BhG 18.14

analiza syntaktyczna

adhiṣṭhānam (podstawa) tathā kartā (tak też sprawca) pṛthak-vidham karaṇam ca (i rozmaitość zmysłów) pṛthak (oddzielnie) vividhāḥ (różnorodne) ceṣṭā (wysiłki) atra (tutaj) pañcamam daivam ca eva (i zaiste jako piąte przeznaczenie).

analiza gramatyczna

adhiṣṭhānam	–	adhiṣṭhāna 1i.1 n. – podstawa, pozycja, siedziba, forteca, rząd (od: adhi- √ sthā – stać na, polegać na, władać);
tathā	–	av. – tak, w ten sposób, podobnie;
kartā	–	kartṛ 1i.1 m. – sprawca (od: √ kṛ – robić);
karaṇam	–	karaṇa 1i.1 n. – czyn, bezpośrednia przyczyna, instrument, pomocnik, zmysł (od: √ kṛ – robić);
ca	–	av. – i;
pṛthag-vidham	–	pṛthag-vidha 1i.1 n. – mający oddzielne części, wieloraki, różnorodny (od: √ pṛth – rozszerzać, av. pṛthak – oddzielnie, pojedynczo; vi- √ dhā – rozdzielać, vidhā – dział, część);
vividhāḥ	–	vi-vidha 1i.3 f. – różnorodne, rozmaite;
ca	–	av. – i;
pṛthak	–	av. – oddzielnie, pojedynczo (od: √ pṛth – rozszerzać);
ceṣṭāḥ	–	ceṣṭā 1i.3 f. – działania, gesty, czyny, zachowania, wysiłki (od: √ ceṣṭ – poruszać się działać);
daivam	–	daiva 1i.1 n. – przeznaczenie, boska wola, los, fatum, przypadek, traf (od: √ div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin);
ca	–	av. – i;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
atra	–	av. – tutaj;
pañcamam	–	pañcama 1i.1 n. – piąte (od: pañca – pięć);

warianty tekstu

karaṇaṃ → kāraṇaṃ (przyczyna);
vividhāś ca → vividhā ca (i różnoraka);
ciaiva → eva (właśnie);

Śāṃkara

kāni tāni ? ity ucyate—
adhiṣṭhānam icchā-dveṣa-sukha-duḥkha-jñānādīnām abhivyakter āśrayo’dhiṣṭhānaṃ śarīram | tathā kartā upādhi-lakṣaṇo bhoktā | karaṇaṃ ca śrotrādi śabdādy-upalabdhaye pṛthag-vidhaṃ nānā-prakāraṃ tad dvādaśa-saṃkhyam | vividhāś ca pṛthak-ceṣṭaḥ vāyavīyāḥ prāṇāpānādyāḥ | daivaṃ caiva | daivam eva cātraiteṣu caturṣu pañcamaṃ pañcānāṃ pūraṇam ādityādi- cakṣur-ādy-anugrāhaka

Rāmānuja

komentarz wspólny przy BhG 18.15

Śrīdhara

tāny evāha adhiṣṭhānam iti | adhiṣṭhānaṃ śarīram | kartā cid-acid-granthir ahaṅkāraḥ | pṛthag-vidham aneka-prakāram | karaṇaṃ cakṣuḥ-śrotrādi | vividhāḥ kāryataḥ svarūpataś ca | pṛthag-bhūta-ceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ vyāpārāḥ | atraitad eva pañcamaṃ kāraṇaṃ daivam | cakṣur-ādy-anugrāhakam ādityādi-sarva-prerako 'ntaryāmī vā

Viśvanātha

tāny eva gaṇayati adhīti | adhiṣṭhānaṃ śarīraṃ | kartā cij-jaḍa-granthir ahaṅkāraḥ, karaṇaṃ cakṣuḥ-śrotrādi | pṛthag-vidham aneka-prakāram | pṛthak-ceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ pṛthag-vyāpārāḥ | daivaṃ sarva-prerako 'ntaryāmī ca

Baladeva

tāny eva gaṇayati adhīti | adhiṣṭhīyate jīvenety adhiṣṭhānaṃ śarīraṃ kartā jīvaḥ asya jñātṛtva-kartṛtve śrutir āha eṣa hi draṣṭā sraṣṭā ity (PraśnaU 4.9) ādinā | sūtrakāraś ca jño 'ta eva (Vs 2.3.18) iti kartā śāstrārthavattvāt (Vs 2.3.26) ity ādi ca | karaṇaṃ śrotrādisamanaskam | pṛthag-vidhaṃ karma-niṣpattau pṛthag-vyāpāram | vividhā ca pṛthak-ceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ nānā-vidhā pṛthag-vyāpārāḥ | daivaṃ cety atra karma-niṣpādake hetu-pracaye daivaṃ sarvārādhyaṃ paraṃ brahma pañcamam | karma-niṣpattāv antaryāmī harir mukhyo hetur ity arthaḥ | dehendriya-prāṇa-jīvopakaraṇo 'sau karma-pravartaka iti niścayavatāṃ karma tat-phaleṣu kartṛtvābhiniveśa-spṛhā-virahitānāṃ karmāṇi na bandhakānīti bhāvaḥ |

nanu jīvasya kartṛtve pareśāyatte sati tasya karma sva-niyojyatvāpattiḥ, kāṣṭhādi-tulyatvāt | vidhi-niṣedha-śāstrāṇi ca vyarthāni syuḥ | svadhiyā pravartituṃ na śakto niyojyo dṛṣṭaḥ | ucyate — pareśena dattair dehendriyādibhis tenaivāhita-śaktibhis tad-ādhāra-bhūto jīvas tad-āhita-śaktibhis tad-ādhāra-bhūto jīvas tad-āhita-śaktikaḥ san karma-siddhaye svecchayaiva dehendriyādikam adhitiṣṭhati | pareśas tu tat-sarvāntaḥ-sthas tasminn anumatiṃ dadānas taṃ prerayatīti jīvasya sva-dhiyā pravṛtti-nivṛttimattvam astīti na kiñcic codyam | evam eva sūtrakāro niṛṇītavān parāt tat tac chakteḥ (? parāt tac-chruteḥ, 2.3.40) ity ādinā | nanu muktasya jīvasya kartṛtvaṃ na syāt, tasya dehendriya-prāṇānāṃ vigamād iti cen na, tadā saṅkalpa-siddhānāṃ divyānāṃ teṣāṃ sattvāt |

Michalski

A więc podstawa, dalej sprawca, później różnorodne organy oraz każdego z nich najrozmaitsza działalność i wreszcie los, jako piąta przyczyna.

Olszewski

To są z jednej strony: potęga kierownicza, działacz i narzędzie; z drugiej różnorodne wysiłki i na piątem miejscu interwencya boska.

Dynowska

Są to: działacz, ciało, różne jego organa, rozliczne rodzaje energii, oraz Duchy kierownicze jako czynnik piąty.

Sachse

miejsce, sprawca, różnorodne narzędzia,
rozliczne działania
i piąty — zrządzenie losu.

Kudelska

A zatem: miejsce czynności, sprawca czynności, różnego rodzaju przedmioty działania,
Przeróżne próby ich podejmowania, i jako czynnik piąty – boski pierwiastek.

Rucińska

Siedziba, sprawca i narząd osobny, i różnorodne,
Odrębne działania wiatrów, i grono bóstw jako piąte.

Szuwalska

Miejsce, sprawca, narzędzia, wysiłki przeróżne
Oraz wyższa instancja, jako piąty czynnik,

Babkiewicz

Podstawa, następnie sprawca,
instrumenty różnorakie,
działania z osobna różne,
jako piąte – przeznaczenie.