BhG 2.60

analiza syntaktyczna

he kaunteya (Kuntjowicu!),
yatataḥ hi (zaiste czyniącego wysiłek) vipaścitaḥ api (nawet mądrego) puruṣasya (człowieka) pramāthīni (nękające) indriyāṇi (zmysły) prasabhaṃ (przemocą) manaḥ (umysł) haranti (porywają).

analiza gramatyczna

yatataḥ	–	yatant (√yat – podejmować wysiłek) PPr 6i.1 m. – podejmującego wysiłek, trudzącego się;
hi	–	av. – ponieważ, albowiem, właśnie, zaiste, z pewnością (nie występuje na początku zdania);
api	–	av. – jak również, także, co więcej, nawet;
kaunteya	–	kaunteya 8i.1 m. – o syny Kunti (od: kunti – lud Kuntiów, kuntī – Kunti, matka Pandowiców);
puruṣasya	–	puruṣa 6i.1 m. – człowieka (od: √pur – poprzedzać, prowadzić lub √pṝ – napełniać, odżywiać, puru – obfitość, pūru – ludzie);
vipaścitaḥ	–	vipaś-cit 6i.1 m. – mądrego, uczonego (od: vip – podekscytowany, natchniony, lub vi-√paś – widzieć w szczegółach, doświadczać, wiedzieć; √cit – myśleć, cit – nagromadzony, ułożony lub cit – myśl, serce);
indriyāṇi	–	indriya 1i.3 n. – zmysły (od: √ind – posiadać moc);
pramāthīni	–	pra-māthin 1i.3 n. – nękające, męczące (od: pra-√math – mącić, odciągać, nękać);
haranti	–	√hṛ (zabierać) Praes. P 1c.3 – zabierają, kradną;
prasabham	–	av. – siłą, przemocą;
manaḥ	–	manas 2i.1 n. – umysł (od: √man – myśleć);

warianty tekstu

yatato hy api → yattasyapi hi / yatatopi hi / yatayo hyapi (zaiste nawet czyniącego wysiłek);
puruṣasya → narasya tu (właśnie człowieka);
puruṣasya vipaścitaḥ → puruṣasyāvipaścitaḥ (człowieka pozbawionego rozumu);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Na początku, pragnąc stałości wiedzy charakteryzującej się jednaką wizją, powinno się zmysły poddać kontroli. A oto mówi o błędzie wynikłym z ich niestabilności:		samyag-darśana-lakṣaṇa-prajñā-sthairyaṃ cikīrṣatā ādau indriyāṇi sva-vaśe sthāpayitavyāni, yasmāt tad-anavasthāpane doṣam āha –
Człowiek mądry, choć się stara, Kuntjowicu, to szalejące zmysły siłą umysł jego porywają.		yatato hy api kaunteya puruṣasya vipaścitaḥ | indriyāṇi pramāthīni haranti prasabhaṃ manaḥ ||2.60||
Choć się stara – czyni wysiłek, mimo to, o Kuntjowicu, człowieka mądrego, czyli inteligentnego… (termin „choć” [można połączyć również z terminem „człowiek mądry”] – związki [wyrazowe zachodzące] mimo rozbicia [frazy] (vyavahitena saṃbandhaḥ).		yatataḥ prayatnaṃ kurvato ‘pi hi yasmāt kaunteya puruṣasya vipaścitaḥ medhāvino ’pi iti vyavahitena saṃbandhaḥ |
… szalejące zmysły – charakteryzujące się szaleństwem poruszają, czyli niepokoją człowieka, który zwraca się ku przedmiotom. A wywoławszy niepokój porywają siłą, jawnie i przemocą, umysł posiadający wiedzę rozróżniającą tego, który patrzy.		indriyāṇi pramāthīni pramathana-śīlāni viṣayābhimukhaṃ hi puruṣaṃ vikṣobhayanti ākulīkurvanti, ākulīkṛtya ca haranti prasabhaṃ prasahya prakāśam eva paśyato viveka-vijñāna-yuktaṃ manaḥ ||2.60||

Rāmānuja

ātma-darśanena vinā viṣaya-rāgo na nivartate, anivṛtte viṣaya-rāge vipaścito yatamānasyāpi puruṣasya indriyāṇi pramāthīni balavanti manaḥ prasahya haranti | evam indriya-jaya ātma-darśanādhīna ātma-darśanam indriya-jayādhīnam iti jñāna-niṣṭhā duṣprāpā

Śrīdhara

indriya-saṃyamaṃ vinā sthita-prajñatā na sambhavati | ataḥ sādhakāvasthāyāṃ tatra mahān prayatnaḥ kartavya ity āha yatato hy apīti dvābhyām | yatato mokṣārthaṃ prayatamānasya | vipaścito vivekino 'pi | mana indriyāṇi prasabhaṃ balād haranti | yataḥ pramāthīni pramathana-śīlāni kṣobhakānīty arthaḥ

Madhusūdana

tatra prajñā-sthairye bāhyendriya-nigraho mano-nigrahaś cāsādhāraṇaṃ kāraṇaṃ tad-ubhayābhāve prajñā-nāśa-darśanād iti vaktuṃ bāhyendriya-nigrahābhāve prathamaṃ doṣam āha yatata iti | he kaunteya !
yatato bhūyo bhūyo viṣaya-doṣa-darśanātmakaṃ yatnaṃ kurvato 'pi, cakṣiṅo ṅitva-karaṇād anudātteto 'nāvaśyakam ātmanepadam iti jñāpanāt parasmaipadam aviruddham | vipaścito 'tyanta-vivekino 'pi puruṣasya manaḥ kṣaṇa-mātraṃ nirvikāraṃ kṛtam apīndriyāṇi haranti vikāraṃ prāpayanti |
nanu virodhinī viveke sati kuto vikāra-prāptis tatrāha pramāthīni pramathana-śīlāni atibalīyastvād vivekopamardana-kṣamāṇi | ataḥ prasabhaṃ prasahya balātkāreṇa paśyaty eva vipaściti svāmini viveke ca rakṣake sati sarva-pramāthītvād evendriyāṇi vivekaja-prajñāyāṃ praviṣṭaṃ manas tataḥ pracyāvya sva-viṣayāviṣṭatvena harantīty arthaḥ | hi-śabdaḥ prasiddhiṃ dyotayati | prasiddho hy ayam artho loke yathā pramāthino dasyavaḥ prasabham eva dhaninaṃ dhana-rakṣakaṃ cābhibhūya tayoḥ paśyator eva dhanaṃ haranti tathendriyāṇy api viṣaya-sannidhāne mano harantīti

Viśvanātha

sādhakāvasthāyāṃ tu yatna eva mahān, na tv indriyāṇi parāvartayituṃ sarvathā śaktir ity āha yatata iti | pramāthīni pramathana-śīlāni kṣobhakānīty arthaḥ

Baladeva

athāsyā jñāna-niṣṭhayā daurlabhyam āha yatato hīti | vipaścito viṣayātma-svarūpa-vivekajñasya tata indriya-jaye prayatamānasyāpi puruṣasya indriyāṇi śrotrādīni kartṝṇi manaḥ parasabhaṃ balād iva haranti | hṛtvā viṣaya-pravaṇaṃ kurvantīty arthaḥ | nanu virodhini viveka-jñāne sthite kathaṃ haranti tatrāha pramāthīnīti ati-baliṣṭhatvāt taj-jñānopamardana-kṣamāṇīty arthaḥ | tasmāt caurebhyo mahā-nidher ivendriyebhyo jñāna-niṣṭhāyāḥ saṃrakṣaṇaṃ sthita-prajñasyāsanam iti

Michalski

Nawet serce mądrego, ujarzmiającego siebie człowieka rwą często gwałtownie rozszalałe zmysły, Kauntejo!

Olszewski

Niekiedy jednak, synu Kunti, rozhukane zmysły przemocą porywają duszę mędrca, który siebie najlepiej poskromił.

Dynowska

Napór podnieconych zmysłów, o synu Kunti, może unieść myśl i spokoju pozbawić nawet człowieka rozumnego, który nie ustaje w wysiłkach ku doskonałości.

Sachse

Albowiem, o synu Kunti,
zmysły natarczywe
siłą odciągają umysł
nawet mądrego i dokładającego starań człowieka.

Kudelska

Bowiem zmysły uporczywe siłą umysł odciągają
Nawet u takiego człowieka, który mądry jest i wytrwale dąży do celu.

Rucińska

Wszak nawet u wiedzącego, choć stara się, synu Kunti,
Zmysły mącące poznanie przemocą umysł unoszą!

Szuwalska

Jednak zmysły wzburzone… siłą mogą porwać
Bezsilny ludzki umysł, mimo wszelkich starań.

Byrski

Zmysły, które zamęt sieją, nawet człeka roztropnego,
Co się stara, synu Kunti, serce gwałtem zniewalają.

Babkiewicz

Chociaż człek się wielce trudzi,
światły jest, o synu Kunti,
to wszak zmysły dokuczliwe
siłą umysł porywają.