BhG 14.12

analiza syntaktyczna

he bharata-rṣabha (o byku wśród Bharatów!),
lobhaḥ (chciwość) pravṛttiḥ (aktywność) karmaṇām ārambhaḥ (rozpoczęcie czynów) aśamaḥ (niepokój) spṛhā [iti] (tęsknota).
etāni (one) rajasi vivṛddhe (gdy radźas jest rozwinięty) jāyante (powstają).

analiza gramatyczna

lobhaḥ	–	lobha 1i.1 m. – chciwość, zachłanność, pożądliwość (od: √ lubh – być chciwym);
pravṛttiḥ	–	pravṛtti 1i.1 f. – aktywność, działanie (od: pra- √ vṛt – wprawiać w ruch, obracać, dziać się);
ārambhaḥ	–	ārambha 1i.1 m. – rozpoczęcie, przedsięwzięcie (od: ā- √ rabh – osiągać, podejmować, rozpoczynać);
karmaṇām	–	karman 6i.3 n. – czynów, działań (od: √ kṛ – robić);
aśamaḥ	–	a-śama 1i.1 m. – niepokój, brak wyciszenia (od: √ śam – wyciszać, kończyć, niszczyć);
spṛhā	–	spṛhā 1i.1 f. – tęsknota, pragnienie, zazdrość (od: √ spṛh – tęsknić, pragnąć);
rajasi	–	rajas 7i.1 n. loc.abs. – kiedy radźas (od: √ rañj – być pokolorowanym, podnieconym, zachwyconym, rajas – pokolorowany, kurz, namiętność, jedną z trzech gun);
etāni	–	etat sn. 1i.3 n. – te;
jāyante	–	√ jan (rodzić się, powstawać) Praes. Ā 1c.3 – powstają, rodzą się;
vivṛddhe	–	vi-vṛddha ( √ vṛdh – wzrastać) PP 7i.1 n. loc.abs. – gdy jest wzrosły, gdy jest w pełni rozwinięty, gdy jest potężny;
bharata-rṣabha	–	bharata-rṣabha 8i.1 m. ; TP : bharatāṇām ṛṣabha iti – byk wśród Bharatów (od: √ bhṛ – dzierżyć lub bharata – król Bharata, utrzymywany, aktor, w l. mnogiej – potomkowie Bharaty; ṛṣabha – byk, dominujący, najlepszy);

warianty tekstu

lobhaḥ pravṛttir → lobha-pravṛttir (chciwość i aktywność);
karmaṇām aśamaḥ spṛhā → karmaṇo manasaḥ spṛhā / karmaṇām aśamaś ca tṛṭ? (czyny, tęsknota umysłu / [rozpoczęcie] czynów, niepokój i ?);
vivṛddhe → pravṛddhe (gdy jest rozwinięty);
bharata-rṣabha → kuru-naṃdana (o radości wśród Kurów);

Śāṃkara

rajasa udbhūtasyedaṃ cihnaṃ—
lobhaḥ para-dravyāditsā | pravṛttiḥ pravartanam | sāmānya-ceṣṭā ārambhaḥ | kasya ? karmaṇām | aśamo’nupaśamaḥ harṣa-rāgādi-pravṛttiḥ | spṛhā sarva-sāmānya-vastu-viṣayā tṛṣṇā | rajasi guṇe vivṛddha etāni liṅgāni jāyante | he bharatarṣabha

Rāmānuja

lobhaḥ svakīyadravyasyātyāgaśīlatā; pravṛttiḥ prayojanam anuddiśyāpi calanasvabhāvātā; ārambhaḥ karmaṇām phalasādhanabhūtānāṃ karmaṇām ārambhaḥ; aśamaḥ indriyānuratiḥ; spṛhā viṣayecchā / etāni rajasi pravṛddhe jāyante / yadā lobhādayo vartante, tadā rajaḥ pravṛddham iti vidyād ityarthaḥ

Śrīdhara

kiṃ ca lobha iti | lobho dhanādy-āgame jāyamāne 'pi punaḥ punar vardhamāno 'bhilāṣaḥ | pravṛttir nityaṃ kurvad-rūpatā | karmaṇām ārambho mahā-gṛhādi-nirmāṇodyamaḥ | aśama idaṃ kṛtvā idaṃ kariṣyāmi ity ādi saṅkalpa-vikalpānuparamaḥ | spṛhā uccāvaceṣu dṛṣṭa-mātreṣu vastuṣu itas tato jighṛkṣā | rajasi vivṛddhe saty etāni liṅgāni jāyante | etais tamaso vivṛddhir jāānīyād ity arthaḥ

Madhusūdana

mahati dhanāgame jāyamāne 'py anukṣaṇaṃ vardhamānas tad-abhilāṣo lobhaḥ sva-viṣaya-prāpsya-nivartya icchā-viśeṣa iti yāvat | pravṛttir nirantaraṃ prayata-mānasā | ārambhaḥ karmaṇāṃ bahu-vitta-vyayāyāsa-karāṇāṃ kāmya-niṣiddha-laukika-mahā-gṛhādi-viṣayāṇāṃ vyāpārāṇām udyamaḥ | aśama idaṃ kṛtvedaṃ kariṣyāmīti saṅkalpa-pravāhānuparamaḥ | spṛhoccāvaceṣu para-dhaneṣu dṛṣṭa-mātreṣu yena kenāpy upāyenopāditsā | rajasi rāgātmake vivṛddha etāni rāgātmakāni liṅgāni jāyante | he bharatarṣabha ! etair liṅgair vivṛddhaṃ rajo jānīyād ity arthaḥ

Viśvanātha

pravṛttir nānā prayatna-paratā karmaṇām ārambho gṛhādi-nirmāṇodyamaḥ | aśamo viṣaya-bhogānuparatiḥ

Baladeva

lobhaḥ sva-dravyātyāga-paratā | pravṛttis tad-vṛddhi-yatnaa-paratā | karmaṇāṃ gṛha-nirmāṇādīnām ārambhaḥ | aśamo viṣaya-bhogād indriyāṇām anuparatiḥ | spṛhā viṣaya-lipsā | etair liṅgai rajo vivṛddhaṃ vidyāt

Michalski

Chciwość, działalność, przedsiębiorczość niepokój, pożądliwość – wszystko to powstaje, Bharato-byhaj gdy się radżas umocni.

Olszewski

Zapał do przedsiębrania dzieł i do prowadzenia ich, niepokój, silna żądza, rodzą się z instynktu, który doszedł do swej dojrzałości.

Dynowska

Gdy chciwość, zachłanność, gorączkowa działalność i niepokój wzmagają się w jego naturze oznacza to, o najlepszy z Bharatów, iż w nim cecha Ruchliwości przeważa.

Sachse

Żądza, rzutkość, podejmowanie działań,
niepokój, pragnienie —
te rodzą się, gdy przeważa radżas,
o najlepszy z Bharatów.

Kudelska

A gdy chciwość, działanie, chęć do wciąż nowych poczynań, jak i niepokój
i żądza się rodzą,
Znaczy to, że cecha namiętności wzrasta.

Rucińska

Aktywności i przedsiębiorczość, niepokój, chciwość, zachłanność
Rodzą się, pierwszy z Bharatów, gdy wzrośnie w potęgę radźas.

Szuwalska

Chciwość, wysiłek, żądza wzmagają się, kiedy
W naturze dominuje dynamiki władza.

Babkiewicz

Gdy aktywność w siłę rośnie
wraz powstają: brak spokoju,
działanie, tęsknota, chciwość
i do czynów skłonność, byku.