo hiraṇyagarbhaḥ samaṣṭi-liṅgātmā vyaṣṭi-sarva-karaṇānugrāhakaḥ ātmaivedam agra āsīt puruṣavidhaḥ ity upakramya sa yat pūrvo 'smāt sarvasvmāt sarvān pāpmana auṣattasmāt puruṣaḥ ity ādi-śrutyā pratipāditaḥ | ca-kārāt-

sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate |
ādikartā sa bhūtānāṃ brahmāgre samavartata ||

ity ādi-smṛtyā ca pratipāditaḥ | adhidaivataṃ daivatāny ādityādīn adhikṛtya cakṣur-ādi-karaṇāny anugṛhṇātīti | tathocyate adhiyajñaḥ sarva-yajñādhiṣṭhātā sarva-yajña-phala-dāyakaś ca | sarva-yajñābhimāninī viṣṇv-ākhyā devatā yajño vai viṣṇuḥ iti śruteḥ | sa ca viṣṇur adhiyajño 'haṃ vāsudeva eva na mad-bhinnaḥ kaścit | ataeva para-brahmaṇaḥ sakāśād atyantābhedenaiva pratipattavya iti katham iti vyākhyātam | sa cātrāsmin manuṣya-dehe yajña-rūpeṇa vartate buddhyādi-vyatirikto viṣṇu-rūpatvāt | etena sa kim asmin dehe tato bahir vā dehe cet ko 'tra buddhyādis tad vyatirikto veti sandeho nirastaḥ | manuṣya-dehe ca yajñasyāvasthānaṃ yajñasya manuṣya-deha-nirvartyatvāt | puruṣo vai yajñaḥ puruṣas tena yajño yad enaṃ puruṣas tanute ity ādi śruteḥ |

he deha-bhṛtāṃ vara sarva-prāṇināṃ śreṣṭheti sambodhayan pratikṣaṇaṃ mat-sambhāṣaṇāt kṛtakṛtyas tvam etad-bodha-yogyo 'sīti protsāhayaty arjunaṃ bhagavān | arjunasya sarva-prāṇi-śreṣṭhatvaṃ bhagavad-anugrahātiśaya-bhājanatvāt prasiddham eva

Viśvanātha

kṣaro naśvaro bhāvaḥ padārtho ghaṭa-paṭādir adhibhūtam adhibhūta-śabda-vācyaḥ puruṣaḥ samaṣṭi-virāḍ-adhidaivata-śabda-vācyaḥ | adhikṛtya vartamānāni sūryādi-daivatāni yatra iti tan-nirukteḥ | atra dehe 'dhiyajño yajñādi-karma-pravartako 'ntaryāmy ahaṃ mad-aṃśakatvād aham evety eva-kāreṇa kathaṃ jñeya ity asyottaram antaryāmitve 'ham eva mad-abhinnatve naiva jñeyo na tu adhyātmādir ive mad-bhinnatvenety arthaḥ | dehe deha-bhṛtāṃ vareti tvaṃ tu sākṣān mat-sakhatvāt sarva-śreṣṭha eva bhavasīti bhāvaḥ

Baladeva

adhīti | kṣaraḥ pratikṣaṇa-pariṇāmī bhāvaḥ sthūlo dehaḥ sa mayādhibhūtam it ucyate | bhūtaṃ prāṇinam adhikṛtya bhavatīti vyutpatteḥ | puruṣaḥ samaṣṭi-virāṭ sa mayādhidaivam ity ucyate adhikṛtya vartamānāny ādityādīni daivatāny atreti vyutpatteḥ | atra dehe 'dhiyajño yajñam adhikṛtya vartata iti vyutpattes tat-pravartakas tat-phala-pradaś cāham eva | pratyākhyeyāni tu svayam evohyāni | eva-kāreṇa svasmāt tasya bhedo nirākṛtaḥ | anena katham ity asyāpy uttaram uktaṃ prādeśa-mātra-vapustvenāntar-niyamayann ahaṃ yajñādi-pravartaka ity arthaḥ | tathā ca mad-arcā-sevanād etān brahmādīn saptārthān svarūpato ’ śrameṇa vindatīti | tatra brahmādhiyajñau prāpyatayādhyātmādīni tu heyatayeti

Michalski

Najwyższy Byt – to zmienność płynąca istnienia, Purusza – to najwyższe bóstwo, najwyższa Ofiara – to ja w tym ciele, o najlepszy z ludzi!

Olszewski

Pierwszą Istotą – substancyę podzielną; Pierwszem Bóstwem – pierwiastek męski; Pierwszą Ofiarą jestem ja sam, wcielony, o najlepszy z ludzi.

Dynowska

Wszech-żywiołów rdzenną podstawą jest Moja przemijająca, zmienna natura; zaś Świetlistych – życiotwórczych, wszechprzenikających energii – Purusza, kosmiczny Duch; a ofiar wszystkich tu na ziemi podstawą jestem Ja Sam, o najlepszy z ludzi.

Sachse

Byt przemijalny leży u podstaw stworzeń,
Istotą bóstwa jest purusza,
Ja zaś, o Najlepszy ze Śmiertelnych,
jestem tu, w ciele, uosobieniem ofiary.

Kudelska

Podstawą wszelkiego stworzenia jest zmienna natura, podstawą boskości
– purusza,
A istota ofiary tkwi w moim ciele, o Wybrany Spośród Ludzi.

Rucińska

Znikomy byt – to nadżywiol. Purusza zaś jest nadbóstwem.
Jam w ciele jest nadofiarą, najlepszy spośród wcielonych!

Szuwalska

a istotą bogów
– Purusza – Bóg najwyższy. Ja, w tym oto ciele,
Jestem ofiar podstawą, o najlepszy z ludzi.

Babkiewicz

Nadbyt stanem jest zniszczalnym,
a zaś Człowiek jest nadbóstwem.
Nadofiarą jam jest w ciele,
o najlepszy wśród wcielonych.