BhG 2.55

analiza syntaktyczna

śrī-bhagavān (chwalebny Pan) uvāca (rzekł):
he pārtha (Prythowicu!),
yadā (kiedy) ātmanā (dzięki jaźni) ātmani eva (jedynie w sobie) tuṣṭaḥ (zadowolony) [san] (będący) sarvān (wszystkie) mano-gatān (istniejące w umyśle) kāmān (żądze) prajahāti (porzuca),
tadā (wtedy) sthita-prajñaḥ (mający stałą mądrość) ucyate (jest nazywany).

analiza gramatyczna

śrī-bhagavān	–	śrī-bhagavant 1i.1 m.; TP: śriyā yukto bhagavān iti – Pan połączony z majestatem (od: śrī – blask, majestat, fortuna; √bhaj – dzielić, dostarczać, radować się, oddawać cześć, bhaga – dział, udział, pomyślność, majątek; bhagavant – posiadacz fortuny, -mant / -vant – sufiks oznaczający posiadacza);
uvāca	–	√vac (mówić) Perf. P 1c.1 – powiedział;
prajahāti	–	pra-√hā (opuszczać, pozostawiać, porzucać) Praes. P 1c.1 – porzuca;
yadā	–	av. – kiedy (korelatyw do: tadā – wtedy, wówczas);
kāmān	–	kāma 2i.3 m. – pragnienia, żądze, miłości, przyjemności (od: √kām –pragnąć, kochać, tęsknić);
sarvān	–	sarva sn. 2i.3 m. – wszystkie;
pārtha	–	pārtha 8i.1 m. – o synu Prythy (od: √pṛth – rozszerzać, pṛthā – Kunti, matka Pandowiców);
mano-gatān	–	mano-gata 2i.3 m.; TP: manasi gatān iti – te, które przebywają w umyśle (od: √man – myśleć, manas – umysł; √gam – iść, PP gata – poszły, odeszły);
ātmani	–	ātman 7.1 m. – w jaźni, w sobie;
eva	–	av. – z pewnością, właśnie, dokładnie, jedynie;
ātmanā	–	ātman 3i.1 m. – dzięki jaźni;
tuṣṭaḥ	–	tuṣṭa (√tuṣ – stawać się cichym, zadowolonym) PP 1i.1 m. – cichy, zadowolony, kontent;
sthita-prajñaḥ	–	sthita-prajña 1i.1 m.; BV: yasya prajñā sthitāsti saḥ – ten, którego mądrość jest stała (od: √sthā – stać, PP sthita – stojący, ustalony, stały; pra-√jñā – wiedzieć, rozumieć, rozróżniać, prajñā – rozeznanie, mądrość, orzeczenie, werdykt);
tadā	–	av. – wtedy, wówczas;
ucyate	–	√vac (mówić) Praes. pass. 1c.1 – mówi się o, jest nazywany;

warianty tekstu

śrī-bhagavān → śrī-kṛṣṇa / bhagavān (Chwalebny Kryszna / Pan);
mano-gatān → mano-harān (kradnące umysł);
tuṣṭaḥ → tuṣṭiḥ (zadowolenie);
sthita-prajñas → sthira-prajñas / sthitaḥ prajñas (ten, kogo mądrość jest stabilna / stały, mądry);
tadocyate → tathocyate (w ten sposób jest nazywany);

Śāṃkara

Legenda:
fragmenty komentowanego wersetu
cytaty z różnych pism
wprowadzenie polemiki

Począwszy od słów: „Gdy wszelkie żądze porzuci” (BhG 2.55), aż do końca rozdziału ukazane są symptomy [człowieka] o niewzruszonym rozumie oraz praktyki [osiągnięcia tego celu]. [Przedstawione są one dla korzyści] zarówno tego, kto już wcześniej wyrzekł się czynów i pozostaje niewzruszony w jodze wiedzy, jak i tego, kto [ów cel osiągnął] dzięki jodze działania.		yo hy ādita eva saṃnyasya karmāṇi jñāna-yoga-niṣṭhāyāṃ pravṛttaḥ, yaś ca karma-yogena, tayoḥ prajahāti ity ārabhya adhyāya-parisamāpti-paryantaṁ sthita-prajña-lakṣaṇaṃ sādhanaṃ copadiśyate |
Wszędzie w [niniejszej] księdze o nadjaźni, pod postacią symptomów [człowieka], który wypełnił cele, ukazane są praktyki [wiodące do doskonałości], jako że [symptomy] te osiąga się dzięki wysiłkowi w dążeniu do doskonałości. A oto praktyki [spełniane dzięki] wysiłkowi w dążeniu do doskonałości oraz symptomy [doskonałego]:		sarvatraiva hi adhyātma-śāstre kṛtārtha-lakṣaṇāni yāni tāny eva sādhanāni upadiśyante, yatna-sādhyatvāt | yāni yatna-sādhyāni sādhanāni lakṣaṇāni ca bhavanti tāni
Chwalebny Pan rzekł: Gdy wszelkie żądze porzuci, tkwiące w umyśle, o Prythowicu, i dzięki jaźni w sobie jest kontent, wówczas mądrym go nazywają.		śrī-bhagavān uvāca prajahāti yadā kāmān sarvān pārtha mano-gatān | ātmany evātmanā tuṣṭaḥ sthita-prajñas tadocyate ||2.55||
Gdy, czyli w owym czasie, kiedy porzuci – całkowicie odrzuci, wyrzeknie się, wszelkie, czyli zespolone, żądze – rozmaite pragnienia, o Prythowicu, tkwiące w umyśle – te, które znajdują się w myślach i sercu.		prajahāti prakarṣeṇa jahāti parityajati yadā yasmin kāle sarvān samastān kāmān icchā-bhedān he pārtha, mano-gatān manasi praviṣṭan hṛdi praviṣṭān |
Gdy porzuca wszelkie żądze, jako że nie dają one zadowolenia i gdy jedynym pozostałym powodem [działania] jest utrzymania ciała, wówczas zachowuje się niczym szaleniec czy wariat – dlatego oznajmia: jedynie w sobie, czyli bezpośrednio w naturze jaźni, dzięki jaźni, czyli dzięki sobie, nie zwracając uwagi na to co zyskiwane z zewnątrz, jest kontent, gdyż dzięki smakowi nektaru doświadczenia absolutu zyskał przekonanie o niewystarczalności [szczęścia płynącego] z innych źródeł. Mądry (sthita-prajña) to ten, który posiada rozpoznanie rozróżniające jaźń od niejaźni, [rozpoznanie] które jest stałe i ugruntowane. Wówczas nazywają go mędrcem.		sarva-kāma-parityāge tuṣṭi-kāraṇābhāvāt śarīra-dhāraṇa-nimitta-śeṣe ca sati unmatta-pramattasyeva pravṛttiḥ prāptā, ity ata ucyate – ātmany eva pratyag-ātma-svarūpe eva ātmanā svenaiva bāhya-lābha-nirapekṣas tuṣṭaḥ paramārtha-darśanāmṛta-rasa-lābhena anyasmād alaṃ-pratyayavān sthita-prajñaḥ sthitā pratiṣṭhitā ātmānātma-vivekajā prajñā yasya saḥ sthita-prajñaḥ vidvān tadā ucyate |
Wyrzeczeniec (saṃnyāsin), który porzucił pragnienie posiadania synów, własności czy ziemi jest zadowolony w sobie (ātmārāma), czyli zabawia się w jaźni (ātma-krīḍā) – on to jest Mędrcem. Oto znaczenie		tyakta-putra-vitta-lokaiṣaṇaḥ saṃnyāsī ātmārāma ātma-krīḍāḥ sthita-prajña ity arthaḥ ||2.55||

Rāmānuja

vṛtti-viśeṣa-kathanena svarūpam apy uktaṃ bhavati iti vṛtti-viśeṣocyate prajahātīti | ātmany evātmanā manasā ātmaikāvalambanena tuṣṭas tena toṣeṇa tad-vyatiriktān sarvān mano-gatān kāmān yadā prakarṣeṇa jahāti, tadāyaṃ sthita-prajña ity ucyate | jñāna-niṣṭhā-kāṣṭheyam

Śrīdhara

atra ca yāni sādhakasya jñāna-sādhanāni tāny eva svābhāvikāni siddhasya lakṣaṇāni | ataḥ siddhasya lakṣaṇāni kathayann evāntaraṅgāni jñāna-sādhanāny āha yāvad adhyāya-samāpti | tatra prathama-praśnasyottaram āha prajahātīti dvābhyām | manasi sthitān kāmān yadā prakarṣeṇa jahāti | tyāge hetum āha ātmanīti | ātmany eva svasminn eva paramānanda-rūpe ātmanā svayam eva tuṣṭa ity ātmārāmaḥ san yadā kṣudra-viṣayābhilāṣāṃs tyajati tadā tena lakṣaṇena muniḥ sthita-prajña ucyate

Madhusūdana

eteṣāṃ catūrṇāṃ praśnānāṃ krameṇottaraṃ bhagavān uvāca prajahātīti yāvad-adhyāya-samāpti | kāmān kāma-saṅkalpādīn mano-vṛtti-viśeṣān pramāṇa-viparyaya-vikalpa-nidrā-smṛti-bhedena tantrāntare pañcadhā prapañcitān sarvān niravaśeṣān prakarṣeṇa kāraṇa-bādhena yadā jahāti parityajati sarva-vṛtti-śūnya eva yadā bhavati sthita-prajñas tadocyate samādhistha iti śeṣaḥ | kāmānām anātma-dharmatvena parityāga-yogyatām āha manogatān iti | yadi hy ātma-dharmāḥ syus tadā na tyaktuṃ śakyeran vahny-auṣṇyavat svābhāvikatvāt | manasas tu dharmā ete | atas tat-parityāgena parityaktuaṃ śakyā evety arthaḥ |
nanu sthita-prajñasya mukha-prasāda-liṅga-gamyaḥ santoṣa-viśeṣaḥ pratīyate sa kathaṃ sarva-kāma-parityāge syād ity āha – ātmany eva paramānanda-rūpe na tv anātmani tuccha ātmnaā svaprakāśa-cid-rūpeṇa bhāsamānena na tu vṛttyā tuṣṭaḥ paritṛptaḥ parama-puruṣārtha-lābhāt | tathā ca śrutiḥ –
yadā sarve pramucyante kāmā ye 'sya hṛdi śritāḥ |
atha martyo 'mṛto bhavaty atra brahma samaśnute || [KaṭhU 2.3.14] iti |
tathā ca samādhi-sthaḥ sthita-prajña evaṃvidhair lakṣaṇa-vācibhiḥ śabdair bhāṣyata iti prathama-praśnasyottaram ||55||

Viśvanātha

atūrṇāṃ praśnānāṃ krameṇottaram āha prajahātīti yāvad adhyāya-samāptiḥ | sarvān iti kasminn apy arthe yasya kiṃcin mātro 'pi nābhilāṣa ity arthaḥ | mano-gatān iti kāmānām ātma-dharmatvena parityāge yogyatā darśitā | yadi te hy ātma-dharmāḥ syus tadā tāṃs tyaktum aśakyeran vahner auṣṇyavad iti bhāvaḥ | tatra hetuḥ – ātmani pratyāhṛte manasi prāpto ya ātmānanda-rūpas tena tuṣṭaḥ | tathā ca śrutiḥ –
yadā sarve pramucyante kāmā ye 'sya hṛdi śritāḥ |
atha martyo 'mṛto bhavaty atra brahma samaśnute || [KaṭhU 2.3.14] iti

Baladeva

evaṃ pṛṣṭo bhagavān krameṇa catūrṇāṃ uttaram āha yāvad adhyāya-pūrtiḥ | tatra prathamasyāha prajahātīty ekena | he pārtha ! yadā mano-gatān manasi sthitān kāmān sarvān prajahāti saṃtyajati tadā sthita-prajña ucyate | kāmānām mano-dharmatvāt parityāgo yuktaḥ | ātma-dharmatve duḥśakyaḥ sa syād vahny-uṣṇatādīnām iveti bhāvaḥ |
nanu śuṣka-kāṣṭhavat kathaṃ tiṣṭhatīti cet tatrāha ātmany eveti | ātmani pratyāhṛte manasi bhāsamānena sva-prakāśānanda-rūpeṇātmanā svarūpeṇa tuṣṭaḥ paritṛptaḥ kṣudra-viṣayābhilāṣān saṃtyajyātmānandārāmaḥ samādhisthaḥ sthita-prajña ity arthaḥ |
ātmā puṃsi svabhāve 'pi prayanta-manasor api |
dhṛtāv api manīṣāyāṃ śarīra-brahmaṇor api || iti medinī-kāraḥ |
brahma cātra jīveśvarānyatarad-grāhyam |

Michalski

Wzniosły rzekł:
Kto się uwolni od wszystkich żądz, które panują w jego sercu, o Partho, i tylko w samym sobie i przez samego siebie szuka zadowolenia, tego nazywają niewzruszonym w mądrości.

Olszewski

Błogosławiony.
Synu Prithy, kiedy człowiek wyrzeka się wszystkich pożądań, które przenikają serca; kiedy jest szczęśliwy sam na sam ze sobą, wtedy nazywa się mocnym w mądrości.

Dynowska

Pan rzecze:
Gdy wszelkie pragnienia ostatecznie człowieka opuszczą , gdy w Duchu i przez Ducha znajduje swe jedyne zadowolenie i szczęście, wówczas nazwać go można mędrcem o niewzruszonej myśli.

Sachse

Czcigodny rzekł:
Kiedy porzuci wszelkie pragnienia
napływające do umysłu, o synu Prithy,
i kiedy cieszy się [tylko] atmanem,
wówczas mówi się, że jest tym,
którego rozum zastygł [dotarłszy do prawdy].

Kudelska

Czcigodny pan rzecze:
O tym, synu Prithy, kto z swego umysłu precz wszelkie pragnienia odrzucił,
Przez atmana w atmanie się raduje, można rzec, iż jest on stałym i niewzruszonej myśli.

Rucińska

Rzekł Pan:
Gdy zbędzie się wszystkich pragnień tkwiących w umyśle, o Partho
I Sobą w Sobie się cieszy, to zwie się stałym w mądrości.

Szuwalska

Na to Pan Wszystkich Bogactw, tak mu odpowiedział:
»Ten, kto zdołał porzucić wszelkie swe pragnienia,
Których źródłem jest umysł i jest w zgodzie z sobą,
W sobie też szuka szczęścia, utwierdzony w wiedzy.

Byrski

Rzekł Pan:
Ten, kto wszelkie miłowania, które w sercu tkwią porzuci,
Sam się sobą w sobie cieszy, ma poznanie ustalone.

Babkiewicz

Chwalebny Pan rzekł:
Kiedy, Partho, precz odrzuca
w myśli tkwiące wsze pragnienia,
rad jest w sobie dzięki sobie,
zwany jest stabilnym w wiedzy.