BhG 18.48

analiza syntaktyczna

he kaunteya (Kuntjowicu!),
sa-doṣam api (choć posiadającego wady) saha-jam karma (przyrodzonego czynu) na tyajet (oby nie porzucił).
dhūmena (przez dym) agniḥ iva (niczym ogień) [āvṛtaḥ asti] (jest okryty)
sarvārambhāḥ hi (zaiste wszystkie przedsięwzięcia) doṣeṇa (błędem) āvṛtāḥ [santi] (są okryte).

analiza gramatyczna

saha-jam	–	saha-ja 2i.1 n. – zrodzone razem, przyrodzone, naturalne (od: saha – razem z, w towarzystwie; –ja – na końcu złożeń: zrodzony);
karma	–	karman 1i.1 n. – czyn, działanie i jego skutki (od: √ kṛ – robić);
kaunteya	–	kaunteya 8i.1 m. – o synu Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców);
sa-doṣam	–	sa-doṣa 1i.1 n. ; BV : yad doṣena sahāsti tat – mający wady (od: sa – razem z, wespół; krótka forma od: saha lub sama; występuje głównie w złożeniach, wymaga instrumentalisu; √ duṣ – stawać się zły, psuć się, ginąć, doṣa – błąd, wada, przewina);
api	–	av. – chociaż, jak również, także, co więcej, nawet;
na	–	av. – nie;
tyajet	–	√ tyaj (porzucać) Pot. Ā 1c.1 – powinien porzucić;
sarvārambhāḥ	–	sarva-ārambha 1i.3 m. ; sarvā ārambhā iti – wszelkie przedsięwzięcia (od: sarva – wszystko; ā- √ rabh – osiągać, podejmować, rozpoczynać, ā-rambha – rozpoczęcie, przedsięwzięcie);
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością;
doṣeṇa	–	doṣa 3i.1 m. – przez zło, przez błąd, przez przewinę (od: √ duṣ – stać się zepsutym);
dhūmena	–	dhūma 3i.1 m. – dymem (od: √ dhū – trząść, rozniecać);
agniḥ	–	agni 1i.1 m. – ogień (od: √ ag – poruszać się pokrętnie);
iva	–	av. – jakby, w taki sam sposób, niczym, prawie, dokładnie;
āvṛtāḥ	–	ā-vṛta (ā- √ vṛ – okrywać) PP 1i.3 n. – okryte;

warianty tekstu

ivāvṛtāḥ → ivāvṛtaḥ (niczym przykryty);

Śāṃkara

svabhāva-niyataṃ karma kurvāṇo viṣa-ja iva kṛmiḥ kilbiṣaṃ nāpnotīty uktam | para-dharmaś ca bhayāvahaḥ iti, anātmajñaś ca na hi kaścit kṣaṇam apy akarma-kṛt tiṣṭhati [gītā 3.5] iti | ataḥ—

sahajaṃ saha janmanaiva utpannam | kiṃ tat ? karma kaunteya sa-doṣam api triguṇātmakatvān na tyajet | sarvārambhāḥ ārabhyanta ity ārambhāḥ, sarva-karmāṇīty etat | prakaraṇāt ye kecit ārambhāḥ sva-dharmāḥ para-dharmāś ca te sarve | hi yasmāt | triguṇātmakatvam atra hetuḥ—triguṇātmakatvād doṣeṇa dhūmena sahajenāgnir iva, āvṛtāḥ | sahajasya karmaṇaḥ sva-dharmākhyasya parityāgena para-dharmānuṣṭhāne’pi doṣān naiva mucyate | bhayāvahaś ca para-dharmaḥ | na ca śakyate’śeṣatas tyaktum ajñena karma yataḥ, tasmān na tyajet ity arthaḥ |

kim aśeṣatas tyaktum aśakyaṃ karmeti na tyajet ? kiṃ vā sahajasya karmaṇas tyāge doṣo bhavatīti ? kiṃ cātaḥ ? yadi tāvat aśeṣatas tyaktum aśakyam iti na tyājyaṃ sahajaṃ karma, evaṃ tarhy aśeṣatas tyāge guṇa eva syād iti siddhaṃ bhavati | satyam evam | aśeṣatas tyāga eva nopapadyate iti cet, kiṃ nitya-pracalitātmakaḥ puruṣaḥ, yathā sāṃkhyānāṃ guṇāḥ ? kiṃ vā kriyaiva kārakam, yathā bauddhānāṃ skandhāḥ kṣaṇa-pradhvaṃsinaḥ ? ubhayathāpi karmaṇo’śeṣatas tyāgo na sambhavati |

atha tṛtīyo’pi pakṣaḥ—yadā karoti tadā sa-kriyaṃ vastu | yadā na karoti, tadā niṣkriyaṃ tad eva | tatra evaṃ sati śakyaṃ karmāśeṣatas tyaktum | ayaṃ tv asmin tṛtīye pakṣe viśeṣaḥ—na nitya-pracalitaṃ vastu, nāpi kriyaiva kārakam | kiṃ tarhi ? vyavasthite dravye’vidyamānā kriyā utpadyate, vidyamānā ca vinaśyati | śuddhaṃ tat dravyaṃ śaktimad avatiṣṭhate | iti evam āhuḥ kāṇādāḥ | tad eva ca kārakam iti | asmin pakṣe ko doṣaḥ iti | ayam eva tu doṣaḥ—yatas tv abhāgavataṃ matam idam | kathaṃ jñāyate ? yataḥ āha bhagavān nāsato vidyate bhāvaḥ [gītā 2.16] ity ādi | kāṇādānāṃ hy asato bhāvaḥ, sataś cābhāvaḥ, itīdaṃ matam abhāgavatam | abhāgavatam api nyāyavac cet ko doṣaḥ ? iti cet, ucyate—doṣavat tv idam, sarva-pramāṇa-virodhāt | kathaṃ ? yadi tāvad dvy-aṇukādi dravyaṃ prāg utpatter atyantam evāsat, utpannaṃ ca sthitaṃ kaṃcit kālaṃ punar atyantam evāsattvam āpadyate | tathā ca saty asad eva sat jāyate, sad evāsattvam āpadyate, abhāvo bhāvo bhavati, bhāvaś cābhāvo bhavati |

tatrābhāvo jāyamānaḥ prāg utpatteḥ śaśa-viṣāṇa-kalpaḥ samavāyya-samavāyi-nimittākhyaṃ kāraṇam apekṣya jāyate iti | na caivam, abhāva utpadyate, kāraṇaṃ cāpekṣate iti śakyaṃ vaktum, asatāṃ śaśa-viṣāṇādīnām adarśanāt | bhāvātmakā ced ghaṭādayaḥ utpadyamānāḥ, kiṃcit abhivyakti-mātre kāraṇam apekṣya utpadyante iti śakyaṃ pratipattum | kiṃ ca, asataś ca sataś ca sad-bhāve’sad-bhāve na kvacit pramāṇa-prameya-vyavahāreṣu viśvāsaḥ kasyacit syāt, sat sad evāsat asad eveti niścayānupapatteḥ |

kiṃ ca, utpadyate iti dvy-aṇukāder dravyasya sva-kāraṇa-sattā-sambandham āhuḥ | prāg-utpatteś cāsat, paścāt sva-kāraṇa-vyāpāram apekṣya sva-kāraṇaiḥ paramāṇubhiḥ sattayā ca samavāya-lakṣaṇena sambandhena sambadhyate | sambaddhaṃ sat-kāraṇa-samavetaṃ sad bhavati | tatra vaktavyaṃ katham asataḥ svaṃ kāraṇaṃ bhavet sambandho vā kenacit syāt ? na hi vandhyā-putrasya svaṃ kāraṇaṃ sambandho vā kenacit pramāṇataḥ kalpayituṃ śakyate |

nanu, naiva vaiśeṣikair abhāvasya sambandhaḥ kalpyate | dvy-aṇukādīnāṃ hi dravyāṇāṃ sva-kāraṇena samavāya-lakṣaṇaḥ sambandhaḥ satām evocyate iti ? na, sambandhāt prāk-sattvānabhyupagamāt | na hi vaiśeṣikaiḥ kulāla-daṇḍa-cakrādi-vyāpārāt prāg ghaṭādīnām astitvam iṣyate | na ca mṛda eva ghaṭādy-ākāra-prāptim icchanti | tataś cāsata eva sambandhaḥ pāriśeṣyād iṣṭo bhavati |

nanu, asato’pi samavāya-lakṣaṇaḥ sambandho na viruddhaḥ ? na, vandhyā-putrādīnām adarśanāt | ghaṭāder eva prāg-abhāvasya sva-kāraṇa-sambandho bhavati, na vandhyā-putrādeḥ, abhāvasya tulyatve’pīti viśeṣo’bhāvasya vaktavyaḥ |

ekasyābhāvaḥ, dvayor abhāvaḥ, sarvasyābhāvaḥ, prāg-abhāvaḥ, pradhvaṃsābhāvaḥ, itaretarābhāvaḥ, atyantābhāvaḥ iti lakṣaṇato na kenacit viśeṣo darśayituṃ śakyaḥ | asati ca viśeṣe ghaṭasya prāg-abhāvaḥ eva kulāladibhiḥ ghaṭābhāvam āpadyate sambadhyate ca bhāvena kapālākhyena, sambaddhaś ca sarvavyavahārayogyaś ca bhavati, na tu ghaṭasyaiva pradhvaṃsābhāvo’bhāvatve saty api, iti pradhvaṃsādy-abhāvānāṃ na kvacit vyavahāra-yogyatvam, prāg-abhāvasyaiva dvyaṇukādi-dravyākhyasya utpatty-ādi-vyavahārārhatvam, ity etad asamañjasam | abhāvatvāviśeṣāt atyanta-pradhvaṃsābhāvayor iva ||

nanu, naivāsmābhiḥ prāg-abhāvasya bhāvāpattir ucyate | bhāvasyaiva tarhi bhāvāpattiḥ | yathā ghaṭasya ghaṭāpattiḥ, paṭasya vā paṭāpattiḥ | etad apy abhāvasya bhāvāpattivad eva pramāṇa-viruddham | sāṃkhyasyāpi yaḥ pariṇāma-pakṣaḥ, so’py apūrva-dharmotpatti-vināśāṅgī-karaṇāt vaiśeṣika-pakṣān na viśiṣyate | abhivyakti-tirobhāvāṅgī-karaṇe’py abhivyakti-tirobhāvayor vidyamānatvāvidyamānatva-nirūpaṇe pūrvavad eva pramāṇa-virodhaḥ | etena kāraṇasyaiva saṃsthānam utpatty-ādīty etad api pratyuktam |

pāriśeṣyāt sad ekam eva vastv avidyayā utpatti-vināśādi-dharmaiḥ anekadhā naṭavat vikalpyate iti | idaṃ bhāgavataṃ matam uktaṃ nāsato vidyate bhāvaḥ ity asmin loke, sat-pratyayasyāvyabhicārāt, vyabhicārāc cetareṣām iti ||

kathaṃ tarhy ātmano’vikriyatve’śeṣataḥ karmaṇas tyāgo nopapadyate iti ? yadi vastu-bhūtā guṇāḥ, yadi vāvidyā-kalpitāḥ, tad-dharmaḥ karma, tadā ātmany avidyādhyāropitam eva, ity avidvān na hi kaścit kṣaṇam apy aśeṣatas tyaktuṃ śaknotīty uktam | vidvāṃs tu punar vidyayāvidyāyāṃ nivṛttāyāṃ śaknoty evāśeṣataḥ karma parityaktum, avidyādhyāropitasya śeṣānupapatteḥ | na hi taimirika-dṛṣṭyādhyāropitasya dvi-candrādes timirāpagame’pi śeṣo’vatiṣṭhate |

evaṃ ca satīdaṃ vacanam upapannaṃ sarva-karmāṇi manasā ity ādi, sve sve karmaṇy abhirataḥ saṃsiddhiṃ labhate naraḥ sva-karmaṇā tam abhyarcya siddhiṃ vindati mānavaḥ iti ca

Rāmānuja

ataḥ karmaniṣṭhaiva jyāyasīti tṛtīyādhyāyoktaṃ smārayati
ataḥ sahajatvena sukaram apramādaṃ ca karma sadoṣaṃ saduḥkham api na tyajet; jñānayogayogyo 'pi karmayogam eva kurvītetyarthaḥ / sarvārambhāḥ, karmārambhāḥ jñānārambhāś ca hi doṣeṇa duḥkhena dhūmenāgnir ivāvṛtāḥ / iyāṃs tu viśeṣaḥ karmayogaḥ sukaro 'pramādaś ca, jñānayogas tadviparītaḥ iti

Śrīdhara

yadi punaḥ sāṅkhya-dṛṣṭya sva-dharme hiṃsā-lakṣaṇaṃ doṣaṃ matvā para-dharmaṃ śreṣṭhaṃ manyase tarhi sadoṣatvaṃ para-dharme 'pi tulyam ity āśayenāha sahajam iti | sahajaṃ svabhāva-vihitaṃ karma sa-doṣam api na tyajet | hi yasmāt sarve 'py ārambhāḥ dṛṣṭādṛṣṭārthāni sarvāṇy api karmāṇi doṣeṇa kenacid āvṛtā vyāptā eva | yathā sahajena dhūmenāgnir āvṛta itivat | ato yathāgner dhūma-rūpaṃ doṣam apākṛtya pratāpa eva tamaḥ-śītādi-nivṛttaye sevyate tathā karmaṇo 'pi doṣāṃśaṃ vihāya guṇāṃśa eva sattva-śuddhaye sevyata ity arthaḥ

Viśvanātha

na ca sva-dharme eva kevalaṃ doṣo 'stīti mantavyam, yataḥ para-dharmeṣv api doṣaḥ kaścid asty evety āha sahajam iti | sahajaṃ svabhāva-vihitaṃ hi yataḥ sarve 'py ārambhāḥ dṛṣṭādṛṣṭa-sādhanāni karmāṇi doṣeṇāvṛtā eva | yathā dhūmena doṣeṇāvṛta eva vahnir dṛśyate | ato dhūma-rūpaṃ doṣam apākṛtya tasya tāpa eva tamaḥ-śītādi-nivṛttaye yathā sevyate tathā karmaṇo 'pi doṣāṃśaṃ vihāya guṇāṃśa eva sattva-śuddhaye sevya ity bhāvaḥ

Baladeva

na khalu kṣatriyādi-dharmā eva yuddhādayaḥ sa-doṣāḥ | brahma-dharmāś ca tathety āha sahajam iti | sahajaṃ svabhāva-prāptaṃ karma sadoṣam api hiṃsādi-miśram api na tyajed api tu vihitatvāt kuryād eva | nirdoṣatva-buddhyā brahma-karmaṇā cared ity arthaḥ yataḥ sarveti | sarveṣāṃ brāhmaṇādi-varṇānām ārambhāḥ karmāṇi triguṇātmakatvād dravya-sādhyatvāc ca sāmānyataḥ kenacid doṣeṇāvṛtā vyāptā eva bhavanti | dhūmenevāgnir iti yathāgner dhūmāṃśam apākṛtya śītādi-nivṛttaye tāpaḥ sevyate | tathā karmaṇāṃ bhagavad-arpaṇena doṣāṃśaṃ nirdhūyātma-darśanāya jñāna-janakatvāṃśaḥ sevya iti bhāvaḥ

Michalski

Nie należy, Kauntejo, wyrzekać się przyrodzonych obowiązków, chociażby niemiłych. Wszystkie nasze poczynania są zasnute przykrością, jak ogień dymem.

Olszewski

I niech się nie uchyla od spełnienia swego dzieła naturalnego, nawet kiedy ono zdaje się być złączone ze złem: albowiem wszystkie czyny są otoczone złem, jak ogień dymem.

Dynowska

Od przyrodzonego obowiązku nie należy się uchylać, o synu Kunti, choćby wykonywanie jego było pełne usterek. Wszystkie poczynania człowieka są jak ogień dymem, niedoskonałością przyćmione.

Sachse

Niech nie odrzuca przeznaczonego mu obowiązku,
o synu Kunti,
nawet jeśli niesie z sobą błąd.
Albowiem wszelkie poczynania okryte są błędem,
tak jak ogień — dymem.

Kudelska

Nie należy się wyrzekać sobie przyrodzonych obowiązków, choćby wydawały się poślednie,
Niedoskonałość okrywa każde poczynanie, niby dym przysłaniający ogień.

Rucińska

Czynu własnego, Kauntejo, choć grzeszny, niech nie porzuca,
Bo w grzech poczynanie wszelkie, jak ogień w dym, jest spowite.

Szuwalska

Nie należy wyrzekać się czynu, Ardżuno,
Choć wszystko, co czynimy, okryte jest błędem,
Jak ogień przesłonięty zawsze dymu kłębem.

Babkiewicz

Czynu niech przyrodzonego,
choć wadliwy, nie porzuca.
Wsze działania są osnute
błędem, tak jak ogień dymem.