BhG 13.19

analiza syntaktyczna

[tvam] (ty) ubhau api anādī (choć oba bez początku) prakṛtiṃ puruṣaṃ ca eva (przyrodę i zaiste człowieka) viddhi (poznaj),
[tvam] ca (i ty) prakṛti-sambhavān (powstałe z przyrody) vikārān guṇān ca eva (przemiany i zaiste guny) viddhi (poznaj).

analiza gramatyczna

prakṛtim	–	prakṛti 2i.1 f. – naturę, podstawę, praprzyczynę, przejawiony świat (od: pra- √ kṛ – stwarzać);
puruṣam	–	puruṣa 2i.1 m. – człowieka (od: √ pur – poprzedzać, prowadzić lub √ pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
anādī	–	an-ādi 2i.2 m. – [dwie] bez początku (od: ādi – początek, rozpoczęcie);
ubhau	–	ubha sn. 2i.2 m. – oba;
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
vikārān	–	vikāra 2i.3 m. – zmiany, przemiany (od: vi- √ kṛ – przemieniać);
ca	–	av. – i;
guṇān	–	guṇa 2i.3 m. – cechy, przymioty, zalety, sznury (od: √ grah – chwytać);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
viddhi	–	√ vid (wiedzieć) Imperat. P 2c.1 – wiedz, znaj;
prakṛti-saṃbhavān	–	prakṛti-saṃbhava 2i.3 m. ; BV : yeṣāṃ sambhavas prakṛter astīti tān – te, które powstały z przyrody (od: pra- √ kṛ – stwarzać, prakṛti – natura, podstawa, praprzyczyna, przejawiony świat; sam- √ bhū – powstawać, istnieć razem, saṃbhava – powstanie);

warianty tekstu

ubhāv → hy ubhāv (zaiste oba);
vikārāṃś → vikārāś (przemiany);

Śāṃkara

tatra saptame īśvarasya dve prakṛtī upanyaste parāpare kṣetra-kṣetrajña-lakṣaṇe | etad-yonīni bhūtāni [gītā 7.7] iti coktam | kṣetra-kṣetrajña-prakṛti-dvaya-yonitvaṃ kathaṃ bhūtānām ity ayam artho’dhunocyate—
prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva īśvarasya prakṛtī | tau prakṛti-puruṣau ubhāv apy anādi viddhi, na vidyate ādir yayos tau anādī | nityeśvaratvād īśvarasya tat-prakṛtyor api yuktaṃ nityatvena bhavitum | prakṛti-dvayavattvam eva hīśvarasyeśvaratvam | yābhyāṃ prakṛtibhyām īśvaro jagad-utpatti-sthiti-pralaya-hetus te dve’nādī satyau saṃsārasya kāraṇam ||
nādī anādī iti tat-puruṣa-samāsaṃ kecit varṇayanti | tena hi kileśvarasya kāraṇatvaṃ sidhyati | yadi punaḥ prakṛti-puruṣāv eva nityau syātāṃ tat-kṛtam eva jagat, neśvarasya jagataḥ kartṛtvam | tad asat | prāk prakṛti-puruṣayor utpatter īśitavyābhāvād īśvarasyānīśvaratva-prasaṅgāt, saṃsārasya nirnimittatve’nirmokṣa-prasaṅgāt śāstrānarthakya-prasaṅgād bandha-mokṣābhāva-prasaṅgāc ca | nityatve punar īśvarasya prakṛtyoḥ sarvam etad upapannaṃ bhavet | kathaṃ ? vikārāṃś ca guṇāṃś caiva | vakṣyamāṇān vikārān buddhy-ādi-dehendriyāntān guṇāṃś ca sukha-duḥkha-moha-pratyayākāra-pariṇatān viddhi jānīhi prakṛti-saṃbhavān | prakṛtir īśvarasya vikāra-kāraṇa-śaktis triguṇātmikā māyā | sā saṃbhavo yeṣāṃ vikārāṇāṃ guṇānāṃ ca tān vikārān guṇāṃś ca viddhi prakṛti-saṃbhavān prakṛti-pariṇāmān

Rāmānuja

athātyantaviviktasvabhāvayoḥ prakṛtyātmanoḥ saṃsargasyānāditvaṃ saṃsṛṣṭayor dvayoḥ kāryabhedaḥ saṃsargahetuś cocyate
prakṛtipuruṣau ubhau anyonyasaṃsṛṣṭau anādī iti viddhi; bandhahetubhūtān vikārān icchādveṣādīn, amānitvādikāṃś ca guṇām mokṣahetubhūtān prakṛtisaṃbhavān viddhi / puruṣeṇa saṃsṛṣṭeyam anādikālapravṛttā kṣetrākārapariṇātā prakṛtiḥ svavikārair icchādveṣādibhiḥ puruṣasya bandhuhetur bhavati; saivāmānitvādibhiḥ svavikāraiḥ puruṣasyāpavargahetur bhavatītyarthaḥ

Śrīdhara

tad evaṃ tat kṣetraṃ yac ca yādṛk cety etāvat prapañcitam | idānīṃ tu yad vikāri yataś ca yat sa ca yo yat-prabhāvaś cety etat pūrvaṃ pratijñātam eva prakṛti-puruṣayoḥ saṃsāra-hetukatva-kathanena prapañcayati prakṛtim iti pañcabhiḥ | tatra prakṛti-puruṣayor ādimatve tayor api prakṛty-antareṇa bhāvyam ity anavasthāpattiḥ syāt | atas tāv ubhāv anādī viddhi | anāder īśvarasya śaktitvāt prakṛter anāditvam | puruṣe 'pi tad-aṃśatvād anādir eva | atra ca parameśvarasya tac-chaktīnām anāditvaṃ nityatvaṃ ca śrīmac-chaṅkara-bhagavad-bhāṣya-kṛdbhir atiprabandhenopapāditam iti grantha-bāhulyān nāsmābhiḥ pratanyate | vikārāṃś ca dehendriyādīn guṇāṃś ca guṇa-pariṇāmān sukha-duḥkha-mohādīn prakṛteḥ sambhūtān viddhi

Madhusūdana

tad anena granthena tat kṣetraṃ yac ca yādṛk ca ity etad vyākhyātam | idānīṃ yad-vikāri yataś ca yat sa ca yo yat-prabhāvaś ca ity etāvad vyākhyātavyam | tatra prakṛti-puruṣayoḥ saṃsāra-hetutva-kathanena yad-vikāri yataś ca yad iti prakṛtim ity ādi dvābhyāṃ prapañcyate | sa ca yo yat prabhāvaś ca iti tu puruṣa ity ādi dvyābhyām iti vivekaḥ | tatra saptama īśvarasya dve prakṛtī parāpare kṣetra-kṣetrajña-lakṣaṇe upanyasya etad-yonīni bhūtāni [Gītā 7.7] ity uktam | tatrāparā prakṛtiḥ kṣetra-lakṣaṇā parā tu jīva-lakṣaṇeti tayor anāditvam uktvā tad-ubhaya-yonitvaṃ bhūtānām ucyate prakṛtim iti |
prakṛtir māyākhyā triguṇātmikā pārameśvarī śaktiḥ kṣetra-lakṣaṇā yā prāg aparā prakṛtir ity uktā | yā tu parā prakṛtir jīvākhyā prāg uktā sa iha puruṣa ity ukta iti na pūrvāpara-virodhaḥ | prakṛtiṃ puruṣaṃ cobhāv api anādī eva viddhi | na vidyate ādiḥ kāraṇaṃ yayos tau | tathā prakṛter anāditvaṃ sarva-jagat-kāraṇatvāt | tasyā api kāraṇa-sāpekṣatve 'navasthā-prasaṅgāt | puruṣasyānāditvaṃ tad-dharmādharma-prayuktatvāt kṛtsnasya jagataḥ jātasya harṣa-śoka-bhaya-sampratipatteḥ | anyathā kṛta-hānya-kṛtābhyāgama-prasaṅgāt | yataḥ prakṛtir anādir atas tasyā bhūta-yonitvam uktaṃ prāg upapadyata ity āha vikārāṃś ca ṣoḍaśa pañca mahā-bhūtāny ekādaśendriyāṇi ca guṇāṃś ca sattva-rajas-tamo-rūpān sukha-duḥkha-mohān prakṛti-saṃbhavān eva prakṛti-kāraṇakān eva viddhi jānīhi

Viśvanātha

paramātmānam uktvā kṣetra-jña-śabda-vācyaṃ jīvātmānaṃ vaktuṃ kutas tasya māyā-saṃsleṣaḥ, kadā tad-ārambho 'bhūd ity apekṣāyām āha prakṛtiṃ māyāṃ puruṣaṃ jīvaṃ cobhāv apy anādī na vidyate ādi kāraṇaṃ yayos tathābhūtau viddhi anāder īśvarasya mama śaktitvāt |
bhūmir āpo 'nalo vāyuḥ khaṃ mano buddhir eva ca |
ahaṅkāra itīyaṃ me bhinnā prakṛtir aṣṭadhā ||
apareyam itas tv anyāṃ prakṛtiṃ viddhi me parām |
jīva-bhūtāṃ mahābāho yayedaṃ dhāryate jagat || [Gītā 7.4-5]
iti mad-ukter māyā-jīvayor api mac-chaktitvena anāditvāt tayoḥ saṃśleṣo 'pi anādir iti bhāvaḥ | tatra mithaḥ saṃśliṣṭayor api tayor vastutaḥ pārthakyam asti eva ity āha vikārāṃś ca dehendriyādīn guṇāṃś ca guṇa-pariṇāmān sukha-duḥkha-śoka-mohādīn prakṛti-sambhūtān prakṛty-udbhūtān viddhīti kṣetrākāra-pariṇatāyāḥ prakṛteḥ sakāśād bhinnam eva jīvaṃ viddhīti bhāvaḥ

Baladeva

evaṃ mitho vivikta-svabhāvayor anādyoḥ prakṛti-jīvayoḥ saṃsargasyānādi-kālikatvaṃ saṃsṛṣṭayos tayoḥ kārya-bhedas tat-saṃsargasyānādi-kālikasya hetuś ca nirūpyate prakṛtim ity ādibhiḥ | apir avadhṛtau | mithaḥ sampṛktau prakṛti-puruṣāv ubhāv anādyeva viddhi madīya-śaktitvān nityāv eva jānīhi | tayor mac-chaktitvaṃ tu puraivoktaṃ bhūmir āpaḥ ity ādinā | anādi-saṃsṛṣṭayor api tayoḥ svarūpa-bhedo 'stīty āśayenāh vikārān dehendriyādīn | guṇāṃś sukha-duḥkhāni prakṛti-sambhavān prākṛtān na tu jaivān viddhīti kṣetrātmanā pariṇatāyāḥ prakṛter anyo jīva iti darśitam

Michalski

Wiedz, że zarówno rozsnowa jak i duch, nie mają początku. Wiedz również, że wszelkie przemiany oraz żywioty mają swe źródło w rozsnowie.

Olszewski

Wiedz, że ani Natura ani Pierwiastek męski nie mają początku i że przemiany form są dziełem natury.

Dynowska

Wiedz, o Bharato, iż rdzeń życia jak i materii – Purusza i Prakriti – wieczne są i nie mają początku, a wszelkie przeobrażenia i cechy w Przyrodzie początek swój biorą.

Sachse

Wiedz, że zarówno materia, jak i duch
nie mają początku.
Wiedz też, że z materii rodzą się zmiany i guny.

Kudelska

Wiedz, iż zarówno prakriti – odwieczna natura, jak i purusza – pierwotny
duch, oni oboje nie mają początku,
A wszelkie cechy i ich zmienne stany pochodzą od natury.

Rucińska

Oba: Przyroda i Dusza, są bez początku, wiedz o tym!
Wiedz, że wytwory i guny w Przyrodzie źródło swe mają.

Szuwalska

Materia, tak jak życie, jest wieczna. Przemiany
Z niej się rodzą i od niej pochodzą jakości.

Babkiewicz

Wiedz, że człowiek i Natura
początku nie mają swego,
a przemiany i przymioty
wyłaniają się z Natury.